Wiekslag om de kim. Deel 2. Commentaar en apparaat

[BM11] De zon ligt in mijn linker-hand

Overlevering

C^1: Agenda H-47, 24-25 maart en p. iiv.

M^1: Manuscript H-56.

C^2:Carnet H-83, p. 48v, 49r.

M^2: Manuscript H-94,3.

T^1: De gids 91.iv (november 1927), p. 184. /33/

P: Drukproef D H-99,33.

[p. 593]

M^3: Manuscript H-101,25.

M^4: Manuscript H-104,3.

T^2: De gids 92.iii (september 1928), p. 305. /36/

D: Het berg-meer, p. 33.

Datering

24 maart 1917; 20 augustus 1927.

Ontwikkelingsgang

I

In zijn agenda van 1917 schreef Van de Woestijne met potlood een ruwe versie van het gedicht onder de datum 24 maart (C¹:A); de tekst loopt door over de dagaanduiding van 25 maart maar is ineens geschreven.

	C^1:A^+
1		a	De
		a	Ik draag de zon		ter rechter hand
		b	[	]	in mijne [rechter hand]

2		a	aldaar		ze [streep] brand
		c	[	]	ik sta, ten hooge, [brand]

3

[

ø

]

in 't Westen

4		a	op dak		[	ø	]	voute en veste.
		b	[	]	en	doom, alover [voute en veste.]
			[strofewit]

5

Mijn linker [streep]

6

[

ø

]

in sluiers aangetogen

7			[	ø	]	mij tegen, hier ten hooge
			[open ruimte]^+

(8)

weldra zijn aan de kam der horizonnen

(9)			mijn blikken de een'ge zonnen
			[Fase c in r. 2 is een latere aanvulling met zwarte inkt]

Het is mogelijk dat de aanvulling in r. 2 geschiedde toen de dichter later achterin de agenda (p. iiv) een plan voor een groepje van drie gedichten getiteld ‘Hesperos’ (avondster) optekende. Vermoedelijk deed hij dit in de eerste helft van hetzelfde jaar, 1917:

Hesperos
1.	De zon ligt in mijn rechterhand.
2.	Ik heb de goden uitgeschakeld.
3.	‘L'aspect des merveilles... il désirait plus que jamais de mourir’

Iets daaronder schreef Van de Woestijne opnieuw ‘Hesperos’, met citaten in respectievelijk het Grieks, Italiaans en Frans. Zie voor de citaten noot 1.

+ [1-4→B, 1-4; 1-4→1-4]

+ [8-9→B, 11-12; 8-9→11-12]

[p. 594]

ὅς κάλλιστος ἐν οὐρανᾥ ἵσταται ἀστήρ (Ilias. xxii. 318) innanzi sera (Dante)

La vie devait y être tranquille, spontanée, frugiforme comme celle d'une plante.

Er is verder een gedeelte bewaard gebleven van een brief van Herman Teirlinck aan Van de Woestijne (M¹); op de achterzijde van dit afgescheurde papier maakte Van de Woestijne met potlood enkele aantekeningen die verband zouden kunnen houden met ‘De zon ligt in mijn linker-hand’. Een eventuele datering van de brief heeft op het verloren gegane gedeelte gestaan. Zeker is dat hij geschreven is vóor de dood van Prosper van Langendonck op 7 november 1920, aangezien er sprake is van een bezoek aan hem. Het is echter niet uitgesloten dat de brief en de aantekeningen dateren uit de periode waarin de fragmenten in de agenda van 1917 geschreven werden.

De eerste aantekening kwam ook in de agenda voor:

Innanzi sera

avant le soir (Dante)

Daaronder een schets voor een strofe (paralipomenon); of Van de Woestijne die voor het gedicht bedoelde, of mogelijk voor een ander gedicht uit de ‘Hesperos’-groep, is onzeker.

	M^1: paralipomenon
(1)			De schale vol te schenken tot den rande...

(2)

o Mijne lieve

[

ø

]

mengt

(3)		a	[		ø	]	handen
		a	[	]	het leven uwer		[	]

(4)

[

ø

]

plengt

Een groep gedichten met ‘Hesperos’ als titel heeft Van de Woestijne niet voltooid.

Tien jaar later, op ‘20 Aug.’ kwam Van de Woestijne op het gedicht terug. In zijn aantekenboekje van 1927 (C²) voltooide hij met anilinepotlood een kladversie (C²:B) die een directe voortzetting is van de eerste.

	C^2:B^+
1		De zon ligt in mijn linkerhand

2

en zijpelt door mijn vinger-brand

+ [1-4←A, 1-4; →1-12]

[p. 595]

3	a	haar		[	ø	]	in 't verwelkend^* weste
	b	[	]	laat gewemel			[	]
	c	{[						]}
	c	{haar gloeiend bloeden in [streep]}
	d	{[haar laat gewemel in 't verwelkend^* weste]}
	d	[van [gloeiend bloeden in [streep]]
	e	{[haar laat gewemel in 't verwelkend^* weste]}
	e	{[van] {[gloeiend bloeden in [streep]]}}
	e	{[van] {laag en logger bloed in 't welkend westen}}

4	a	op	[	ø	]	veste
	b	[]	dak en doom, alover vout en			[	]
		[strofewit]

5	a	De maan rijst uit mijn		]
	a	[	]	rechterhand

6	a	[	ø	]	zilver	[	ø	]
	b	en weeft heur weemlend zilver-zand

7	a	en	weent[?] [	ø	]	heur schemer-weven
	b	[]	[wee]k[t] [				]
	c	{[					]}
	c	{alover wuiv'ge wake en schemer-weven}

8	a	waar blauwend de ademen van de aard in beven
	c	{[	]}
	c	{[de	}
	c	{[waar blauwend de ademen van de aard in beven]}
	c	{van 't graan waar de aedmen, blaauw, van de aard in beven}
		[strofewit]

9	a	Ik ben	gerezen		uit het dal,
	b	[] rees	al hooger		[		]
	c	[] steeg	[				]
	d	{[					]}
	d	{Ik stijg [		ø		]}
	e	[Ik steeg al hooger uit het dal,]

10

Ik weet niet of ik keeren zal

11	a	En over alle horizonnen^+
	a	Weldra zijn [over alle horizonnen]

12	a	mijn		oogen de eenige^+
	a	[	]	[eenige] [oogen]^* de ongeziene	zonnen
	b	[mijn]e ongeziene blikken de een'ge			[	]

* [lees: westen]

* [lees: westen]

* [lees: westen]

+ [←A, 8]

+ [←A, 9]

* [of: der]

II

M² is kopijhandschrift voor T¹ geweest; M⁴ is kopijhandschrift voor T² geweest.

[p. 596]

Varianten en correcties

			(C^1 en C^2 niet opgenomen)^+
1	M^2, T^1		De zon ligt		in	mijn linker-hand
	P	a	|				|
		b	[				]	,
	M^3		|				|	◦
	M^4	a	|	|	aan	|		|
		b	[	]	in	[		]
	T^2		|					|
	D		|				|	,

8	M^2, T^1		van 't graan, waar de aedmen, blaauw, van		de aarde	in beven.
	P-D		|	|	't graan	|	|^+

11	M^2	a	Weldra		zal	over alle horizonnen
		a	[	]	[z]ijn	[	]
	T^1-D		|				|

12	M^2		Mijne	ongeziene blikken de een'ge		^* zonnen
	T^1		|		|	zonnen.
	P		Mijn	|			|
	M^3-T^2		Mijne	|			|
	D		Mijn	|			|

+ [1-4←A, 1-4; 1-12←B]

+ [11-12←A, 8-9)]

* [lees: zonnen.]

Zetfouten

T^2	r. 4: doorn | doom

Noten

^1

Het citaat uit Homeros' Ilias, boek xxii, r. 318: ‘ὅς κάλλιστος ἐν οὐρανᾥ ἵσταται ἀστήρ’, betreft de avondster (hesperos) “de ster die als schoonste aan de hemel is geplaatst”. Deze zinsnede luidt in Van de Woestijnes eigen vertaling in zijn Ilias-bewerking uit 1910 (p. 235): ‘de schoonste in den hemel staat deze sterre’. De woorden ‘innanzi sera’ komen bij Dante niet in deze combinatie voor. Zeer waarschijnlijk heeft Van de Woestijne zich vergist en las hij de woorden bij Petrarca, in het 302e gedicht (r. 8) van de Rime, dat begint met ‘Levommi il mio penser’. De tweede strofe van het gedicht luidt: Per man mi prese e disse: ‘In questa spera sarai ancor meco, se 'l desir non erra: i' so' colei che ti diè tanta guerra e compie’ mia giornata inanzi sera. (Petrarca, Rime. Trionfi e poesie latine, p. 388.) De heer F. van Dooren was zo vriendelijk van deze strofe een letterlijke vertaling te maken: Zij nam mij bij de hand en zei: ‘In deze sfeer zul jij eens bij mij zijn, als het verlangen niet dwaalt: ik ben degene die jou zoveel strijd bezorgde en die mijn dag voltooide voor de avond.

[p. 597]

	Een vrijere vertaling van het volledige sonnet vindt men in: Petrarca, Sonnetten en andere gedichten, p. 115. Een bron van de Franse zin werd niet achterhaald; mogelijk is de regel een notitie van Van de Woestijne zelf.
^2	Van het gedicht verschenen vertalingen in het Duits, het Frans (2x) en het Friulaans.