Logo DBNL
Berigten van het Historisch Genootschap te Utrecht. Deel 5 (1853-1856)

Berigten van het Historisch Genootschap te Utrecht. Deel 5

(1853-1856)–Anoniem [tijdschrift] Berigten van het Historisch Gezelschap te Utrecht–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Rapport gedaen bijden heere van Sommelsdijck aende hooge ende mogende heeren staten generael der vereenichde Nederlanden, den xi augusti 1620, van zijne legatie aende republycque van Venetien, vertrocken den 25 aprilis ende wedergekeert den 7 augusti.
Medegedeeld door Jhr. C.A. Rethaan Macaré, te Utrecht1).

Doorluchtige, Hooge ende Mogende heeren!

 

't Heeft uwe Ho. Mo. gelieft mij te vertrouwen ende beveelen d'extraordinaris legatie nae de republicque van Venetien, ende alsoo deselve nu is volbracht, voor soo veel van mij heeft gedependeert, mij oock te belasten van mijn besoigne ende wedervaren uwe Ho. Mo. schriftelick rapport ouer te leveren, omme twelcke mette schuldige gehoorsaemheyt promptelicken nae te comen ende achtervolgen, sal alleen representeren t'geen van eenige consideratie mach voorgevallen wesen, om met indifferente minuteyten den tijt van uwe Ho. Mo. sware ende ordinaris occupation niet te diverteren ende onnuttelick te slijten. d'Instructie die uwe Ho. Mo. mij hebben gegeven tot eenen vasten regel van mijne negotiatien vouge ick hier bij copie,

op dat uyttet gevolch soude mogen geoordeelt worden, oft ick mij oock binnen de palen van mijne commissie hebbe gehouden, ende luydt aldus:

Instructie voor d'heer François van Aerssen, ridder, heere van Sommelsdijck, van den Plaette etc., waernae hij hem sal hebben te reguleren, gaende van wegen de Hooch Mo. heeren Staten Generael der Vereenichde Nederlanden, als ambassadeur extraordinaris aende serenissime republicque van Venetien.

Den voors. ambassadeur sal met alle mogelicke naersticheyt ende seeckerheyt zijne reyse nae Venetien spoedigen, ende aldaer gecomen sijnde, zijne brieven van credentie nae t'gebruyck aldaer aenden hartoch overleveren, daer bij voegende de behoorlicke begroetenisse ende complimenten van wegen hare Ho. Mo.

Ende daernae inde beste forme deduceren hoe lange van Ho. Mo. altijts gewenscht was geweest, dat d'onderlinge oprechte vruntschap tusschen de twee republycquen eens mochte oorsaecke ende middel geven, om een naerder verbintenisse tusschen deselve totte mutuelle conservatie ende assistentie te mogen doen negotideren ende treffen.

Ende alsoo die nu eyntelick met een gemeyn contentement opt welbehagen van beyder sijden was voltrocken ende gesloten, dat hare Ho. Mo. wel hebben willen hare seneniteyt door dese ambassade hare blijschap daerover verthoonen.

Tot confirmatie van welcke verclaringe hij sal t'contract van de confederatie, met de brieuen van ratificatie daerop, overleveren ende verseeckeren de meeninge van hare Ho. Mo. te wesen, den inhout van deselve punctueliek te willen achtervolgen, met volcomen vertrouwen, dat van gelijcken oock is d'indentie van de serenissime republicque.

Soo verre yet bijden hertoch ofte senaet wert gemoveert tegen de vrijheyt vanden coophandel vande Geunieerde vrije Nederlanden in de Golpho, den ambassadeur sal hem excuseren daer van in eenige handelinge te treden, als niet gelast sijnde,

noch en sal zelver daer van geen openinge doen, maer evenwel sal bij maniere van discours wel mogen verstaen op wat voet den coophandel deser landen aldaer bequamelicken zonder interruptie ofte verhindernisse sal mogen werden gecontinueert ende gedreven tot meerder benefitie van beyde de republicquen, om daer van rapport gedaen sijnde, naerder te letten wat totter landen dienst sal cunnen gewonnen ofte gevordert worden, geduyrende zijne residentie aldaer, sal bijde bequaemste middelen trachten om d'ondersaten van dese landen in hunnen handel ende wandel te doen favorabelick tracteren; van gelijcken sal neerstich letten opde forme van hare regieringe ende wat proffijt uyt deselve ten dienste deser landen sal cunnen getrocken worden.

Ende naer dat t'stuk vande confederatie aengenomen ende affgehandelt sal sijn, sal dese voors. ambassadeur in zijne tweede ofte derde audientie ex professo aen den hertoch ende senaet recommanderen, te willen tijtelick ende liberalick assisteren den coninck van Bohemen, met de geunieerde vorsten in Duytslandt, daer toe bedencken ende employeren alle de redenen ende consideratien, door dewelcke zij sullen cunnen werden bewogen, niet ten respecte van hare Ho. Mo. alleen als de verste gelegen, maer van haer eygen verseeckerheyt ende interesten, als hebbende den ertzhertoch Ferdinandt op hunne naeste frontieren genoech bethoont wat sijn voornemen tegens hun is geweest ende noch naemaels meer wesen sal, nu hij keyser is geworden, kan hij door victorie ofte handelinge zijne jegenwoordige swaricheden te boven comen, dat Godt wil verhoeden.

Insonderheyt sal remonstreren de goede debvoiren, die bij hare Ho. Mo. totte conservatie van dese gemeene zaecke sijn gedaen, namentlick, dat nu een geruymen tijt maentlick vijftich duysent guldens bij hare Ho. Mo. voor de staten van Bohemen sijn gecontribueert ende gesonden, daerinne noch wort gecontinueert, dat daerenbouen aen de geunieerde vorsten van gelijcken gelooft is ende alreets gepresteert wort een ordinaris secours tot onderhoudt van vierduysent man te voet,

mitsgaders noch die assistentie van een notabel getal van ruyteren ende knechten, bij zoo verre de forcen van hunne naebuyren nae t'rijck, tot affbreuck vande vrienden aldaer, zouden geraecken te marcheren.

Ende al ist dat hare Ho. Mo. als de verste gelegen ende opt eynde van hare trefves met redenen haer van dese assistentie souden hebben cunnen excuseren, nochtans bemerckende datte gemeyne ruste ende welstant vereyscht, datten coninck van Bohemen met de geunieerde vorsten mogen werden in hunne loffelicke vrijheden ende gerechticheden tegen d'onlijdelicke ambitie ende onwettelicke usurpatie vant huys van Oostenrijck gemaincteneert, dat hare Ho. Mo. daer omme, onaengesien alle andere respecten, noch soo veel bereyt waren te doen, als de gelegentheyt van hunnen staet eenichsints sal cunnen toelaten.

Ende alsoo men bemerct, dat den coninck van Spaignien niet alleen alle zijn macht, maer oock van alle sijn geallieerde ende gesinde bij een heeft vergadert, tot oppressie van sijn hoocheyt van Bohemen ende zijne geallieerde ende vrienden.

Soo ist dat dit secours alleen, al ist hun seer beswaerlick, weynich can helpen totte vorderinge vande gemeene saecke, zoo d'andere niet geinteresseerde niet meer ofte ten minsten yder soo veel aan zijn zijde en quame te doen, als die gelegentheyt van haren staet sal cunnen lijden.

Soo vertrouwen oversulcx hare Ho. Mo., dat ten zelven regarde de serenissime republicque naer haer vermogen mette andere geinteresseerde daer toe mede sullen contribueren, daerdooren ontwijffelick een goed uytcompste van Godt Almachtich sal sijn te verwachten, door dewelcke deselve republicque in meerder ruste ende verseeckertheyt als oyt te vooren sal gestelt worden, twelek haer van wegen hare Ho. Mo. van harten gewenscht wort.

Sal van zijn wedervaren mette eerste gelegentheyt advertentie doen, zoo hij bemeret, dat sijn wedercompste wat soude geraecken geretardeert te worden.

Voorts treckende door Duytslandt, zal salueren die princen

die hij int vorderen van zijne reyse ofte ontrent sijn passagie sal rencontreren, namentlick, den marquis van Anspach, den marquis van Dorlach, hartoch van Wirtenberch, zijne credentie daertoe overgeven, denseluen ende d'anderen soo veel hem doenlick wesen sal encourageren, ende vande goede resolutie ende intentie van hare Ho. Mo. verseeckeren.

Nemende zijnen wech voorts door t'Evangelische gebiedt van die Switsersche cantons, ende indien hij int gaen ofte keeren comt te passeren door t'gebiedt van de Grisons, zal aldaer bij goede occasie aen de geene, die hem commen besoecken ende congratuleeren, in de beste termen te kennen geven de goede affectie, die hare Ho. Mo. dragen ende hebben tot den welstant van haren staedt ende regieringh, ende deselue vermanen om niet alleen alle alliantie met Spaignen als schadelick te willen verwerpen, maer oock die passagie door hunne landen voor eenich crijchsvolck tegens den coninck van Bohemen ende de geunieerde vorsten t'ontseggen ende weygeren, recommanderende voorts in optima forma d'assistentie van Bohemen.

Gelijcke officien, complimenten ende handelinge sal hij mede mogen doen, zoo hij compt te passeren die plaetsen daer den hertoch van Savoye ofte andere neutrale princen souden geraecken te wesen, blijvende ende hem houdende genoech in terminis generalibus, ten ware hij conde bemercken datter oprechte genegentheyt ware, ofte om voor den coninck van Bohemen eenige assistentie te bemiddelen, ofte om bij diversie ende andersints aen die vant huys ven Oostenrijck eenich belet ende verhindernisse in hun tegenwoordich voornemen te procureren, daer aen hij de handt sal hebben te houden.

Doch sal hebben wijsselick te letten, wat hoope van den hertoch van Savoye soude cunnen versocht ende geobtineert worden voor dienst ende assistentie van dese landen, zoo die naemaels door oorloch geraecten aengetast te werden, diewijle de Ho. Mo. heeren Staten soo liberalyck ende couragieuselicken zijne hoocheyt in zijne swaricheyt hebben bijgestaen, ende meer bereyt waren geweest te doen, hadde hij hem tot den

peys niet laten bewegen, met denwelcken hem geluck ende voorspoet wert gewenscht.

Tot Venetien verricht hebbende t'geen waeromme hij gesonden wert, zal zijn affscheyt behoorlijck nemen ende mogen verclaren, dat de Ho. Mo. heeren Staten wil inclineren, om aldaer een ordinaris ambassadeur ofte resident te houden, als de serenissime republicque goet soude vinden tselve te reciproqueren tot vaster corroberatie van de goede ende oprechte confoederatie, ende sal daer nae opt spoedichste mitte meeste seeckerheyt weder omme keeren ende van zijn besoingne rapport doen.

Sal voorts zijnen train ende mesnagie metten meesten dienst ende eere van de landen formeeren, achtervolgens t'leste reglement.

Aldus gedaen ter vergaederinge van de hoochgemelte heeren Staten Generael in s'Gravenhage, opten vijftienden Aprilis xvjc ende twintich. Was geparapheert: A. Ploos vt. Onderstont: Ter ordonnantie van de hoochgemelte heeren Staten Generael, geteekent: C. Aerssen.

 

Is ter vergaderinge gecompareert d'heer van Sommeldijck, ende heeft versocht haer Ho. Mo. verclaringe op eenige poincten van zijn instructie, hem behandicht tot zijne legatie naer Venetien; daerop nae deliberatie geresolveert is, als volcht:

Op sijn convoy, commende opte frontieren, sal daervan spreecken met sijn Excie., aen welckers discretie hare Ho. Mo. remitteren daerop te ordonneren, gelijck deselve genoechsaem sal achten, zijnde voorgeslagen vijffentwintich ofte dertich peerden.

Opte handelinge tot Venetien, bij geschrifte ofte mondelinge; - sal daeromme volgen het gemeene gebruyck aldaer.

Wat spraecke hij sal gebruycken; - wort verstaen die gene die hem de bequaemste is, ten ware dat hij om gewichtige consideratien geraden vindt te gebruycken de Latijnsche ofte Italiaensche spraecke.

Op sijn vertreck van Venetien; - verstaen hare Ho. Mo. dat hij van Venetien sal mogen vertrecken, als hij zijnen last aldaer volgende zijne instructie sal hebben verricht, sonder daerop eerst naerderen last van hare Ho. Mo. te dorven verwachten.

Of het aenspreecken vande marckgrauen van Ausbach ende Dourlach; - wort verstaen, dat hij deselve sal hebben te begroeten ende aen te spreecken, bij soo verre als hare vorstelicke doorluchticheyden niet te verde van zijnen wech hun onthouden.

Of hij mette Duytsche forsten sal spreecken ende handelen en corps ofte separatim, bij monde, oft bij geschrifte; - verstaen hare Ho. Mo., dat hij met deselve sal handelen ende spreecken separatim ende niet bij geschrifte.

Off hij met eenige cantons vande Switzers int publicq off int particulier sal spreecken ende handelen bij geschrifte ofte bij monde; - sal daerinne volgen de meeninge van het voorgaende articul.

Off hij den hertoge van Savoyen in cas van oorloge sal mogen nooden ende verwecken tot assistentie tegen Spaignen ende sijne hoocheyt van hare Ho. Mo. wegen van gelijcken toeseggen; - sal met sijne hoocheyt spreecken in generalibus terminis, ende verseeckeren van hare Ho. Mo. goede affectie totte conservatie van zijne staet ende souverainiteyt, ende errinneren en passant wat hare Ho. Mo. hier te vooren daer toe gedaen hebben, om alsoo van sijne hoocheyt te trecken ende verstaen, oft hare Ho. Mo. bij oorloge eenich secours van hem souden hebben te verwachten.

Off hij aen de vereenichde fursten sal mogen verseeckeren, dat hare Ho. Mo. effectuelick sullen naecomen de resolutie ende antwoort bij haer gegeuen aen den heere Buwinchuysen; - hierinne is bewillicht, ende dat den voors. heere van Sommelsdijck tot dien eynde mitgegeven sal worden copien van beyde antwoorden van hare Ho. Mo., mitsgaders oock vande brieven bij sijn Excie. aen de hoochgemelte fursten vande Vnie geschreven.

Wat het reglement opte wagens belanght; - sal daerop mogen spreecken met sijn Excie. om te verstaen desselfs advis, tot hoe verre toe dat hij die sal mogen huyren, ende voor wat prijs, ende hem daernae reguleren.

Gedaen ter vergaderinge vande hoochgemelte heeren Staten Generael in 's Gravenhage, opten tweeentwintichsten Aprilis xvjc ende twintich. Was geparapheert: Frederick van Vervou, Vt. Onderstont: Ter ordonnantie van de hoochgemelte heeren Staten Generael, geteeckent: C. Aerssen.

 

Met desen last hebbe ick de reyse aengenomen den 25 dach Aprilis, door Vtrecht gepasseert, alwaer de gedeputeerde van de Edele Mogende heeren Staten mij in de herberge hebben vergeselschapt ende doen defroyeren. Sijne genade, mijn heere graeff Ernst, heeft mij oock persoonlick comen begroeten ende des anderen daechs met zijnne carosse een groote mijle weechs geconvoyeert. Tot Nimmegen d'heeren vande magistraet mij oock getracteert, ende den heer gouverneur van gelijcken; 's daechs daeraen uytgeleyt ende met een convoy van vijfentwintich ruyteren volgens d'ordre van sijne Excie. doen accompagneren. Tot Ceulen is mij den wijn tweemaels van wegen den magistraet vereert, alwaer ick den Rhijn opwaerts gevaren ben nae Francfort, om t'ontgaen de onredelicke vrachten vande peerden ende wagens. Tot Francfort heeft den magistraet over maeltijt gesonden twaelff groote flesschen wijns, gelijck getal als aen de vorsten wert vereert, met recommandatie van hare stadt ende desselfs ondersaten aen uwe Ho. Mo. goede gratie ende protectie. Den gouverneur, genoempt van Hultte, is bij mij gecomen, ende nae de presentatie van zijnen dienst zeyde mij commandement te hebben over drie hondert coppen, die alleen daer in garnisoen lagen, oock te vreesen voor de stadt, overmits hare swacheyt; dat de gemeente meest goet is, gelijck oock een groot gedeelte vanden magistraet, maer evenwel dat den schoutet credit heeft, ende seer aenden keyser hanght. Ten anderen dat de geestelicheyt neffens den landt-

graeff van Dermstadt groot debvoir doen om deselve van hare neutraliteyt (bij dewelcke zij was opentlijck persisterende) tot des keysers devotie te brengen; dat de burgerye aldaer sterck wordt geacht te sijn van vijffduysent man, doch op dewelcke geen staet en is te maecken, zoo de Vnie zelffs hunne conservatie bij andere middelen niet bij der handt en neempt, hun induceren tottet verstercken van 't guarnisoen ende beter besetten vande stadt ende de passagien.

In meest alle de plaetsen, soo wel open vlecken als steden, hebbe ick guarnisoen gevonden, ende moeyte gehadt om met mijn convooy, twelck ick van Gulich tot Francfort toe hadde metgenomen, in te geraecken. Men heeft mij affgevraecht mijnen naem, de qualiteyt, t'getal van mijn gevolch, van waer ick quam, waer ick heen wilde, selffs wat ick begeerde te verrichten, sonderlink tot Coblentz end Mentz, die haer seer partijdich thoonden, ende garde stelden voor mijn logement; de naem ende qualiteyten hebbe ick overal vrijmoedelicken geopenbaert. Tot Heydelberch hebbe in een herberge gelogeert, ende alleen met des churfursten wijn vereert geworden, dewijle de costuyme aldaer is ingevoert, dat in zijn hoocheyts absentie niemant opt casteel en wordt gelogeert.

Vernomen hebbende, dat de churfurstinne douariere aldaer hare residentie hadde genomen tzedert tvertreck van den coninck van Bohemen haren soon, hebbe mij eerst aen hare Hoocheyt geaddresseert, voor aleer in communicatie te comen metten heere hertoch van Zweebruch, hoewel onversien van credentie, ende hare Hoocheyt verthoont, dat ick op mijn vertreck uyt Hollant d'eer niet verhoopt en hadde van hare Hoocheyt te mogen begroeten, dewijle deselve gelooft was hare residentie te continueren, andersints dat ick soude met gebracht hebben schrifteliek getuygenis van wegen uwe Ho. Mo. ende sijne pr. Excio., dat deselve blijven dragen d'oude ende oprechte affectie tot ten welstant van sijne Mat. van Bohemen ende totten dienst van hare Hoocheyt, doch hebbende de qualiteyt, die mij vertrouwt is, ende de kennisse van derselver op-

rechte meyninge, dat ick hare hoocheyt wel mochte verseeckeren, dat uwe Ho. Mo. ende sijne Excie. mij sullen toestaen ende advoueren, soo ick deselve volcomentlick toesegge ende renouvellere, hare vruntschap ende dienst tot bevestinge vande onderlinge alliantie ende totte conservatie vanden welstant van sijne Mats. rechten ende staten, daer van ick breeder met hare hoocheyt soude spreecken, alst desselves commoditeyt soude connen toelaten.

Daertegens hare Hoocheyt alle beleeffde complimenten heeft gerepliceert, houdende uwe Ho. Mo. naest Godt voor de beste ende verseeckerste vrienden vanden coninck haren soon, die sulcx oock in dese gesteltenisse claerlicken metter daet hebben bewesen, twelck noch sijne Mat. noch hare Hoocheyt selffs nimmermeer en souden vergeten, versoeckende, soo 't mij te passe quam, de gelegentheyt te willen maecken om wijtluchtiger van dese ende andere saecken te willen met haer discoureren; daerop affscheyt nemende, hebbe gesalueert sijne Mats. dochterken, de suster ende andere jonge princen ende princessen. De generale costuyme van Duytslandt is, dat de gequalificeerste de leste in ende uyt de camer gaen, soodat hare Hoocheyt dese preminentie ende voorganck int uytgaen behouden heeft.

Van daer ontfangen hebbende d'wijn van mijn audientie, ben opgeclommen nae den heere hertoch van Zweebruck, gouverneur ende lieutenant generael van sijne Mat. van Bohemen, die mij twee edelluyden hadt int gemoet gesonden om mij ter bestemder plaetse te conduceren. Boven comende, hebbe sijne Hoocheyt aende deure gevonden, die twee oft uyterlicken drie passen uytgetreden, ende nae d'eerste salvatie weder eerst in de camer is ingetreden, sonder eenige ceremonie van presentatie, als wesende lieutenant van sijne Mat. In de camer vont ick drie van sijne Mats. raden, d'heeren Chancelier, Plessen, Schouberch, doch en sijn over de communicatie niet geroepen.

Ick hebbe aen sijne Hoocheyt geopent, dat ick van uwe Ho. Mo. ende furstelijeke genade mijn heere den prince van Oran-

gien bevel hadde ontfangen, sijne Hoocheyt expres te visiteren ende begroeten, aen deselve mijne brieuen over te leueren, dewelcke credentie hielden, daerinne meest bestaende, dat op de occasie van mijn reyse nae Venetien door Duytslandt sijne Hoocheyt soude gelieven te overleggen oft mijne entreminse in die qualiteyt soude kennen yet te wege brengen, daer met den dienst van sijne Mat. van Bohemen, ofte van de Vnie soude mogen gevordert worden, twelck ick expressen last hadde te behertigen. Daerop verclaerende de goede genegentheyt ende datelicke assistentie van uwe Ho. Mo. totten welstant van sijne Mat. ende de Evangelische fursten, dan dat uwe Ho. Mo. grootelicx waren becommert, soo over de lange deliberatie van den coninck van Groot Bretagne, om den coninck van Bohemen ende d'Unie in conformiteyt vande onderlinge obligation, interesten ende alliantien te secoureren, dewijle die van Oostenrijck ende generalicken alle de geestelijcheyt met hunnen aenhanch genoech geresolveert ende in state waren om die beyde aen te treffen, als souderlinck mede over de legatie, die den coninck van Franckrijck eerstdaechs aen de geunieerde fursten wilde affsenden, vreesende dat daerdoor de gemoederen tot andere ende nieuwe deliberatie souden geraecken gemouveert ende gebracht te worden; nochtans al en conden uwe Ho. Mo. om verscheyden respecten daerinne geen advis geven, soo wilden deselve soo veel de voorsichticheyt ende couragie van de Unie toevertrouwen, dat deselve stantvastich sal blijven ende geensints haer in laten om in eenige handelinge te treden dan met generale resolutie, om in deselve den coninck ende croon van Bohemen te begrijpen, diewelcke voortaen, gelijck zij inder daet is, oock onscheydelick vande Vnie behoort gehouden te worden; biddende wijders sijne hoocheyt mij confidentelicken te willen verclaren, ofter bij yemanden van de Vnie eenige flauwherticheyt in d'aenstaende swaricheyt wert bewesen, opdat daerinne nae t'beste vermogen ende tijtelicken soude mogen worden versien. Daer bij hebbe ick verhaelt ende verheven de grootheyt ende weerdicheyt van de prompte assistentie

van uwe Ho. Mo. mette gesteltenisse van haren jegenwoordigen staet, ende wat wijder voordeel van denselven noch staet te verwachten, soo d'ertzhertogen yet wilden bij der handt nemen, om 't rijck t'invaderen ende d'Unie te bespringen; oock dat geensints was te presumeren, dat sijne Mat. van Groot Brintannien, wesende een machtich goet ende wijs coninck, bemerckende de listige ende valsche proceduyren van de Spaensche raden, den welstant van Europa, zijne eygen kinderen, zijne, noch des religious verseeckerheyt langer sal willen laten pericliteren. Dat ick last hadde met verscheyden fursten op dese saecke ernstelich te spreecken, daeromme dattet sijne Hoocheyt soude gelieuen mij van hunne inclinatien ende vermogen t'informeren, diewijle dese besendinge sijne Mat. van Bohemen meest was raeckende.

Sijne Hoocheyt heeft mij verclaert, dat dese visitatie de goede assistentie ende wijdere presentatien hem seer aengenaem waren; maer versocht, ick soude goetvinden, dat hij dese mondelinge propositie mette aenwesende raden van zijne Mat. in deliberatie brachte, om mij op deselve door den heere van Plessen t'antwoorden, die gereet was om binnen twee dagen nae Praeg te verreysen.

Scheydende is d'heer Brederode bij mij gecomen ende versocht, ick wilde bij de churfurstinne douariere eens comen; alwaer gecomparcert zijnde, liepen onse propoosten principalicken hierop aff, dat hare Hoocheyt, gelijck oock den coninck haren soon, rondelicken moesten bekennen geen oprechter, gunstiger noch machtiger vrunden gevonden te hebben dan uwe Ho. Mo., die haer oock mochten verseeckeren, dat de gedaen ende noch verwachte offitien in een soo beswaerlicke oceasie nimmermeer en sullen werden vergeten. Ick hebbe oorsaecke genomen te repeteren ende hare Hoocheyt voor te dragen 'tgeen ick metten heere hertoch Zweebrucken hadt gehandelt, daerop hare Hoocheyt mij heeft geantwoort, dat den coninck van Bohemen grootelicx apprehendeerde de legatie, die verwacht wert uyt Frankrijck, om dat de gemoederen van som-

mige vande Vnie ende vande steden seer begonsten te verflauwen, uyt oorsaecke vande irresolutie ende extraordinaris proceduyren van sijne Mat. van Groot Britaignen, in een soo gewichtige saecke ende occurentie, die selffs andere tot stantvasticheyt behoorden t'xhorteren, ende daeromme licht tot een tractaet souden te brengen wesen; verhopende daer door den oorloch, die zij vreesen, met reputatie ende seeckerheyt te sullen cunnen ontgaen, sonder de saecken ten principalen verder ofte dieper te willen insien. Dat alreets, t'sedert het wederkeeren vanden heer van Buwinchausen uyt Engelandt ende sijn gedaen rapport, d'Unie hare nodige ende mannelicke resolutie hadt verandert, ende ter contrarien stilswijgens onder hun goetgevonden, den besetten pas t'openen aende trouppen vande geestelicheyt, die door Breyssaek stucxwijs nae den keyser ende voorts tegens Bohemen souden begeeren te marcheren; daerouer sijne Mat. van Bohemen grootelicx was onstelt ende gecrenct, vreesende erger gevolch, comende dese veranderinge oock dickmaels, om dat sijne Mat. moet absent wesen, ende datter niemant van sulcken qualiteyt, authoriteyt, noch preeminentie en was om de andere fursten, die nu meest den anderen gelijck waren, met respect in goede devotie te houden. Versocht mij derhalven, ick wilde de fursten singulatim en - courageren, de periculen van den geheelen staet aen d'eene zijde representeren, soo die met macht ende unie niet en werden wederstaen; ende ten anderen laten sien de voordeelen, die uyt een vaste unie ende resolutie voor de gemeene saecke van 't rijck ende religie cunnen getrocken worden, mij finalicken recommanderende alle mogelick debvoir te willen doen, om de republicque van Venetien tot een liberale ende prompte assistentie voor den coninck van Bohemen te bewegen, gelouende aen sijne Mat. te willen adverteren uwe Ho. Mo. goede affectie ende mijne particuliere genegentheyt om deselue behoorlicken te seconderen. Daernae sijn wij gevallen op verscheyden propoosten van Vranckrijck, Engelandt ende Nederlandt, ende hebbe d'eere gehadt met mijn geselschap, van met hare Hoo-

cheyt gegeten te hebben, ende daernae affscheyt genomen nae behooren, ende bij den heer hertoch gegaen, vorderen mij antwoort, die nae eenige communicatie mij gesecht heeft, dat d'heer van Plessen met mij soude spreecken, om beter rapport van alles aen sijne Mat. te doen; daer met ick met beleeftheyt mijn verloff heb versocht ende vercregen, excuserende sijne Hoocheyt, dat ick qualicken was gelogeert ende getracteert geweest, begeerende ick ten besten soude willen verstaen, diewijle ick was gecomen int affwesen van sijne Mat., die andersints mij opt casteel soude hebben doen accommoderen.

Daerop is d'heer van Plessen bij mij gecomen, ende nae dat ick sijn Ed. verhaelt hadde mijne propositie, verwachtende eenige speciale openinge, nae soo lange deliberatie, en heeft mij nochtans anders niet gesecht, dan dat ick wijs was ende de saecken van Duytslandt soo wel verstout als yemant onder den hare; daeromme versochte, ick wilde mijne goede offitien continueren ende de republicque van Venetien tot een goede resolutie helpen brengen, dat ick op dese jegenwoordige gelegentheyt naerder alles van den heere marckgraeff van Anspach sal cunnen verstaen; zonder dattet mij mogelick is geweest yet particuliers tot vorderinge van mijn commissie te vernemen, ende ben alsoo even wijs gescheyden als ick genomen was, behalven dat ick seer wel hebbe cunnen mercken, tasten ende voelen, dat de affaire vol irresolutien, vol swacheyt, vol diffidentien, ende sommige princen ofte leden van de Vnie genoech genegen souden sijn tot een handelinge, konden sij maer eenig seeckerheit verhoopen.

d'Heer agent Brederode heeft mij in alles met neersticheyt gesecondeert ende sijn debvoir ende getrouwelicheyt totter landen dienst doen blijcken, oock mij ende mijn geselschap wel getracteert

Sonder naerder bescheyt vertrocken nae Rottenburch, drie dachreysen buyten mijnen wech, zoo ten aensien dat ick bij den raedt van Heydelberch was geremitteert, om aldaer naerder informatie te gaen halen, als oock omdat sijne furstelijcke

genade mijn heere den prince van Orangien souderlingh gerecommandeert hadde, ick soude den heer marckgraeff van Anspach gaen vinden ende salueren.

Een groote mijle van Rottenburch is mij te gemoet gecomen d'heer graeff Frederick van Solms, schoonbroeder van mijn heer den marckgraeff, in een carosse, getrocken van ses peerden, geaccompagneert met de garde van sijne Hoocheyt, bestaende in hondert gewapende cuirassiers, ende vijftich harcquebussiers te peerde, met Orangie veltteeckens, die mij met een salve hebben gegroet, ende sijne g. heeft mij van wegen sijne furstelicke g. bewillecomt.

In de stadt rijdende, hebbe de burgerye voor, onder ende binnen de poorten gewapent ende in goede ordre gevonden. Int logement comende hebbe bevonden, dattet selve last van sijne furstelicke g. was geprepareert, daer oock den heer maerschalck mij heeft comen verwillecomen, alle offitien presenteren, ende vragen oft ick aengenaem soude hebben dat sijne furstl. gen. mij soude comen vinden; oft ick alleen, oft met geselschap mijn avontmael begeerden te houden. Bedanckende sijne Hoocheyt van wegen dese goede offitien, hebbe versocht dat de visite tot sanderendaechs soude worden uytgestelt ende ben alleen vergeselschapt gebleuen metten heer graeff van Solms ende collonnel Helmstetter.

Den xiiijen May smorgens ten acht uyren is bij mij gecomen de voors. heer mareschal van sijne Hoocheyt, mij affvragende de commoditeyt om de visite van sijne Hoocheyt t'ontfangen, ende mij daervan excuserende, is sijne hoocheyt selfs voor mijn camer gecomen, daer van ick eenige excuse doende, als verrast in mijn debvoir ende voornemen, buyten weeten ende behoorlicken stijle, zijn te samen de camer innegegaen, ende wij twee alleen tot nae de clocke elff uyren bij den anderen blijven sitten. De brieven hebbe ick overgelevert, de complimente gedaen ende voorts mijnen last geopent, bijnae in gelijcke manieren als bevoorens aen die heer hertoch van Zweebruck. Sijne hoocheyt heeft mij overal met groote attentie de

hooge handt gelaten, ende uwe Ho. Mo. met extraordinaris caressen, demonstratien ende offitien in mijnen persoon willen vereeren; heeft wijders aengenomen t'overdencken waerinne mijne legatie nae Venetien voor den coninck van Bohemen ende d'Evangelische Vnie soude cunnen dienstich vallen. Seyde op de verwachte legatie uyt Vranckrijck rijpelicken gedelibereert geweest te sijn, dat Straesburch ende d'andere steden, door dewelcke die sal passeren, wel weeten wat sij hun passanten sullen hebben te seggen, maer dat eenparich alle de leden vande Vnie wel ende volcomentlick geresolveert blijven, geen nieuwe raden t'ontfangen, maer wel hunne saecken op den eersten voet waer te nemen; dat men ten hoochsten verwondert was over de discoursen ende proceduren van sijne Mat. van Groot Britannie in een saecke, die sijn eere ende, zijner kindereu welvaren soo seer was betreffende, echter al hebben die de gemoederen van sommige princen ende steden, die ander vast fondement hadden gemaect, flauwhertich ende weemoedich gemaect, zoo wilde men nochtans hopen, dat sijne Mat. hiernae de saecken naerder insien ende beter soude verstaen. Hij hielt uwe Ho. Mo. voor de beste ende seeckerste vrienden, ende vertrouden, dat deselve nae hun vermogen, gelijck die alreets hebben gedaen, sullen helpen beletten, dat de Vnie nochte de religie niet en sal verdruckt worden. Heeft deernae gediscoureert op de gesteltenisse vande Vnie, dat der churfurst van Brandenburch wel aende Vnie schuldich was ende niet en contribueerde, even gelijck oock den landtgraeff van Hessen. De steden waren willich genoech, maer vreesden den oorloch, zijne lasten ende t'logement van crijchsvolck. Den hertoch van Wirtenberch was in zijn gemoet wel gelogeert, couragieux, rijck, maer zijne domeinen meest bij de ondersaten gegouverneert, niet sonder lesie ende verminderinge van sijne Hoocheyts middelen. Dat d'heer Buwinchousen aldaer de saecken meest beleyde ende wel meynde; doch van anderen, die contrarie dessein dreven, seer was getraverseert. Dat t'Heydelberch t'sedert sijne Mats. vertreck noch directie noch kennisse

van saecken meer en resteerde, ende al was hem t'beleyt van den oorloch gedefereert ende betrouwt, dat hij evenwel was sonder eenige authoriteyt ende genoech met gebonden handen, zijnde deselve in alle dingen, sonder distinctie, gebleven aen de Vnie, die hem met eenen crijchsraedt hebben geassisteert, denwelcken alleen gelast ende gemachticht is ter executie te stellen de resolutien vande voorgaende dieten, souder op de voorvallende occasien yet nieuws te mogen bijder handt nemen; nochtans verhoopten zij dese aenstaende diete d'Unie te doen hervatten, verlengen ende macht te vercrijgen om de compagnien (sonder naerderen last te moeten verwachten) te mogen logieren in sulcke steden ende vleeken, als hij voor de seeckerheyt vant leger ende den dienst vande Vnie geraden sal vinden, andersints was geresolveert ende bereyt liever alles te quiteren; den marquis van Baden hadt ontrent sestien hondert peerden ende drie duysent man te voet om sijn landen te beschermen opt passeren van des keysers ende des hertochs van Beyeren volck door Breyssach, houdende t'Beyersche leger stercker als d'Unie; dat den churfurst van Saxen hem metten keyser sal voegen ende houden, ende verclaerde, dat de geheele macht vande Vnie niet stercker en is als drie duysent man te peert ende ontrent acht duysent te voet; dat de middelen begonnen te minderen, de steden daer over te clagen ende spreecken van niet te vermogen langer soo veel te contribueeren, daer deselve nochtans in veel saecken merckelicken wierden verschoont, tot beswaringe vande princen, die alleen op hunne landen de legers hebben gelogeert ende onderhouden; evenwel verhoopte de saecken te rechten ende op een goede occasie in oorloch te treden, oft mettet slaen tegens t'Beyersche leger, oft mettet vervoeren van des Vnions forcen in Bohemen, soo de wederpartije hun aldaer souden geraecken te laten employeren; verhoopte assistentie vande coningen van Denemarck ende van Sweeden, vande fursten van Brunswijck, Lunenburch ende andere, neffens de Hanzesteden, soo hun different gecomposeert wierde, ende gelooffde, dat alle dese com-

motien ende preparaten in eenen generalen religions crijch wilden uytvallen, dan soude naerder op mijn propositie letten, mij recommanderende te willen arbeyden bij d'heer hertoch van Wirtenberch, om hem in deselve goede affectie te conserveren ende vermanen tottet beneficeren van zijne middelen.

Nae den middach is sijne Hoocheyt weder in mijn logiement gecomen, ende nae verscheyden propoosten heeft sijne Hoocheyt Ho. Mo. vooreerst willen bedancken vande souderlinge sorge ende affectie, die deselve sijn bewdjsende aende geunieerde fursten; hebbende niet alleen goetgevonden deselve door mij te besenden ende begroeten, maer oock de saecken van Bohemen ende de hunne soo getrouwelick bij de republicque van Venetien te doen recommanderen, om tot een goet secours te mogen geraecken. Hebbende dan op mijn propositie ende presentatie gelet, zoude geraden ende dienstich vinden, dat ick soude arbeyden bij de cantons van Zurich ende Bern, gelijck mede bij de Grisons, om te vercrijgen, dat de passen uyt Italien soude mogen worden geslooten; dat hij alreets daer van is in handelinge geweest mette Grisons, diet genoech hadden ingewillicht, mits dat men hun ses hondert man soude onderhouden; dan soo den Gottartberch van gelijcken niet en wiert beset, dat dese handelinge vruchteloos soude blijven. Ende dewijl de Venetianen daeraen evenveel voor de seeckerheyt van hare republicque was gelegen, versochte, ick soude arbeyden om deselve te bewegen (om van gelijcken mette Vnie tottet effect van dese besettinge te geraecken) daer toe te willen presenteren t'onderhout van twee duysent man. Voorts vertrouwde, dat op de remonstrantie van uwe Ho. Mo. de republicque wel yet sal consenteren voor den welstant vant Rijck, te meer hij al over lanck in handelinge was geweest, ende noch was, met eenige principalen onder deselve, die hope hebben gegeven van een halff millioen ducaten te willen aen sijne Mat. van Bohemen toesenden, soo verre gemaect conde werden, dat die van Steyrmarck ende Carinte te wapenen tegens t'huys van Oostenrijck quamen bij der handt te nemen; 'twelck

alreets soo verre was gebracht, dat den prince van Anhalt derwaerts was getrocken met thien duysent man te voet ende twee oft drie duysent peerden, bij denwelcken oock hun sullen vervoegen een goet getal vande ingesetenen vande landen; maer alsoo t'schijnt dat de republicqe daerinne wat begonst te verkoelen, dat deselve weder sal dienen geanimeert, oft door mijne recommandatie, offt door apprehensie, dat de ingesetenen, hun verlaten vindende, souden geraecken hun onder des Turcx gehoorsaemheyt te begeven, dat zij uytermaten seer vreesen ende sullen soecken bij alle middelen voor te comen ende te verhinderen. Meer en wist hij mij niet te seggen, dan weetende, dat ick goeden last ende genegentheyt hadde tottet gemeene beste, wilde de middelen om t'selve tot een goet effect te brengen aen mijn beleyt verblijven, verhoopte dat de saecken in Bohemen wel sullen gaen, maer claechden, dat men aldaer trock niet alleen de directie maer alle de macht ende substantie, d'Unie competerende; al ist schoon dat hij meende dat de twee saecken maer een ende gemeyn was, nochtans dat men daerom t'rijck nog d'Unie soo seer niet en behoorde te verswacken; zoude eerstdaechs mettet leger optrecken, om te leeten op d'actien ende t'volck vande papistige ligue, t'welck bij den hertoch van Bayeren wiert versamelt, oock om te seconderen ende helpen conserveren den heer marckgraeff van Baden, die op den pas bij Breyssach met duysent peerden ende tusschen twee ende drie duysent man te voet was gelogeert, doch te swack om yet anders als sijn landen te beschermen, ten welcken aensien den pas oock geopent was bij resolutie van de Vnie, al ist dat den baron d'Anholt op dien voet noch ordre voor alsnoch niet en was gepasseert, ende apparent is niet te sullen willen met duysent man, souder meer t'elcke reyse, maer mettet gantsche leger passeren, tot welcken fijne den hertoch van Bayeren oock scheen met sijn volck te marcheren. Sijne Hoocheyt beclaechden, dat mettet lanck delibereren vande Vnie ende mette respectueuse ende cleynmoedige consideratien vande steden, veel tijts, gelt ende gelegentheyt

verloren is, daer over men nu te swack was geworden, om yet met voordeel oft seeckerheyt te cunnen beginnen; nochtans verhoopte bequame gelegentheyt te vinden om de saecken in pointen van irreconciliatie te stellen, ende soo hem dat buyten sijn gissingh quaem te missen, versochte, ick wilde sijne Excie. verseeckeren, dattet aen zijnen wil noch beleyt niet en sal ontbreecken.

Op de Fransche legatie, was geresolveert, dat de steden hun daervan int bijsonder souden excuseren ende deselve verblijven aen de princen, die in corps de propositie sullen hooren, wel geresolveert te verthoonen, dat den lesten coninck t'maecken van dese Vnie heeft gesolliciteert, te wege gebracht, selffs geteeckent, nu daer van oft vande operatie derselver te wijcken, dattet hun noch eeriick, dienstich noch seecker en soude wezen, maer waren noch van die resolutie ende verstandt, om de gravamina te doen repareren ende de saecken van Bohemen te helpen hanthaven; versocht dat uwe Ho. Mo. daerinne wilden gerust wesen. Zulcke ende diergelijcke propoosten sijnder meer gevallen, ende daernae hebbe mijn afscheyt genomen. Ick ben gelogeert, gemeubleert, getracteert ende van alles vrij gehouden geweest. Den heer graeff van Solms ende den collonnel Helmstetter hebben mij in sijne Hoocheyts carosse weder uytgeleyt met deselve ordre ende cavaillerie, die mij hadt ingehaelt, oock soo verre sijne Hoocheyts landen streckten, gedefroyeert.

Tot Hal heeft den magistraet op de maeltijt mij vereert met twee en vijftich stadts kannen, hun gebiedende dienstelick in uwe Ho. Mo. goede gratie.

Tot Stutgart ben ick in een herberge affgetreden, ende corts daer nae is des hertochs van Wirtemberch hoffmeester mij comen versoecken, ick wilde opt casteel mijn logement, t'welck gereet gemaeckt was, nemen, t'welck ick voor dien avont hebbe geexcuseert. Den heer Buwinchhausen heeft mij oock comen groeten ende alle goede officien presenteren. Is oock des anderen dachs met een carosse mij comen halen ende ge-

leyden opt casteel; daer nae is den grooten hoffmesester mij comen aendienen, dat sijne Hoocheyt mij verwachte, die ick, (geleyt door den voors. heer van Buwinckhausen) vint staen int midden van zijn camer, geassisteert van twee van zijne broederen; aen de beneden zijde stonden vier van zijne principaelste raden. Ick ben ingetreden, ende vande deure mijn eerste reverentie, ende de tweede, als ick bij sijne Hoocheyt was, gedaen, die niet eenen voet en heeft geavanceert. d'Heer van Buwinchhausen hadt mij versocht, ick wilde mijn propositie cort maecken, om dat sijne Hoocheyt sieckelick was, ende dat daerna breeder met mij ende familiariter soude worden gesproocken.

Mijn vertoch is geweest, dat uwe Ho. Mo. goetgevonden hebbende mijne besendinge nae Venetien, om te sluyten ende overleveren t'tractaet vande mutuelle alliantie, mij belast hebben te vooren sijne Hoocheyt te gaen vinden, ende van derselver wegen, gelijck mede van wegen sijne furstelijcke gen. mijn heere den prince van Orangien, de handen te cussen, met verseeckeringe van continuatie vande oprechte ende onveranderlicke goede genegentheyt van uwe Ho. Mo. totten welstant ende dienst van sijne Hoocheyt, als sijnde een prince van hun geallieerden, wiens wijsheyt, cloeckmoedicheyt ende goet beleyt sij grootelicx achten; begeerende, ick soude sijne Hooheyt versoecken dese goede affectie, gelijck tot nn toe wel ende volcomentlick de gemeene saecke ten besten is geschiet, altijt te willen reciproquelick seconderen, Daerop hebbe mijne brieven van credentie gepresenteert, ende in besoigne tredende, aen sijne Hoocheyt geopent, dat uwe Ho. Mo. in eens anders regieringe ende gebiet niet verder curieux en wilden wesen, dan t'devoir van een oprechte ende getrouwe alliantie ende hunne eygene verseeckerheyt vereyschte ende conde toelaten oft excuseren. Daeromme overmerct ende overleyt hebbende de gesteltenisse vant rijck mette listige aenslagen ende practijcquen vanden gemeynen vijandt, niet voor hebbende dan yeers vrijheyt ende de ware christelijcke religie te verdrucken,

dat die grootelicx becommert waren inde legatie, die uyt Vranckrijck aende Vnie sal worden gesouden, niet dat uwe Ho. Mo. daerinne yet begeerden te raden oft ontraden, wetende hoe qualicken hun dat soude bevangen, ten respecte vande danckbaerheyt, die sij aen de croon schuldich sijn, over de overgroote benefitien ende faveuren, die sij van deselve hebben ontfangen ende noch wijders verhopen, die zij oock altijts bereyt sullen wesen nae hun vermogen t'erkennen, ende derhalven niet geern en souden besprooeken worden als oft sij hunne besoignen ende raetslagen souden begeeren te contramineren. maer alleen oft daerinne, buyten weeten ende tegens den wil van den coninek, oft tegens den dienst vande loffelicke Vnie, yet wierde voorgenomen ende beleyt, soo versochten uwe Ho. Mo. alleen, men wilde op alle pointen rijpelicken letten, gelijck dat hunne groote ende gewoonlicke wijsheit wort toebetrouwt, op dat onder den schijn van den peys te besorgen ende vorderen tusschen de geunieerde fursten ende de catholicque ligue, niet en worde gearbeyt om d'eerste t'ontwapenen, oft gewapent blijvende met sware ende onnutte ledige costen te consumeren ende ruineren; oock eyntlicken om aen den keyser d'overhant te bemiddelen ende den coninck van Bohemen behendelicken uytte Vnie te sluyten, ende alsoo separatim den eenen voor, den anderen nae, totte ruine te brengen, uyt haet vande religie ende door sollicitatie vande jesuiten tegens alle wijse maximen van regieringe. Ten anderen mij bevolen hadde d'Unie te vermanen, niet te verflauwen, al sach men dat sijne Mat. van Groot Brittannien de saecken met sulcken promtitude ende macht niet bij der handt en was nemende, als den noot van sijn eygen kinderen, de bescherminge vant rijck ende hunne convention schenen te vereysschen, diewijle te hopen stont, dat sijne Mat. lanch genoech gedelibereert hebbende, eyntlicken eens sulcke resolutie soude geraecken te nemen, daermede de gemeene ruste soude cunnen worden bevordert, daer aen uwe Ho. Mo. geern de handt souden blijven houden, diewelcke in dese sware occurrentien ende commotien boven huer vermogen

hadden gedaen, ende noch continueerden de gemeene saecke ten besten, daer toe sij geen meerder interest en hebben als wel alle d'andere geconfedereerde; nochtans die wijle zij bemercten, dat den gemeynen dienst ende verseeckerheyt sulcx was vereyschende, en hadden haer vant versoeck gedaen bij d'Unie, al en was de conditie schoon noch niet verschenen, geensints willen excuseren, maer promptelicken tselve consenteren ende voltrecken, gelijck zij oock in tijt ende wijlen soo veel meer sullen genegen wesen te doen, als de gelegentheyt van hunne republicque sal cunnen lijden; dat ondertusschen uwe Ho. Mo. onversocht sijnde, geen advis, noch raedt totten peys oft oorloch en begeerden te geven, wel weetende dat de Vnie de beste ende bequaemste parthije wel sal weeten te verkiesen, ende sulx als die sal genomen worden, dat uwe Ho. Mo. die oock sullen behertigen ende mainteneren. Versoeckende eyntlicken sijne Hoocheyt wilde bedeneken, waerinne mijne reyse nae Venetien voor den coninck van Bohemen ende voor de Vnie soude cunnen dienstich vallen, last hebbende mijne instructie daerop van sijne Hoocheyt te versoecken, om te Venetien ende elders, daert te passe mochte comen, alle goede offitien te doen ende persuasion te gebruycken, om de republycque tottet geven van een goet secours te bewegen.

Sijne Hoocheyt heeft uwe Ho. Mo. bedanct voor hare sorge, oock mij over mijne moeyte, mij willecomende met verclaringe, dat hij niemanden liever uyt desen staet en soude hebben ontfangen om d'oude kennisse ende mijne goede ende bekende affectie totte gemeene saecken, begeerde, ick soude uwe Ho. Mo. verseeckeren, hij wilde deselve bij alle occasien bewijsen, dat hij hunnen dienaer ende vrient is, meynende, dat noch de legatie van Vranckrijck, soo die voortganek heeft, noch de traecheyt int resolveren van sijne Mat. van Groot Brittannien niet en is te vreesen, doordien de fursten ende steden volcomentlicken wel geresolveert bleven, beclagende, dat den tijt meest was verloopen ende verloren, souder yet uytgerecht te hebben erwijle de parthije oneens ende swack was, doch dat men

moest met seeckerheyt eenicheyt ende reputatie wercken. Hij wilde met mij rondt uyt spreecken, gelijck d'heer marckgraeff van Anspach hadt gedaen, ende thoonen, dat de saecken veel verliepen, meest om dat den coninck van Bohemen, wesende hun hooft, alle de voordeelen vande Vnie buytent rijck ende tot sijn particulier behoeff diverteerden, ende te veel wilden mesnageren, ende de directie van 's rijcx affairen, die hem was toegestaen, in Bohemen behouden, t'welck onmogelick ende ondienstich was, ende daeromme verandert moest worden, wilde men de saecken op eenen beteren voet brengen, andersints dat de steden flouwen ende gantsch t'ontvreden worden van soo veel onnuttelicken te contribueren, wordende sender noot ende buytenstijts van hunne sobere middelen ontbloot ende uytgeput. Hebben t'samen eenen goeden brieff aen sijne Mat. van Groot Britannien geschreven, versoeckende andermael assistentie, uyt crachte van hunne confederatie, ende hun beclagende, dat sij beschuldicht worden raedt ende daet gegeven te hebben tottet aennemen vande croon van Bohemen, daervan zij hun excuseren, als geschiet buyten hunne kennisse. Hebben insgelijcx aenden heer hertoch van Angoulesme, als hooft van de legatie, een missive gesouden, hem biddende te willen zijne reyse sulx dirigeren ende nemen, dat hij tegens den xxj May, ouden stijle, tot Heylbron wil wesen, omdat de meeste fursten ende steden vande Vnie op denselven tijt daer sullen compareren; ondertusschen niet te willen in handelinge treden met die vande geestelickheyt, opdatter geen suspitie en valle, al oft hij zijne instructie van hun hadde te halen ende t'ontfangen, maer ter contrarie deselve schriftelicken te willen vermanen, op te houden mettet doen marcheren van hun crijchsvolck na Beyeren, soo verre hij verhoopt ende sijluyden oprechtelicken genegen sijn, d'onderlinge diffidentien ende misverstanden wech te nemen ende tot eenen goeden peys te brengen, andersints onmogelick zijnde de saecken langer buyten feytelicheden te connen houden; seyde, dat den churfurst van Brandenburch gantsch niet en contribueert, veel aen d'Unie schuldich

is, dat den landtgraeff van Hessen met reeckeningen betaelt ende lichtingen buyten last, ordre ende tijt doet, dat d'Unie swack is, ende haer onmogelick yet meer te doen als tot noch toe gedaen is, d'offensive oft aggressie waer schadelick ende tegens den wil vande steden, de defensie vol periculs; nochtans soude ende wilde de handt houden, dat alles met eeren ende seeckerheyt soude mogen geschieden, ende die pas opten Rijn bij Breyssach bewaert worden, oft andersints dat men t'leger vande Vnion soude mogen senden nae Bohemen, mits dat men int rijck tegens d'invasien conde bewaert blijven; hij wilde met zijne raden op de andere pointen spreecken, ende mijn sijn gevoelen in alle confidentie verclaren.

Daernae is d'heer van Buwenhausen bij mij gecomen, versoeckende, ick wilde de principale pointen van mijne besoigne bij geschrifte stellen, alleen totte versterekinge vande memorie om daerop metten raedt t'adviseren, t'welck ick discretelicken hebbe geexcuseert, doch mijne propositie sommierlicken gerepeteert tot sijn Ed. contentement.

Hebbe daernae inde groote sale geleyt geweest, om ter maeltijt te gaen, daer ick zijne Hoocheyt hebbe gevonden met twee hertogen van Saxen ende twee van sijne Hoocheyts broederen, wachtende dattet gebedt soude worden gedaen; heeft sijne Hoocheyt begeert, ick soude eerst staen, daer nae de twee hertogen van Saxen, sijne Hoocheyt, ende voorts zijne twee broederen. t'Gebedt gedaen sijnde, hebbe eerst ende alleen moeten wassen, oock eerst boven aen de taeffel sitten, hebbende den hertoch van Saxen aende rechter, ende den hertoch van Wirtemberch aende slincker zijde. De taeffel is costelick gedient, de discoursen sijn generael gevallen, ende t'bancquet is mette musique, die over de t'sestich sterck in dat hoff gegageert ende onderhouden worden, geaccompaigneert. d'Edelluyden hebben aen een ander taeffel geseten. Nae de maeltijt heb ick weder op deselve ordre eerst moeten staen, wasschen ende lest uytgaen, in alle den voorganch behoudende sonder de minste contestatie.

Andermael is d'heer van Buwinchausen bij mij gecomen, mij aenseggende, dat ick s'anderendaechs nae den middach mijne audientie ende antwoort van sijne Hoocheyt soude ontfangen; dat deselve was schriftelicken ingestelt om niet te vergeten, doch dat hij last hadde ontfangen daervan eerst met mij familierlicken te spreecken, om te verstaen, oft ick daer met soude te vreden wesem. Vooreerst bedancte sijne Hoocheyt uwe Ho. Mo. ende sijne furstelicke genade mijn heere den prince van Orangien, van de toesegginge van hunne goede vruntschap, die hij oock aennam, ende begeerden met alle behoorlicke offitie te reciproceren, als willende alle occasien soecken ende amplecteren om te betuygen, dat hij inder daet is hunnen vrient ende dienaer, den welstant hunner republicque ende de gemeyne saecken van herten toegedaen. Opde gesteltenisse vant rijck wilde hij hem remitteren aen t'geen de heer marckgraeff van Anspach mij hadde gecommuniceert, denwelcken daerop oock t'sedert geschreven heeft, niet achtergehouden, maer rondelicken ende confidentelicken alles vertoont te hebben, dat hunne Vnie swack is, die van Beyeren ter contrarie machtich, daeromme dat noodiger dan noodich is, dat den coninck van Bohemen aende Vnie laet volgen t'geen haer is competerende, ende affstae van deselve te willen houden ende gebruycken als een accessorium van sijn nieuwe coninckrijck, maer goede ordre op de directie, die hem betrouwt ende bevoolen is, stelle, opdat de saecken wijder niet en verloopen, gelijck die nu een wijl tijts hebben gedaen, hebbende sijne Mat. van Bohemen soo wel den coninck van Groot Britannien als de princen van d'Unie eenichsints verongelijct, schrijvende aen den ceninck van Groot Bretagne, dat de fursten hem tottet aennemen van t'coninckrijck hadden geinduceert, jae geforceert, daer deselve geen schuit toe en hebben; ende weder aen de fursten, dat sijne Mat. van Groot Britannien t'aennemen ende de proceduyren daerop gehouden, hadde goetgevonden ende gelooft, die met alle sijn macht te sullen helpen seconderen ende mainteneren, welck gantsch anders uytvalt

ende oorsaecke geeft om de geestelicheyt ende andere partijen, die door dese apprehensie eenichsints in debvoir ende stilte wierden gehouden, gaende te maecken ende tegens de swacheyt vande Vnie te stijven; nochtans en wilde men daeromme den moet niet verloren geven, maer op de defensie nae de gelegentheyt blijven, tot dat den coninck van Groot Britannien de religie, de gemeene saecke, ende zijne kinderen ten besten, beteren raedt sal nemen. Van uwe Ho. Mo. hadt d'Unie groot contentement, en souden deselve oock meer niet cunnen vergen. Vande Nedersaxische creychs wiert insgelijcx goede assistentie verwacht, ten ware de Hanzesteden onder den anderen twistich, oft bij eenige fursten gediverteert bleven, waeromme aen deselve geschreven ende gesouden was, opdat hunne question ende differenten tot een accommodement mochten gebracht werden, gelijck mede gedaen was aen den coninck van Denemarck, die neffens hunlieden wel sal cunnen bemercken, datter een generale conspiratie bij de Papisten is gemaect tegens alle vorsten ende stenden vande religie, om alsoo te meer op sijn eygen verseeckerheyt te letten, Daeromme was d'Unie te hooger verobligeert aen uwe Ho. Mo., die inde legatie nae Venetien oock hadden gelet op de gemeene saecke, als mij belast hebbende ernstelicken te solliciteren om te mogen van deselve republicque eenich secours voor sijne Mat. van Bohemen ende van d'Unie obtineren, daer van sijne Hoocheyt goet succes wilde verhopen, ende mij recommanderende, daerinne te gebruycken mijne gewoonlicke affectie; gelijck mede te willen in Switserlandt ende bij de Grisons arbeyden opt sluyten vande passagien int geberchte tegens de Spaensche ende Italiaensche troeppen, daer met d'Unie grootelicx gedient soude wesen; voorts bemerckende, dat die van Bayeren sterck waren geworden, ende nu hoochdravich begonsten te spreecken, omdat de geestelicke ende papistige fursten van binnen ende buyten t'rijck liberalicken volck ende geit hadden gecontribueert, daeruyt dat een machtich leger was geformeert, ende meest den bisschop van Geulen, die daerinne den aenleyder

ende meesten directeur wae geweest; soo soude sijn Hoocheyt wel dienstich achten, om hun wijder quaet voornemen te breecken ende steuyten, uwe Ho. Mo. te versoecken, indient de gelegentheyt ende seeckerheyt vanden staedt can toelaten, hunne forcen opde frontieren vant rijck te brengen, ende mette ruyterie oft anders den voors. bisschop wat op den duym te cloppen ende in sijn eygen landen te doen voelen de onbedachtsaemheyt van sijn voornemen, andersints te vreesen staende, dat een goet gedeelte van dese troepen, die alreets gelicht ende gereet sijn, wel sal geraecken tegens Bohemen gesouden te worden, ende t'anderdeel soude noch machtich genoech blijven om aen d'Unie exercitie te geven, die veel goede occasien uyt respect vande steden, ende oock om niet buy ten propoost d'aggressie te beginnen, versuymt heeft; evenwel wilde men den moet niet laten vallen, maer met coeragie ende vigeur op alles wel letten; den tijt van d'Unie was nu op een eynde, ende moest arbeyden om deselve weder te vernieuwen ende verlengen, dewijle den gemeenen noot sulcx vereyschte; maer tscheen dat de steden, uytgesondert Neurenburch, al vrij swaerhooffdich daerinne begonnen te worden, die alreets soo verre discoureerden, oft dienstich is geweest dese Vnie te maecken; echter dat verhoopt wiert dese ende andere swaricheden op de aenstaende diete t'overwinnen, diewelcke uytgeschreven was tegens den xxj May, ouden stijle, tot Heylborn, daer de clocke sal gegoten worden om veel saecken te redresseren, ende ist mogelick aen den heere marckgraeff van Anspach meerder authoriteyt int beleyt vanden oorloch toe te staen, souder dat hij gehouden sal wesen yemanden daerinne aen te sien ofte verschoonen. Wilden hopen dat ondertusschen den coninck van Groot Brittannien sijn tractaet mette Vnie sal onderhouden ende yet goets sal begeeren bij der handt te nemen, gelijck mede dat den coninck van Bohemen, oft de directie vande Vnions affairen sal waernemen, oft aen een ander overgeven, die sijn werck daer van sa] maecken, want dattet niet mogelick is telcken nae Prague te stuyren om raedt

ende advis opde voorvallende occurentien te gaen vragen ende halen. Voorts vragende ofter niet gesproocken en wert van een prolongatie des bestandts; versocht daervan mochte gehandelt worden, dat uwe Ho. Mo. daer van d'Unie souden gelieven advertentie te doen, opdat se hun bedeneken ende versoeck tijdelick mochten doen inbrengen; vraechde mij eyntlicken, oft ick oock last hadde gestandt te doen ende confirmeren allen t'geene metten heere van Buminchausen inden Hage was gehandelt.

In conformiteyt van des heeren van Buwinchausen aenseggen is op den namiddach bij mij gecomen den prince Magnus, jonghste broeder van sijne Hoocheyt; ende met generale discoursen een weynich tijts gesleten hebbende, heeft sijn Excie. mij aengesecht, dat sijne Hoocheyt gereet was ende mij verwachte; heeft mij alsoo in desselffs camer geleyt, alwaer sijn Hoocheyt ende ick alleen sijn gebleven ende geseten. Ick hebbe eerst gesproocken ende geseyt, dat ick aen sijne Hoocheyt mijnen last hadde gerelateert, ende nu zijne Hoocheyts antwoort daerop quam ontfangen, gelijck mede mijn afscheyt om mijnen wech ende commissie te spoedigen,

Sijne Hoocheyt heeft mij gevraecht, oft ick metten heere van Buwinchausen op mijn antwoort niet en hadde gecommuniceert, ende oft dat niet en waren de principaelste pointen van dewelcke was propoost gevallen, dewelcke sijne Hoocheyt daerop oock cortelijck repeteerde; mij recommanderende, ick wilde mijne goede offitien continueren, ende t'subject van reyse t'best vorderen, dat mij mogelick soude wesen; t'affscheyt soude ick voor s'anderendaechs niet crijgen, begeerende noch eens met mij t'eten, ende dolerende dat mijn haesticheyt oorsaecke is, dat ick zijne affectie niet beter en soude kunnen bemereken.

Opt marcheren van uwe Ho. Mo. trouppen nae de frontieren, om de geestelicke fursten in het hun te doen gevoelen d'ongemacken ende accidenten van den oorloch, hebbe aen zijne Hoocheyt vertoont, dattet wel eenichsints een schijn van diversie soude causeren, oock mede dattet crijchsvolck niet

liever en souden wenschen, maer dat daertegens stont te considereren, dat uwe Ho. Mo. niet eenen pas nae t'rijck en souden vorderen, oft den marquis Spinola en soude van gelijcken doen, oock met meerder macht ende neersticheyt volgen, die seer voordeelich soude achten den trefues behoudende, uwe Ho. Mo. forcen in Duytsiant verre van hunne stroomen ende frontieren te trecken, om op eens anderen bodem sedem belli te planten, t'welck wel soude geraecken de ruine van t'rijck te causeren, t'selve te beginnen mettet breecken vanden trefues, dattet periculoos ende vol ongelegentheyts voor uwe Ho. Mo. soude wesen, doch dat ick van dese noch diergelijcke saecke noyt en hadde hooren vermanen. t'Best voor t'rijck ende d'Unie docht mij te wesen, dat uwe Ho. Mo. hun secours maentlick continueerden, ende voorts de Bourgondischen creychs met Spaignen int leste jaer van hunnen trefues in jalousie mochten blijven onderhouden, souder dat se eenige forcen wytte landen souden derven senden. Ende sijne Hoocheyt heeft dese consideratie aengenomen ende van sijn versoeck affstant gedaen, ten ware uwe Ho. Mo. t'selve andersints voor hunne eygen saecken ende verseeckerhyt t'best oordeelden.

Wegen t'breecken, expireren oft prolongeren vanden trefues en hebbe ick sijne Hoocheyt geen verclaringe cunnen doen, maer hebbe wel vertoont, dat ten respect vande Vnie, om die mettet Spaensche ende Nederlandtsche leger niet te beswaren, uwe Ho. Mo. tot noch toe nae geen prolongatie vanden trefues en hadden geluystert, oock dat de reparation vande infraction ende inobservantien, gevallen aen de zijde van Spagnien, ncffens de vernieuwinge vande Fransche ende Engelsche alliantie, behoorden voor ende aleer te procederen, t'welck mij veel tijts requireert, ende meer als den loopenden somer soude slijten, doch soo de prolongatie te wedersijden soude geraecken dienstich geoordeelt te worden, dat mogelick daer op met geen nieuwe handelinge en sal genegotieert worden, om dat die bij veelen ondienstich wort gehouden, dat soude mogen geschieden int approberen ende continueren vant oude tractaet; noch-

tans dat ick op mijn wedercomptse verhoopte uwe Ho. Mo. sijne Hoocheyts versoeck te relateren. Ten lesten dat ick expressen last hadde sijne Hoocheyt te verseeckeren, dat uwe Ho. Mo. religieuselick ende punctuelick sullen achtervolgen ende gestant doen alle t'geene metten heere van Buwinchausen met last van hare Ho. Mo. inden Hage lestelicken was getracteert. Van dese materie wijckende heeft sijne Hoocgeyt op mij ernstelick begeert, ick soude uwe Ho.Mo, recommanderen d'Ausburchsche confessie, opdat die geene, die onder derselver gebiet daer van professie doen, in hun exercitie souden mogen blijven ongemolesteert, waerdoor de vrientschappe ende verbintenisse tusschen d'Unie ende uwe Ho. Mo. republicque te bundiger sal wesen, verclarende dat tot dien eynde meest alle de fursten hadden gecontribueert tottet opbouwen van eenige kercken oft bequame logien in uwe Ho. Mo. staet; vertrouwende dat uwe Ho. Mo. daerinne ten minsten bij conniventie moderatelicken sullen procederen, gelijck zij fursten dat bevoorens verscheyden mael aen sijne princelicke Excie. hebben versocht ende doen versoecken. Daerop ick anders niet en hebbe geantwoort, dan datse geen reden van dagen en hebben, ende dat ick sijne Hoocheyts recommandatie uwe Ho.Ma, sal voordragen. Scheydende ben tot buy ten de deure van sijne Hoocheyt geconvoyeert, ende voorts bij den prince Magnus, die aldaer op mij wachte, weder in mijn camer geleyt, met presentatie van zijnen dienst aen uwe Ho. Mo., ende wenschende de gelegentheyt sulcx te wesen, dat uwe Ho. Mo. denselven binnen oft buyten hunne republicque gelieffden t'accepteren, t'welck sijne Excie. op mij begeerde, ick uwe Ho. Mo. soude willen refereren.

Den xxen omtrent thien uyren is den prince Magnus mij weder uyt mijn camer comen halen ende geleydt inde groote sale, daer sijne Hoocheyt mij wachte ter maeltijt, gecompagneert met twee hertogen van Saxen ende met drie van zijne broeders. Naede middachmael heeft sijne Hoocheyt mette vijff fursten mij in mijn camer geconvoyeert, affscheyt gegeven ende gereitireert, bij was ende wilde blijven een dienaer van uwe Ho. Mo. ende

vande heere prince van Orangien, aen dewelcke mij oock zijne credentie brieven dede leveren; mijne reyse heeft sijne Hoocheyt voorts geordonneert door zijne landen tot Tutlingen toe, vier dach reysens langh, wesende overal gelogeert ende getracteert tot costen van sijne Hoocheyt ende geassisteert met stercke ruyterie, overmits ick hadde te passeren door verscheyden plaetsen, behoorende onder t'huys van Oostenrijck, die wij overal geresolueert ende in wapenen hebben gevonden; mijn carosse is binnen de plaetse vant casteel gement, alwaer opgeclommen zijnde, ist geschut rontsom affgeschoten ter eeren van uwe Ho. Mo.

Te Schafhousen in Switzerlandt, daer de eenige steene brugge op den Rhijn leyt, aengecomen sijnde, sijn omtrent den avont vier vande magistraet mij comen verwillecomen, wenschende goede reyse, goet succes in mijne negotiatie, mitsgaders alle prosperiteyt aen uwe Ho. Mo. Oock is daerop gevolcht D. Cock, die opt nationael synode tot Dordrecht was geweest, ick heb se t'samen over de goede offitien bedanckt, ter maeltijt gebeden ende gehouden, die mij daertegens met twaelff stadtskannen hebben doen vereeren. Naer de maeltijt heb ick se versocht, zij wilden twee ofte drie uytte heeren magistraten doen committeren om s'anderendaechs op hunne gelegentheyt met mij in verbale conferentie te treden, t'welck zij hebben aengenomen. Mij is veel vrientschap bewesen, ende sonderlingh heeft D. Cock hem seer van zijne Hollantsche reyse ende goet onthael belooft ende beroempt, hooch prijsende d'ingesetenen, hun welvaren ende de wijde regieringen der landen.

Dienvolgens sijn bij mij vier wytte magistraet gecomen, die ick door eenige van d'edelluyden beneden hebbe doen ontfangen ende tot aen mijn camer geleyden, alwaer ickse hebbe gesalueert. Ende na dat wij waren geseten, hebbe hun affgevraecht, off zij van wegen hun principalen last hadden om mij te hooren ende met mij te confereren; ende t'selve verclaert hebbende, diewijle zijluyden ofte t'meeste deel de Fransche tale ignoreerde, hebbe hunlieden int Latijn geseyt, dat het uwe Ho. Mo. belieft hadde mij te belasten om op de occasie van mijne

mijne reyse ende legatie nae Venetien, die oock alleen generale insichten hadde, door hunne stadt ende republicque te passeren, ende aldaer aen de magistraet boven de voorgaende schriftelicke dancksegginge te verclaren, dat uwe Ho. Mo. seer aengenaem hadden gehadt de besendinge hij hun gedaen van eenige voortreffelicke mannen in geleertheyt ende stichtelijck leven, om in het nationael synode te Dordrecht de questieuse pointen in Godes leere (uyt dertelheyt bij sommige gemoveert ende gedreven, soeckende de ruste der kercken te perturberen ende daer door de regeeringe van den staedt te bederven ende veranderen) te helpen decideren, waeruyt uwe Ho. Mo. door Godes sonderlinge genade eenen merckelicken dienst tot bevestinge vande waerheyt ende herstellinge van alles hadden genoten, ende derhalven mij gelast hebben, hun l. tot vergeldinge wederom sulcke ende diergelijcke offitien te presenteren ende vande oprechte effecten bij alle occasien verseeckeren, daerinne deselve sullen doen blijcken, datse hunne vrienden met alle behoorlicke civiliteyt ende correspondentie weten ende willen bejegenen. Ten tweeden hebbe geseyt, dat uwe Ho. Mo. niet curieux en sijn in eens anders regeringe, nochtans bemerckende wat oogmerck de papisten hebben in hun jegenwoordich beleyt, alleen tot euersie ende ruine van allen, die weygerich souden sijn onder des paus gehoorsaemheyt te blijven oft keeren, dat uwe Ho. Mo. daeromme wel wilden verstaen den staet ende waerachtige gesteltenisse vande Grisons; hun biddende deselve, soo die nu worden geregiert, (die vande religie d'overhandt hebbende) te willen mainteneren sonder om yemants respect hun daerinne te laten verflouwen oft verleyen, opdat zijluyden zelffs niet te late door hunne eygen ruine souden gewaer worden, wat voornemen door desen middel bij de jesuiten wort gedreven; gelijk mede mij te willen openen, waer met de Grisons souden cunnen werden gemainteneert in hunne goede resolutie ende geinduceert om den pas aen de Italiaensche lichtinge te weygeren, daeraen hun eygen verseeckerheyt, mitsgaders den dienst van hunne vrienden was dependerende. Eynt-

licken zij wilden d'oogen openen inde gesteltenisse vant Duytsche rijck ende de generale conspiratie van meest alle de politicque ende geestelicke leden van Europa den paus erkennende, om die vande religie te verderven ende uitroyen, ende alsoo de vervallen authoriteyt vant huys van Oostenrijck t'ondersteunen ende te stercken, waertegens uwe Ho. Mo. in Vranckrijck, Engelant ende elders hadden gedaen bij brieven, besendingen ende andere persuasien ende middelen, wat hun mogelick ware geweest, ende noch deden; oock wilden hoopen dat in Engelandt de saecken wel sullen gaen. Hunnen thalven gaven zij boven alle hunne ongeloofflicke swaere jaerlicxe lasten, soo aen den coninck van Bohemen als andere geünieerde Evangelische fursten in Duytslant, t'onderhout van acht duysent man te voet, welck altemael te vergeeffs soude sijn, soo de andere niet geinteresseerde niet van gelijcken en begeerden te doen; want dat, mijns beduckens, noch Bohemen, noch d'Unie tegens soo grooten macht bij hun selven niet lanck en souden cunnen subsisteren. Sij wilden dan daerop letten, t'exempel van uwe Ho. Mo. nae hun gelegentheyt ende vermogen volgen, die hun van sulcke beswaerlicke assistentie hadden cunnen excuseren, hadden zij t'ooch ende insicht niet meer gehadt opden welstandt vande gemeyne saecke dan op hun eygen verlichtinge. Dat breeder deducerende, hebbe mijnen dienst ende credentie brieven gepresenteert.

Hierop ben ick andermael verwillecompt, bedanct vant verhael ende moeyte, met recommandatie vande stadt ende ingesetenen in uwe Ho. Mo. goede gratie; ende voorts geantwoort, dat d'heeren bij den anderen sullen comen, den brieff openen, t'rapport aenhooren ende daerop delibereren. Ondertusschen wilden zij mij bij anticipatie ende onder advoeu verclaren, dat de besendinge nae t'synodus met affectie ende eenparicheyt is geschiet, oock datse Godt hebben gelooft vant succes eenes soo heyligen wercks, t'welck alle de kercken van Europa was raeckende; zij wilden uwe Ho. Mo. in alle gelegentheyt dienst ende vruntschappe bewijsen nae hun vermogen. De ge-

steltenisse vande Grisons en wisten zij t'beste niet, maer die soude ick bij die van Zurich wel vernemen. Wel wisten zij dat de saecken aldaer niet seer effen noch wel en staen, daeromme zij se oock menichmael tot rust ende vrede hadden vermaent, blijvende nochtans de vier Gereformeerde Cantons geresolveert ende met goede tractaten geconfedereert, om hen niet te verlaten; maer dat de Spaensche ende eens anderen conincx ministèren, die in dit stuck met eenicheyt ende correspondentie besoigneerden, veel quaets in de saecken waren doende, die niet en dochten, noch en sochten dan om die vande religie te verderven ende de confederatie mette Venetianen te breecken, om bequamelicker de gemeenten te leyden ende vermeesteren. Den pas te sluyten was, huns bedunckens, niet wel mogelick soo lanck den hertoch van Savoyen dien door zijne landen wil accorderen; datter oock daer beneffens noch eenen anderen door den Gottart open blijft. Op de saecken van Duytslandt, presen zij daer de wijsheyt ende voorsichticheyt van uwe Ho. Mo.; ende dewijle zij in dese saecken onervaren waren, ende nochtans van mij verstaen hadden veel redenen ende consideration, die hun met rechten behoorden wacker te maecken ende houden, soo wildense daer van des anderen daechs rapport aen hunne principalen doen, ende opde naeste diete tselve aen de andere goede Cantons in bedeneken geven, verhopende dat ick van gelijeken met hun sal spreecken, op dat tegens een gemeyn quaet met goede ende gemeene resolutie tijtelicken ende behoorlicken mach versien worden. De reste is gegaen in complimenten. Sij hebben mij vergeselschapt ende nae de maeltijt een bode gesonden, mij aendienende, dat de heeren van de stadt mij ende mijn geselschap (uitgesondert de ruyters die mij convoyeerden) vrij uytte herberge waren schrijvende, met leetwesen dat ick niet beter ware getracteert geweest, biddende dat t'excuseren ende hunnen goeden wil ten besten aen te nemen; zij waren bereyt mij alle goede offitien te bewijsen, wenschende mij voorspoet op de reyse ende besoigne.

Tot Zurich daernae gecomen sijnde, is d'heer vice resident

vande republicque van Venetien int logement mij comen vinden, salueren ende alle goede offitien door last van zijne principalen aenbieden, selffs om mij te herbergen ende tracteren, daervan ick mij beleeffdelicken hebbe geexcuseert, ende sijn Ed. versocht bij mij ter maeltijt te willen blijven, om vande gelegentheyt van mijne reyse te mogen met zijne Ed. discoureren, t'welck oock is aengenomen. Ende corts daer nae sijn verscheyden officieren van wegen d'heeren van Zurich bij mij gecomen, brengende twee groote manden met truyten ende andere extraordinaris groote ende goede visschen, mij affvragende, oftet geen ongelegentheyt en soude wesen, soo d'heeren vande magistraet mij quaemen vergeselschappen. Waerover deselve bedanct ende verclaert hebbende, dat mij eer ende vrientschap soude geschieden, sijn ontrent den avont thien vande magistraet bij mij gecomen ende nae de gewoonlicke complimenten ter maeltijt gebleven, oock goets tijts gescheyden, met resolutie om op mijnen voorslach sanderendaechs smorgens met mij te communiceren, t'welck alsoo is geschiet; ende sijn veertien int getal in mijn camer gecompareert, aen dewelcke ick ten naesten bij gelijck verhael hebbe gedaen als aen d'heeren van Schaffhuysen, mette overleveringe van mijne credentie. Na onderlinge deliberatie is mij opt advoeu van alle d'anderen bij den oudsten burgermeester aengeseyt, dat d'heeren magistraet verblijt waren over mijne compste ende commissie, als die geene, die uwe Ho. Mo. altijts hebben gehouden in goede ende groote estime, soo lange jaren de ware gereformeerde religie ende de gemeene vrijheyt tegens de Spaensche ende roomsche aenslagen voorgestaen hebben, ende wenschten mij alle goet succes int sluyten vande confederatie met de republicque van Venetien, diewelcke hun oock met hare alliantie tot de gemeene bescherminge vereert hadden.

De saecken vande Grisons hadden zij altijd beherticht om de listige aenslagen vande gemeene vijanden voor te comen ende breecken; maer vonden in hun goet voornemen veel traversen, soo onder de Grisons selver als oock door t'beleyt van

eenige vreemde ministers, die voor den dienst van hunne souverainen andere consideratien ende maximen behoorden te hebben; nochtans wilden sij hoopen alle dese swaricheden te boven te comen, soo maer de republicque van Venetien conde gepersuadeert ende gedisponeert worden, wat liberalicker in hare negotiatien de ambassadeurs ende residenten t'authoriseren, alsoo souder goet geschot van gelde niet te hoopen stondt, dat de gewenschte confederatie sal succederen, noch de Grisons in een vaste regieringe cunnen gebracht worden souder dese confederatie. Op de swaricheden, vande welcke waren zijluyden mette heeren van Bern versocht geweest de goede bant te bieden om de goede parthye tegens de Spaensche ende andere factiën te mainteneren, dat zij t'oock doen geern ende promptelicken gedaen hebben, alst bij andere niet en conde geschieden, oock soo dat de goede ingesetenen, t'velt, den staet, de religie ende de seeckerheyt hebben blijven te behouden; doch, nae dat met hunne costen ende beleyt de saecken waren behouden ende totte pointen van confederatie toegebracht, dat de republicque van Venetien swaricheyt heeft gemaect ende noch difficulteren, aen hunlieden te rembourseren sulcke thienduysent Fransche croonen als zij daerinne hadden geschoten, mij biddende, ick wilde de consequentie van dien te Venetien vertoonen, de restitutie urgeren, met sulcke verclaringe, soo hun daerinne geen contentement en werde gegeven, dat se niet alleen de saecken van de Grisons voortaen sullen houden voor indifferent, maer oock weynich staet maecken op hunne onderlinge alliantie; want zij dese costen t'haren versoeck ende dienst sonder ander insicht, ende niet sonder pericul meynden verschoten te hebben. De saecken selffs gelooffden zijluyden, dat ick in redelick doen soude vinden, ten minsten de goede parthye verre de machtichste, ende d'andere binnen de landen gehaet, souder aenhanck ende buyten genoech in armoede veracht. d'Openinge omme den coninck van Bohemen ende de geünieerde fursten in hunnen swaren noot met geit ende t'sluyten vande passagien t'assisteren, hadden zij wel verstaen, dancten

mij vande deductie, wenschten oock hunlieden ineen soo manlick, gesont ende nodich voornemen allen heyl en de voorspoet; doch verklaerden int bijsouder daerop niet te mogen delibereren, wilden t'nae gelegentheyt op d'eerste bijeencompste d'andere goede Cantons openbaren; maer souder mij yet achter te houden, zeyden rondelicken, dattet sluyten van den pas hun ongelegen, vol periculs, jae selffs onmogelick soude wesen, diewijle veel andere passen in Savoyen ende elders open ende bequaem waren. Ende te gaen buy ten de Cantons ende in Duytslandt eenich secours te senden, dat zij een ouwe, vaste en onveranderlicke alliantie met die vant huys van Oostenrijck hadden, door dewelcke eenen eeuwigen peys onder malcanderen is gemaect, met belofte van daer niet buyten te gaen, directelicken noch ondirectelijck, oock van malcanderen vijanden in geene tijden geen hulpe noch assistentie te doen, inder voegen dat zij t'selve eeuwich tractaet niet en vermochten t'altereren oft breecken; maer wilden hopen, dat de andere goede vrunden ende religions verwanten, die soo niet en sijn verbonden, ende namentlick den coninck van Groot Britannien, den welstant ende conservatie des coninckrijcx Bohemen en de Evangelische Unie souden behertigen; sij waren oock int particulier soo seer mette Papistische Cantons doort oprocken vande jesuiten ende het jegenwoordich gouvernement in Vranckrijck verwerret, ten respecte vant geen die van Bern neffens hen hadden uitstaende met die van Freyburch ende met d'heer hertoch van Longueville, dat sij hun middelen ende macht tot hun eygen verseeckerheyt wel noodich hadden te conserveren. Sij wenschten uwe Ho. Mo. prosperiteyt, ende hadden Godt den Heer menichmael bedanct, dat Hij uwe Ho. Mo. staet ende regieringe soo wonderbaerlicken hadt bewaert ende gesegent, dat deselve tegens eenen soo machtigen potentaet hadt mogen bestaen; verhoopten derhalven, dat daerdoor de ware Christelicke religie verbreyt ende de Spaensche tirannie te niet sal gebracht worden; waren zij naerder gelegen, zij souden genucht nemen om met uwe Ho. Mo. in confederatie te comen, doch oock sonder de-

selve zouden zij altijts bereyt wesen uwe Ho. Mo. dienst te doen, ende hun beleyt met vierige gebeden aen Godt den Heere helpen seconderen. De saecken vande Grisons hebben zij mij andermael gerecommandeert, daerinne zij meer vreesden d'armoede vande gemeente als de macht ende aenslagen vande vijanden. Beclaechden hun nochtans, dat de ministers vande croon van Vranckrijck sulcken vasten correspondentie met die van Spaignen waren houdende, om te beletten oft breecken de confederatie, die mette republycque van Venetien wiert genegotieert, daerinne zij te buyten gingen alle d'oude maximen vanden wijsen ende grooten coninck Henrick den Vierden. Hebben mij daer opter handen gestelt de gedructe redenen inde Italiaensche spraecke, waeromme de Grisons niet langer onder hunlieden en conden lijden de residentie van eenige ambassadeurs oft officiers van coningen, princen oft vreemde republicquen. Op allen t'welck ick niet en hebbe begeeren te repliceren, als wesende buyten mijn commissie, ende willende ignoreren d'onderlinge doleantien, die ick niet en conde wechnemen. Nae dese communicatie zijn deselve heeren mij ter maeltijt bij-gebleven, hebbende mij nae den middach op hun zee gevoert visschen, alle de joncheyt van hunne stadt in wapenen ontrent een halff mijl buyten doen marcheren, hun exercitie van rechts ende slincx-om in mijn tegenwoordicheyt ende t'mijner eeren doen, daertoe expresselick ontboden hebbende uyt de Geunieerde Nederlanden eenige ervaren soldaten, die bij hun worden gegagieert. Opt wederkeeren ist geschut vande stadt tot driemaels toe generalicken los geschoten. s'Daechs daeraen sijn deselve heeren weder bij mij gecomen ontbijten; hebben begeert ick soude t'tractement ten besten willen nemen; hebben iterativelijck versocht, ick soude de stadt ende hunne borgeren aen uwe Ho. Mo. bij voorvallende occasien recommanderen, hebbende den weert verboden eenich geit van mij t'ontfangen, ende ben alsoo vertrocken geaccompagneert door den resident vande seigneurie van Venetien, die mij wel twee uyreu rijdens is bijgebleven, ende verclaerde last ontfangen gehadt te hebben mij

te tracteren, ten ware geweest dat d'heeren van Zurich selver dat hebben begeeren te doen; dat hij mij mocht verseeckeren geschiet te sijn met een goede affectie nae hunne gelegentheyt, ende ick hebbe oock gespeurt, dat de voors. heeren van herten t'welvaren van dese landen wenschen ende gunnen. D. Waser us, professor inde Godtheyt, metten anderen die opt nationael synode hadt geweest, sijn mij oock comen salueren, hunnen dienst aenbieden, de Grisons ende goede kercken aldaer recommanderen, ende meynden datter wel een dienstige alliantie soude cunnen gemaeckt worden tusschen uwe Ho. Mo. ende d'heeren van Zurich, begeerende, ick wilde dat gedencken ende wijlen daeraen wercken. Tot Chur hebbe ick sonderlinck met niemanden gesproocken; maer ontrent Chiavenne is mij den capiteyn vande stadt met eenich geselschap te peert met den trommel comen inhalen ende in mijn herberge convoy eren. Den podesta (dats soo veel als oppersten rechter) was absent; corts daeraen is bij mij gecomen d'heeren cavalier Hercle Salice, een seer rijck edelman, met D. Spresches, beyde opentlicken gekent te dirigeren de meeste handelingen vande republicque van Venetien onder de Grisons, ende den eersten t'hooft vande wederparthije vanden bandit Rodolph Planta. Zij hebben hun in mijn compste verblijt, hunnen dienst gepresenteert, de gesteltenisse vanden staet vande Grisons gerepresenteert, die zij swack hielden door d'oneenicheyden, die daerinne werden geplant ende gevoet bij die gene, die hun meesters dienst ende hun schuldige getrouwicheyt daer met grootelicx te cort deden; nochtans verhoopten sij dese factie ende aenhanck boven te comen, wilde maer de republicque haer esvertueren om hun beleyt te seconderen, t'welck alleen daerinne was bestaende, dat eerst de gemeente buy ten desper atie mocht worden gehouden door eenige liberale subuentie, die van deselve wiert verwacht ende noodich was, soo men begeerde de saecke staende te houden, om hier naemaels gevoechelicken tot een alliantie te geraecken, diewijle dat die van Melan niet alleen alle passen gesloten, maer allen coophandel mette Grisons op lijffstraffe

hadden verboden, daeromme zij in handelinge waren; dat de republicque soude willen coopen alle de kaesen, die de Grisons jaerlicx gewoon waren inden staedt van Milan te diverteren, dat sonde beloopen ontrent tzeventich duysent ducaten, ende daerenboven noch eenich loopent tractement vergunnen, t'welck vercregen zijnde, dat se meynden geen swaricheyt soo groot te wesen, die se niet en souden overwinnen, al scheen Vranckrijck oock t'nyterste te dreygen ende alle pensions ende confederatien te willen besnijden, oock hun met wapenen aentasten; versoeckende, ick wilde dese saecke ernstelicken te Venetien representeren, met vast gelooff, soo dat andersints wordt genegligeert ende in den wint geslagen, dat d'armoede soo groot ende soo scherpen sweert is, dat se de gemeynte niet langer en sullen in devotie cunnen houden. Hebben mij bedanct van uwe Ho. Mo. goede affectie ende sorge tot hunne behoudenisse, daer vande vrienden hun advis hebben gegeven. Ick hebbe aengenomen volgens mijnen last, alle goede offitien te Venetien ende elders voor hun te doen, hun biddende de religie ende hunne vrijheyt tegens t'gewelt hunner vijanden te willen helpen conserveren ende blijven mette republicque in goet verstandt, om door middel van hunne alliantie steun ende hulpe tegens de wederpartye te mogen vercrijgen ende genieten. Daer was ordre inde stadt om s'anderendaechs mij met solemniteyt uitgeleydt te doen, dan hebbe den capiteyn verrast ende ben met den dach vertrocken, geaccompaigneert alleen bij de heeren Salice ende Spreicher, ende tot Nova op den Sack scheep gegaen, omtrent een falconnet schoot onder t'fort van Fuentes; inde Valtelina gelandt ende voorts tot Morbeigne aengecomen, daer bij mij sijn verschenen de podesta ende capiteyn, beyde Grisons, die ick ter maeltijt bij mij hebbe gehouden, ende met dewelcke genoech de voorgaende discoursen sijn hervattet, geloovende Hartman Planta, een treffelick edelman, de goede saecke wel meynende, dat de conservatie vande Grisons voortaen was dependerende vande resolutie vande republicque van Venetien, van dewelcke verhoopt wierden alleen

eenige subsidien voor de arme gemeynten int generael, meest bestaende int aennemen ende vercoopen van hunne kaesen; beclagende, dat d'ambassadeurs van Vranckrijck uyt haet tegens de gereformeerde religie liever met Spaegnen hun verstonden ende beraatslagen, dan toe te staen eenige confederatie mette republicque van Venetien. Bedancten uwe Ho. Mo. van wegen hunne affectie, ende versochten mij, ick wilde op dese occasie hunne saecke helpen in betere pointen brengen; zij waren de vier vijffdepaerten wel vande religie, maer de negentiende deelen waren in de Valtelina van contrarie gesintheyt, doch ondersaten, ende die hun gouverneurs ende commissarissen vande Grisons alle twee jaren moesten ontfangen. Ick heb se tot stantvasticheyt vermaent ende alle behulpsaamheyt ende intersessie belooft.

Tusschen Morbeigne ende Piaza, weynich voorbij Casa St. Marco, opt dalen vanden berch, is d'heer resident Scaramelli met ontrent twaelff van zijne vrienden mij comen ontmoeten, wellecomen, door last vande seigneurie zijnen dienst presenteren ende heeft mij geconvoyeert, doch ontrent een halff uyre verders is bij mij gecomen d'heer graeff van Bennayo, advocaet fiscael van Bergamo, (de meeste edelluyden van de steden hun tot sulcken ende. gelijck beroep moetende begeven, om datse van alle de regieringe gantschelicken worden geexcludeert, die welcke alleen bestaet bij de Venetiaensche dominerende edelen) met een treffelick gevolch van wel vijftich ende meer peerden. Corts daerna zijn oock aengecomen twee compagnien capeletten ofte lichte ruyteren, gelicht uyt Albanien ende Palmatien, die plachten Stradiote genaempt te wesen. Nae de salue zijn de capiteynen bij mij gecomen, versoeckende mijn commandement door last vanden podesta ende capitaneo Grande van Bergamo, met verclaringe, dat hare Excie. mij waren wachtende. De voors. heer graeff, nae de gedaene complimenten, is gestadich bij mij gebleven, ende heeft mij geseyt, dat dese nieuwe confederatie, gesloten tusschen de. seigneurie ende uwe Ho. Mo. republycque, groote vreuchde den geheelen staet door hadt veroorsaeckt,

dat mijne compste daeromme t'aengenamer was, ende hij in zijne jaren (wesende vierentachtich jaren oudt) te vrolicker dese commissie van mij te comen inhalen hadt aenveert, om dat hij oordeelde, dat beyde de staten bij sulcken tractaet grootelicx waren versterckt ende verbetert. Den grooten slachregen, die drie dagen lanck ons heeft geaccompaigneert, heeft de complimenten doen vercoelen, ende sijn alsoo te Piaza (alwaer d'heer secretaris Scarametti van wegen de republicque resideert, om op de occurentien inden staet vande Grisons te letten, die te helpen dirigeren ende daervan bij alle gelegentheyt aen den prince advis te geven) gearriveert, daer ick mijn logement ende tractement door ordre ende tot costen vanden senaet seer magnifiquelicken hebbe geprepareert gevonden. Sanderendaechs wierden mij versche peerden bestelt, de mijne gerenvoyeert, ick van alles vrij gehouden, ende mitten heere graeff van Bennayo geconduceert naer Bergamo, d'heer Scarametti nae twee uyren rijdens nae de plaetse zijner residentie keerende. Onderwegen is de maeltijt oock gereet geweest, d'officieren vande steden int bijsonder sulcx neerstelicken besorgende. Een groote mijle buy ten Bergamo is den particulieren gouverneur vande stadt (dat altijts gelijck oock in andere steden, uytgesondert de forteressen ende castelen, daer Venetiaensche edelluyden toe worden geemployeert, een vreemdelinck moet wesen) met een goede troepe edelluyden mij comen salueren ende aenseggen, dat den podesta ende capitaneo grande door expressen schriftelicken last vanden prince mij inde poorte vande stadt waren verwachtende, om mij (die overal mette qualiteyt van Excie. ende de rechterhandt ben vereert geweest) t'ontfangen, logeren, tracteren ende dienen nae mijn beliefte. Ontrent de stadt comende is seecker signael aen die vande casteelen gegeven, ende daerop is oock t'geschut rontsomme los geschoten, gelijck oock dat vande stadt, alle de soldaten hebben hun salue aende poorten ende opde wallen gedaen, de doeken sijn oock geluyt, ende ick ben bij de Venetiaensche heeren, den podesta, capitaneo ende twee camerlinghi (dat rentmeesters sijn) daerop verwelle-

compt, in hunne carossen getreden, midden door d'ordre vande soldaten tot op hun paleysen gevoert, aldaer gelogeert ende met een costelick publicq bancquet ende goede musicque van stemmen ende verscheyden instrumenten getracteert. Ende dat is mij van stadt tot stadt overal bijde heeren officieren, yder om strijdt wie 't beter ende costelicker soude beschicken, gecontinueert, sonderlingh tot Verona ende Vicenza, daer publicq bal vande gequalificeerste dames is geweest door last vande republicque ende buyten de gewoonte. De casteleen sijn mij ende de mijnen overal geopent, de magasijns ende munitien van oorloch getoont, t'woort ende de sleutelen gepresenteert, de vrijheyt van eenige Nederlandtsche gevangenen vergunt; lancx de dorpen hebben de doeken t'defaut ende t'debvoir vant geschut gesuppleert. Meerder respect en conde aen uwe Ho. Mo. in mijnen persoon niet bewesen worden; want daer heeft niet gemangelt, ende alles, soowel het tractement als oock de voicturee, is bij de republicque liberalicken gedragen, ende yder vande heeren inde steden hebben versocht, ick soude wat willen dejourneren om met meerder gelegentheyt hunnen goeden wille te mogen bemereken ende daervan aen den prince rapport doen, dewijle zij ordre hadden mij te tracteren, gelijck men behoort t'onthalen d'ambassadeurs vande meeste keysers ende coningen ende vande beste vrienden, soo dat ick genoech als in een continuele processie, veranderende alleen telcken van compaignie, tot Padue toe incluys, ben geconduceert, alwaer recht voor mijn carosse dicht onder de poorten drie vande capeletten met twee peerden door de burgerye, die in wapenen was, onder de salue doorschoten wierden ende doot bleven. Ick vertrock naede maeltijt te water naer Venetien, hebbende de republicque een overdecte bareque tot dien fine mij toegesonden, die gereet lach. Den xiij Juny snachts ten een uyre binnen Venetien gearriveert, ende gegaen in een seer groot paleys, cortelick gemeubleert voor mij ende mijn geheel familie, daer mijn avontmael gereet was gemaect bij de officieren vande republicque, die d'eerste maeltijt opt aencomen vande ambassadeurs ordinarie

becosticht. Sanderendaechs is mij leveringe van spijse ende andere behoeften liberalicken gedaen ende voor den tijt van mijne residentie gecontinueert, genomen tegens hondert ducaten, off twee hondert guldens s'daechs; niemanden en is mij verschenen, omdat ick eerst met solemniteyt moest ingehaelt worden; om t'welck niet lanck uyt te stellen, hebbe datelicken Constantin Huygens, (den welcken ick in qualiteyt als secretaris vande ambassade hebbe gebruyct, waerinne hij hem oock met goet verstant, beleyt ende respect wonderlicken wel heeft gedragen ende gequeten, meriterende dat in voorvallende occasien bij uwe Ho. Mo. opt employ van zijnen persoon gelet worde) aen den prince gesonden om advis van mijn aencomste te geven, mette aenbiedinge van mijne dienst, ende te eysschen tijt ende bestemminge om aen sijne sereniteyt van wegen uwe Ho. Mo. ende sijne princelicke Excie. de handen te mogen kussen ende mijnen last openen. Sijne sereniteyt heeft mij doen relateren blijde te sijn over mijn voorspoedich arrivement, wilde mijn wat laten rusten ende daernae ordre stellen op mijne receptie, die moest precederen, eer ick audientie conde vercrijgen, daeromme soude bedeneken een vande eylanden om aldaer gesalueert, ontfangen ende ingehaelt te worden, twelck tot contentement van mijn principalen geresolveert was, te sullen moeten geschieden met gelijeke ceremonien ende eer als aende ambassadeurs vande hoochste qualiteyt. Sommige van mijne oude vrienden onder d'edelen ende den voortganek van dese confederatie datelicken gedreven hebbende, deden mij onder de handt waerschouwen, ick soude wel letten op de dispectie ende electie vande plaetse van mijn receptie, om dat daeraen veel was gelegen, ende meynden, ick behoorden deselve t'assigneren tot St. Georgio d'Aliga, een clooster, een cleyn uyre roeyens buyten de stadt, om dat den legaet ende d'extraordinaris Fransche ende Spaensche ambassadeurs daer waren ontfangen geweest. Als een vande secretarissen vande republieque mij daerop is comen sonderen, hebbe verclaert, dat ick tegens den xvj (omdat het

den xve Heylichdach was) mij naer St. Georgio d'Aliga sonde begeven, soo t'sijne sereniteyt wel beviel, ende ben oock des naer middaechs vertrocken, alwaer hij de monnicken goede ordre was gegeven mij van alles t'accommoderen. Een uyre ofte wat meer daer geweest hebbende, sijn in 'tselve clooster ses ende twintich gondolen gearriveert; de heeren hebben hun inde kercke vertrocken, een secretaris aen mij gesonden om van mij te verstaen, oft ick oock aldaer gearriveert ende gereet was om hare begroetinge van wegen de republicque t'ontfangen. Is daermede terugge gekeert om rapport te doen ende de bijeencompste te bemiddelen. Corts daerop is andermael bij mij gecomen aendienende, dat d'voors. heeren nae mij toequamen, daerop ick mijne edelluyden mette Nederlantsche natie, die mij assisteerden, voor aff sonde, hebbe de leste gemarcheert ende aen seeckere groote pootte beneden den trap, omtrent halff wech van t'clooster, de heeren te gemoet gegaen ende yder int bijsonder gegroet. Sij waren sessentwintich sterck, allegaer met scharlaecken tabbaerden ende breede mouwen, teeckenen datse de hoochste bedieninge inde republicque becleeden. Den heer Foscareni dragende een goude laecken stale op de slincke schouder, als ridder, ist hooft geweest ende heeft twoort uyt den naem van d'allen gevoert ende mij verwellecompt, met presentatie van alle gode offitien, uyt dewelcke de goede vrientschap ende genegentheyt vande republicque totten dienst van uwe Ho. Mo. evidentelicken soude mogen blijcken totten tijt toe, dat sijne sereniteyt mij dat selfs breeder soude verclaren. Daer naer zijn wij opgeclommen, yder vande senateurs heur voegende aende slinckerzijde van een van mijn edelluyden ende gequalificeert gevolch. Boven een halff quartier gerust ende int generael gediscoureert hebbende, ben weder eerst uytgegaen op deselve ordre als ick was ingetreden. Mijne gondola heeft vooraen gevaren, daer naer d'andere, ende hebben expres een stuckweechs inde stadt te voet gemarcheert om de ceremonie publicquer te maecken. In mijn paleys hebbe ick gevonden de trompetten, trommelen, hautbois ende violons, die op mijn aencomen met

beurten speelden ende malcanderen verpoosden. Ben alsoo tot opde camer van mijne audientie geconduceert, met verclaringe dat 'tselve paleys voor mij was geprepareert, met intentie ende last, dat ick daerinne soude ontfangen ende genieten vrijheyt, respect, tractement ende contentement van wegen de republicque als gesante van een republicque, die goede oorsaecke hadde gegeven om mette meeste eerbiedinge ontliaelt te worden, gelijck sijne sereniteyt oock begeerde te doen. Daer nae affscheyt van mij nemende, vraechde d'heer cavaliero Doscareni, tegens wanneer ick mijne audientie soude begeeren, presenterende daerinne zijnen dienst, om mijn gelegentheyt te seconderen, ende daerop gedient hebbende, dattet mochte geschieden hoe eer hoe liever, versochte daer bij, dattet sijne ed. soude gelieven aen sijne sereniteyt te versoecken, dat mijne brieven van credentie ende publicpe audientie niet en souden werden gelesen, om dat in deselve eenige materiën ende discoursen buyten de credentie waren gespecificeert, die niet in dienst souden publicq gemaect worden; dat sijn ed. aenname ende oock volbrachte. Daermet zijn de voors. heeren weder vertrocken, maer ick ende de mijne hebben haer, naer eenige complimentaire contestatie, de hooge handt gelaten als in mijn eygen huys, nae dattet mij vande republicque was opgedragen. Ick hebse tot beneden den trap ende halff wegen de binnenplaetse gereconduceert ende yder int bijsonder weder gesalueert, bedanct ende mijnen dienst gepresenteert. Noch denselven avont is mij van wegen den hertoch ende 't collegie aengeseyt, dat mijne audientie op sanderendaechs smorgens ontrent ten acht uyren was geanesteert, soo 't mij te passe quam, oft op sulcken anderen uyre alst mij soude believen. Ick hebbe sijne screniteyt daervan bedanct ende mij aen desselfs assignatie gehouden. Dienvolgens zijn achtenvijftich senateurs vande qualiteyt ende in ordre als vooren, yder met sijn gondolen apart tot de plaetse van St. Stephano gelandt ende voorts te voet in mijn logement gecomen, die ick beneden aende trappen hebbe wesen rencontreren, ende ben met den cavalier Foscareni, hem latende de

rechterhandt, eerst boven nae de camer gegaen, d'andere volgende op gelijeke ordre met mijne edelluyden. Daernae sijn wij affgecomen ende aende poorte hebben alle de heeren hun aende slinekerzijde begeven. Sij hebben mij met ceremonie tot binnen 't collegie geconduceert, daer den hertoch onder een dosseret was sittende, hebbende seven raedtsheeren aende rechter ende seven aende slinekerzijde, noch eenige capidella giarentia, aen sijne rechterzijde een breede plaetse ledich. Beneden saten in een banek vijff jonge edelluyden, die genaemt worden Sauy de Gli Ordini, ende alsoo totte ambassaden geprepareert, noch lager was een groote banek ende taeffel voor de secretarissen. Intredende hebbe mijne eerste reverentie gedaen, de tweede doen ick moest opclimmen, ende de derde doen ick bij zijne sereniteyt was, die opstondt ende mij embrasseerde, doch sonder aen zijn ducaelmutse te geraecken, dat daer geen gebruyck en is. Ick hebbe mij opde ledige plaetse geset, gedect ende, nae dat zijne Hoocheyt mij hadde affgevraecht hoe ick mij van de reyse hadde bevonden, oft ick wel was gelogeert ende diergelijeke propoosten, gevonden om tijt te geven ende den azem te scheppen; want eer men daer compt moet men hooch ende moeyelicken climmen, oock ist gebruyckelick d'eerste audientie publieque te geven ten overstaen vanden geenen, die daer bij ende present wil sijn, soo dattet discours generael ende vague moet wesen. Nae dat ick mijne reverentie hadde gedaen om mijne propositie te doen, is een vande secretarissen recht voor mij comen staen, ende achter hem verscheyden anderen om t'observeren wat ick soude seggen. Ende ick hebbe mondelingh geseght 'tgene hier volcht, alsoo ick bij den senaet versocht wierde dat schriftelick te willen geven, gelijck oock geschiet is:

Serenissime prince, tres-illustres et tres-excellents seigneurs.

L'anciene coustume, que jay appris estre obseruee par cette tresauguste republieque de donner aux ambassadeurs des rois, princes et estatz souverains, leurs premieres audiences publiques, a huis ouuertz, vient maintenant tout a propos pour

seconder la bonne intention des tres-illustres et tres-excellents seigneurs estatz generaulx des Provinces Unies du Païs-Bas, mes seigneurs souuerains, qui tend à faire publier par cette audience, com me en face de toute la chrestienté, la commission qu'en cette ambassade ils ont trouué bon me faire l'honneur de confier à ma conduitte, laquelle a deux chefs principaux. Le premier de porter de leur part a vostre serenité asseurance d'une vraye, parfaicte et imrnuable amitié, et affection, qu'ils ont au bien, seruice, grandeur et prosperité de cette serenissime republicque, dequoy les preuues et effectz seront tousiours autant sinceres et solides que la declaration et paroles en sont presentement franches et liberales. L'autre est, qu'en consideration de la candeur de cette procedure, vostre serenité vueille procurer de la faire reciproquer à ce que cette amitié conseruée et cherie de part et d'autre, puisse produire des fruictz utiles à l'affermissement des deux republiques comme fondee sur des interestz communs, dequoy j'ay toute occasion d'estre persuadé que vostre serenité y a de l'inclination et de l'affection, quand je considere de quel soing elle faict administrer la justice à de nos subjects, qui vivent soubs sa protection; mais plus, quand je me represente ce tresgrand honneur, lequel depuis que j'ay mis le pied sur le domaine de la seigneurie, j'ay receu de tons les tres-illustres et tres-excellents seigneurs, recteurs et gouverneurs des villes et forteresses, qui à l'enui les uns des autres et à qui mieux m'ont demonstré le contentement, que cette serenissime republicque auoit et de ma venue et de ma charge, surtout quand elle a faict choix et election du tres-excellent seigneur Treuesano, cauallier de sy grande qualité et merite, pour aller visiter les tres-illustres et tres-excellents seigneurs estatz, mes souuerains, lequel aussi des mon abord m'a faict offre des plus courtois complimentz et offices, que pour l'acheminement de ma charge et de mon contentement particulier je pouuois desirer de son entremise. Or serenissime prince, le debvoir, duquel je me trouue charge et lequel je consigne auec fidelité entre voz

mains, vient de la part d'un estat, qui hormais merite grande consideration en la chrestienté et duquel la modestie me permettra de dire, qu'ayant depuis quelque pen plus de cinquante ans en ça, esté contraint de prendre les armes en main pour la conseruation non presques plus de la liberté, droictz et priuileges, que l'infidelité des mauuais ministres des princes, qui auoyent a le gouuerner, selon ses loix, coustumes et conuentions, auoit a peu pres ranies: reais de celles des vies et honneurs des subjectz a esté exercé de mille vicessitudes, battu et abatu de grandes aduersitez, finalement apres une guerre de quarante ans sans relasche, une effusion prodigieuse de sang, une profusion incroyable de finances, par la seule grace de Dieu, par la pruderite Constance des superieurs, par la tres-vigilante magnanimité des tres-illustres et tres-excellents seigneurs, princes d'Orange, pere et filz, consecutiuement, et par l'iniatigable fidelité et obeissance des subjects a esté conduict en sei ter me et assiette, que les plus grands rois de l'Europe Font estimé digne de l'honorer de leur alliance; et qui plus est, que ceux mesmes, qui pouuoyent pretendre quelque droict de luy desputer sa liberté, la luy ont cedée et auoée par signature publique; possidans doncques les dits tres-illustres et tres-excellents seigneurs estatz ce glorieux tiltre de la liberté, que meritoirement ilz ont acquise, ilz ont affection et zele de se la conseruer et la delaisser immunaculée a leur posterité et entretenir vraye amitié auec cette serenissime republicque, qui a une mesme intention et en ce debuoir peuuent s'entretendre la foruerable main, comme voisins par le mer, laquelle peut donner des utilités reciproques. Cest, serenissime prince, la charge, que jay de presenter par cette audience, dequoy et de ce que je diray ci apres, feront foy ces deux lettres publicques et j'adjousteray pour conclusion ma priere a Dieu pour la prosperité de cette serenissime republicque, et que je puisse estre conneu un instrument autant digne pour contribuer mon talent au bien general des deux republicques comme de debuoir et d'inclination. Je suis et

seray toute ma vie tres-humble et tres-affectionne seruiteur de vostre serenité. Faict et prononcé a Venise le xvij de Juin 1620.

In promptu heeft sijne sereniteyt mij geantwoort, dat dese heeren (spreeckende vanden senaet, die de republicque representeren) seer verblijt waren met mijne compste ende commissie, die lanck hadden verwacht, ende wilden die sulcx mesnageren, dat de onderlinge vrientschappe tusschen beyde de republicquen meer ende meer toenemen ende gesterct mochten werden. Sij hadden altijts in groote estime gehadt de macht, ende cloeckmoedicheyt van de eccellentissimi seigneuri Stati, die soo vromelicken hare vrijheden hadden voorgestaen, daer door zij soo merckelicken in macht ende reputatie hebben toegenomen, dat se de geheele werelt door van groote consideratien sijn, ende wenschten deselve alle wijdere prosperiteit ende goede regieringe. Sij admireerden de couragie, wijsheyt ende imcomparabel beleyt vanden heer prince van Orangien, ende hielden hem voor den grootsten prince van Europa. De coningen van Vranckrijck ende Spaignen waren wel grooter ende machtiger; maer per brououra oft cloeckmoedicheyt dat hij den eersten capiteyt is, wiens qualiteyten niet genoech en connen worden gepresen. D'eer, die mij overal op den staedt vande republicque was bewesen, veel minder dan uwe Ho. Mo. wel hadden verdient; maer was nochtans soodanige als zij aen de grootste princen conde bewijsen, alles watter was gedaen ende noch wijders soude gedaen worden, was bij expressen last van dese heeren, wijsende de senateurs, geschiet, ende de gouverneurs schriftelicken toegesonden, op datter niet in en soude werden versuymt, om geheel Italien door te doen blijeken d'oprechticheyt vande mutuelle vrientschap tusschen beyde dese republicquen, die hunne interesten genoech in alles gemeyn hebben, ende malcanderen in den noot seeckere ende goede assistentie connen toesenden, gelijck alreets bij uwe Ho. Mo. met sulcke promtitude was gedaen, dat de republicque daer van de memorie noyt en sal verliesen, presenterende int particulier verder met mij te spreecken ende mij met alle

courtoisie te bejegenen; daer toe gelast hebbende d'heer Trevisani op mij te passen ende mij in alle voorvallende saecken publique oft particulier te dienen. Daer sijn noch eenige discoursen, maer generael gevallen. Ende daer nae hebbe ick mijn affscheyt genomen, mijne edelen aen den hertoch gepresenteert de drie reverentien op gelijcke distantie gerepeteert, ende eyntelicken nae mijn logement mette acht en vijftich senateurs gekeert, ende aldaer deselve van hunne offitien bedanct, met instantie sij wilden mij d'eer doen van bij mij ter maeltijt te blijven, maer hebben dat geexcuseert ende hebse op de voorgaende ordre uytgeleyt. Hier met sijn alle ceremonien gecesseert, ende de republycque heeft voltrocken d'eer ende complimenten, die zij aen alle extraordinaris gesanten gebruyckelick is te bewijsen. Daer sijn geen ambassadeurs geweest, noch van wegen Vranckrijck, noch van wege Engelandt; beyde wierden se verwacht, ende den successeur van den Franschen was al te Lyon gearriveert; maer hadde last eenige dagen tot Turin bij den hertoch van Savoyen te verblijven, om t'different tusschen sijne Hoocheyt ende den hertoch van Mantua, daer toe goede apparentie ende hope was, int minnelick aff te maecken. Aen den ambassadeur van Savoyen sondt ick mijnen secretaris met Isaacq Luz, sijne Ed. adviserende van mijne compste ende last, om metten selven goede correspondentie te houden; dat hebbe ick geanticipeert, om dat sijn Ed. verscheyden mael aen Luz getuycht hadde, nae mijn compste te verlangen; t'savonts nae dit gedaen offitie dede mij met zijnen wijn vereeren, ende sanderdaechs dede zijnen secretaris excuse over dese preuentie, ende presenteerden zijnen dienst; maer vermaende van zijns heere compste ofte visite niet. Luz wiert daernae bij hem ontboden, aen den welcken hij badt te mogen voor twee dagen zijne visite uytstellen, souder offentie, om dattet sijn schrijffdagen waren, doch sondach soude mij comen de handen cussen; maer is achtergebleven, doende daer nae sijn excuse, dat hij om last aen zijne Hoocheyt hadde geschreven, denwelcken hij gelooft hadde te sullen affwachten, ende dien tar-

derende, en vermocht niet meer van sijn selven dacrinnc yet te beginnen; welck tardeerde tot 's daechs voor mijn vertreck, doen hij sondt om bij mij audientie te mogen hebben, dat ick hem weygerde tot drie verscheyden reysen; doch versoeckende, ick wilde hem zijne faute vergeven, met presentatie hij wilde deselve tot mijn contentement repareren, andersints dat hij d'ongenade van sijnen heer hadde te vreesen; ende naedat hij de brieven van sijne Hoocheyt aen mijnen secretaris hadt laten lesen, daerinne sijn particulier onschult claer bleeck, hebbe hem eyntelicken geadmitteert ende de visite datelicken wederomme gedaen. Hij heeft mij den voors. brieft voorgelesen, den welcken hiel, dat hij mij soude comen salueren ende alle goede oflitien presenteren ende presteren, met toesegginge van sijne Hoocheyts vrientschappe; doch daerop wel letten, dat wij in gelijcheyt soude blijven, sonder mij den voerganck toe te staen ende cederen. Onse discoursen sijn meest gevallen opt excuseren van zijne faute ende soo voorts van de generale constitutie van Duytslandt ende Italien, sonder dat ick mij eenichsints hebbe bloot gegeven, om dat hij bekent is alle sijne instructie ende directie uytte communicatie van s' Paus nuntius t'ontfangen. Ick hadde sijne Ed. te vooren door Isaacq Luz doen versoecken, hij wilde mij een passepoort vanden hertoch van Feria door middel van den ordinaris ambassadeur besorgen, om door Melan ende Piedmont met mijn gevolch ende bagagie vrij te mogen verreysen; maer heeft hem daer van geexcuseert, om dat den voors. hertoch van Feria den marquis van Gatinara niet en begeerde in qualiteyt van ambassadeur t agnosceren, als hebbende een Milaensche vrouwe getrouwt, daer door hij sustineert, dat hij selffs oock subject van zijnen coninck is geworden ende consequentelicken incapabel totte ambassade. Den xviij daeraen hebbe door d'heer Treuisano sijne sereniteyt doen versoecken, mij te willen vergunnen audientie. Den secretaris heeft mij noch denselven avont comen antwoorden, dat ick mij s'anderendaechs tusschen ses ende seven uyren voor de camer vant collegie soude laten

vinden, gelijck ick oock gedaen hebbe. Den deurwaerder heeft daersvan datelicken advis aen den senaet gegeven. Ondertusschen is mij een banck gewesen, op de welck ick gerust hebbe; watter zijde uytte presse vande sollicitanten, sonder dat yeinanden vanden raedt oft andersints bij mij is gecomen, omdat hunne coustume sulcx is; corts daerop is mij de poorte geopent, ende ick ben alleen ingetreden ende hebbe gedaen dese tweede propositie:

Serenissime Prince.

A l'audience, quil pleut a vostre serenité me donner deuant hier, par ce qu'elle fut publique, je me contentay de parler en termes assez generaulx, comme si la charge, de laquelle jay esté honoré, ni s'estendoit qu'a porter à vostre serenité l'offre d'une sincere amitié et à desirer le reciproque. Toutefois combien que l'intention des tres-illustres et tres-excellents seigneurs estatz, mes souverains, aye esté telle de la vous faire rafrachir avec toute candeur, ils ont neantmoins trouvé bon de se faire declarer d'auantage sur la negotiation, qui s'est traictée entre cette serenissime republicque et la leur, dequoy je n'ay voulu faire nul semblant en la dite audience, pour ne faire prejudice au bien de vostre seruice, ne sachant point si vostre serenité auroit agreable d'en publier le succez, lequel de nostre part a esté jusqnes ores tenu assez secret; mais maintenant que je me voy en liberté de pouuoir aboucher vostre serenité en son conseil, je me deschargeray de ma commission sans reserue pour vous dire, que des aussitost que les dits tres-illustres et tres-excellens seigneurs estatz eurent faict la trefue presente pour prendre haleine de leurs longues guerres et miseres, leur premier soing et visée fut de donner et procurer de la seureté a leur estat, laquelle apres Dieu ilz ont tousiours estimé dependre, interieurement de leur bon ordre, et exterieurement de l'appuy de leurs bon amis. Et combien que ilz se trouuassent honoréz de la confederation des deux plus puissants rois de l'Europe, qui leur auoyent tres-puissamment secouru en leur necessité et tesmoignent encore de ne se vouloir lasser en

cette affection, si est ce toutesfois qu'ilz ont jugé, que ilz ne pouuoirent auoir trop d'amis, et qu'il leur seroit utile de rechercher pendant leur calme l'amitié de ceux, qui pourroyent aussy esperer d'eux et contribuer leurs aides pour leur defence, principalement cette serenissime republicque, laquelle estant immortelle, n'est pas subjette a pareils changementz, que par la malheureuse mort d'un prince ou pour dautres considerations on observe souuant es monarchies. Et partant ont tousiours tourné leurs pensées pour faire reussir ce dessein, auquel l'occasion leur manquoit, plustot que l'esperance et les raisons pour y paruenir jusques a ce que dernierement, voyants cette serenissime republique malheureusement entreprise par voye des armes, ilz reconnoissoient estre temps de tenter ce que a bon escient, en faueur de leurs amis, plustost que pour besoin qu'ilz en eussent euxmemes pour alors; faisants veoir a jour, que ilz ne vouloyent buter qu'au bien commun de ceux, qui ont soin de conseruer comme eux leur liberté contre l'oppression; car au lieu de temporiser et trainer ce traitté d'alliance, qui au mesme temps ne pouuait en son progrez, que leur estre grandement onereux, en ce que la guerre se contenuant ilz s'obligeoyent sciemment de fournir les premiers ce dequoy on auroit conuenu, nulle consideration toutesfois ne les peut retenir, que ilz n'en fissent en mesme temps faire la proposition d'autant plus chaleureuse, qu'ilz vous voyoient occupez, que mesmes, sans obligation precedente, ilz auoyent de l'affection pour le respect des interestz generaulx et communs, de ne point negliger vostre seureté. Et ayant d'autre part cette serenissime republicque en ce connu leur sincerité et embrassé les voyes ouuertes et offertes pour la defence commune avec pareille promtitude, de quoy leurs peuples ont demené une grande joye, j'ay eu l'honneur dauoir este opté par mes souuerains pour porter a vostre serenité le contract originel de cette sincere et irreprochable con-federation, signé et scellé en forme convenable, avec charge de donner la foy publique de leur part a cette serenessime repubique, que non settlement tout ce quil contient sera punctuel-

lement obserué sans cauillation ni tergiversation, ains encor tout autant plus, que la seureté et commodité de l'estat leur pourra permettre pour vostre seruice; esperant que ce sera un acheminement a une plus estroitte liaison, auquel desir ilz sont persuadéz debuoir estre reciproquement secondéz de cette serenissime republicque, quand elle connoistra la franchise de leurs procedures, qui ont accoustume de defailler à leur propre besoing, beaucoup plus tostqu'à la parole, qu'ilz ont donnée a leurs ames. Vostre serenité me fera l'honneur, s'il luy plait, de me declarer la dessus le sentiment de cette serenissime republique, et si elle a contentement du stile, des termes et de la foy de lobservation, que je donne, n'ayant point esté usée en pareilles matieres autre forme en noz provinces, quand nous auons conclu ligue auec les rois de France, de la Grande Bretaigne et de Suede, ni auec les princes de l'Union de Germanie, ni des villes Anseatiques; toutefois tout ce qui en pourroit manquer se pourra supplier sans retardement au contentement de vostre serenité. Et comme, par la grace de Dieu, cette confederation pour la defence mutuelle a esté heureusement conclue, et la quelle, comme j'espere, aura ci apres ses vtilitéz plus euidentes et certaines, au contentement commun, j'ay charge de proposer par mesme voie pour estre mis en la deliberation de ce tres-auguste senat, si pour meilleure correspondence et reputation des deux republiques il ne sera estimé a propos d'entretenir des ambassadeurs ou residents, à l'option et commodité de vostre serenité, dans la republique les uns de autres, a quoy de nostre part nous sommes desia portez, si cette serenessime republicque se declare le desirer et approuver de mesmes. C'est, serenissime prince, ceque pour cette foys j'ay deu representer à vostre serenité, auec tesmoignage que le sieur resident Suriano s'acquitte dignement et fidelement de sa charge, acquis la bienveillance et l'estime de tons ceux, auec lesquelz il a eu à negotier au nom de cette serenissime republicque. Faict et prononcé a Venise le xix de Juin 1620.’

Deze is mij oock schriftelicken affgeeyscht, daerinne ick geen

swaricheyt en hebbe gemaect. T'discours geeyndicht sijnde, Lebbe overgelevert d'acta ende originele brieven vande confederatie, gevraecht oft deselve aen sijne Hoocheyt oock wel bevielen, ende niet conform en waren het tractaet, te wedersijden bij gedeputeerden onderteeckent. Na distincte lecture, is mij geantwoort jae, ende mette beleefste woorden ende complimenten daer bij gevoecht, dat op mijn geproponeerde rijpelicken sal gedelibereert ende mij gegeven worden corte, goede resolutie ende contentement. Hebbe daer beneffens versocht, dattet sijne sereniteyt belieffde, d'heer Foscareni te vergunnen, somwijlen met mij te mogen converseren, om dat wij veel jaren in onse ambassade van Vranckrijck met goede correspondentie den dienst van beyde de republicquen bewaert ende gevordert hadden; sijne Hoocheyt repliceerde sonder retardement oft omvragen, dat de republicque onse goede vrientschap ende diensten wel hadt gevveeten ende aengenaem gehadt, dat oock d'heer Foscareni, nae de deliberatie van dese confederatie ende mijn employ om die te comen beedigen, verscheyden mael in volle pregardi getuycht hadde, men behoorde mij met extraordinaris eer ende faveur t'onthalen, om dat ick den welstant ende t'welvaren vande republicque hadt beherticht, met meerder ijver ende affectie dan oft ick een geboren Venetiaen ware geweest, zoo dat mijne conversatie daer uyt niet dan voordeelich en conde geoordeelt worden; doch diewijle de wetten t'zelve waren verbiedende ende d'heer Trevisani was geordonneert om mij in alles te dienen, wist niet oft om de consequentie wille tselve soude cunnen geaccordeert worden, echter dat d'heeren daerop gelijck op d'ander poincten naerder sullen letten. Ick seyde, dat dese wet haer insicht hadde ten regard vande ministers, comende van wegen suspecte princen, dat in mij cesseerde; maer evenwel dat ick deselve wet niet en begeerde t'altereren. Ende nae dat op dese saecke tweemaels in pregardi is geballotteert oft gedelibereert geweest, en isser anders niet opgevolcht, ende ben oock vertrocken sonder d'heer Foscareni gesproocken te hebben. De wetten aldaer gedragende,

dat geen edelman met eenich vreempt minister vermach te spreecken, communicatie oft correspondentie te houden, op pene van aen den lijve gestraft te worden, ende daert bij casuelle rencontre geschiet, is den Venetiaenschen edelman gehouden datelicken te gaen in den senaet, om te relateren de propoosten, dier te weersijden sijn gevallen. Mij wiert daerna voorgedragen bij sijne Hoocheyt, wanneer ende met wat ceremonien ick gereet soude wesen den eedt te doen, om door dese publycque actie yeder een kennisse te geven van dese confederatie, die men, geensints van meyninge was secreet te houden, maer overal te laten verluyden; opdat de vrunden hun daer met mochten verblijden ende de bedecte vijanden weten, dat oock tegens hun onbehoorlicke ambitie bij bequame ende goede middelen wert gearbeyt ende versien. Ick hebbe daerop naerder verclaert, dat ick anders geenen last en hadde dan den brieff vande confederatie over te leveren ende mondelingh te beloven, dat alle tgeen daerinne toegeseyt is oock sinceerlicken ende waerachtelicken sal werden gepresteert. Dat in al uwe Ho. Mo. handelingen mitte coningen, princen ende steden, deselve anders geen bevestinge noch seeckerheyt en hadden gegeven dan haer gezegelde ende onderteeckende brieven, daermede yeder sich hadt gecontenteert gèhouden. Den eedt met ceremonien te doen hadt t'hunnen respect andere consideration, om 't verscheyden gevoelen in de religie; doch soo bij sijne sereniteyt naerder verbintenisse ende seeckerheyt soude worden gerequireert, dattet selve tot zijn contentement soude cunnen geschieden, als den eedt niet in de kercke onder de misse ende op de heylige Evangelyen, maer politycquelicken int collegie soude affgenomen worden.

Den raedt van pregardi heeft eenige dagen opt inhouden van dese propositie gedelibereert, ende nae dat hij hun op alle poincten resolutie was genomen, ben ick versocht geworden s'morgens ontrent ten seven uren int collegie te willen comen, alwaer comparerende sonder eenige ceremonie, ende aen de rechterzijde van sijne sereniteyt nae mutuelle begroetinge ne-

dergeseten zijnde, heeft sijne Hoocheyt mij aengeseyt, dat de heeren, wijsende sijne collaterale, op mijn leste propositie gedisponeert hadden, om twelck mij aen te seggen ende te doen verstaen zij versocht hadden, ick wilde int collegie comen; daerop is voor mij comen staen den secretaris Patauino, die mij heeft voorgelesen d'antwooit, die bij den raedt op mijn propositie was ingestelt, bij dewelcke uwe Ho. Mo. proceduren int tractoren van dese confederatie wierden gepresen, de diensticheyt vande handelinge voor beyde de republicquen breet geextendeert, d'aengenaemheyt van mijne compste ende commissie betuyght, ende opt point vande observantie vande republicque dese naevolgende woorden gestelt, die ick van woort tot woort met sijne sereniteyts permissie hebbe uytgeschreven; vertrocken wesende nae d'audientie ende naeste camer, om andermael de lecture t'ontfangen, alsoo mij geweygert wiert, deselve bij gescrift te geven, als contrareerende hun gebruyck, ‘Et percio puo V.S. rimaner molto ben certa et asseeurarne anco y soui seigri. esser l'affetto loro corresposo con pare dicendeuole perfetta volonta é dispositione, e con mira particolare in contrar sempre con il gusto et sadisfattione loro, cosi comportando anco il seruitio de communi interessi, et tale essendo la stima che faciamo della loro potenza et amicitia, la quale da noi e riceuouta con sinceressimo et candidissimo animo et con ferma resolutione de esse guir punctualmente, non solo quel tanto che in essa é Stato dechiarito, ma far sempre anco quel di pui en vantagio diquei seigri. che la cagione ne portera, cosi le promettemo et affermamo.’

Daerop de hant gevende, vraeghden aen de bijsittende heeren oft sulcx den last, meyninge ende oprechten wil vande senaet niet en was, waerop yeder een mettet buygen des hoofts zijne sereniteyts gelofte heeft geadvoceert ende geratificeert, met declaratie, dat d'heer Treuisana eerst daechs soude verreysen, om gelijcke beloften met solemniteyt in uwe Ho. Mo. vergaderinge te gaen doen, ende aen deselve goede ende deuchdelicke brieven ende ratificatie vant gehandelde in de beste forme over te

leveren ende zulcke wijdere verseeckertheyt geven als deselve sal believen. Opt sendee van eenen ambassadeur oft resident wierden dese woorden bij mij geextraheert:

‘Et per responder a quel capo di tener ambasciadore residente ordrio. stimando noi che oltre il seruitio reciprocho che sene posse cauare, sia anco per ruissire di magiore reputatione commune et di gusto et satisfactione particulare de soui seigri. et per magior mente gli honorare ancora, pensamo che sara bene de tener ambasciador ordo ad elettion del quale deueneremo con quello ist essa prontessa, con la qual siamo deuenuti a l'electione del ambas. extraordo.

Op de forme van uwe Ho. Mo. gelofte ende obligatie was lanck gediscoureert, den stijl ende maniere dacht hun vreempt ende nieuw; doch dewijle uwe Ho. Mo. anders geene tot noch toe en hadden gebruyct, en wilden zij uwe Ho. Mo. tot geen veranderinge brengen; maer vertrouwende dat uwe Ho. Mo. meeninge oprecht is, gelijck die in andere saecken wel heeft gebleecken, zoo was eyntelick geresolveert dese schriftelicke verbintenisse goet te vinden ende, gelijck die leght, alleen onder reciproque hanttastinge aen te nemen. Met dit antwoort ben ick gelicentieert; dan den secretaris is corts daerop weder bij mij gecomen, begeerende van zijne sereniteyts wegen eerst verclaringe, in wat qualiteyt de republicque bij uwe Ho. Mo. wiert gehouden, om daernaer te reguleren de qualiteyt van de ordinaris ambassadeurs; ende mij gecommuniceert hebbende d'advisen ende dreygementen van Constantinople, doort beleyt van den eersten vizir, apparentelicken door suscitatien van Spagnen, versochte, ick wilde aen den heer orateur Haga serieuselicken recommanderen alle goede offitien te doen ende continueren tottet accommodement vande differenten, opdat de republicque in dese tijden de onnoodige swaricheyden ende periculen mochte ontgaen. Opt eerste hebbe geseyt, dat uwe Ho. Mo. dese seigrie. stelden onder de gecroonde hooffden, sonder andere distinctie dan datte alleen de preferentie cedeerde ende de gelijeheyt bleeff behouden, soodat de personen ende

hun tractement van die te Venetien sullen hebben te resideren, van gelijcke qualiteyt ende nature sullen wesen als vande geene, die in andere coninckrijcken sullen worden geemployeert; daerop ook nae eenige contestatie en pregadi dese resolutie gevolcht is, ende mij bij zijne sereniteyt aengeseyt, dat van gelijcken de republicque cloecke ende ervarene ambassadeurs, sender onderscheyt van bij hooger oft lager gebruyct geweest te sijn, uwe Ho. Mo. sal toesenden, om de beginselen van uwe Ho. Mo. vrijen staet ende dese confederatie met meerder respect ende reputatie te seconderen, vertrouwende dat uwe Ho. Mo. oock daer toe gequalificeerde persoonen sullen verkiesen; dat ick aengenomen hebbe uwe Ho. Mo. te rapporteren. Aen den orateur Haga hebbe ick geschreven ende gebeden, hij wilde, in confirmiteyt van uwe Ho. Mo. voorgaende brieven, goede debvoeren doen, om gelijck hij wel begonnen hadt (want de republicque belooffde haer seer van zijn beleyt, credit ende goede affectie) hun uyt de swaricheden te helpen ende den Bailo in zijne negotiation t'assisteren.

Ende nu de confederatie in alle hare leden was aengenaem ende aengenomen, met volcomen toeseggen dat deselve van gelijcken punctuelicken bij de republicque sal werden naegecomen, soo hebbe ick d'occasie waergenomen ende door expressen last van uwe Ho. Mo., mij met hare brieven vanden 8 May toegesonden, door d'heeren Trevesani ende Eoscareni aent collegie doen versoecken, zij wilden mij gunnen ende accorderen de vrijheyt ende het ontslaen van diegeene van uwe Ho. Mo. ondersaten, die op de galeyen vande seigrie. als slaven waren sittende, twelck bij uwe Ho. Mo. voor een teecken soude ontfangen werde vande aengenaemheyt van hunne confederatie, wesende t'eerste ende redelickste versoeck, dat in sulcke qualiteyt ende gelegentheyt wordt gedaen. Nae verscheyden deliberatien daerop in pregadi ende consiglio di dieci gehouden, is eyntlick gearresteert ende mij int collegie, daer ick ontboden was, schriftelicken voorgelesen, dat de republicque begeerde in alles te believen d'excellentissimi et illustris-

simi seigri. stati, hunne nieuwe ende goede geallieerde, geern ende liberalicken hadden ontslagen ende geordonneert vrij uyt de galeyen te stellen alsoo veel alsser van uwe Ho. Mo. ondersaten sullen gevonden worden op deselve gecondemneert geweest te sijn, deselve niet alleen schenckende hunne vrijheyt, maer oock quytscheldende alle hunne schulden; ende sijn daer op oock datelicken drie Hollanders ende eenen Zeelander tot Venetien verlost, om d'andere, die op de galeyen ende in t'leger waren, is van gelijcken geschreven, met expres bevel, dat die sonder retardement souden werden ontslagen, daervan ick den prince hebbe bedanct, met presentatie van insgelicx sulcke ende diergelijcke offitien, tot consentement van sijne sereniteyt, op alle goede gelegentheyt te willen presteren.

Den xxvj Junij smorgens ben weder ter audientie gecompareert ende mondelinge gededuceert de gesteltenisse vant rijck ende t'coninckrijck Bohemen, wat die van Oostenrijck daertegens machineerden, oock hoe veel de republicque ende alle andere, die hunne vrijheyt soecken te conserveren, was gelegen de goede saecke te helpen maincteneren, om alsoo den quaden wil ende macht der Spangiaerden te diverteren ende elcfers t'occuperen. Versocht sijnde mijne propositie schriftelick in te stellen ende over te geven, hebbe des naemiddachs die aen den senaet gesonden, gelijck die bij copie hierbij volcht:

Serenissime Prince, tres-illustres et tres-excellents seigneurs. Par les lettres de creance, qu'à ma premiere audience j'eus l'honneur de presenter a vostre serenité, elle a peu obseruer que j'auoy chargé, non seulement de porter la ratification du traitté de confederation et en premettre la punctuelle et sincere observation, dequoy je me suis plenement acquitté; mais aussi dentrer en communication auec vostre serenité sur les affaires de l'Empire et de la Boheme en particulier, pour a quoy satisfaire j'ay desiré pouuoir estre ouy.

La charge done, que j'ay des tres-illustres et tres-excellents seign. estatz generaulx des provinces Unies du Païs-Bas, mes souverains, m'oblige de dire a vostre serenité, que combien

qu'ilz ne soyent curieux en la republique d'autruy ou de la part, qu'ilz prennent aux affaires generaulx de la chrestienté, et qu'ilz ne presument pas de vouloir donner conseil a cette serme. et tres-prudente republicque, ils estiment toutefois, qu'elle prendra en bonne part, s'ilz la prient de vouloir ouurir les yeux en la presente constitution de l'estat et conduite de la chrestienté, pour apres prendre telle resolution, que le seruice de cette republicque et la seureté de ses amis et confederez pourra requerir. Ilz reconnaissent, Serme. Prince, quil y a une generale coniuration de toute la maison d'Austriohe pour entreprendre le royanme de Boheme et les princes uniz de l'empire, et en ce dessein se font seconder de la puissance du pape, de quelques grands princes et de touts les ecclesiastiques de l'empire, mesmement de l'appuy de quelques rois et princes, lesquels surpris du zele, qu'ilz ont à la conseruation de la religion catholicque apostolicque romaine (laquelle toutefois n'est aucunement disputée) poussent, sous ce pretexte, la grandeur et desseins particuliers de la maison d'Austriche.

Vostre serenité scait ce qui a conuenu au roy de Boheme de faire pour preserver cette couronne là de tirannique oppression, ou qu'elle ne tombast en main d'aucun autre, qui ont peu nuire au general de la chestienté, il a jure la protection àses subjects et eux reciproquement la fidelité et obeissance à sa Majesté, qui est en possession de la couronne et a des puissantes armes en main, et l'affection de ses amis et alliez pour se la conseruer. Et toutefois nous voyons que la maison d'Austriche et ses adherens feront un effort en corps pour l'en deposseder, s'ilz peuuent et reduire ce royaume en seruitude et desolation, à quoy ilz ont desia leurs preparatifs en à stat.

De mesmes se peut vostre serenité resouuenir, que plusieurs grands et puissants princes en l'empire, las de l'oppression, que faisoyent ordinairement ceux de la maison d'Austriche de leur privileges, droits et libertés mesmes, ont passé quelques années au mouvement et par la conduitte et intervention du feu roy Henry quatriesrne le Grand de France et de Nauarre, faict

une confederation ensemble, en laquelle aussi ont esté receus le roy de la Grande Bretagne, et les tres-illustres et tres-excellents seigneurs estats, auec expresse condition de faire reparer leurs griefs et ne souffrer jamais l'oppression d'aulcun des confederez.

Maintenant toutefois nous reconnoissons, que les Espagnols estiment, qu'il est temps de rompre cette Union et reduire les princes, auec perte de leur liberté, sous l'absolue obeissance des commandements de l'empereur, et consecutivement de faire maistres de toute l'Alemagne, pour apres accreu, qu'ils seroient de cette puissance entreprendre par armes ceux, qui ne leur voudroient faire joug.

Le roy de Boheme et les princes de l'Union sont arméz et bien resoluz de maintenir leur couronne et estats; mais comme ilz sont foibles (plusieurs de leurs amis n'apprehendans pas le peril tel qu'il est) il est a propos, que pour leur deffence et pour les interests generaulx, nous nous joignions à l'exemple du roy d'Espaigne, qui a embarqué tout ce qui depend aucunement de sa puissance en cette querelle; autrement il est à craindre, voire tout certain et euident, que tant le roy de Boheme que les princes uniz se trouueront et recognoistront trop foibles pour faire longuement teste à un si puissant effort, et ainsi delaisséz de leurs amis, ou trop foiblement secourus de deux choses l'une, ou ilz succomberont par les armes, ou s'engageront en un traitté honteux et onereux, qui les empeschera ci apres de respirer et d'estre en aucune facon utiles a leurs amis.

Et partant il est à nostre commune prudence d'appuyer leurs affaires et seconder leur courage, pendant qu'ilz sont sur pied, et ont volonte et moien de bien faire pour les preserver de l'extremité, qui les menace, non sans nostre notable interest commun.

Cette remonstrance, Serenissime Prince, ne part pas d'aucune consideration particuliere, qui nous y ayons. La Boheme est loing de nous, et auec l'Union nous auons des traictéz limitéz, nous n'y auons visée qu'au bien general de la chrestienté contre

les pratiques du roy d'Espaigne, lequel nous scauons estre si mal affectionné et le deuoir estre taut que nous aimerons nostre liberté, qu'estant trop foibles pour rompre seuls sa grande et redoutable puissance, il est communable que nous cherchions et em brassions les occasions ou diuertir sa mauuaise volonté et occuper sa puissance au loing, pour gaigner temps de raffermir cependant nostre gouuernement.

Le mesme respect estimons nous que doit auoir vostre serenité; puis qu'il est impossible, que vous luy fassiez changer sa mauuaise volonté, tant que luy ferez obstacle à l'ambition qu'il a d'estre roy paisible de toute l'Italie, et il n'y aura peut estre de longtemps une occurence plus auantageuse pour luy tailler si longue et facheuse besoigne que presentement, si vostre serenité, sans se laisser porter à d'autres considerations moins solides, se delibere de donner un liberal et prompt secours, ouuert ou couuert selon l'utilité de la republicque, au roy de Boheme et aux princes de l'Union, qui en seront non seulement encouragez, mais grandement fortifiez et sera donné loisir et occasion aux autres cointeressez de suiure ce prudent et genereux exemple, à quoy desia se preparent assez diligemment les rois de la grande Bretagne et de Dannemarcq, qui enuoyent de l'argent et des hommes, auec declaration de vouloir faire et mieux au besoing et au progrez.

Nous ne vous donnons point de conseil, Serenissime Prince, que nous mesmes ne l'ayons pris et mis en practicque. La longue guerre de quarante ans sans relache, la fin de nostre trefue qui nous talonne, les changes ordinaires de nostre republique jusques à entretenir ordinairement de trente a quarante mille hommes de pied, de plus de quatre mille de cheval, par dessus les fraiz de la marine, pouuoyent servir d'autant de raisons pour nous excuser de rien contribuer à ce mouuement de l'empire; mais considerants, que nostre liberté et conservation commune y pourra estre disputée, nous n'auons pas voulu reculer à ce devoir de vraye amitée, ni à la prudence politique, qui nous sommoit de penser en cette action à nous et à nostre

posterité. Ains premier que d'en estre bien serieusement recherchez et sans aucune obligation precedente, auous franchement et liberalement concedé, accordé, et reellement et de faict fourni l'entretenement de huict mille hommes de pied, une moitié pour le roy de Boheme, et l'autre pour les princes de l'Union, par dessus beaucoup d'autres prestz, auances, levées et officiers, dont nous les auons gratifiez.

Ce n'est pas, Serenissime Prince, que cela ne nous soit grandement onereux, mais l'affection, que nous auons au bien general, preuault toute autre consideration particuliere, sur cette ferme confiance, que les au tres cointeressez et singulierement cette serenissime republicque voudront faire plus au moins autant et promptement, puis que la necessité parle; autrement nostre aide demeurera infructueuse, comme trop faible pour operer seule l'effect, que nous esperons de l'Union et assistence generale, et les tres-illustres et tres-excellents seigneurs estats se lasseront de perdre leurs finances et moyens inutilement, auquel cas ce seroit non seulement abandonner la Germanie et la cause commune, mais aussi attirer sur cette serenissime republicque ou sur nous cette victorieuse puissance de toute la maison d'Austriche.

Vostre serenité se mette en memoire, s'il luy plait, quel courage l'archiduc Ferdinand a demonstré depuis peu en sa foiblesse d'auoir contre cette republique, et ce qu'elle aura à craindre de luy, accru qu'il est maintenant de puissance et d'authorité, s'il peut deuenir par nostre commune nonchalance empereur absolu et paisible de ce que ce roy et princes luy rendent par leurs armes et union contentieux et inutile, le seul titre de roy, que vostre serenité a reconneu et escrit à sa Majesté de Boheme donne autant de matiere d'offence que tout ce qu'elle trouuera à propos de faire de plus.

Et partant pour finir cette remonstrance, les tres-illustres et tres-excellents seigneurs estats prient instamment vostre serenité, de vouloir mettre cette affaire, comme commune et nous touchant à tous, en meure deliberation, la peser auec sa pru-

dence ordinaire, et prende telle si bonne et prompte resolution, que la liberté et la paix generale, au moins de I'Empire, s'en puisse conseruer et affermir; sur quoy je suis charge d'apprendre la declaration de vostre serenité deuant mon depart.

J'adjousteray a ce qui dessus la consideration de l'estat, auquel sont reduits les Grisons, à ce que vostre serenité vueule prendre garde, que ces peuples, artistement diuisez pour les esloigner de vostre confederation, ne se laissent surprendre aux prattiques, rnenees et corruptions d'Espagne, qui ne cherche pour premier degré que de couper à cette republicque toutes ses avenues de terrer ferme, et ainsi la sequestrer d'auec tous ses amis et confederez, à quoy une prudente et liberale negotiation peut remedier; aussi ay-je rendu à ce dessein, par commendement de mes superieurs, à mon passage tous les offices, que j'ay estimé utiles au renouement de la premiere alliance, lesquelz s'offre de continuer au desir de vostre serenité et faire paroistre en tous affaires et toute occasion la sincere affection, que nous auons à procurer la grandeur et prosperité de cette serenissime republicque.

Je suis aussi commandé de recommander a vostre serenité en la meilleure forme ces quatre requestes particulieres, et veux esperer, que vostre serenité y reconnoissant de la justice, de lairra toucher d'une pieuse compassion, pour retirer au moins le Sr. Wassenhoue de sa ruine autrement ineuitable.

Je remereie vostre serenité de la grace, qu'à mon instance publicque elle a faicte à ceux de la nation, qui se trouuent condamnez aux galeres, pour demonstration de l'agreabilité de nostre confederation, auec declaration, si en pareille et meilleure occasion nous pouuons complaire et seruir à vostre serenité, que le ferons de bien bonne volonté. Faict et prononcé ce xxvj de Juin 1620.’

Op dese materie is bij reiteratie lange deliberatie gevallen, 't pregadi heeft daerover niet wel cunnen eens worden, veel vande papalins namen occasie daer tegen te spreecken ende selffs te culperen, dat tegens toude gebruyck ende de constitu-

tien vande republicque een tractaet met uwe Ho. Mo. was gemaect en de aengegaen, waerdoor aen den coninck van Spaignen nieuwe oorsaecke was gegeven hem des te gevoelen, ende nu willende oock bij der handt nemen de saecken van Dnytslandt, dat den oorloch hun wel op de schouderen soude geraecken geschoven te worden, ten minsten van hunne middelen daermede onnuttelicken souden worden geconsumeert, sonder yet goets of seeckers daer tegens te mogen hopen van princen, die verre gelegen waren, oock een andere regieringe ende gevoelen inde religie hadden; verworpen de deliberatie ende wilden protesteren tegens die geene, die contrarie souden soecken te drijven. De goede patriotten aen d'ander zijde sustineerden wederom, dat dese occasie bij de republicque behoorde waergenomen te worden, om der Oostenrijcker boosen wil ende groot vermogen buyten hun perijckel te breecken, ende dattet dien respecte zij geen meerder vijanden en sullen worden als zij tot nu toe sijn geweest ende noch sijn; daerom dattet dienstich was hunlieden verscheyden occupatien te procureren, daer door de seigneurie in vrede mocht blijven; niet geraden en was te wachten tot dat zij machtiger souden sijn geworden, om alsdan hunnen boosen wil ende wraeckgiericheyt int werck te stellen, gelijck zij dat altijts tegens de republicque hebben gedaen als zij elders sonder oorloch sijn geweest. De nieuwe besloten alliantie met uwe Ho. Mo., gemaeckt tot eene gemene mutuele detentie, hielden zij voor de beste besoigne, die in veel jaren voor de republicque was gevallen; uwe Ho. Mo. besaten een vrijen staedt, machtich ter zee, hebbende eenen gemeynen erffvijandt, ende gelijcke interesten, die in des seigneuries noot niet alleen hare goede affectie, maer oock de groote macht hadden betoont, mettet prompt senden van volck ende schepen, die beyde noodichst waren ende van elders niet en conden verwacht worden; dese vrientschap ende confederatie te weerdiger zijnde, om dat die met geene jalousie vermengt en is, daer dan tegens te spreecken, dattet is tegens spreecken den dienst ende welstant vande republicque, jae oock taxeren de

reputatie van de gantsche seigneurie, die sulcx met rijpe kennisse hadde geexamineert ende geapprobeert. Dese contestatie heeft totten xxixen Junij diep in den nacht geduyrt, ende eyntlicken hebben zijluyden malcanderen verstaen. Daerop ick oock den xxxen versocht ben geweest ontrent den seven uyren in den raedt te willen comen om d'antwoort te hooren lesen; alwaer gecompareert sijnde, heeft den hertoch mij geseyt, dat d'heeren op mijne propositie hadden gelet ende den secretaris belast mij de resolutie voor te lesen. Vooreerst wert ick bedanct van dat ick soo confidentelicken mette republicque hadde gecommuniceert over de gesteltenisse vant rijck ende de saecken van Bohemen; de consideratien ende redenen vonden sij goet, gewichtich jae onwederspreeckelick, souden niet liever doen dan den coninck van Bohemen ende de Duytsche fursten totte conseruatie van hunne rechtvaerdige defentie assisteren, gelijck zij alreets gedaen hadden mettet weygeren van de pas te water ende te lande door den staet vande seigneurie, die bij de Spagnaerden met presentatie vande vaste ende volle verseeckerheyt vande republicque versocht was, daerbij zij als noch sullen persisteren. Dan behalven dat zij door den voorgaenden oorloch hunne middelen grootelicx hadden geconsumeert, zoo waren zij noch onseecker wat de Spangnaerden mochten in den sin hebben mette for een, die zij in den staet van Milan bleven onderhouden; licht datse daer met oft de Grisons oft de republicque selffs souden soecken te molesteren, ten aensien dat bij deselve hunlieden een schip, te Naples thuys hoorende, was affgenomen, kostelijcken ende buyten propoost des republyc quens vloote aengeranst ende beschoten hebbende, soo dat de seigneurie moest gewapent blijven, dat sonder groote excessive costen niet en conden geschieden. Ten anderen, dat de Spangnaerden den eersten vizir, die tot Constanstinopolen alles nae sijn phantasie gouverueert, misbruyckende de joncheyt van zijnen keyser, gaende hadden gemaect, om onder een friuol ende gesocht pretext de republicque onlijdelicke conditien aff te porren, oft bij faute van satisfactie metten oorloge te dreygen

waertegens desel ve haer dienden te wapenen, hebbende tot dien eynde geit, volck, galeyen ende een groote quantiteyt van munitien van oorloch in Candia moeten seynden, waerdoor de republicque geensints geraden vindende hare middelen elders te senden, die tot hare eygen bescherminge noodich sijn, versocht men wildese voor dese mael geexcuseert houden. Den hertoch heeft zijne Mat, van Groot Brittannien mannelicke resolutie ende uwe Ho. Mo. proceduren om deselve te helpen seconderen, seer gepresen; geoordeelt, dattet is een recht vaerdige ende gemeene saecke, oock gewenscht dat die met voorspoet ende goed succes loffelicken mach uytgevoert worden; voegde selffs daer bij, dat de genegentheyt vande seigneurie goet ende oprecht was om dese goede saecke bij te staen, ende dat t'selve datelicken met goet effect sal blijcken, als voorgaende consideration ende apprehensien vanden Turckschen keyser sullen comen te cesseren, als wanneer de republicque oock seer geern ende liberalicken thaer bij 't talent van uwe Ho. Mo. sal vougen, om de Duytsche ende Boheemsche saecken te helpen hanthaven totte vorderinge van den peys ende conservatie van hunne rechten, privilegiën ende vrijheyt; dat ick daer van vermochte uwe Ho. Mo. de verseeckeringe te doen. De conclusie van t'geschrift, dat bij den secretaris wiert gelesen, hebbe ick van woort tot woort uytgeschreven ende houdt aldus:

‘Cose tutte’ (gesproocken hebbende vande Spaensche trouppen in Milan ende vande Turcksche dreygementen, die inde republicque uyttermaten seer worden gevreest) ‘che tirano seco dispendi periculi et travagli grandi, perilche sy comme de tutte queste consideratione puo v.s. persona prudenza connoscere la dispositione del animo esser non meno affectuosa che sincerissima berso il ben commune, cosi a l'incontro sicuramente promettersi et rendre certi y soui sigri. che quando l'opportunita degli accident! et lo stato delle cosse del mondo correnti lo conceda, non saremo dissimili da noi istessi nel imbrasciar et incontrar l'occasione di comprobarla con altri effetti da tutto poter nostro.’

Verders wiert ick versocht, aen uwe Ho. Mo. te recomman-

deren den staet ende behoudenisse vande Grisons, daer toe oock mijne particuliere goede offitien te contribueren, opdat 't quaet voornemen vande Spangiaerden mocht gebroken worden, die gelijck geschreven was, ende mij gecommuniceert wiert door scheuringe vande gemeynten, 't besetten vande passen ende frontieren, 't ophitsen ende stijven vande banditen, oock met opentlicke dreygementen hunne alliantie mette republicque sochten te beletten, om alsoo de passagien tot hun voordeel alleen t'incorporeren ende vermeesteren. Seyde mij wijders, dat den resident tot Zurich last was gegeven, omme hem bij de Grisons te laten vinden, ende de negotiatie vande alliantie te hervatten, geinstrueert met bequame middelen ende redenen, om eens daervan een eynde te maecken, sonder met langer onseeckerheyt ten principalen soo groote sommen van penningen bij provisie te consumeren ende onnuttelicken te verquisten, gelijck tot nu toe was geschiet; verhoopten derhalve, dat dese noodige handelinge eens ende namentlick dese mael soude succederen, diewijle die geene, die se hadden getraverseert, nu op hunne eygen saecken genoech hadden te letten. Ben oock daerenboven bedanct vande brieven, die ick ten versoecke van den senaet aen den heer orateur Haga tot Constantinopolen hadt geschreven, ende gebeden uwe Ho. Mo. te vermanen serieuselick daeraen de handt te willen continueren; op dat de republicque verlost sijnde, mochte naerder dencken op de generale occurentien vande christenheyt ende nae haer vermogen de goede saecke helpen seconderen. Opde particuliere requesten van 't schip de Pauw, Le Geer, Wassenhoven ende de weduwe van Kerchoven, daervoren ick ernstelick hadt gesproocken volgens mijnen last, is mij geant woort, sulcx te sullen gelet worden, dat ick mette resolutie sal hebben reden van contentement.

Dit mij schriftelicken voorgelesen ende mondeling bij sijn sereniteyt gerepeteert ende vertoont zijnde, hebbe occasie genomen mij te beloven vande groote eer, die ick hadt ontfangen tot eene clare demonstratie van hare oprechte genegentheyt,

om de getrouwe vrientschap ende nieuwe besloten confederatie met uwe Ho. Mo. te conserveren ende vermeerderen, doch dat al 'tselve mij niet en conde voldoen, vermits ick daer beneffens verhoopt hadde, dat sijne sereniteyt beter soude hebben geapprehendeert mijne redenen, raeckende de Duytsche beroerten, om daerinne neffens andere princen ende republicquen sulcke resolutie te nemen, als hunne gewoonlicle wijsheyt met den gemeynen dienst ende noot waren vereysschende; deducerende daerop wat voordeel voor hun ende ons uyt dese diversie was comende, ende hoe seer deselve altijts bij wijse regieringe was geamplecteert geweest. Louis den XI, coninck van Vranckrijck, om den peys in sijn rijck te behouden, hadt door middel vande Switzers metten hertoch van Lottringen t'machtige huys van Bourgondieu gebroocken. Henriek den vierden met zijne conincklijcke assistentie aen de Geunieerde Provintien hadt middel gevonden, om niet alleen d'ongeregeltheden vant rijck met gemak te redresseren, in macht ende authoriteyt toe te nemen, maer oock hem grootelicx tegens Spaegnen te wreecken, gelijck oock noch onlancx de republycque selfs inden oorloch vanden hertoch van Savoyen tegens de voors. croone van Spaegnen dat seer wijsselijck hadt gepractiseert, ende dat daertoe de bequame occasien altijts dienen waergenomen, die Godt de Heer nu soo voordeelich in een soo machtich rijck ons hadt vergunt; achtende alle consideratien, die bij de antwoort sijn geroert, veel swacker ende lichter dan 't perijckel, dat uyt 't versuym voor hun ende ons is te verwachten, ende vreesen so verre de Duytsche fursten eens tot subjectie bij tractaet ofte wapenen cunnen gebracht worden; daeromme ick sijne sereniteyt dienstelick versocht hebbe niet te gelooven, dattet dienstich noch proffijtelick voor de republicque can geoordeelt worden, de periculen ende oncosten van desen gemeenen oorloch op andere swacke schouderen alleen te schuyven ende laten aencomen. Doch al waren d' apprehensien van de Turcksche dreygementen buyten alle redenen van state, de meneen van Spaegnen op de frontieren

sonder fondement, als hebbende elders hunne macht te ge- bruycken, ende de lasten bij de republicque gedragen van cleyne consideratien, gestelt sijnde tegens de jegenwoordighe periculen ende d'occasien, die hun presenteren, om die met een eeuwige verseeckertheyt van onse gemeyne ruste ende vrijheyt te mogen oversetten, soo en wilde ick nochtans tegens hunne resolutie niet anders repliceren dan dat ick een vast vertrouwen hadt, gelijck ick oock versocht, dat sijne sereniteyt dese swaerwichtige saecke noch eens sal gelieven te doen hervatten ende aen den heer Treuisano sulcken last daerop niet geven; door dewelcke den coninck van Bohemen ende de Duytsche fursten sullen mogen worden gestijft ende d'eccellentissime ende illustre heeren staten geanimeert, om hun groot ende beswaerlick secours te blijven continueren. In de saecken vande Grisons, dat ick alreede hadde gedaen, ende noch doen soude 'tgeen tot rust van hunnen staet ende den dienst vande republicque soude mogen strecken, nae mijn vermogen; wilden oock hopen dat de particuliere ondersaten van uwe Ho. Mo., voor dewelcke ick hadde gesproocken, oock sullen becomen redelicke satisfactie.

Hebbende daermede voltrocken mijnen last, bestaande int doen approberen ende overleveren vant contract vande gemaecte confederatie, niette gelofte van 't selve punctuelicken te sullen onderhouden, gelijck sijne sereniteyt mij oock verseeckerde te sullen geschieden van wegen de seigneurie, mitsgaders daer beneffens gededuceert hebbende de gesteltenisse vande christenheyt, om deselve totte noodige assistentie op uwe Ho. Mo. exemple te mouueren, daervan ick noch goet succes ende beter resolutie mette compste vanden heere Treuisano wilde hopen. Bat ick eyntelijck zijne sereniteyt van alle de bewesen eer moest ende wilde bedancken, die ick extraordinarie seer groot hadt bevonden, oock tot mijn leetwesen ende menichmael anders versocht hebbende, zijnde soo langen tijt tot last vande republicque gereguleert gebleven, daertegen voor alle danckbaerheyt ick anders niet en wist te doen als

nu affscheyt ende verloff nemende, om aen mijne souveraine heeren te gaen relateren ende reeckenschap te geven van mijn wedervaren ende besoigne, sijne sereniteyt te verseeckeren van de oprechte vruntschap ende genegentheyt van uwe Ho. Mo. tottet onderhoudt vant tractaet ende alle verdere prosperiteyt ende welvaert vande republicque, Godt den Heere biddende die te weersijden te willen verstercken, ende sulcx te zegenen datse mach gedijen tot dienst, welstandt ende grootmaeckinge van beyde de republicquen, presenterende daer toe als den minsten dienaer mijn cleyn talent in alle occasien; voorts recommanderende aen sijne sereniteyt te willen protegeren met goede justitie ende alle genoechelickheyt d'ondersaten van uwe Ho. Mo., woonende oft traffiquerende onder sijn gebiedt, met presentatie ende vaste toeseggen, dat vande zijde van uwe Ho. Mo. van gelijcken met alle oprechticheyt sal geschieden.

Sijne sereniteyt heeft andermael mij geseyt, dat de republicque mij op dese maniere heeft begeeren t'ontfangen, om aen vrunden ende vijanden claerlicken te doen blij eken wat staet deselve is maeckende van uwe Ho. Mo. vrientschap ende confederatie; datter niet en is gedaen, oft 'tselve is te voerens rijpelicken overwogen, geresolveert ende aen alle derecteurs van steden bij geschrifte toegesonden, op datter niet inne en soude versuympt oft vergeten worden; waert mogelick geweest meer te doen d'affectie ende genegentheyt vande seigneurie was sulcx geweest, dat ment soude hebben bewesen, mij biddende aengenaem te hebben het tractement, dat mij was gedaen; ende uwe Ho. Mo. te willen verseeckeren, dat de seigneurie oprechtelicken sal achtervolgen alle de conditien vant tractaet, ende mochte wel lijden van nu aff gecondemneert te wesen, om te moeten opbrengen ende presteren de versproocken somme, dewelcke datelicken ende willichlicken soude opgebracht ende betaelt worden, al ware die veel grooter geconditioneert geweest, daerinne oock de republicque geen swaricheyt en soude gemaect hebben, hadden 't uwe Ho. Mo. gemouveert. Inde resolutie op de saecken van Bohemen ende

Duytslandt en conde voor alsnoch ende soo lange de verhaelde swaricheden duyrden, geen veranderinge vallen; maer ick mocht vertrouwen ende uwe Ho. Mo. verseeckeren, dat de seigneurie daerinne soo veel sal doen tot dienst vande gemeene saecke ende den welstant vant rijck, als de occurentien vande werelt hun sullen toelaten. Belangende alle d'andere poincten, dat uwe Ho. Mo. oorsaecke sal gegeven worden haer te beloven vande sincere proceduren vande seigneurie, vougende daerbij dat il seigre. Treuisano last hadde, mij overal t'accompagneren ende laten sien den arsenacq ende 'tgeen ick meer soude begeeren te sien, mij biddende ick wilde goet rapport doen ende aen uwe Ho. Mo. verseeckerheyt geven, dat sij in geen offitien van oprechte vrientschap nimmermeer defectueux en sullen wesen. Daerop hebbe ick affscheyt genomen ende metten secretaris in de camer van pregadi vertrokken, om te resumeeren ende noch eens te lesen de schriftelicke antwoort, alwaer ick gevonden hebbe P. Paolo, metten welcken ick in generalibus terminis vanden staet der christenheyt hebbe gediscoureert, daervan hij oock datelijck sijn rapport inden raedt is wesen doen, in conformeteyt van hunne wetten. Mijn geselschap is oock geadmitteert geworden om sijne Hoocheyt de handen te kussen.

Voor dese leste audientie hadde ick ontfangen eenen brieff vanden coninck van Bohemen, op denwelcken ick oock tsedert geantwoordt hebbe, waervan de copien hiernae volgen:

‘Monsieur. Le sr. cle Teichenau, que j'ay enuoyé à Venise, vous fera entendre la charge, que je luy ay donnée, et le suject pourquoy je luy ay commandé d'y resider de ma part. Et par ce que je scay, que par vostre prudence et bonne addresse vous pourrez grandement favoriser ce qui est de sa commission, je vous prie de l'y vouloir assister, ce que je scay que vous ferez d'autant plus volontiers, que l'affection, que vos maistres, mes bons et chers amis et alliez, me portent et celle que vous m'auez monstrée par tant de preuues, vous y convieront. A quay y'adiouteray encores ceste mienne priere et l'asseurance,

que je vous donne de le recognoistre aux occasions, qui s'en presenteront. Priant Dieu de vous tenir en sa garde. Donnée en nostre chasteau royal de Prague, le xjede May 1620. Soubzscript: vostre bien affectionné amy. Signé: Frederick. La superscription estoit: A monsieur d'Aerssens', cheualier', conseillier des Estats des Prouinces Unies du Pays Bas et leur ambassadeur extraordinaire à Venise.’

Volcht d'antwoort:

Sire!

L'affection, que j'ay tousiours portée au bien du service de vostre Mate. a esté le plus forte raison, apres eelle de l'obeyssance naturelle, que je doibz à mes superieurs, que m'ait persuade d'entrependre l'ambassade vers cette republicque, esperant d'y pouuoir auancer auec fruict et consentement les affaires de vostre Mat., que mes dits seigneurs souuerains ont en singuliere recommandation. Aussy-ay-je incessament trauaillé pour faire reussir ce bon desir et dessein, m'estant preualu des considerations, qui touchoyent assez viuement le particulier de cette republicque, en la consideration que V.M. a entreprise de nostre cause et defense commune, au mouuement de l'empire et de vostre courronne. Mais ayant conduict mes labeurs et esperances à tel point qu'il me restoit que de receuoir de ce senat la declaration de leur bonne volonté, de quoy ils auoyent assez conuenu ensemble, pour me donner satisfaction, l'inopiné incident d'une despute et contention, qu'on leur a suscitez contre le Turcq, et de laquelle ilz ont grande apprehension, a faict surceoir leur derniere deliberation, n'estimans pas à propos de se desnuer de leurs propres moyens, pendant qu'ilz se trouuent menaces de guerre; car non seulement leur sont disputez les confins de la Dalmate, mais aussi leur demande - on de la terre et de l'argent beaucoup, se fondant cette querelle pour contenter le premier visir, qui leur est partye. A ces causes me fut hier declaré en plein senat, que mes raisons et demandes sont fondeés en prudence et utilité publique, qu'ils estiment les armes de V.

M. justes, les ont tousiours secondées de leurs affections, mesmes par le refus du passage des trouppes Espaignolles par mer et par terre. Et aussi tost qu'ilz auront surmonté cette difficulté du Turcq, qu'ils ne defaudront pas au besoin general de toute la chrestienté, pour contribuer auec nous leur talent, à la conservation de la paix et liberté de l'Empire et de vostre couronne, en conformité de ma remonstrance. C'est, Sire, jusques ou j'ay peu conduire m'a negotiation, m'ayant toutesfois esté laissée esperance, que cette proposition sera une autrefois mise en deliberation; car la plus part commencent estre persuadez, que la cause de V.M. plus longuement negligée produira un prejudice irreparable à la seureté de cette republique, laquelle confinant de toutes parts les terres de la maison d'Austriche, n'a à attendre de leur repos et prosperité que vaxation et misere. J'ay conferé, Sire, fort confidemment de cette matiere auec le gentilhomme de V.M., qui reside icy, et luy ay communiqué mes raisons et considerations, afin qu'il les vueille pousser pendant mon esloignement; car cette republique n'est pas pour se mouuoir facilement en ce mouuement general, qu'au respect de ses interestz particuliers et d'Hollande, je feray, tant qu'en moy sera, seconder ses deuoirs, pour par vrayes preuves demonstrer à V.M., que je recherche l'honneur de me pouuoir dire,

Sire, de vostre Majesté treshumble et tresobeyssant serviteur. Signe: Francoys d'Aerssen.

De Venise, ce premier de Juillet 1620.

Ende hebbe met sijne Majesteits agent gecommuniceert den last, die uwe Ho. Mo. goet hadden gevonden mij te geven tot vorderinge van sijne Majesteits ende der fursten dienst; wat ick daerinne hadt gevordert ende met wat antwoort ick was bejegent, zonder dat ick langer conde wachten om naerder devoir te doen. Sijn Ed. vermeende mijn besoigne nu selffs te willen bij der handt nemen ende opt voorgaende goet fondement ende toesegginge continueren, t'welck hij heeft aengenomen ende gelooft aen sijne Mat. te sullen overschrijven de

goede offitien, die ick door uwe Ho. Mo. bevel in de saecken van sijne Mat. hadde gedaen, niet twijffelende off deselve souden naer gelegentheyt des tijts goede operation doen.

D'heer Trevisano is oock daer nae bij mij gecomen, presenterende zijnen dienst om den arsenacq St. Marq ende andere des seigneuries fraye ende admirable gelegentheyden te doen vertoonen, als daertoe bij sijne sereniteyt specialick gelast, daer over ick zijne Ed. hebbe bedanct, met toesegginge daerinne te willen vaceren, nae dat ick mijne depesche sal hebben becomen, sijne Ed. biddende die te willen helpen bevorderen; op dat ick geen langeren tijt versuyme tot last vande republicque, die ick geerne vande sware costen sage ontslagen; maer heeft mij gerepliceert, dat ick die niet en conde becomen, voor dat ick den arsenacq soude hebben gesien, t'welck hebbe aengenomen; maer oock daer beneffens versocht in de vergaderinge van den grooten raedt (in denwelcken alle des republicqs offitien worden vergeven) te mogen gaen sien balotteren, sijn Ed. ondertusschen biddende te willen arbeyden ende bemiddelen, dat hij op de saecke van Bohemen ende vande Unie wat breedere ende betere resolutie ende declaratie mochte becomen ende gelast worden uwe Ho. Mo. over te brengen, om zijne commissie des te willecomer ende loffiijcker te maecken.

Den voors. heer Trevisano is diensvolgens met ordre ende last van den senaet des sonnendaechs s'morgens mij comen halen, ende heeft mij met mijn geselschap in den grooten raedt door eenen bijsonderen inganck (de groote poorte op de gesette uyre gesloten ende met wacht beset sijnde geweest) ingeleyt, alwaer ick een hooge bancke gevonden hebbe, die tot dien eynde was geprepareert ende ledich gehouden. Soo wij noch besich waren mettet schicken ende setten, hebbende eenige vande edelen begonnen te mercken, dat wij allegaer met ons zijdgeweer, tegens d'expresse wetten, in de raedtcamer waren ingecomen, daerover zij onder den anderen spraecken, misgenoegen thoonden ende eyntelicken bij deputatie de dachten aen sijne sereniteyt deden brengen, dewelcke met sijne naeste raden daerop

geadviseert hebbende, hunlieden voor antwoort gaff, sulcx door ordre vande seigneurie geschiet te sijn om de legatie te vereeren, diewijle dattet wapenen waren van vrienden totte defensie ende geensints totte offentie vande republicque; belastende daer beneffens, dat dese verclaringe te boeck sonde gestelt worden, om dat diergelijcke in meer als vier hondert jaren niet en was geschiet; ende mij wiert daernae aengeseyt dat niemand en dan souveraine princen en vermochten met geweer, ende dat voor hunne personen alleen, in den grooten raedt te compareren; maer dattet soo besteecken was, om de confidentie vande republicque claerdert te bewijsen; andersints en souden die vande garde sulcx niet hebben toegestaen.

Mijn geselschap heeft daer beneffens gesien t'paleys van St. Marcq, de schatten ende watter frays te sien was; sijn oock door den voors. heere Trevisano geleyt geweest om de ceremonie vande generale processie des Sacramentsdach die se noemen, uyttet paleys van St. Marcq te sien passeren, daervan ick mij hadde geexcuseert, om geen schandael te geven noch t'ontfangen. Den arsenacq hebbe ick geremitteert tot nae dat ick mijne depesche soude hebben ontfangen, doch hebbe daer met niet cunnen gestaen, maer eenen seeckeren dach moeten beramen ende stellen, om met ordre, soo t'scheen, te mogen daerinne ontfangen worden; dan t'geschieden, opdat ick met mijn geselschap magnifiquelicken soude worden getracteert, gelijck oock geschiede 's daechs voor mijn vertreck, als wanneer ick met groote solemniteyt met een groot banquet wiert vereert, naedat ick vier uyren ende meer besich was geweest met den arsenacq te deurwandelen, vermits de groote besloote hitte ons te seer vermoeyde; want niet alleen de drie patroni, wesende Venetiaensche edelluyden, maer oock alle de officieren van den arsenacq, meest ouwe persoonen, die lange op zee gedient ende nu als emeriti daertoe waren beroepen, in hunne pontificalibus ende met ordre moesten marcheren.

Desen arsenacq is gelijck een cleyn stedeken, gelegen aen eenen hoeck vande stadt, heeft maer eenen inganck, is ronts-

omme met eenen hoogen muyr uyttet water beset. Daer wercken jaer uyt jaer inne over de twee duysent menschen. Den arbeytsloon beloopt aen gelde over de ses duysent gulden ter weecke, ende wordt jaerlicx aen materialen ende arbeyt t'samen geconsumeert over de achtmael hondert duysent guldens; want hier uyt worden alle de steden, forteressen, schepen, galeyen ende galeassen continuelicken van alle oorlochsbehoeften versorcht ende gesubsidieert. Daer leggen altijts hondert galeyen gereet, datter niet aen en faillieert, noch in geenigen tijt failleren en mach om in zee gebracht te worden, dan alleen 't zeevolck, t'welck t'eenich, maer wel een groot ende remarkabel gebreck is, waertegens de republicque weynich raedts weet. Den inventaris vant geschut, nae t'seggen vande outste patroonen, van den arsenacq wort begroot over de veertich duysent metale stucken, soo groote als cleyne, t'welck ongelooffelick sou de duneken aen die de magasijns vande steden ende forteressen niet en hadt doorwandelt, noch geconsidereert de lange zeecusten ende menich vande zee-equipagien.

Dese republicque is uyttermaten machtich ende geltrijck, besit groote domeynen, landen, schone ende stereke steden ende forteressen, heft oock groote imposition over alle d'inwoonderen sonder iemanden te verschoonen. Den Venetiaenschen adel heeft alleen de souveraine regieringe, andere edelluyden hunne ondersaten en hebben geen jurisdictie noch gesochter werelt, uytgesondert de graven Martinengi etc. auogadri tot Biessa, die yder cleyne ciuile oft ambachtsheerlicheyden besitten, zijn meest in twee verscheyden gevoelen verdeelt, Marcolinii ende Papaleni; d'eerste die de suyvere vrijheyt soecken te conserveren; d'andere, die vrij veel aen des paus authoriteyt defereren; maer vermogen weynich, al is den hertoch aen zijde. Sij vreesen uytermaten seer den grooten Turcq, haten ende sijn in gestadige jalousie tegens den coninck van Spaignen ende t'huys van Oostenrijck, t'welck hun een groot deel vande middelen doet consumeren. T'volck om den oorloch te voeren sal hun eer manequeren den t'gelt. Soo se d'alliantie mette Grisons niet

en sluyten, maer den pas vande Valtelina moeten verlaten, soo en cunnense te lande uyt Italien niet gaen dan over den Oostenrijcker bodem. Sij hebben een oude gepoliceerde ende ordentelicke regieringe in verscheyden veranderlicke graden verdeelt, uytgesondert den hertoch ende de negen procurateurs van St. Marcq, die alleen hun beroep voor hun leven behouden, onderhouden stricktelicker de wetten tegens malcanderen dan tegens d'ondersaten, om alsoo de vrijheyt te conserveren. De zee trouwen ende gouverneren zij selfs, maer t'beleyt van den oorloch te lande betrouwen sij aen vreemdelingen, dan besetten die selve met hunne proviseurs off raeden, die alle d'authoriteyt alleen aen hun oft aen den senaet behouden; waerdoor groote besoignen dickwils worden geretardeert ende bedorven, gelijck zij selffs bevinden ende bekennen; maer achten dattet soo blijvende min periculs heeft voor die geene, die alleen soecken te behouden t'geene zij besitten; want tsedert eenige jaren herwaerts alle de maximen vande republicque niet anders als op een defentie en buteren, ende derhalven en souden tottet aengaen van den oorloch niet lichtelicken te bewegen wesen, daeroinme oock beter is met hunlieden over een geit secours te handelen, om seecker te gaen.

Binnen Venetien sijn verscheyde malen de Nederlantsche natie gesamentlicken en corps ende daernae door gedeputeerde voor mij gecompareert, hebben hun beclaecht over Gillis Ouwercx, hem qualificerende consul vande coopluyden ende schippers toebehorende onder uwe Ho. Mo. gebiedt, gelijck daervan te voorens aen uwe Ho. Mo. selffs verscheyde doleantien waren overgesonden, ende daerop mede dispositiven, distinction ende restriction gevallen. Derhalve hebbe hunne remonstrantie bij geschrifte affgeeyscht, om naerder daerop te letten ende uwe Ho. Mo. behoorlicke kennisse te geven, (de stucken gaen hier beneffens); oock bij mij gelesen ende daerop pertinente informatie mette rescriptie van den consul vande schippers genomen sijnde, bemerckende datter veel particuliers ende eenige jalousie, ten regard van sijn welvaren door sijne menichvuldige goede

commissien onder liepen. Vonde goet de heele saecke op te houden, sonder decisie te slepen, ende dieselve aen het oordeel ende dispositie van uwe Ho. Mo. te onderwerpen, te meer om dat bij t'verkiesen, stellen ende onderhouden van eenen ordinaris ambassadeur, sulcke ende diergelijcke dachten van selffs sullen corrueren ende comen te cesseren.

Van gelijcken sijn voor mij gecompareert alle de schippers, doen tertijt aende ree oft inde haven van Malamocco leggende, hun schriftelick, soo door de coopluyden (die oock neffens hunlieden sustineerden, eenichsints geaggraveert ende geinterseert te wesen) als door den voors. consul dolerende over de sware ende onbehoorlicke impositien, hun door de republicque oft haer officieren te laste gestelt, die hier te lanck souden vallen te representeren, ende uwe Ho. Mo. sullen gelieven goet te vinden inde bijgaende stucken te doen examineren; dan alsoo mijne instructie preciselick verbiedt op de saecken den coophandel der vrije Nederlanden ende Golpho raeckende, geensints in handelinge te treden, hebbe oock conform uwe Ho. Mo. dienst ende intentie goetgevonden dese geheele materie sonder prejuditie tot uwe Ho. Mo. kennisse te brengen ende stellen, om bij den ordinaris ambassadeur hier namaals affgehandelt te worden, diewijle de coopluyden alreets den train vande justitie hebben geimploreert, om gesecoureert te mogen worden, daerinne apparentelicken sij ten deele sullen triumpheren, bij soo verre uwe Ho. Mo. goetvinden hunlieden met goede intercessie te seconderen; hunne remonstrantie gaet oock hier benevens.

Dit is alle t'geene mij binnen Venetien is gerencontreert dat eenige consideratie soude mogen meriteren, behalven dat 's daechs voor mijn vertrek, naedat ick in den arsenacq soo extraordinaris wel was onthaelt ende getracteert geweest, in mijn logement gecomen is een secretaris vande republicque, met brengende mijne depesche, bestaende in twee ducale brieven, gelijck die genaemt worden, den eenen voor uwe Ho. Mo. ende den anderen voor sijne furstelijke genade mijn heere den prince van Orangien, ende daer beneffens mij presenterende een gouden

kettingh, waerdich bevonden omtrent twee duysent guldens; noch twee andere van ses hondert guldens voor mijn soon, ende van vierhondert guldens voor Constanten Huygens, in qualiteyt als secretaris van de legatie, voor yder edelman is oock gebracht seecker medailles, representerende St. Marcq aen d'eene ende uwe Ho. Mo. wapen aen d'ander zijde, waerdich tusschen de veertich ende vijftich guldens, die ick nae eenige excusen hebbe aengenomen ende in mijn presentie laten verdeden. De wetten aldaer verbieden grooter present te geven aen eenige ambassadeurs.

Communicatie met eenige edelluyden en hebbe ick niet gehadt behalven met eenige weynige, die daertoe permissie om particuliere consideratien ende respecten hadden vercregen. Evenwel al verbieden de wetten seer scherpelick dese vrije conferentien ende visiten, nochtans hebbe ick wel cunnen mercken, datter middel is om kennisse van hunne deliberatien te crijgen; want sij vermogen met alle vreemdelingen te spreecken ende converseren, als sij maer geen qualiteyt van publicque ministers, van princen ofte republicquen en nemen.

Den 5en Julij s'morgens ben ick uyt Venetien, geaccompagneert alleen met mijn geselschap ende eenige vande natie, nae Padua vertrocken, zonder andere ceremonien, die de republieque opt scheyden niet gewoon is te gebruycken. Ick hadde wel gewenscht mijne reyse over Piedmont te mogen nemen, om den hertoch van Savoyen ende daerna die van Bern te salueren ende visiteren, dan hebbe dat moeten naelaten ende mijnen voorgaenden moeyelicken ende verdrietigen wech wederom ingaen; eerst, omdat int hertochdom van Milan wel twaelff duysent ongeregelde soldaten lagen, sonder dat men wist wat den hertoch van Teria daermede voor hadde. Ten tweeden, omdat den ambassadeur van Savoyen mij gedifficulteert hadde paspoort voor mijn passage te doen versoecken, gelijck ick oock hadde gedaen de republieque, die daerop hadde gebaloteert ende geoordeelt, dattet met hun disreputatie geweygert (omdat sij in misverstant metten anderen waren), oft met mijn perieul soude

geraecken geaccordeert te worden; maer sonderlick, om dat mij goet bescheyt getoont was, dat den hertoch van Savoyen dede handelen opt huwelick van sijn dochter metten keyser, om te mogen vercrijgen den titul van coninck van Lombardien, ende daer beneffens door den prince Philibert. Sijn soon, die verscheyden reysen daeromme in Spagnien was geweest, aen den coninck van Spagnien hadde doen presenteren om eenen beteren gront van vrientschap aldaer te leggen, een assistentie van thien duysent man te voet ende twaelff hondert peerden, om den keysers ban tegens de patrimoniale landen vanden coninck van Bohemen t'executeren, soo verre den voors. coninck van Spagnien hem wilde gunnen de qualiteyt ende authoriteyt van zijnen lieutenant generael in Duytslandt. Vuyt alle t'welcke ick claerlicken conde bemercken, dat ick niet alleen niet en sonde bij sijne Hoocheyt obtineren, maer der landen dienst ende reputatie, oock mijnen persoon in pericul stellen; oock en was den hertoch van Savoyen niet wel met de republicque, nemende oorsaecke van zijne vervreemdinge uyttet secours, dat hem bij deselve geduyrende zijne swarichheden was belooft; de republicque weygerende vergoederinge te doen van t'cort, t'welck bij des republicques ambassadeur Donato door sijne Hoocheyt conniventie, gelijck zij gelooffden, was gediverteert. Ten anderen oversiende mijne instructie, en vonde ick mij niet gelast derwaerts een reyse te soecken off maecken, maer alleen, comende te passeren door sijne Hoocheyts landen, d'offitien van complimenten te doen; hebbe derhalven mijn resolutie genomen, gelijck geschiet is, denselven wech te keeren, die ick gecomen was. Ende dienvolgens mij vindende omtrent halff wegen tusschen Venetien ende Padua, hebbe aldaer gerencontreert verscheyden officieren vande republicque, die seyden last te hebben mij opt paleys vanden heere Contarini (daer bevoorens den coninck van Vranckrijck, Hendrick den derden, acht dagen hadde gelogeert geweest) te doen ververschen; versochten ick wilde uyt mijn carosse treden, t'welck gedaen ende boven gecomen sijnde, hebbe een seer costelicke maeltijt oft bancquet

geprepareert gevonden, ende ben soo voorts in dese steden ende rustplaetsen vrij ende mette meeste eere ende magnificentie onthaelt, gelogeert ende getracteert geworden tot Morbaigne in de Grisons toe, daer ick groote veranderinge hebbe gevonden ende mijn particuliere qualiteyt beginnen te gedencken, oft ick die hadt mogen vergeten.

In de stadt van Morbaigne, leggende aen den voet vanden berch in de Valtelina, zijn mij comen begroeten den podesta ende capitaneo, beyde edelluyden uyt de Grisons, die ick bij mij ter maeltijt hebbe gehouden, oock eenen collonnel ende overheyden, capiteynen, die daer omtrent met vier hondert soldaten waren gecomen, om dat se eenige apprehensie hadden, dat de banditen uyt Milan wel yet souden attenteren om een invasie te doen ende beroerte onder d'ondersaten te verwecken. Ick vontse wel geresolveert, om hunne gerechtichheden te maintineren ende mitte republicque van Venetien in naerder handelinge ende verbintenisse te treden; sij hadden oock van deselve vijff duysent musquetten ontfangen; maer meenden, dat se meest dienden met geit geholpen te worden, om de gemeente in stilte ende goede devotie te houden.

Tot Spluge vernam ick, dat den berch mettet casteel van Mesocke bij de banditen van Milan was ingenomen, ende d'Emgedina met de Valtelina van gelijcken oock gedreycht, daerover groote alteratie was ontsteecken. Den geheelen wech lanck vonde ick, dattet volck sich versamelden ende met verscheyden troeppen, sonder ordre, in wapenen nae d'ingenomen plaetse begonst te marcheren. D'heer Hartman Planta quam mij daer vinden ende was uytte vergaderinge van Coire, daer de meeste communes bij den anderen waren, gescheyden, om ordre te stellen tegens de wijdere soubsleuatie ende beroerte, die hun dochten in swanck te wesen. Ick vonde hem in groote perplexiteyt, om dat de gemeente arm ende de regieringe sonder ordre ende authoriteyt was; meynde dat die niet en soude subsisteren, ten ware saecke de republicque hun assisteerde, soo wel met geit als met munitien van oorloch. Tot Coire vondt

ick de leden vergadert; seven ende tsestich stemmen hebben in de republicque vande Grisons de dispositie over de regeeringe, de vier vijffde paerten waren professie doende vande religie, maer in dese commotie seer van verscheyden gevoelen; veel verstonden, dat men de banditen voor de derdemael behoorden in hunne defentie t'ontfangen ende hun proces te revideren, gelijck zij dat urgeerden; sij versochten daer bij, dat alle d'authoriteyt aen die van dat religie sonde werden benomen, aen de catholicquen overgegeven om diergelijcke oppressien niet meer te hebben te vreesen. Dit leste wiert eenpaerlicken affgeslagen, gelijck mede t'ander; maer alleen bij de meeste stemmen ende wiert geresolveert, datelicken met alle macht de bandieten ofte vaendelen op de straet int velt te brengen, de banditen tegens te trecken ende de geallieerde om secours van volck, geit ende munitie t'aensoecken. Hier hebbe ick eenen dach gerust, om occasie te crijgen van eenige goede offitien voor de republicque te mogen doen; veel vande gequalificeerste hebbe ick bij mij ter maeltijt gehouden, buyten deselve met hun particulierlicken gecommuniceert. Zij beclaechden hun meest over de Pransche gesanten, dat die ter contemplatie vande Spangiaerden hunnen staet soo bitterlicken ontroerden, alleen om die vande religie te verdrucken ende de confederatie mette Venetianen te beletten; maer datse evenwel geresolveert waren, hunne vrijheyt te bewaren ende mette alliantie voort te varen, soo de republicque van hare zijde daer oock bij wilde brengen dat noodich is om d'arme gemeente te helpen bewegen. D'heer resident Vico is door expres bevel vande seigneurie mij hier oock comen vinden, ende mijn advis affvragen op zijnen swaricheden ende twijffelachticheden; hem was ordre toegesonden om nae de Grisons te vertrecken, die int particulier te besoucken ende bij alle middelen de confederatie te bevorderen (daertoe hij van gelt rijckelicken was geprovideert) bij die communes alleen, daer tot noch toe niet en hadden in willen consenteren; om dat te mogen naecomen hadt hij aen de Grisons geschreven, dat hij eenige secreten

hunlieden hadde te communiceren, betreffende hunne eygene conservatie, die geensints en vermochten langer verswegen noch uytgestelt worden; daeromme versocht, zij wilden hem acces gunnen ende permitteren de communes te begroeten; want bij de leste wetten hebben de Grisons scherpelicken alle residentien van ambassadeurs oft ministers van coningen, princen oft republicquen in hunnen staet verboden. De incompste hem nu op dit fondament toegestaen ende hij ter plaetse sijnde, wist niet wel op wat maniere zijn besoigne te beginnen ende vorderen; sijnen last was, met liberaliteyt ende goede conditien die geene alleen totte alliantie te bewegen, die tot noch toe in deselve niet en hadden willen bewilligen. De vrunden, die t'werck bijderhandt hadden gehadt, verclaerden ront uyt, dat hij generalicken met alle de sevenentsestich communes tanquam de nouo moest handelen, die eenparichlicken contenteren, oft staet maecken sonder succes ende met disreputatie te sullen terugge gestuert worden, alsoo de vierentwintich, die te vooren d'alliantie hadden onderteeckent, zulcx hadden gedaen, onder expresse reserve, zoo zij de meeste stemmen conden obtineren, dat niet en was geschiet, ende consequentelicken dat se niet meer en waren verbonden dan d'andere, die t'hadden gedifficulteert, derhalven verstonden oft gelijcke conditien mette andere te bespreecken oft int tractaet geensints te consenteren. Op dese perplexiteyt wiert mijn ad vis versocht; buy ten d'ordre van de republicque te gaen was ongeraden voor den resident, bij deselve te blijven was ommestooten de hope ende dienst vande republicque ende oorsaecke geven tot nieuwe ende swaerdere commotien; daeromme mij beter dacht, dat den resident de saecke slepende ende open houdende, een courrier aen den hertoch diende te senden, door denselven claer die swaricheden representeren, breeder last versoecken off verloff crijgen om re infecta te mogen vertrecken, diewijle daer niet anders en resteerden te kiesen. De consideratie vande republicque is dese: datse alreets groote sommen heeft geconsumeert om de vierentwintich communes te verbinden, alsmen die soude ontslaen,

dat se wort gecondemneert in nieuwe ende groote contribution ende evenwel pericul loopt, datse in de alliantie niet en sullen willen consenteren, alse eens van den eedt sullen sijn ontslagen. Daertegens weer staet te considereren, dat dese alliantie met goetwillige moet gemaect worden, oft datse sonder cracht ende alleen tot last voor de republicque sal blijven, zoodat dit advis gevolcht ende ick daer voor bedanct wierde; maer ick was verwondert te sien de correptie van die regieringe; want in weynich tijts dat den resident bij mij bleeff discourerende, hebbe ick gesien, dat aen cleyne parthijen van thien, twintich, vijftich ende t'hoochste hondert ducaten over de vier duysent ducaten liberalicken heeft wech geschoncken, om de gemoederen te prepareren ende de stemmen te winnen. Sijn Ed. bekende mij selffs alreets t'zedert vijff dagen over de veertien duysent diergelijcke ducaten op deselve maniere t'soecke gemaect te hebben, blijvende echter onseecker overt succes van zijne negotiatie, diewijle hij bij sommige groote swaricheyt hadt gevonden, ende dat oock eenige begonsten aen te houden om hem te doen vertrecken, nu hij sijn propositie soo lanck was ophoudende. Ick hebbe de saecke t'best mij doenlick is geweest gerecommandeert, hunne eygene periculen naectelicken vertoont, indien zij t'meynen bij hun selven alleen te mogen bestaen, dat Spagnien ende hunne andere vijanden niet en sochten dan hun van alle vrunden ende bijstandt te besnijden. Maer ick mercte wel, dat de Grisons voor als noch seer soberen moet hadden, zoo de seigneurie haer niet promptelicken ende liberalicken en resolveerden, ende dit waren noch de couragieuste ende beste vrienden, die de saecke meest bij der handt hadden; maer den resident meynden alle swaricheden te cunnen overwinnen, omdat Vranckrijck ende Spaignen beyde hunne occupation hadden, die se belettede om op de Grisons te dencken. Ick hebse tot eenicheyt vermaent ende op de conservatie vande vrijheyt wel te willen letten, daerloe bequamelijck soude cunnen dienen, wilden zij hun resolveren om de passagie aen de Spaensche troepen te difficulteren ende daer-

voren een eerlicke recompensie vanden coninck van Boliemen ende de geünieerde fursten bespreecken ende verwachten, maer ick hebbe daerinne swaerhooffdich gevonden, om dat sulcken deurtocht neeringe aen de ondersaten brenght, ende dat den hertoch van Savoyen denselven tot sijn proffijt sonde diverteren; doch wilden daerop noch delibereren, als zij den staet in sijn vorige ruste sullen hebben gebracht.

Tot Zurich is den geheelen magistraet mij comen begroeten ende ter maeltijt geselschap houden. Ick hebbe hun 1. mijn wedervaren binnen Venetien verhaelt, gelijck mede des republics genegentheyt om hun te geven redelick contentement over de provisie vande thien duysent cronen, die zij seyden voor de Grisons t'hunne contemplatie verschoten te hebben ende versochten gerestitueert te mogen worden; oock vermaent, zij wilden op de conservatie vande Grisons letten, hun in dese beroerte bijstaen ende gedencken in wat gevaer geheel Duytslandt is gebracht, ende dat door den ondergànck vande Duytsche fursten, die voor de gemeene vrijheyt int geestelick ende wereltlick waren strijdende, hunnen staet ende stadt buyten alle verseeckerheyt soude gebracht worden. Mij is beleeffdelicken op alles geantwoort ende hebben versocht, ick wilde uwe Ho. Mo. van hunnen dienst ende oprechte vrientschap verseeckeren ende hunne stadt ende ondersaten gerecommandeert hebben.

Tot Basel sijn ten naesten bij gelijcke discoursen gevallen, den magistraet heeft mij mette stadts kannen vereert ende drie uyt hun corps gedeputeert om mij geselschap te houden, die mij hebben gerecommandeert de pretensien ende t'versoeck van Manuel Iselio over eenige oude schulden, gecontracteert bij mijn heere den prince van Orangien hoochloffelicke memorie. Sij waren de Grisons ende geunieerde fursten toegedaen, maer cleyn van vermogen; wilden nochtans bij gevolch van andere leden doen ende contribueren, als hun vermogen soude cunnen lijden; wel weetende, dat dese twee saecken gemeyn sijn voor die geene, die professie vande ware gereformeerde religie sijn

doende. Zij verwachtede de gedeputeerde van Zurich ende Bern, om op de sommatie vanden marquis van Baden ende oock vande Stadt Straesburch te delibereren opt senden vant secours, datse bij tractaet gehouden waren te presteren.

Die van Straesburch deputeerden eenige uytte magistraet om mij te salueren, indt besichtigen vande stadt bij te wesen, ende mij te bidden, ick wilde d'heer burgemeester in de stove geselschap houden, dat ick oock hebbe aengenomen; t'schijnt dat hen gebruyck is, dat den burgemeester in een publicqe plaetse, gedurende sijn beroep, met sommige vande magistraet gehouden is sijn middachmael te houden; daer waren noch acht oft thien gemeyne tafelen, aen dewelcke yder een voor sijn gelt wort ontfangen ende getracteert. Dese maniere docht mij vreempt ende slecht; sij deden de stadt verstercken, meer volcx lichten, ende waren voor de compste ende t'voornemen van Spinola bevreest. Vertrocken sijnde, is mij een courier wel vijff uyren rijdens naegecomen, om mij te restitueren t'geen mijn hoffmeester int logement hadt betaelt, als geschiet tegens d'ordre ende t'verbot, dat aen de weert van wegen den magistraet was gedaen, die daerover oock in de ijseren was geworpen, doch ick hebbe den magistraet vande eere bedanct ende den courier mettet geit wederomme laten keeren,

Te Spier, Tranckendael, Worms wiert overal sterck aen de wallen gewrocht, de poorten waren met dobbele wachten beset ende t'landt ende luyden begonsten nae den oorloch te sien. Vuyt Spier sondt ick een expressen bode aen d'heer agent Brederode, sijn ed. van mijn wedercompste veradverterende, ende dat ick sanderdaechs verhoopte t'Opperheim te vernachten; daer zijn ed. mij soude cunnen instrueren, sooder yet occureerde, waer van ick tot vorderinge van den gemeenen dienst diende kennisse te hebben om rapport te doen; dan en hebbe niemanden, noch oock geen schrijven vernomen.

Tot Opperheim gecomen sijnde, dat een cleyn stedeken is, liggende aen den Rhijn op een hoochte aent hangen van den berch aen de zijde van Mentz, toebehoorende den churfurst

Phalts, geensints gefortificeert, hebbe daeromtrent gevonden t'geheele leger vànde Unie in goede equipagie, ordre ende resolutie; corts daerop is oock d'heer marckgraeff van Anspach aldaer gearriveert, die te Baccharacq was wesen besichtigen, om te doen besitten t'casteel van den Phaltz, gelegen midden in den Rhijn, een half mijl onder Baccharacq, meenend e daermede de opvoer te water van bruggen oft andere behoeften aen den marquis Spinola te beletten, gelijck dat licht om doen is, overmits de hoochte ende steylte vande bergen oft Hontsrugge. Ick hebbe sijne Hoocheyt datelick wesen de handen kussen, mijne negotiatie te Venetien gecommuniceert ende versocht, hij wilde mij vande gelegentheyt vande fursten informeren, die mij daerop heeft verclaert, dattet Unions leger op het pampier, nae de compste vande heeren Megani ende Starkenburch, die verwacht wierden, sterek sal sijn van vier duysent peerden ende twaelff duysent voetknechten, geprovideert van geschut, vivres ende noodige munitien nae behooren; datter noch andere vier duysent soldaten in den Phaltz lagen, die men des noot sijnde soude cunnen besigen, gelijck mede twintich ofte vijffentwintich duysent anschotsen oft gewapende ende gedisciplineerde boeren om de passen te beseten. Dat hij de plaetse van Oppenheim voor de voornaemste hadt vercoren, om van veere op des marquis dessein te letten, ende tijtelicken de riviere te mogen passeren; was verlegen, om dat hij geen brugge nochte geen anekers en hadt, noch hadde connen becomen, maer voorts was met alle d'andere princen generalicken wel geresolveert, den marquis Spinola t'hooft te bieden ende nae gelegentheyt slach te leveren; vertrouwende dat uwe Ho. Mo. aen de Unie eenen goeden ruyterdienst (op den wekken sij hun verlaten) niet en sullen weygeren, indien Spinola t'hooft nae t'rijck soude geraecken te keeren, gelijck uytte geintercepteerde brieven hij scheen voorgenomen te hebben. Begeerde, ick soude daervan met sijne Excie. spreecken ende denselven verseeckeren, dat zij verlangen nae Spinolae's compste ende geresolveert waren hem den wech te vercorten, waertoe, gelijck mede vande

geheele directie vanden oorloch hem volcomen authoriteyt ende macht bij d'Unie was gedefereert, excuserende het tractaet van Ulm, als gemaect ten respecte van sijne Excie., die continuelicken geinsisteert hadde, op dat t'leger vandeUnie, beneden sonde comen ende liever den pas aen de Beyersche openen dan langer de nederquartieren t'abandonneren, daer te veel aen was gelegen; andersints dattet licht ware geweest de handelinge te breecken; maer meynde wel genegotieert te hebben, na hun toe was gestaen den Phaltz te mogen defenderen, met verseeckerheyt dattet Beyersche leger in noch tegens t'rijck niet en sal entrepreneren. De saecken van Bohemen gelooffde hij in redelicken doen ende bestant genoech om aen de vijanden met voordeel t'hooft te mogen bieden, alsoo d'heer van Blessen aen Bethlem Gabor was gesonden mette groote somme gelts, die hij besproocken hadde om die ontfangen, hebbende in Bohemen een secours van vijffentwintich ofte dertich duysent Hongren persoonlicken te leyden, oft eenen inval in de landen van Beyeren te doen ende diversie te maecken. Met dese kennisse ben ick vertrocken ende den Rhijn aff door Bon, daer den churfurst van Geulen mij dede defroyeren, Geulen, daer den magistraet mij den wijn vereerden, Berck, daer den gouverneur mij courtoiselick de ververschinge dede presenteren ende alle bijstandt doen om promptelicken sonder retardement van tollen te mogen werden geexpedieert, ende soo voorts gearriveert binnen Nimmegen, daer d'heeren magistraet mij hebben getracteert ende d'heer gouverneur sanderdaechs smorgens voor den dach met een salve van drie hondert musquettiers heeft vereert, gelijck mede d'edele mogende heeren staten van Utrecht mij binnen Utrecht door gedeputeerden hebben vergeselschapt ende mij uytte herberge geschreven. Ende ben op den vijen dach Augusty hier in den Hage gecomen daer voore ick Godt de Heere, gelijck oock voor zijne wijdere genade schuldich ben te daneken.

Dit is, Ho. Mo. heeren, t'rapport, t'welck uwe Ho. Mo. gelieft heeft te beveelen, dat ick bij geschrifte soude stellen ende

overgeven, waerinne ick meyne niet vergeten te hebben, dat van eenige consideratie voor den staet sonde wesen, daermede ick den Almogende sal bidden te willen zegenen uwe Ho. Mo. wijse regieringe met langhduyrigen voorspoet. Gedaen in s'Gravenhage den xjen dach Augusti xvjc ende twintich. Onderstont: uwer Ho. Mo. onderdanichsten, ootmoedichsten ende getrouwsten dienaer ende ondersaet. Ende was ondergeteyckent:

 

Francoys van Aerssen.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


editeurs


landen


datums