Berigten van het Historisch Genootschap te Utrecht. Deel 7

[p. 47]

Rapport van de Heeren Gecommitteerden der Staten-Generaal, in Januarij 1616 naar Leeuwarden gezonden.

De uitgave van dit Rapport is daarom te belangrijker, omdat, toen zij, die er prijs op stelden om oldenbarnevelt in de dagen van zijne gevangenschap van eenige staatsmisdaad te overtuigen, dit stuk lieten opsporen, in de hoop, daaruit stof tot beschuldiging van den gevallen staatsman te halen, het niet was te vinden¹⁾. Van de drie Heren, die naar Leeuwarden gecommitteerd waren geweest, was er toen slechts een, bij wien men deswegens inlichting kon winnen. Moersbergen toch zat met de drie Hollandsche staatslieden in den kerker. Biesman had na de regeringsverandering te Nijmegen, in het begin van 1618, zijne betrekking van Gedeputeerde ter vergadering der Staten-Generaal vaarwel gezegd²⁾; hij was derhalve niet in den Haag, maar kon zich voorbereiden op de uitwerkselen der ongenade, waarin hij, sedert de tegenstanders van oldenbarnevelt triomfeerden, vervallen was³. De derde was de

1) Zie mijn Vervolg op AREND, Algem. Gesch. d. Vad., D. III. St. III. bl. 98.

2) Zie aldaar, St. II. bl. 776.

3 Werkelijk werd hij in den zomer van 1620 afgezet als Ontvanger der contributiën van het Overkwartier van Gelderland, ‘om zijn comportementen tegen Hare Hoog Mogenden, zijne Excellentie en de Staten van Gelderland.’ Zie Res. Stat. Gen. 11 Junij, 1620.

[p. 48]

Raadsheer berkhout. Hij werd voor de Staten-Generaal bescheiden, en op de vraag, waar dat Rapport gebleven was, verklaarde hij, geen rapport geteekend te hebben. Dit was de waarheid: zijnen naam vinden wij niet nevens dien van moersbergen en biesman onder het stuk. Het schijnt, dat hij, door zich aan de onderteekening te onttrekken, zijn deel van de verantwoordelijkheid voor den gedanen stap van zich heeft willen werpen. Intusschen was er niettemin een Rapport opgemaakt, al werd het in die dagen te vergeefs gezocht. Ook kwam het na olden-barnevelts terechstelling weder voor den dag. Ten minste lezen wij in de Resolutiën van de Staten-Generaal, op 1 Mei 1620, dat de Griffier gelast werd, het Verbaal van het gebesogneerde door de Gecommitteerden van Hare Hoog Mogenden in Friesland in 1617 (dus bij vergissing in plaats van 1616) in de Griffie optesluiten: slechts werd aan den Heer vervou vergund, daarvan kopij te nemen. Dat er van eene Commissie, van welke moersbergen een deel had uitgemaakt, dadelijk een afschrift naar de Staten van Utrecht gezonden is geworden, spreekt wel van zelf. Dit afschrift nu, op het Prov. Utr. Archief voorhanden, is het, hetwelk hier thans is afgedrukt.

w.g. brill.

Achteruolgende de last van U Ho. Mo. hebben wy onderschreeuen Gecommitteerden, op den iiij^en Jannuary ons van Amsterdam veruoecht naer Vrieslant.

Ende op de Lemmer den v^en eerst aen landt comende ende aldaer met veele empeschementen van ys, ongelegentheit van wegen, ons gequelt siende,

Hebben goet geuonden eenige vischers aldaer met haer haringschuiten te bewilligen, dat sy a force het ys van daer tot Slooten, ende soo voorts tot de nieuwe Zyl souden opbreecken.

Ende alhoewel gemeent wierde, dat sulcx niet soude cunnen geschien, soo ist efter by de seluige vischers naer veele moeyten ende arbeit soo veel te weege gebracht dat wy noch vroch jnde nacht gecomen syn aenden nieuwen Zyl.

Van waer wy den vj^en voor het opcomen van den dach te voet naer Sneeck gaende, ende ons daer versien hebbende van wagens,

Noch sauonts de clocke seuen vren gecomen syn voor de

[p. 49]

stadt Leeuwaarden, alwaer de poorte ter stondt geopent, wy by eenige burgerhopluiden ende andere officieren op het vrundelyckste wierden ontfangen, ende door de seluen met eenige brandende flambeaux tot jn onse logementen gebracht.

Ons dachte vreempt te weesen dat soo inden auont de geheele straet met volck beset was, ende dat bij gemeene acclamatie het voorschreue volck, daer wy verby passeerden, ons soo hartelyck verwillecomden.

De burgerhopluiden ende officieren voors. onderrechten ons, dat de burgerye daertoe groote redenen hadden,

Alsoo syn Gen. ende de Collegien vande gecommitteerde Staten ende het Hoff Prouincial by den anderen op het gemeene lants huis noch waeren vergadert, in meeninge om dien nacht met de herstellinge vande Magistraet voorts te varen,

Dat de burgerhopluiden ten dien fyne daer waeren ontboden geweest, ende datmen deselue wel scherpelyck hadden belast dat sy haer jegens de verkiesinge by syne Gen. ende beyde de Collegien te doen niet en souden stellen.

Sy en twyffelden niet ofte de Magistraet soude gelycke aenmaninge beiegenen, die sy seyden, noch by syne Gen. ende de voors. Collegien te weesen, ende dat haer lanck verblyuen aldaer de gemeente seer suspect was, ende tgemoet van dien onstelden.

Versochten daeromme seer ernstelyck dat wy doch dadelyck ons souden vervoegen naer het gemeene lants huis, ende syn Gen. ende de voors. Collegien bewegen met haere genomen resolutie niet voorts te varen, om alsoo de burgerye te geuen contentement.

Twelck wy aenneemende te doen, terstont hebben doen verneemen ofte de vergaderinge noch continueerde, in meininge om soo datelycken audientie te versoecken.

Dan bequamen tijdingen dat de vergaderinge verstaen hebbende van onse compste, was gescheiden.

Waer naer de Heeren Burgermeesteren ende eenige Raetspersoonen ons hebben comen verwillecomen, ende U Ho. Mo.

[p. 50]

ende ons gedeputeerden bedanckt van deese intercessie ende gedaene moeyten.

Seiden dat zy op Harlingen, Staueren ende elders boden hadden gesonden, die op onse compste souden wachten om ons van alles te versien, dat tot vorderinge van onser reys souden dienen.

Verhaelden voorder wat de hopluiden ende haer dien dach van syn Gen. ende beyde Collegien was beiegent,

Dat men haer niet alleen preciselyck hadden vermaent tot stilte, ende geraden dat sy haer jegens den voorgenomen verkiesinge vande Magistraet niet en souden stellen,

Maer oock beloften gedaen, wanneer sy haer in deesen wel comporteerden, dat men verkiesen souden eene soo onpartydige Magistraet, daer de gantsche burgerye aen soude neemen contentement.

Sy verclaerden ons oock uit seecker bericht te weeten dat syne Gen. met aduys vande Collegien noch ses compagnien soldaten tot versterckinge vant garnisoen onder de handt hadden ontboden,

Ende dat zy daeromme oock op haer verseeckeringe voorgenomen hadden ordre te stellen, ende de burgerye jnde wapenen te brengen.

Wy uonden goet de voors. Heeren alle dadelicheden te ontraden, met voordere beloften dat wy syn Gen. souden disponeeren, dat by syn ordre niet feytelycx iegens de stadt soude werden voorgenoomen, ofte yts geattenteert dat haer soude brengen in naerder bedenckinge, waer mede sy met recommandatie van hunne saecken dien auont van ons syn gescheiden.

Donderdach weesende den vij^en Jannuary syn wy goets tyts gegaen onse complementen te doen aen syn Gen. die door synen secretarius ons eerst hadden doen verwillecomen.

Ende naer wy syne Gen. hadden ouergeleuert seeckere mis-

[p. 51]

siue van syn Ex^cie ende openinge gedaen van onse commissie, neffens dien oock verhaelt hoe wy de burgerye sauonts te uooren hadden gesien gealtereert,

Versochten dat syne Gen., lettende op de authoriteit van U Ho. Mo. ende stadts Priuelegien, in desen voorsichtelycken belieffde te gaen ende naer syne hooge wysheit sonderlinge sorge dragen dat de questie met geuoechlycke accommodatien mochte werden beslicht.

Gauen te kennen dat de saecke anders voll swaricheden stac, ende ten ware door onse jnductie geschiet, dat de burgerye dien dach met vliegende vendelen souden hebben gewaect, tot hunne meerdere verseeckerheit,

Mits dien de Magistraet ons verclaert hadde, wel geinformeert te weesen, dat syne Gen. tot vuytuoeringe vande resolutien noch meerder compagnien hadden ontboden, wy versochten dat die by naerder ordre souden werden gecontramandeert.

Syn Gen. bekende dat de meeninge vande gedeputeerde Staten en van het Hof waer geweest de resolutie op de Raetsbestellinge genomen, dadelyck jnt werck te stellen,

Ende dat ten dien fine alreede was goet geuonden eenige compagnien soldaten te beschryuen, diemen gemeent hadde inde voorstadt te legeren,

Geloofden niet te min dat die nu souden naer blyuen, ende dat wy ons daer op souden mogen verlaten, wanneer de burgerye haer selffs niet en remueerden.

Wat het different jn hem seluen aenginck meende syn Genade dat het niet dienstlycker en soude kunnen worden afgedaen, als door het middel inde genomen resolutie veruattet.

Versochten, wy ons dat oock souden laten geuallen, ende U Ho. Mo. daer van alle goede rapporten doen, met vaste toesegginge dat inde nieuwe electie sulcke moderatie souden werden gebruict ende soo eene onpartydige Magistraet verkooren dat yder een daer ouer soude wesen gecontenteert.

Waer op gerepliceert werde, dat onse instructie d'selue resolutie contraryeerde, ende dat syn Gen. oock wel hadde cun-

[p. 52]

nen bemercken wt de laeste missiue wat de intentie van U Ho. Mo. was, waer buyten wy niet conden gaen, met vertrouwen oock dat syn Gen. deselue goede meeninge soude helpen seconderen.

Syn Genade beloofden, ons commoditeit te geuen, om jn de Collegie gehoort te worden.

Van welcke gelegentheit wy door de secretarius van syn Gen. nader kennisse hebbende becomen,

Ende door de selue geaccompagniert wesende tot de plaetse daer syn welgemelte Gen. de Ed. Heeren Gecommitteerde Staten ende het Hoff Prouincial vergadert waren,

Hebben aldaer naer ouerleueringe van onse brieven van credentien, gedane complementen, haer voorgestelt dese naeruolgende propositie.

Welgebooren Graeff ende Ed. Mo., hoochgeleerde, wyse, voorsienige Heeren.

De Ho. Mo. Heeren Staten G̅nael der Vereenichde Nederlanden hebben onse persoenen gecommitteert, om ons alhier te vinden binnen dese stadt Leeuwaerden, ende belast U Gen. ende Ed. in haeren naem te doen haer behoorlycke groetenisse, mit aenbieding van hare goede affectie, vruntschap ende correspondentie, ende dien volgens V Gen. ende Ed. te proponeeren, daer aen de gemeene saecke, die prouincie van Vrieslant ende de stadt Leeuwaerden ten hoochsten is gelegen, ende presenteeren tot dien einde onse brieuen van credentie.

Welgebooren Graeff ende Ed. Mo., hoochgeleerde, wyse, voorsienige Heeren.

U Gen. ende Ed. hebben genouchsaem verstaen, vuyt de brieuen vande Ho. Mo. Heeren Staten Generael vanden viij^en deser maent, wat byde Gecommitteerden vande Magistraet ende Geswooren Gemeente der stadt Leeuwerden, in

[p. 53]

haere Ho. Mo. vergaderinge was vertoont, ende namentlyck dat by V Gen. ende E. (op een generale authorisatie vande Lantschap) seeckere ordere soude syn genoomen tot veranderinge vande Magistraet der seluer stadt tegens het octroy ende preuilegie, haer niet alleen op haer selfs, maer oock op het versouck vande Gecommitteerden van mijn Heeren de Staten van Vrieslant ende recommandatie vande Heeren Gedeputeerden Staten verleent, maer oock naemaels by yder een nodich ende dienstich geacht, waer van datse nu soo veel jaren syn geweest jn possessie ende datse eer ende eets haluen verbonden waren, haer daer tegens te opposeeren, ende d at se hadden voorgenomen haer daer ouer te beclagen aende Landtschap van Vrieslandt, maer dat haer was geweigert deselue Lantschap te conuoceeren, niettegenstaende tselue oock was versocht byde stadt Franiker, waerouer sy hun dan van alle remedie tot conseruatie van haere Stats preuilegien, rechte ende loffelycke vsantien binnen de prouincie gefrustreert siende, haer hadden moeten addresseeren aen haere Ho. Mo. vergaderinge, ende van deselue remedie te versoucken.

Waer op dat nae uoorgaende aduys vanden Raedt van State den .........¹⁾ was geresolueert, dat eenige soo vuyt haere Ho. Mo. vergaderinge als vuyt den Raedt van State soude herwerts werden gecommitteert, om opte verhaelde clachten de gelegentheit der saecken te verstaen, ende alles helpen beuorderen tot ruste ende eenicheit.

De commissie was onse persoonen te laste geleit, ende waren gereedt doen ter tyt ons totte reyse te begeuen, dan het heeft eenige dagen daer nae de heeren Donia ende Oosterzee, beneffen de heere Liclama, belieft te compareren inde vergaderinge van hare Ho. Mo. ende te versoecken dat de besendinge mochte werden naegelaten, geuende hoope, dat de saecke alhier inde prouincie sonder ymants prejuditie soude worden geaccommodeert

1) Oningevuld. Het was geschied den 27 Nov. 1615. Zie mijn Vervolg op arend, D. III. St. II. bl. 666, 667.

[p. 54]

Waer op de Heeren Ho. Mo. Staten Generael nader lettende, hebben niet anders gewenscht, dan dat de saecke alhier by Vwe Gen. ende Ed. by geuoechlycke wegen, dienstlyck, tot ruste ende vrede, by bewillinge vande Magistraet en Geswooren Gemeente, mit behoudenissen van hare rechten ende preuelegien, soude syn geaccommodeert worden, gelyck by tselue schryuens U Gen. ende Ed. ernstelyck versocht ende vermaent worden, ende hebben daer op de besendinge goetgeuonden voor seeckeren tyt op te houden.

Wy voor onse persoonen wenschende oock niet ander, dan dat wy van deese beswaerlycke commissie ende moeyelycke reyse jnt midden vande winter hadden mogen weesen ontslagen.

Maer nae dat op deese brieuen gecomen is U Gen. ende Ed. antwoort vanden xvij/vij Decemb., beuinden haere Ho. Mo. dat haere ernstige vermaninge niet en hadde geopereert alsmen wel hadde verhoopt ende verstaen claerlyck, dat U Gen. ende Ed. intentie alsnoch is, mit de voorgenomene ordre voort te varen, ende der Landen chrychsuolck, die soo wel aende Magistraten ter plaetse daerse garnisoen houden, by eede syn verbonden, als aende Generaeliteit, tot vuytuoeringe vant selue te gebruicken, twelck alsoo het is een saecke die verre siet, ende ten respecte vande gemeene saecke is van seer schadelycke consequentie, Soo hebben haere Ho. Mo. op de jteratiue vande Magistraet deser stadt, van nieuws geresolueert de besendinge te laten voortgaen, ende ons by haere brieuen ernstich aengeschreeuen, wy wilden ons tot vuytuoeringe van onse commissie ende jnstructie voor desen gearresteert alhier laeten vinden.

Wy syn dan tot dien einde alhier gecomen, om de gelegentheit deeser saecken te verstaen, de geschillen nae onse beste vermogen te helpen brengen tot eene redelycke accommodatie, ende presenteeren onsenthaluen daertoe alles bij te brengen wat tot ruste ende eenicheit, mits behoudens van yders rechten ende previlegien, soo veel ons sal mogelyck syn, sall cunnen dienen. Willen daerom U Gen. ende Ed. vrundelyck

[p. 55]

versocht ende vermaent hebben daer toe te verstaen, ende haer niet te seer binnen¹⁾ aende ordre by deselue voorgenomen. Daer sullen sonder twyffel middelen cunnen bedacht werden om te comen tot een gewunschte wtcompste.

Welcke propositie byde heer Hillema wt de name van syn Gen. ende beyde Collegien beantwoort is in volgender manieren.

Eerst U Ho. Mo. bedanckende voor de sorchuuldicheit die sy ouer de gerusticheit vande prouintie van Vrieslandt ende de stadt Leeuwaerden hadden gedragen.

Ende oock int particulier U Ho. Mo. Gecommitteerden die soo buitenstyts om te voltrecken hunnen last eyntlycken met veele moeyten daer waeren aengecoomen.

Verhalende voorder jnt lange hoe de affsettinge vande voorgaende Magistraet anno xvj^c ende ix geprepareert ende in het begin vant jaer xvj^c ende x met de mast²⁾ is geeffectueert geworden.

Ende dat daer naer gestadelyck veele doliantien van seer treffelycke persoonen ouer de voorgaende proceduren syn voortgebracht.

Sulcx dat de Volmachten vande prouincie van Vrieslant, anno xvj^c ende xiiij tot Leeuwaerden vergadert om veele eerlycke persoonen contentement te geuen,

Ende om eens de stadt Leeuwaerden met dienstelycke middelen tot ruste te brengen,

Genootsaect souden syn geweest seeckere acten van autorisatien te formeeren,

Wt crachte vande welcke geseit worde syn Gen. ende beyde de Collegien nu drie maenden gebesogneert te hebben.

1) Voor binden: waarschijnlijk schrijffout.

2) Met de mast, het Fransche d' emblée, bij overrompeling. De uitdrukking schijnt ontleend aan de gewoonte om bij het bestormen de poort open te loopen met een mast of boomstam.

[p. 56]

Ende dat sy naer lange deliberation eintlyck geresolueert waren voor dese reis alleen te doen een nieuwe electie wt de moderaetste ende vreedsamichste vande burgerye, dat hare voorneemen oock was daerinne soo te procedeeren, dat beyde partyen soude worden gegeuen contentement.

Versochten daeromme dat wy de Magistraten tot de aenneeminge vande resolutien souden disponeren, ende seiden syn Gen. dat by eendrachtige stemmen goetgeuonden was die ter executie te stellen.

Wy repliceerden dat wy ons noch op de proceduren vant jaere xvj^c ende x niet volcomentlyck en hadden geinformeert,

Maer dat ons wel was bewust dat de oude Magistraet in verscheiden pointen hun niet altewel en hadden gedragen.

Soo jegens de Mennonyten die sy nieuwe lasten opgeleyt hebbende, deselue met ongehoorde maniere van doen hadden geexecuteert, ende tgelt daer van comende in haer eigen beursen gesteecken.

Als oock dat de Gheswoorn Gemeente niet wel neemende haere gestadige continuatien inde Magistraet, en andere by haer gepleechde proceduren meer, ettelycke malen versocht hadden op het raethuis te staen, om op veele abbusen te becomen redres ende behoorlycke correctie.

Ende datmen deselue jn plaetse van te hooren, onwaerdelyck getracteert, ende tot verscheyden malen de deure voor het hooft hadden geslooten.

Dat daer naer geuolcht was dat deselue Magistraet by het grauw van het raethuis gebracht weesende selff door goet vinden van beyde Collegien nieuwe Electure¹⁾ hadden vercooren,

Die de jegenwoordige Magistraet naer voorgaende ordre souden hebben gecreert gehat.

Ende alsoo oock consteerden dat vuyt het midden vande jegenwoordige Magistraet eenige jnde vergaderinge van U Ho.

1) Dat is, Electeurs, Kiezers.

[p. 57]

Mo., Raet van State, jn Collegien vande Gecommitteerde Staten vande prouintie van Vrieslant, verscheiden tot Volmachten waren gecommitteert geweest,

Die by niemant gereprocheert ofte van eenige incompetentie aengesproocken waren,

Selffs oock dat eenige vanden ouden Magistraet Rentmeesterschappen ende andere subalterne staten ter dispositie alleen vande jegenwoordige Magistraet hadden bedient, ende haer dien volgende voor deselue contabel gemaect,

Seyden wy dat het ons seer vreemt dochte in consideratie vant geene voors. is, ende insonderheit naer het verloop van ses jaren tyt inde welcke men moste bekennen dat de tegenwoordige Magistraet niet buiten propoost hadden geregeert, dat men deese periculeuse ende odieuse veranderinge wilden by der hant neemen,

Ende daermede iegens alle redenen van Staet, ter contemplatie van weinich gemiscontenteerde persoonen, offenseeren de jegenwoordige Magistraet ende met haer verre het beste ende meeste deel vande gantsche burgery sonder daer toe nochtans te hebben eenige speciale last ofte acte suffisant.

Versochten daeromme dat syn Gen. ende haer Ed. dese aengeuangene proceduren wat verder wilden insien ende ouerdencken wat deesen aengaende te vooren gepasseert was geweest.

Gemerct het octroy vande Raetsbestellinge vande stadt Leeuwaerden ende Franicker gegeuen was by de Ho. Mo. Heeren Staten Generael in tyden van noot, naer genomen kennisse der saecken, ter ernstiger recommandatie selffs vande Gecommitteerden vande prouincie van Vrieslandt, doen de Generaliteitsvergaderinge becledende.

Waer naer oock tot maintenement van voors. octroj ende verkregen recht der steeden de Landtschap van Vrieslant selffs expresselycken den Raden prouintial verboden hadden, hun met de Raetsbestellinge van Leeuwaerden ende Franeker niet te bemoeyen.

Ende sulcx voorder geordonneert dat alle Raden in het ont-

[p. 58]

fangen van haere commissien by solempnele eede daer toe soude werden verplicht.

Jn geualle men nu sonder derogatie vant octroy, ontslaginge vande gedaene eedt, nietjegenstaende de oppositie ende contradictie vande Magistraet, Geswooren Gemeente, Burgerhopluiden,

Die by eede verplicht syn haere priuelegien te moeten meinteneeren, ende oock genochsame verclaringe doen niet besint te weesen daer van te wycken,

Euenwel voor heeft te opiniatreren ende met de resolutie voort te gaen ende die door soldaten, de Generaliteit ende particulierlyck de stadt Leeuwerden eet gedaen hebbende, te doen executeren,

Wy verseeckerden syn Genade ende haer Ed. dat vuyt soodanige proceduren niet anders en coste volligen dan droeuige ende jammerlycke wtcompsten,

Die naer sy gedaen waeren, noch voor Godt noch voor de weerelt ende jnsonderheit voor U Ho. Mo. soud wesen te verantwoorden, ende daerdoor alle andere prouintien ende particuliere steden gebracht souden worden in een sonderlinge vreempt bedencken.

Te meer dewyle die vande stadt, hebbende soo een schriftelyck refues voor haer, daer mede claerlycken costen bethoonen datmen thaerder requisitie op soo een gewichtige saecke de Landtschap niet eens en hadden willen vergaren ende de oprechte intentien op de acten van autorisatie (die soo generael was) vande Volmachten nader verstaen.

Gelyck wy oock meenden dat veelen op andere plaetsen niet soude cunnen begrypen, datmen jegens tversoeck vande steeden Leuwaerden ende Franicker het Collegie vande Gecommitteerde Staten hadden jncompleet gehouden ende niet meerder, als met eene persoon, representeerende de geheele Staet vande steden, tegens expresse ordre ende jnstructie nu een tyt lanck hadden gebesogneert, ende dese extreme resolutie genomen.

[p. 59]

Stelden oock voor verscheiden exempelen van commotien tot Vtrecht ende in andere steden int voorste vande troubles geuallen, alleen veroorsaect dat men de steeden hunne priuilegien wilden wechneemen, ende de Magistraten van deseluen te weinich respect dragen.

Dat daerdeur de name vanden Coninck van Spagnien ende het doen van duc d'Alba selffs by veele papisten was odieux gemaect.

Laetstelyck versochten wy, dat syn Gen. ende haer Ed. als noch belieuen souden de Volmachten te beschryuen, om de seluige naeder te verstaen op de voors. acte van authorisatie, ende het gebesoigneerde daer op geuolcht, blyuende ondertussen alles in syn geheel ende de Magistraet tot dien tyt onuerandert.

Offte dat ten minsten by andere geuoechlycke middelen sonder prejudicie van stadts priuilegien, de saecken mochte werden tot vreede ende gerusticheit gebracht.

Waer toe wy voorsloegen om de continuatien hier naermaels voortecomen, het middel dat de Electeurs soude werden vermeerdert, ende dat alle jaren presyselyck seecker getal vande Magistraet soude moeten affgaen.

Ende om noch meerder contentement te geuen, verclaerden soo veel wel van eenige vande Magistraet verstaen te hebben, jngeualle syn Gen. ende haer Ed. iegens den aenstaende Electie eenige persoonen hadden voor te dragen dienstich tot de regieringe, sy d'seluen garen souden nomineeren, ende neersticheyt doen (soo veel in haer was) dat d'selue by de Electeurs soude worden verkooren.

Alle het welcke ende tgeene aen deese materje voorder dependeerde, versochten wy syn Gen. ende haer Ed. dat dienstelyck soude mogen werden jngesien.

By forme van replycke bekende voor eerst syn Genade ende haer Ed. dat by de oude Magistraet eenige fauten waeren ge-

[p. 60]

committeert geweest, maer dat d'selue niet en hadden gemeriteert soo ignominieusen deportement.

Twelck alsoo het met gewelt door instigatien van sommigen, die geseit werden wel bekent te syn, by de gemeene populace ende het schuym vant volck te wege was gebracht geweest,

Ende daer deur de publicque authoriteit ten hoochsten geswact, ende het exempel soo schadelyck ende pernitieux anderen voorgestelt,

Meende syn Gen. en haer Ed. dat d'auteurs vande mutinatie noch geluckich waren dat men iegens haer niet anders en hadden geprocedeert.

By wat maniere de verkiesinge vande Electeurs anno xvj^c ende x was toegegaen, hadden sy noch jn verscher memorien, ende dat niet alleenlyck de oude Magistraet daer toe onwillich geparst is geweest, maer dat selffs de Electeurs daer naer int verkiesen vande nieuwe Magistraet haer vrye electie in conformite vant octroy niet en hadden mogen behouden,

Ende oock gedwongen souden syn geweest eenige der seluer te kiesen die vande voorgaende beroerte niet en waren te ontschuldigen, ende in voortyden gesocht hadden by alle occasien het octroj te vernietigen ende de forme van raetsbestellinge te veranderen.

Syn Gen. ende haere Ed. scheenen oock toe te staen dat het beeter hadde geweest datmen jegens hetgeene voors. is tydelyck hadden voorsien.

Maer ouermits de herstelde Magistraet haer eerste regieringe, gelyck verhaelt werde, soo eeniger maten specieuselycken ingestelt hadden, ende daer by hoope gegeuen dat selffs oock de gemiscontenteerde oude Magistraet inde jaerlicse electie ende veranderinge souden worden gedaen goet contentement,

Meenden sy dat by dat middel de versteurde gemoederen jegens den anderen versoent, ende een oprechte eenicheit tusschen de oude ende de nieuwe Magistraet soude gemaect geweest hebben.

[p. 61]

Maer alsoo ter contrarie d'experientie nu geleert hadde, dat de nieuwe Magistraet by onbehoorlycke manieren van doen, jegens d'intentie vant octroj, haer selffs van tijt tot tyt gesocht hadden te continueeren, daer nochtans d'oude Magistraet soo seer ouer waren beschuldicht,

Ende dat jn plaetse vande oude Magistraet voors. contentement te geuen, men iegens eenige derseluen by verscheiden manieren op het rigoureusten hadden geprocedeert ende d'executien daer op gedecreteert gesocht hadden met jnlegginge van cluyuers¹⁾ ofte soldaten wt te voeren,

So sustineerden sy dat hier op waren geuolcht noch meerder clachten,

Ende daer naer oock eintelyck de acte van authorisatie, die sy verclaerden soo ampel te weesen dat sy daer ouer gene nader interpretatie en behoeffden.

Dat de Volmachten op het versoeck der steeden Leeuwaerden en Franicker niet waren beschreuen geweest,

Was niet geschiet datter geureest werde, al ofte deseluen de voors, acte anders soude mogen duiden, ofte het gebesogneerde van syn Genade end haer Ed. eenichsins tegenspreecken,

Maer om dat volgende de resolutie van hunne principalen, anno xvj^c ende x genomen, sy niet en vermochten te beschryuen voor de maent Decemb. gepasseert was.

Op het octroi stelden ons voor eenige bedenckredenen, mitsdien het niet staetsgewyse inde prouincie maer jn vwe Ho. Mo. vergaderinge was vercregen ende daer selffs tegens hadden geprotesteert die prouintien van Hollant, Zeeland ende Vtrecht.

Ende soo veele d'instructie vande Gecommitteerde Staten betrefte op het affsteruen beraemt, seyden die noyt in obseruantie geweest te hebben.

Ende dat gedurende deese proceduren eenige vande Raden door expres schryuen van sommige steden contrary beuel hadden becomen.

1) Cluyver, exactor, executor rei judicatae (Kiliaen)

[p. 62]

Wat nu voorders belangde het corps vande burgeren ende tgemoet vande selue, meenden daer van beter kennisse te hebben als wy, die soo corts daer waren aengecomen.

Verclarende dat sy ter oorsaecke vandien hier voorens jnt minste niet en waren becommert geweest maer hun verseeckert gehouden dat het voors. corps vande burgerye de querele, die eenige ambitieuse ende regiersuchtige menschen onder den anderen hadden, haer die niet en souden hebben aengetrocken.

Sy allegeerden het versche exempel van Franicker, daer de resolutie op de raetsbestellinge genomen, sonder eenige swaricheit was geeffectueert.

Op het point vande accommodatie seiden geene dienstelycker middel te kunnen voorstellen als die hare resolutie mede brachte.

Ten ware de Magistraet hun lieuer vrywillich wilden houden voor gesuspendeert,

Jn welcken geualle syn Gen. verclaerde dat sy datelycken souden procedeeren tot electie van een ander Magistraet,

Die nochtans geene administratie van stadts saecken en souden hebben, voor ende alleer de Volmachten, de acten van authorisatie verleent hebbende, waren beschreuen, ende naer genomen kennisse van tgeene in desen sedert was gepasseert, hare naerder menunge ende jntentie daer op hadden verclaert.

Ende dat middelertyt d'administratie ende het bewaren van stadts sleutelen soude gestelt mogen werden in handen van een derde, daer toe eenige vande Heeren meenden datmen syn Gen. soude mogen versoecken.

Soo wy yts anders hadden dat beter was ende de voors. resolutie niet en contrarieerde, syn Gen. ende Ed. mochten lyden dat sulcx soude werden voorgeslagen.

Te wyl¹⁾ de tyt was verloopen, seyden wy jnt cort dat op die voet by ons geene voorslagen en conden werden gedaen, dat onse last was te letten op de conseruatie vande stats pre-

1) Dat is, dewijl.

[p. 63]

uilegien, waer tegens te gaen wy de Magistraten selfs niet en costen raden.

Doch wilden gaeren ons addresseren aende Magistraet om van hare E. te verstaen eenige voorslagen, die by deselue soude kunnen worden bedacht, waer op wy voor dat mael syn gesheiden.

In ons logement comende hebben by ons ontboden den Burgemeester Velsium, syn Ed. communiceerende de swaricheden ons voorgecomen, die welcke naar de middach beeft doen vergaderen de Magistraet, ende van deselue byeencompste verwitticht synde,

Hebben wy ons op het versoeck vande voors. Magistraet in hare vergaderinge gepresenteert,

Ende beneffens de oorsaecke van onse compste cortelyck verhaelt, wat ons jnt gemeene lantshuis van syn Gen. ende de andere heren was bejegent,

Ende dat wy in ons affscheit hadden aengenomen, haer E. te versoecken tot voorslagen van middelen van accommodatien.

Soo nu yts by haer conden werden bedacht, waer by haere priuilegien bleeuen ongeprejudiceert ende aenstaende swaricheden voorgecomen, dat sulcx als weesende van geen cleine jmportantie rypelyck moste werden ouergeleit.

Waer op haer E. jnde beste forme U Ho. Mo. voor haere trouhertige affectie bedanckende, hebben aengenomen daer op te delibereren, ende ons metten eersten te dienen van haere resolutie.

Ende naer wy, bouen tuerhaelde, oock vermaen hadden gedaen, dat sy jn alle haere actien voorsichtelyck souden ghaen, mydende soo veel doenlyck was alle dadelycheden, hebben van haer E. voor dat mael ons affscheit genomen.

Tegens den auondt is by ons gecomen de presideerende

[p. 64]

Burgem^r, ons te kennen geuende, dat byden Magistraet was geleth op onse gedaene propositie.

Ende om te betoonen dat sy aen haer niet wilden laeten ontbreecken wat tot accommodatie soude mogen dienen, seyde geresolueert te weesen, dat van haerentwegen soude gedaen mogen werden dese presentatie ende dat sonder prejuditie vant octroy.

Te weeten dat de Magistraet neffens de twee plaetsen vande Burgemeesteren die affgestoruen syn, noch twee anderen ofte ten vuytersten vier plaetsen (maeckende te samen ses plaetsen) by lootinge sullen openen,

Ende sullen mogen lyden dat jnde voors. ses vacante plaetsen, syn Gen. ende haere Ed. voor dese reis ses andere persoonen de Magistraet voorstellen, die d'seluen oock sullen nomineeren ende voorder sorge dragen dat sij by d'aenstaende Electeurs sullen worden vercooren.

Waeren oock te vreeden soo ymant van haer allen jn de Magistraet was, op de welcke syn Gen. ofte de Collegien yts hadden te seggen (daer van behoorlycke onderrechtinge hebbende), beloofden denseluen daer toe te sullen disponeeren, dat hy vrywillichlycken syn Magistraetampt soude quiteeren.

Op vrydach weesende den viij^en hebben wy smorgen vroech syn Gen. desen voorslach vande Magistraet gecommuniceert,

Die soo wy niet anders en conden bemercken, toonden daer ouer goet contentement te hebben, jnsonderheit wanneer de nieuwen soude cunnen werden gebracht tot een getal van ses, maeckende alsoo gelyckheit jn persoonen met de gecontinueerde Magistraet.

Ende naem daer op syn wellgemelte Gen. aen, de voors. voorslach byde Collegien fauorabelycken inne te stellen.

Waer op wy scheidende van syn Gen. insonderheit recommandeerden, wanneer de voors. voorslach wirde aengenomen, dat de ses persoonen van nieus voor te stellen immers soud

[p. 65]

mogen wesen so reckelyck ende moderaet, dat de burgery mochte daer aen neemen een welgeuallen.

Van daer wederom jn ons logement gecomen synde, quamen ons aldaer besoecken twee diuersche partyen vanden ouden affgesetten Magistraet,

Haer seer met piquante woorden beclagende dat sy vande jegenwoordige Magistraet soo schandelyck int jaer xvj^c ende x waeren gedepossideert, presenteerende haer te verantwoorden vande gecommitteerde excessen, die haer wierden te laste geleit. Dit waren Ecko Bonaerts, Gouert Siepkens ende den ouden fiscael.

De andere parthyen waeren Watse Elkens te vooren Burgemeester geweest hebbende ende eene Onne Onnes, die noyt Magistraetampt hadde bedient. Dese waren sonderlinge tonureden datmen haer naer hadde gegeuen dat sy het onderteyckende beclach souden hebben geëmendiceert, ende door een mennichte van rapaellie ende gespuis doen teickenen.

Versochten dat sy eenige derseluer voor ons mochten brengen, ende dat wy selffs daer naer soude mogen oordeelen wat het voor luiden waren.

Dese aengedaene jniurien verclaerden zy minder te kunnen verdragen, ouermits dat deur heure eygen beleyt de voors. onderteickeninge soo niet en was geuordert,

Maer sy by syn Gen. ende de Collegien ontboden ende versocht om aduys te geuen, jn wat vougen de swaricheden vande stadt soude werden geremedieert,

Hadden daer door alleen oorsaecke genomen, tvoors. onderteickende geschrift, als dienende voor een remedie tot het quaet, te beneerstigen.

Anders wat haer eigen persoon betrefte, verclaerden deese twee niet ambitieus te weesen, noch gesint te syn haer tot Magistraetampt te laten gebruicken.

Wy hebben beyde partyen met beleeftheit geantwoort, dat

[p. 66]

men op alles behoorlyck soude letten ende een yder soo veel mogelyck was, souden geuen contentement.

Sy seyden datmen die haer niet costen geuen, ten ware die jegenwoordige Magistraet met ignominie van haere staet gedepossideert werden, met noch andere picante redenen meer.

Waer naer wy ons hebben gaen presenteeren jnde vergaderinge ende syn Gen. ende haer Ed. voorgehouden de voorslagen vande Magistraet hier vooren verhaelt.

De welcke soo wy vuyt alle vuyterlycke teeckenen coste bemercken waeren soo aengenaem, dat wy ten hoochsten waren verblyt en ons seluen genouchsaem verseeckert hielden, dat de saecke was geuonden.

Waer inne wy te meer ons beuonden gestyft, door dien wy versocht werden dat den voorslach van ses persoonen op de nominatie ende tot delectie te brengen, souden by ons mogen gestelt worden by geschrifte.

Ende dat wij met eene geuerricht wierden daer voor jn te staen wanneer de voors. ses persoonen de voors. Magistraet soude worden voorgedragen, dat d'seluen int seecker daer naer souden werden geeligeert.

Dat oock de Geswooren Gemeente de helft soude moeten aflooten om in plaetse vande selue wederom nieuwe gecooren te worden.

All hoe wel vande aflootinge der Geswooren Gemeente hier voorens geen mentie en was gemaect, in consideratie vande gelyckheit, hebben daer oner niet willen in nieuwe disputen coomen.

Ende daerop ons affscheidt neemende seyde eene vande heeren, wanneer de Magistraet hier voorens in dier vougen haer hadden willen accommodeeren, de saecke soude nimmermeer so verde hebben gecomen.

Des middaechs als wy saten ouer de maeltyt, comt by ons den Secretarius van Syn Gen. ons aendienende, dat syn Gen. een goet geuallen hadde inden gedaene voorslach.

[p. 67]

Dat syn Gen. ons die op het hoochste recommandeerde ende versochte dat wy immers wilden beuorderen, dat vande ses persoonen die voorgeslagen souden werden twee tot Burgemeesteren, drie tot Scheepenen, ende eene tot Bouwm^r mochte worden vercooren,

Alsoo andersints syn Gen. bedacht was, datmen deselue jn hoecken ende winckelen souden steecken. Wy namen aen desen aengaende met de Magistraet te spreecken.

Ende hebben dienuolgende eenige vande seluen by ons ontbooden, ende tvooruerhaelde voorgehouden, die tseluen aen neemende ons verseeckert hebben dat de laetste verhaelde conditien souden werden achteruolcht.

Dienuolgende hebben wy des Magistraets voorslach, gelyck van ons was begeert, met weenich regulen gestelt by geschrifte,

Ende ouergeleuert aen syn Gen., d'seluen recommandeerende, dat daer op het accoort mochte worden geslooten, ende dat sulcke nieuwe persoonen daer op souden mogen worden voorgestelt, die mooderaet ende vreedsamich waren.

Des auonts syn by ons gecoomen int logiment met flambeaux twee Statendienaers, ons vyt de name van haer Heeren versoeckende, wy wilden coomen opt 't slans huis, daer syn Gen. met beyde de Collegien waren vergadert.

Allwaer wy ons hebbende gepresenteert, de heer Hillema wt de name vande vergaderinge ons heeft bedanct van alle de gedaene moeyten.

Ons voorder te kennen geuende dat sijn Gen. ende de vergaderinge geleth hebbende op de voorslach vande Magistraet, genomen hadden dese nauolgende resolutie.

Dat de twee Burg̅mren een, de ses Scheepenen twee, ende de twee Boumeesters een sullen aflooten.

Ende dat jn plaetse vande vier afgeloote persoonen ende van twee Burgem^rs die verstoruen zyn, by zyn Gen. ende d'voors.

[p. 68]

vergaderinge wederomme gecoren sullen worden drie Burgemeesters twee Scheepenen ende een Bouwmeester.

Ende dat van gelycken de Swooren Gemeente de helfte sall aflooten, ende dat in plaetse vande affgaende anders wederomme tot gelycken getalle by syn Gen. ende voors. vergaderinge sullen worden vercooren.

Weluerstaende dat d'voors. aflotinge oock geschieden sall ten ouerstaen van een vuyten Heeren Gedeputeerden ende een vuyte Heeren vanden Prouincialen Raede.

Des sal de tegenwoordige Magistraet beloouen, den beraemden voet vanden vyften July anno xvj^c ende xv aenteneemen, ende daer van by morgen te negen vuyren voor de middach genouchsame verseeckeringe geuen, ende dat d'Heeren Gecommitteerden vande Ho: Mo. Heeren Staten Generael hen mede voor tgene voors. is souden sterck maecken.

Begeerden dat wy dit den Magistraet ten besten soude doen smaecken, met ample verclaringe datter geene apparentie was daerinne yet te veranderen,

Ten waere saecke, seyde syn Gen., dat de Magistraet hun lieuer selffs vrywillich wilden ontslaen ende syn Gen. ende haer Ed. lieten beworden met een nieuwe ceur te doen van een onpartydighe Magistraet, dat syn Gen. noch voor het beste achte.

Wy syn niet weenich verwondert geweest ouer dese precyse resolutie, so van wegen de ongelyckheit, van dat van dese Magistraet niet meer als een Burgemeester soude blyuen tegens drie nieuwen,

Als oock inde forme, te wyle dese verkiesinge soude geschien absolut by syn Gen. ende beyde Collegien.

Daer te vooren de meeninge was dat hetseluige soude staen aende Magistraet ende Electeurs om alsoo te minder vanden voet van het octroy affte wycken.

Hebben daeromme hier ouer gemoueert onse swaricheden, ende geseit dat wy groote vreese hadden, dat de Magistraet hier toe niet en souden verstaen.

[p. 69]

Ende dat wy selffs oock niet en costen begrypen, op wat fondament syn Gen. ende haere Ed. in soo corten tyt waren verandert, ende nu ganschelyck jnden wint sloegen de voorslach vande Magistraet, die te vooren de vergadering soo serieuslycken by syn Gen. gerecommandeert was.

Niet te min siende ten laetsten het vaste voorneemen, ende dat men ons dreichden met de resolutie ofte ceur voorts te varen, hebbende aengenomen de Magistraet daer van te spreecken,

Ende daer op affscheit nemende, begeerden ernstelyck dat sy des volgende daechs de clocke negen vuren, de meeninge vande Magistraet soude mogen weten.

In onse logement comende, heeft syn Gen. ende haer Ed. terstont ons doen behandigen de verhaelde resolutie, by geschrifte, met vermaen dat wy immer niet en souden laten de resolutie vande Magistraet voor negen vujren jnne te brengen.

Waer naer wy versocht hebben by ons te comen de presiderende Burgemeester die wy ons wederuaren ende t'geschrift (ons naer gesonden) hebben gecommuniceert,

De welcke niet cunnende imagineeren waer deese groote veranderinge van daen quam, nam aen het syn confrater aen te dienen,

Ende meende dat nodich soude weesen des volgende daechs goets tyts te doen vergaderen de Magistraten, Geswooren Gemeente, Borgerhopluiden, Vendragers ende Sergianten, om met deseluen alles wyselyck ende dienstelyck ouer te leggen.

Versochte soo de vergaderinge in dier vougen by den anderen quaem, wy wilden ons daer presenteeren, ende ons wederuaren cundich maecken.

Op zaterdach weesende den ix^en syn wy smorgens vroech gegaen op het stadthuis daer de vooruerhaelde persoonen waren vergadert.

Wy hebben cortelyck deseluen verhaelt d'oorsaecke van onse compste, de goede meeninge ende intentie van V Ho. Mo.,

[p. 70]

onse arbeit ende moeyten tot noch toe aengewent om middelen van accommodatie te vinden,

Ende dat ons jnt laetste voorgestelt ende daer naer schriftelyck waren behandicht seeckere articulen, die wy haer presenteerden,

Vermanende, sy wilden op den jnhouden van dien rypelyck letten, de importantie vande saecke examineeren, insonderheit oock regart nemen op de rust, weluaren vande stadt ende burgerye, waer van sy pertinenter wetenschap costen hebben als wy,

Ende dat sy soo veele mogelyck alle dadelyckheden wilden myden, daeruan d'uitcompsten periculeus waren.

Naer gedaene bedanckinge, heeft men ons een vertreckcamer aengeweesen, ende een wyle tyts daer vertoeft hebbende, syn by ons gecomen de Burgem^ren ende eenige beuelhebberen,

Ons aendienende, dat sy om voor alle de weerelt onschuldich te blyuen, jn haer vergaderinge eenheylich¹⁾ waeren geresolueert de conditien by syn Gen. ende de Collegien voorgestelt aen te neemen,

Onder bespreck dat haer genouchsaem mochte werden verseeckert dat het maer voor dese reis soude geschien, ende sonder prejuditie vant octroj.

Welcke genome resolutie wy geraden hebben dat sy selffs souden comen verclaeren ende syn Gen. ende beyde Collegien voordragen.

Sulcx dat wy met dat affscheidt naer het gemeene lants huis gaende, ende jn jegenwoordicheit vande vergaderinge comende, hebben ons met weinich woorden gerefereert tot het geene byde Gedeputeerde vande Magistraet, Geswooren Gemeente ende Beuelhebberen (die ons terstont volchden) souden werden verclaert,

Welcke gedeputeerden daer naer jnde vergaderinge gecomen synde hebben door den Burgem^r Velsium sommarie doen ver-

1) Dat is, eenhellig, eenstemmig.

[p. 71]

haelen tgeene geduerende ons wesen aldaer in dese actie was gepasseert.

Ende voorder openinge gedaen vande meeninge haerder vergaderinge die sulcx was dat sy in deesen ten respecte van V Ho. Mo. intercessie hun souden accommoderen,

Mits dat d'acte daer van ontworpen genouchsaem soude begrypen de non-prejuditie van haer octroi.

Waer op haer werden angeseit dat sy een weinich souden vertrecken.

Ende mits syn Gen. ende haer Ed. te vryer souden moghen delibereren,

Is ons aengeweesen de camer van het minder getal, daer wy een weinich tyts jn vertoeft hebbende by ons gecomen is de presideerende Burgem^r.

Ons deelachtich maeckende, eenige clausulen tot conseruatie van het octroy voorgestelt, versoeckende daerop ons aduys, daer wy nae onse beste weetenschap jn geraden hebben.

Waer naer eene vande Heeren vant Hoff Prouintiael wt de name vande vergaderinge ons heeft comen aenseggen, dat eenige Heeren met de Gedeputeerden vande stadt jn een camer apart besogneerden, ende dat sy het in alles genouchsaem eens waeren. Meenden daaromme onnodich te syn dat wy daer langer souden werden opgehouden, waer mede wy nae onse logiment syn gegaen.

Den x^en weesende sondach is ons gecommuniceert d'acte soo die nu was ingestelt.

Ende also wy versocht waren syn Gen. op het middachmael te willen coomen vergeselschappen, hebben de voors. acte by ons ghehonden ende met ouerleeueringe vande selue aen syn Gen. onse bedenckredenen daer op geseit.

Ende wanneer die mosten gearresteert blijuen, versochten datmen jnt verkiesen doch voorsichtelyck beliefde te gaen, ende soodanige persoonen stellen die moderaet ende redelyck waren.

[p. 72]

Ten seluen dage geschiede de aflotinge ten ouerstaen vande Heeren Kinga ende Eisinga, die specialycken daertoe gecommitteert waren, ende verstonden noch dien dach dat vuyt het Collegie vande Magistraet afgelooten waren de Burgem^r Velsius, Jan Lulefs, Taco Alberts, ende Joris Gerritsz. Camp.

Den xj^env, weesende naer den ouden styl nieuwejaersdach, wierden cundich gemaect datmen jn plaetse vande affgelootenen van nieuws tot Magistraten hadden geeligeert tot Burgem^ren Jurryen Hendricx, Wybo Orcx, ende Symon Runnia, ende tot Scheepenen Siarck Abbas ende Steeuen Hotses ende tot Boum^r Gouuert Tiepkes.

Waer naer terstont sulcken rumoer op de straet quam dat wy grootelycx beducht waren voor een bloetbat.

Te meer te wyle eenige burgerhopluiden ende andere beuelhebberen hier op dadelyck ons int logiment quamen besoecken,

Met extraordinarie heuicheit ende ontstellinge van gemoet claegende ende roepende ouer de nieuwe ceur,

Ons te kennen geuende datter jnsonderheit drie persoonen waren, namentlyck een Jurriaen Hendricx, Tiarck Abbas, en Gouuert Tiepkes, die op het alderbitterste te vooren geregeert hebbende anno xvj^c ende x waren gedepossedeert,

Die de gemeene burgerye noch wilden noch mochte lyden, ende alsoo sy vande selue tot de wapenen aen te neemen werden gedwongen ende geparst,

Protesteerden voor Godt ende de weerelt dat sy ouer de bloetstortinge (die sy seyde hier vuyt te moeten volgen) geen oorsaeck en hadden gegeuen.

Beclaechden haer ten hoochste datmen haer hadde bedroogen ende andere persoonen de burgerye aengenaem te verkiesen belooft, dat sy anders haer so verre niet souden hebben laten verleyden.

Ondertusschen coomen noch anderen van buiten aende glasen ende vensteren cloppen roepende dat de Cappiteinen ende Vendregers dadelycken souden vuyt comen, om de burgers

[p. 73]

inde wapenen te brengen, alsoo de soldaten voor het Hoff van syn Gen. begosten te vergaderen.

Wy hebben naer de gelegentheit des tyts int cort haer tott alle gerusticheit vermaent, ernstelyck versocht dat sy de burgerye souden jn stilte houden, dat haere persoonen ende die stadt ten hoochsten daer aen was gelegen.

Weinich tyts hier naer verstonden wy oock dat de burgerye de waech hadden jngenoomen, sulcx dat wy geraetsaem vonden hier ouer met syn Gen. te spreecken om de vorder swaricheden soo veel doenlyck was op te houden.

Op de straet comende vonden het alles jn roer, selff dat eenige vrouwen de mans ouer dese procedure tot dadelicheden vermaenden.

Voord er gaende sagen voor het Hoff van syn Gen. de compagnie Switseren met haere volle wapenen jn ordre staen.

Ende ons hebbende gepresenteert voor syn Gen. relateerden tgeene ons was bejegent ende dat wy voorder hadden gehoort ende gesien,

Met verclaringe dat wy van herten waren bedroeft datmen in sulcke gewichtige saecken niet voorsichtelyck en hadden gegaen.

Ende datmen jegens ons menichfuldige aenmaninghe aleeuenwel soo haetige persoonen hadden jnde Magistraet gestelt,

Te wyle de burgerye dan ontroert was ende haer contentement coste werden gedaen, wanneer jn plaetse van Jurriaen Hendrichx, Tiarck Abbas, ende insonderheit Gouuert Tiepkes andere gequalificeerde burgeren, de gereformeerde religie toe gedaen, werden vercoorn.

Soo versochten wy syn Gen. daerop ende tgeene voorder tot gerusticheit strecte te willen letten.

Ondertusschen hadde den ouerste Lieutenant Eisinga door last van syn Gen. op de waech geweest, die het beste antwoort aldaer niet hadde ontfangen, gelyck oock een vande hellebardiers, waer van syn Gen. kennisse becomende,

Vonde goet dat wy ons derwaerts soude veruougen, ende te wege brengen dat de burgers van daer vertrocken.

[p. 74]

Wy presenteerden ons deuoyr te doen, versoeckende dat syn Gen. ons yet wes gelieffde te suppediteeren daer de burgerye ter oorsaecke vant miscontentement mede soude wesen te vreeden.

Twelck mischien wel geschiet soude hebben, ingeuallen eenige domestiquen van syn Gen. dit onse versoeck in ons alder jegenwoordicheit niet en hadden tegengesproken.

Euenwel by ons geconsidereert synde dat met het dilayeeren in deesen de saecken souden comen noch in meerder verloop, hebben geraetsaem geuonden ons dadelyck op de waech te transporteeren.

Alwaer wy, die daer vergadert waren, oock terstont tot afflegginge vande wapenen ende yder nae syn huis te gaen met veele redenen hebben vermaent,

Ende eintelyck soo veele te wegen gebracht op de hoope die sy behielden dat op haerder schriftelycke doliantie naeder regart soude genoomen worden, ende toesegginge van syn Gen. dat de soldaten souden worden gelicentiert ende gelast naer huis te gaen, dat sy oock van daer vertrocken syn, ende is hiermede het rumoer (dat hem eerst schrikkelyck liet aen sien) gestilt.

Hier naer ontrent den auont syn wederom jn onse logiment gecomen eenige hopluiden, vendragers ende beuelhebberen.

Die van nieus hun beclaechden ouer de voors. veranderinghe ende dat den Burgemeester Velsius (hebbende die qualiteiten) niet gebracht en was jnde Geswooren Gemeente, insimulerende van deesen ende andere proceduren meer de oorsaecke geweest te syn de predicanten. Versochten, mits sy nu t'onser begeerten waeren vanden waech vertrocken, op hope dat op haere clachten behoorlicken soude werden geleth, wy te wege souden brengen, dat ten minsten in plaetse van de drie bittere menschen (gelyc sy Jurriaen Hendrickx, Tiarck Abbas ende Gouuert Tiepkes voors. intituleerden) andere drie gequalificeerde burgeren mochten werden hercooren.

Wy hebben deese parthye oock met de beste woorden bejegent, ende tot alle gerusticheit vermaent.

[p. 75]

Doch siende dat het gemoet vande selue seer bleff¹⁾ gealtereert, om haer eenichsins te vreeden te stellen, seyden wy dat sy haere grieuen by de beste forme ende beleeftheit souden instellen,

Presenteerende wanneer die ons behandicht waren, wy deseluen syn Gen. ende beyde de Collegien soude voorhouden, ende alle officien doen dat daer op behoorlicken soude werden geleth.

Jegens den auont quam de Secretarius van syn Gen. tot twee verscheyde malen ons andienen dat syn welgemelte Gen. int seecker was bericht, dat eenige vande voornaemste belhamers dien auont omtrent acht vuren op de waech ofte op een andere plaets een nieuwe gaerrottinghe²⁾ souden maecken, versouckende dat wy ons daer op souden informeeren ende d'seluen van alle dadelicheden ophouden.

Waerop wy ons soo veele mogelyck hebben geinformeert, ende tot meerder verseeckeringe eene vande Burgerhopluiden by ons ontboden, d'selue scharpelyck affuraegende wat vande voors. gelegentheit was.

Heeft ons verseeckert, datter voorts niet en souden werden geattenteert, en dat syn Gen. en wy ons daerouer mochten gerust houden, welcke ons wederuaren wy syn Gen. by twee aduertentien terstont hebben laten weten.

Niettemin verstonden daer naer dat syn Gen. all eeuenwel eenige bedenckinge hadden behouden ende dien nacht beyde de corps guarden omtrent ende voor syn logiment met dubbelde wachten hadde doen besetten, met noch andere verseeckeringe meer.

Hier op geene veruolch van commotie meerder verneemende hebben wy syn Gen. ende de Heeren Gecommitteerden Staten, collegialiter vergadert wesende op den xiij^en, versocht vuyt schryuinge te willen doen aende Volmachten.

Ten einde wy het tweede lith van onse commissie, aen-

1) Dat is, bleef.

2) Dat is, tegaderrotting, zamenrotting.

[p. 76]

gaende het point vande consenten ende tgeene daer aen dependeerde, breeder soude mogen openen.

Ende is ons by syn Gen. geantwoort wt de name vant Collegie, dat de beschryuinge niet coste werden gedaen voor den v^en February toecommende, mitsdien de consenten vanden voorleeden jare tot het vuyteinde vande voors. maent February waren gedragen geweest, ende dat de voors. Volmachten omde ongelegentheit des tyts niet dan met groote moeyten souden by den anderen cunnen comen.

Mitsgaders oock, dat de Gecommitt^en nu so lang tot Leeuwaerden geweest synde, voorgenomen hadden, tot verrichtinge haerder particuliere affeiren yder voor een tyt naer huys te vertrecken.

Gauen ons daeromme te bedencken ofte dien vuytstel ons niet en souden incommodeeren, ende beter syn voor een tyt van daer te gaen.

Wy namen aen hier op ons naeder te bedencken.

Ende syn daerop sanderen daechs wesende den xiij^en in onse logimente gecomen d'heeren Ringe ende Itzaerda,

Die aen ons aluooren wt de name van hunne Collegie eenige complementen doende ende vruntelyck versouckende, dat wy haer Ed. op het auondtmael wilde vergeselschappen,

Ons behandicht hebbende dit nauolgende affscheyt by geschrifte:

d'Heeren Gedeputeerden Staten ende de Heeren van den Prouinciale Rade van Vrieslandt gehoort ende rypelyck geleth hebbende opte propositie by d'Ed. ernfeste ende hoochgeleerde Heeren Christoffel Biesman, olt Burgemeester der stadt Nyemegen, Joncker Johan van de Wael, heere tot Moesbergen, gecommitt̄r ter vergaderinge vande Hooch Moog. Heeren Staten Ḡnael, ende M^r. Adriaen van Berchout, der Rechten d^r. Raet van State der Vereenichde Nederlanden, ende Gesanten vande Heeren Staten hoochgemelt, Alhier ter vergaderinge gedaen, soo nopens d'accommodatie vande saecken der stadt Leeuwaerden, als de voorderinge vande consenten versocht voor het loopende jaer, ende de suiueringe vande defecten der consenten vande voorgaende jaren, volgens derseluer brieuen van

[p. 77]

credentie van date den xxviij^en Nouember anno xvj^c ende xvj, verclaren dat allhoewel sy niet vertrout en hadden, dat haere Hoo. Moo., alleene opt versouck vanden Magistraet der stadt Leeuwaerden, hunne Gesanten jn deesen ongelegentheyt van tyt tegens hunne aenschryuinge met soo eene moeyelycke reyse beswaert, veele min dat deselue hen sonder eens behoorlyck gehoort te syn met sulcke heuige ende scherpe brieuen tot vercleininge vande hoocheit deser Lantschappe souden hebben bejegent, sy nochtans om 't respect die d'selue haere Ho. Mo. altyt toegedragen hebben ende noch tegenwoordich toedragen, de welgemelte heeren gesanten niet alleene gunstelyck gehoort, maer deselue oock in deese vergaderinge soo bejegent hebben, dat d'Heeren Gedeputeerden Staten ende d'Heeren vanden Prouintialen Raede vastelycken vertrouwen, dat haere Ho. Mo. ende derseluer Gesanten daer aen sullen nemen ende genomen hebben alle behoorlycke satisfactie, te meer dewyle men alhier geresolueert is, niet alleenlyck de voorderinge vande consenten, versocht voor het loopende jaer, maer mede de suiueringe vande defecten vande consenten der voorgaende jaeren, ingeualle by liquidatie mochte werden beuonden by de prouintie van Vriestlandt opte jngewillichde ordinaris ende extraordinaris consenten minder betaelt te syn, als by dandere prouintie, opt serieuste te recommandeeren aende Heeren Staten van Vrieslandt, diemen eerder niet en can verschryuen, als tegens den vuytgang van deese maent, door dien d'selue Heeren Staten sulcx goet geuonden ende ter oorsaecke van dien hunne consenten totten laetsten February volcomentlyck gedragen hebben, ende bedanckende hiermede den welgemelten Heeren Gesanten voor hunne gedaene debuoiren ende diensten, versoeckende vriendelyck d'selue belieue vant gepasseerde alhier aen haere Ho. Mo. te doen goet ende fauorabel rapport. Actum binnen Leeuwaerden, desen derden Jannuary anno xvj^c ende sesthien. Onderstondt ter Ordonnantie vande Heeren Gedeputeerden ende d'Heeren Raeden Prouintiael voors. Was geteyckent A. Aysma.

[p. 78]

Naer wy denseluen acte met eenige complementen ontfangen ende dien auont by d'Heeren Gecommitteerden Staten jnt geselschap van eenige vuyt het Hoff Prouintiael seer eerlyck ende wel waren getracteert, hebben vanden anderen genomen een vrundelyck ende beleeft affscheit.

Den xvj^en wesende Vrydaechs hebben wy syn Gen. wederom op het middachmael bygeweest, ende naer verscheiden discourssen oner des stats jegenwoordige gelegentheit gehouden meende syn Gen. mitsdien de Magistraet nu gestelt was jn gelyckheyt, dat partyen ten wederzyden hun souden contenteeren.

Wy antwoorden daer op, dat sulcx van harten stonde te wunschen,

Maer dat wy bedroefft waeren, dat de beginselen haer soo qualycken vertoonden, ende dat de Magistraet by den anderen vergadert synde geweest, ende op verscheiden poincten gedelibereert hebbende telckens met stemmen hadden gesteecken ende niets en hadden cunnen resolueeren.

Syn Gen. verclaerde ons, dat hy de respectiue Magistraten in syn hoff hadden ontboden, ende denseluen de vrede ende eenicheit op het hoochste gerecommandeert, met voorder aensegginge, dat syn welgemelte Gen. op hunne actien meerder regart wilde neemen ende sonder onderscheit van persoonen te maecken, die int ongelyk te stellen, die beuonden souden werden de meeste schult te hebben.

Naer wy syn Gen. gerecommandeert hebben gehadt het point vande vorderinge der consenten, ende dat int voorder beleit van de stats saecken voorsichtelyck soude werden gegaen ende niet nieus by de hant genomen, dat versche offensien soude causeeren,

Hebben naer presentatie onses persoonen dienst oock van syn Gen. ons affscheidt genoomen.

Gelyck oock syn wel gemelte Gen. met alle officieuse aenbiedinge om de Generaliteit dienst te doen op ons versocht heeft, dat wy V Ho. Mo. van synent wegen veel goet souden toeseggen.

[p. 79]

Den xvij^en naer den middach syn wy van Leeuwaerden op Franicker en van daer op Harlingen ende ten laetsten op Bolswart vertrocken, allwaer wy op de preadvertentie die syn Gen. van onse compste belieft badde te doen by de respectiue Magistraten vrundelyck syn verwillecompt, getracteert ende gedeffroyeert geworden.

Hier hebben wy verscheiden personen geuonden, die inde proceduren tot Leeuwaerden ende Franicker gehouden een sonderlinge mishagen hadden, ende jn dat bedeneken gelaten, all ofte men niet ander daermede soude hebben voor gehadt, dan het octroj te vernietigen ende de ceur vande voors. steden wederom te brengen aen het Hoff.

Wy verstonden oock by wat particuliere middelen men gesocht hadden de Volmachten te bewegen tot onderteyckeninge vande acte van authorisatie.

Van gelycken wat d'oorsaeke was geweest waeromme de vuytschryuinge vande Volmachten niet dan naer de veranderinge vande Magistraet, die in alle de steden in Jannuari geschiet en coste werden gedaen.

Voorts wat de proceduren van Franicker betrefte, wy wierden onderrecht, dat de Magistraet aldaer buytens tyts ende tegens den claren text vant octroj waren verandert,

Niet om dat sy van eenige dadelyckheden gepleecht te hebben costen werden geinsimuleert,

Ofte dat sy by jndirecte wegen de Magistraetampten soude hebben bedient, datmen die van Leeuwaerden te laste leyden,

Maer alleen op een fondement, dat sommige haerder beticht waren geweest neutralisten te syn, ende alhoewel sy by tyden de predicatien frequenteerden ende hun begeeuen hadden tot het gehoor, sonder dat sy oock voor quade patriotten kosten gescholden werden,

Mits sy nochtans vrunden hadden, dat Mennonyten ofte papauwen waren, hebben derhaluen niet cunnen aengesien werden, al ofte sy de religie ofte gemeene saeck, sulcx als het behoorde, souden weesen toegedaen.

[p. 80]

Dit werck alsoo het van langsamerhand was geprepareert, so verstonden wy dat de predicanten het seluige alsoo wel tot Franiker als tot Leeuwaerden treffelycken hadden geuordert,

Ende niet alleenlyck de gemeenten beweecht, dat sy jegens soodanigen eenige schriftelycke clachten souden jnstellen,

Maer oock veele haerder bekenden ende betroude vrunden in haere huisen moeyelyck geuallen ende soo verre geinduceert, dat syt geschrifte (om meerder aensiens) oock hebben onderteyckent gehadt.

Ende vande Magistraet tot Franicker selff die nu by deese maniere wederom jnt credit was gecomen, gaff hem jegens ons soo verde te kennen, dat de saecken daer by niet blyuenen souden,

Ende dat sy van meeninge waren noch jegens nieuwe jaer toecommende, die de voeten te lichten, met wien sy noch niet vast en stonden.

Wy hebben ons oock tot Leeuwaerden noch synde by eenige vande Raet geinformeert, wat de oorsaecken waren vande veranderinge van Franicker,

Ende niet anders verstaen cunnen, dan dat de religie daer was gecomen jn clein respect, ende om deselue wederom op te beuren, dat syn Gen. ende de Collegie nootwendich de gedaene veranderinge hadden moeten jnt werck stellen.

Laestelyck hebben wy jn meest alle de steeden clachredenen gehoort ouer den nieuwen jngestelden eedt, ende dat de ware religie die geseit wierde alleen jn Godes woort vervattet te weesen, nu alleen bepaelt was aent geene huidensdaechs inde vriesche kercken openbaerlyck geleert wierde.

Dit is in effecte tgeene in dese commissie ons is voorgecomen.

Ende om V Ho. Mo. last te volbrengen, soo is dat wy dit schriftelyck verbael met onse respectiue handen onderteickent ende cachetten besegelt dienstelyck aen V Ho. Mo. syn presenteerende. Ende was onderteickent

C. BIESMAN, A. vande WAEL.