Chrysallis. Jaargang 1980

[p. 75]

5. Elise van Calcar-Schiötling, 1822-1904.

In het hier afgedrukte fragment uit haar roman De tweede pinksterdag, roman uit het dagelijksch leven, 's Gravenhage 1891, 2 dln, citeer ik twee passages uit het hoofdstuk ‘Reine liefde’: die waar de verarmde maar keurige Ernestine Dumoulin een aanzoek krijgt van de hoogstaande Georges van wie zij houdt, en de brief waarin zij hem afwijst. (Onnodig te zeggen dat ze elkaar toch krijgen.)

‘Foei, zulke oogenbedervende werkjes zoo karig te betalen, dat is geen philanthropie; dat behoort bij de folteringen der beschaafde wereld; 't is of men beproeft hoelang een mensch het uithoudt vóór hij blind wordt, een soort van vivisectie. Ik wou dat ik de bestuurderessen van zulke weldadige instellingen elk eens een maand slechts door zulk werk haar onderhoud kon laten opdiepen; ze zouden op den derden dag al om genade roepen, en dan zouden zij wellicht minder veelvergend worden voor ongelukkigen, die soms nog slecht gevoed en slecht gehuisvest zijn en bij onvoldoend licht en verwarming moeten arbeiden.’

‘Uw ijver doet u weer doordraven, mijn kind.’

‘Neen moeder, dat is mijn strijd altijd tegen de onbarmhartigheden in de philanthropie, omdat degeen, die er in werken, de toestanden te weinig kennen en de behoeften niet begrijpen. De rijken, die zooveel geld verspillen en voor zich zelf ook zooveel noodig hebben, denken altijd dat men in andere standen van den wind kan leven en dat een gulden in onze hand wel tienmaal de waarde heeft, die hij voor hem vertegenwoordigt. Wanneer het bruidszakdoekje voltooid is, ga ik het zelf brengen, en het armzalig loon voor zulk een kunststukje halen; maar dan moet het ook uit zijn; want omdat men een fatsoenlijke vrouw is, behoeft men toch niet voor half geld te werken, en moet de tijd die vereischt werd en de inspanning die het gekost heeft, in evenredigheid beloond worden.’

‘Kind, wees voorzichtig; gij krijgt meer lessen, maar kunt er ook verliezen. Laat ik blijven werken, al verdien ik nog zoo weinig, het steunt toch altijd.’

Terwijl het kleine gezin zich in aangename stemming ter rust begaf, al bleef Ernestine nog een poosje mijmeren over het laatste onderhoud met George, was deze druk bezig een brief op te stel-

[p. 76]

len, die niet meer of minder dan een volstrekte liefdesverklaring bevatte en als inleiding tot een huwelijks-aanzoek moest dienen. De brief kwam Ernestine twee dagen later in handen, terwijl haar moeder met Marianne een kleine wandeling deed, en zij was verblijd over die omstandigheid, want daar zij aanstonds gevoelde, dat zij aan dat aanzoek geen gevolg zou kunnen geven, dacht zij er over of het maar niet beter was, dat zij geheel niet over die zaak sprak.

‘Ik heb het wel gevreesd,’ zei ze bij zich zelve, ‘dat George iets anders in den zin had, en ik zou mij gelukkig voelen in het bewustzijn dat hij mij liefheeft, indien er niet onoverkomelijke hinderpalen waren voor onze verbintenis. Ik ben te arm en te trotsch tevens om in die rijke familie binnen te treden, die geestelijk niet hoog genoeg staat om de gaven te waardeeren, die ik, arme, ten huwelijk medebrengen kan - en dan door al die rijke menschen te worden aangezien als een beschermeling, opgenomen uit benarde omstandigheden - Neen, dat nooit! ... Ik heb een oude, zwakke moeder en hulpeloos zusje voor mijn rekening; die kan ik George niet op de schouders leggen. Wat heb ik nog veel te betalen - en wat is mijn uitrusting pover! - Neen, neen, zulk een vrouw past niet voor George. O, de armoede is wel altijd zwaar, maar hoe zwaar weegt ze mij, nu ze zich als een ijsberg stelt tusschen mijn hart en - hem - o God! dien ik zoo innig liefheb, al heb ik er nog zoo tegen geworsteld. Ik kan het toch niet helpen. Moet ik het mij als een zondige zwakheid toerekenen, dan bid ik God om vergeving en genade voor mijne zwakheid, want ik wist van den beginne dat hij te ver boven mij stond om in nadere betrekking tot hem te komen - en toch, hoe weinig aanleiding heeft hij er toe gegeven en het is in mijn hart geslopen, eer ik het vermoedde - maar om daar te sterven - om daar begraven te worden. Moeder moet er niets van bemerken; zij zou weer terugzinken in hare moedeloosheid, waaruit ze nu zoo ongemerkt zich opheft. Als zij bedacht dat zij een hinderpaal voor mij is, dat onze nederige toestand mij in den weg staat om een ondenkbaar geluk te verwerven - o, dan zou ze weer radeloos worden en opstaan tegen God. Zij gaat nu getroost haar weg; stil en kalm schuiven of kruipen wij door het leven. Laat dat zoo blijven! Laat ik toch dankbaar zijn en mijzelf leeren verloochenen, overwinnen.’

[p. 77]

‘Geachte Vriend!

Uwe vriendelijke woorden hebben zeer gemengde aandoeningen in mijn hart verwekt. In de eerste plaats streelt het mijn gevoel, dat ge mij met uwe bijzondere onderscheiding vereert, maar aan den anderen kant doet het mij leed dat ik u moet teleurstellen, want onoverkomelijke bezwaren bestaan er van mijne zijde zoowel in mijne omstandigheden en mijne verplichtingen als in mijn karakter.

Hoe dankbaar ik ben dat ge zoo gunstig over mij denkt, het doet mij toch zoo innig leed, dat uwe kweekeling door dit intermezzo haar hooggeschatten leermeester en leidsman zal verliezen, omdat onze vertrouwelijke ongedwongen kameraadschap in ons gemeenschappelijk werk nu dreigt verbroken te worden. Omdat gij te veel verlangt, moet ik alles missen; dat is jammer en zeer te betreuren, vooral voor mij, die niet licht eenige vergoeding voor dit verlies zal vinden. Maar wat spreek ik van mij zelve, ik moest veeleer denken aan het leed, dat ik ondanks mij zelve u moet veroorzaken, zonder dat mij de hoop overblijft iets te kunnen doen om die smart te lenigen.

Zou het niet mogelijk zijn de oude, prettige verhouding weer te herstellen en deze brieven te beschouwen als niet geschreven, en te blijven samenwerken als broeder en zuster op het veld van algemeene belangen en menschlievendheid, waar man en vrouw niet onderscheiden zijn. Gij, die mij geleerd hebt het leven der ziel of des geestes zoo hoog te waardeeren als kinderen der onsterfelijkheid en erfgenamen van een eeuwig hemelsch bestaan, zoudt gij mij nu ook niet kunnen verder leiden, zonder in mij het jonge meisje te zien, maar bloot een medewerkster op den akker der wereld. Gij ziet, ik spreek nog altijd vol vertrouwen tot u als mijn wijzen leermeester. Ik wensch dat ik altijd zal mogen blijven uwe dankbare kweekelinge

Ernestine.’