Chrysallis. Jaargang 1980

[p. 88]

10. Cornélie Huygens, 1848-1902.

Barthold Meryan is een socialistische (sleutel)roman die bij uitkomen enorm succes had, en ook nu grotendeels nog leesbaar is. Het is listig van de socialistisch-feministe Huygens om in de figuur van Barthold iemand te beschrijven die van jongsafaan van de ongelijkwaardigheid van vrouwen overtuigd is - en pas na een desastreus huwelijk en in het socialisme tot andere gedachten komt. Hier zien we Barthold als klein jongetje:

Zoo gebeurde het op zekeren dag, dat een van Meryan's vroegere academievrienden - een advocaat uit Utrecht met wien hij, sedert zijn studeeren te Leiden, relatiën van eenigszins intermittenten aard had onderhouden, met zijn vrouw een dag was overgekomen. Aan het diner, waar nog een paar andere wederzijdsche vrienden mede aanzaten, heerschte een levendig gesprek. Meryan was aan tafel gezeten naast de echtgenoote zijns vriends, een nog jonge, mooie, begaafde vrouw. Zeer gevoelig voor vrouwelijk schoon in het algemeen, en voor het charme dat van hare persoonlijkheid uitging in het bijzonder, onderhield hij zich bij voorkeur met zijn tafelgenoote, schertste met zeldzame opgewektheid, vertoonend bij die gelegenheid eigenschappen als causeur, die zich anders zelden openbaarden. Het was weldra tusschen hen een schermutseling met geestige volzinnen, paradoxale uitingen - een kruisvuur van plagende opmerkingen en pikante replieken, waarnaar ook de anderen begonnen te luisteren, mede schertsend, geamuseerd door het tintelende van haar geest, die aan zijn scherpzinnigheid niets toegaf. Op een gegeven oogenblik kwam ook de logica ter sprake, en toen werd het vuurwerk nog schitterender, totdat hij ten slotte haar alleen aan het woord liet en toeluisterde met een sceptisch lachje, getemperd door hoffelijkheid, inmiddels bij zichzelf overleggend hoe hij straks, met één fijngepunte pijl uit den strak gespannen boog van zijn mannelijk intellect, het kaartenhuisje van haar vrouwelijk vernuft zou doen ineenstorten.

Daar eensklaps, gedurende een secondenlange stilte, klonk het op apodictischen toon van het benedeneinde der tafel:

‘Vrouwen kunnen niet logisch denken.’

Een bom, plotseling midden in de kamer gevallen, had niet meer verbazing kunnen teweegbrengen.

[p. 89]

In roerloos zwijgen staarden allen naar den kant, waar de drie kinderen bijeen zaten. Toen op eens barstte er aan tafel een onbedwingbare schaterlach uit, waarin echter noch de de gastheer noch de gastvrouw deelde - de laatste niet omdat zij bezig was Barthold door teekenen te beduiden, dat hij iets zeer ongepasts had gezegd, en de eerste wegens andere redenen.

Toen de hilariteit bedaarde, wendde Meryan zich kalm tot zijn jongsten zoon, die verbaasd rondzag, volstrekt niet begrijpend, dat hij, door te herhalen wat vader hem had geleerd, iets lachwekkends had gedaan, maar wierp eerst Johan, die geluidloos zat te schudden van de pret, een blik toe, die zijn lachlust dadelijk bedwong.

‘Wat je daar zegt, Bart, is niet geheel juist. Ik geloof, dat je je gedachte beter bedoelt dan uitspreekt. Vrouwen kunnen wel logisch denken, wanneer het haar geleerd wordt en zij er zich in oefenen, evenals er mannen kunnen zijn, die het nooit leeren... al is over het algemeen logisch denken een beslist mannelijke eigenschap. Maar het is aan te leeren met behulp van een andere wetenschap.’ ‘Welke wetenschap?’ vroeg Barthold dadelijk.

‘Hoofdzakelijk door wiskunde.’

Barthold zeide niets meer, maar nam zich op hetzelfde moment voor, een even groot wiskundige te worden als hij nu reeds een groot logicus was; en de gasten tuurden werktuigelijk voor zich op hun borden, wijl zij voelden anders moeielijk hunne gewaarwordingen te kunnen verbergen. Het voorgevallene achtten zij zóó ongehoord, zij vonden, dat Meryan èn als gastheer èn als vader zich zoo onmogelijk had aangesteld, dat zij al hun tact en wellevendheid te hulp moesten roepen, om hun ergernis niet te verraden.

De jonge vrouw was de eenige, die, met een zekere belangstelling naar het andere einde der tafel ziende, zich afvroeg, of die leelijke donkere jongen met die droomerige oogen misschien een soort van wonderkind moest verbeelden. Haar man echter, die zich in zijn mooi, geestig vrouwtje beleedigd achtte, kon onmogelijk zwijgen en vroeg, een aandachtig onderzoek naar de vouwen van zijn servet instellend:

‘Zeg, Meryan, ik wist niet, dat je zoo'n jongen hadt... een genie in den dop, dunkt me?’

De ironische toon, waarop dit gezegd werd, riep in Meryan's oogen een uitdrukking te voorschijn, die de meesten reeds tot

[p. 90]

waarschuwing diende.

‘Zoo, wist je niet, dat ik een zoon had, die intelligent is? - Hij is gelukkig zeer intelligent.’

‘Maar past het in je systeem van opvoeding een kind te laten meepraten over dingen, waarvan hij le premier mot niet kan begrijpen?’

‘Neen, natuurlijk niet. Maar juist dàt doet Barthold nooit. Hij praat alleen mee over de dingen, die hij wel begrijpt, en dàt sta ik hem onvoorwaardelijk toe.’