Chrysallis. Jaargang 1980

[p. 94]

12. A.S.C. Wallis, 1857-1925.

Vorstengunst speelt deels in Wittenburg, vijftig jaar na Luther, waar de zweedse Göran Person bij Melanchton studeert (zie fragment); deels in Zweden aan de hoven van Gustaaf Wasa en Erik XIV waar Göran almachtige eerste minister wordt. Aanvankelijk idealist met hervormingsplannen ten gunste van het volk, later uiterst wreed en gecorrumpeerd door macht. Het boek eindigt met zijn executie door Gyllenstierna. Te Winkel schrijft over dit boek (III, p. 497): ‘Getuigt het werk ook bij de schrijfster van ongewoon stouten durf en krachtig kunsttalent om zich zulk een wereld voor te stellen, het beeld, dat zij ons daarmee voor den geest brengt, is veeleer neerdrukkend dan verheffend.’ In het fragment hieronder is Göran nog onbedorven.

Een donker voorgevoel, dat hij misschien in later dagen nog eens benijdend aan dien tijd zonder vijandschap, zonder ijverzucht en zonder schuld, zou terugdenken, greep hem eensklaps aan. Uit de oude folianten, die hij zoo dikwijls had neergeworpen of met verdrietigen zucht opengeslagen, klonk hem niet langer de morrende stem van gemis en verlangen tegen; zij fluisterden hem weer, als in den aanvang zijner studie, van waarheden die hij er in ontdekken zou, van raadselen die zij konden oplossen; hij herinnerde zich nog eens, met hoe vurigen eerbied hij tot hen als tot de gidsen had opgezien, die hem den tempel der wijsheid zouden binnenleiden, die hem de mysteriën van 't heiligdom konden verklaren. Zijn oogen werden vochtig, terwijl ze nog eenmaal over al de bekende voorwerpen heengleden, bij de gedachte dat het hun laatste blik daarop was. Door een onweerstaanbare aandrift bewogen, knielde hij voor Melanchthons zetel neer, hij drukte diens hand aan de lippen, en ook op 't fijne gelaat, dat zich deelnemend naar hem toe boog, blonk een onmiskenbare aandoening. ‘O, vergeef mij 't leed dat ik u veroorzaak, zeg dat gij mijn keuze billijkt, dat gij mij nog liefhebt,’ riep Person geroerd.

‘Zou ik in een tijd geleefd hebben als deze is, en eenheid van denken en wenschen verwachten? Neen Göran, God is machtig genoeg om, wil hij u voor de verbreiding van zijn woord behouden, dat met zijn middelen te doen; wij menschen hebben geen recht door onzen wensch elkanders taak te bepalen; onze onbedreven handen grijpen alleen in 't fijne snarenspel van elkanders gemoed om dat te vernielen. Wij kunnen in onze tempels bidden, maar dat

[p. 95]

is geen goed, geen godverheerlijkend gebed, dat wij anderer lippen afdwongen, dat zal niet helpen om onze zaak, al aanbaden wij ook duizendmaal het eenig ware en rechte, te doen zegevieren, het zal alleen als vloek op onszelf terugkeeren. Ja Göran, ja, ik blijf u even warm liefhebben als vroeger, gij hebt slechts de stem gevolgd, die uw roeping was; zoo ze u dwalen deed...’

Person richtte zich haastig op. ‘Dat deed ze niet,’ riep hij met hartstochtelijke overtuiging, ‘zoo kan men zich zelf niet miskennen.’

Melanchthon glimlachte weemoedig: ‘over dertig jaar zult gij zelfkennis niet zoo onfeilbaar noemen. De menschen klagen zoo dikwijls dat anderen hen niet begrijpen; geloof mij, er zijn weinigen, die het zich zelf doen. De tragedie der meeste levens berust op niets dan een misverstand, een zich zelf niet verstaan, meer nog dan een miskend worden door anderen.’

‘Ik zou mijn eigen behoefte miskend hebben?’

‘Niet uw behoefte, maar wel, vrees ik, den weg waarlangs gij ze vervuld hoopt te zien. O mijn zoon, gij zoekt een diadeem, waar gij een doornenkroon vinden zult.’

Person had het gebogen hoofd opgeheven, zijn aandoening was vervlogen, de lijnen om den vasten mond, gewoonlijk nauw merkbaar, werden scherper en dieper, zij plooiden zich slechts een enkel oogenblik om de trillende lippen, terwijl die met vuur antwoordden: ‘zoo het een kroon zij, dan zal ik mijn lot niet beklagen,’ maar in dat éene oogenblik sprak geheel de ziel van den jongeling, en Melanchthon voelde in de uitdrukking van dat gelaat, hoe hij die nooit te voren gekend had. Het was de uitdrukking, die over gevaar, smart en teleurstelling heenzag als over onwezenlijke schaduwen, een heldere, gelukkige uitdrukking, die haar doel nog in al de nabijheid van 't bereikbare voor zich meende te zien, doch in wier hoopvol vertrouwende blik reeds nu dat geheimzinnige, onbepaalde iets scheen te sluimeren, dat als het ontwaakt, als de harde hand der waarheid zijn illusies vaneenscheurt, met ijzeren wil en vasten tred op het eens gekozen pad blijft voortgaan, al zou zijn hartebloed, en dat van duizenden met hem, den weg kleuren dien 't bewandelt. Ja, alleen uit zulke naturen werd het leger geworven der machtige strijders voor een groot beginsel, alleen zulke naturen zetten alles op 't spel voor de overwinning der waarheid - of der dwaling die zij als waarheid beschouwden.