Levende Talen. Jaargang 1930

[p. 27]

Verslag van de Engelse sectievergadering
Op 4 jan. 1930.

Om ongeveer 3 uur opent de voorzitter, Dr. Kruisinga, de vergadering en constateert met genoegen dat uit de opkomst (er waren 35 aanwezigen) blijkt dat, gegeven 'n geschikte dag in 'n geschikte stad en 'n paar geschikte inleidingen, er wel degelik belangstelling bestaat voor speciale vakbesprekingen. Het woord is daarna aan de Heer Scholten, wiens opmerkingen in dit nummer zijn gedrukt. Er volgt enige discussie, waarbij o.a. blijkt dat de Heer van Doorn aan 'n aestheties gedrukte bladzijde verre de voorkeur geeft boven 'n pagina ontsierd door allerlei aanwijzingen omtrent uitspraak en klemtoon, en z'n leerlingen 'n goede uitspraak bijbrengt met behulp van 'n ‘zwarte lijst’. Dr. de Groot meent dat, ook al hebben de leerlingen in het begin foneties schrift gehad, ze er niet genoeg mee vertrouwd zijn om later van de aanwijzingen profijt te trekken. De voorzitter wijst er op dat deze opmerking de kwestie raakt of het gebruik van foneties schrift op school van prakties nut is en acht dit 'n onderwerp dat zich niet leent om tans occasioneel behandeld te worden. Hij zal het gaarne aan de orde stellen en 'n volgend maal gelegenheid geven aan 'n voorstander van klankschrift op school 'n inleiding daarover te houden die als uitgangspunt voor 'n bespreking kan dienen. Na de Heer Scholten bedankt te hebben, wil de voorzitter ondergetekende het woord verlenen, maar deze stelt er prijs op dat de aangekondigde beschouwing van Dr. Kruisinga zelf vóórgaat. Ook deze inleiding wordt met aandacht gevolgd en is in dit nummer (blz. 32 vlgg.) afgedrukt. Bij de enige opmerking die er op volgt, wordt er op gewezen dat de 28 drukken van Grasé's The first year getuigen van 'n grotere verbreiding van de direkte methode in ons land dan de inleider aanneemt. Uit het antwoord blijkt echter dat dit meer schijn dan werkelikheid is. Al zou men uit het achterwege blijven van verdere opmerkingen mogen concluderen dat alle aanwezigen kunnen meegaan met de opvattingen van de inleider, worde er hier slechts geconstateerd dat niemand zich heeft gestoten aan de felle veroordeling van vele bestaande spraakkunsten en series leesboeken, natuurlik mede doordat, op één uitzondering na, de naam van de makers niet in het geding kwam. Met de wens dat de volgende sectievergadering (waarvoor dus reeds de inleiding van ondergetekende en eventueel een inleiding over foneties schrift bij ons onderwijs op de

[p. 28]

agenda staan) zeker door niet minder belangstellenden zal worden bijgewoond, sloot de voorzitter om half vijf de vergadering.

L.J. GUITTART, Secr. Eng. s.

Moet in voor de school geannoteerde Engelse lektuur de uitspraak worden aangegeven?
door
W. Scholten.

Meneer de Voorzitter, geachte Dames en Heeren. Uw aandacht is reeds enige uren gespannen geweest, na mij zult u nog de heer Kruisinga horen, ik zal dus mijn best doen zeer kort te zeggen wat ik te zeggen heb. Ik zal trachten de stelling te verdedigen: Het is noodzakelik dat in voor de school bewerkte Engelse lektuur bij vele woorden de uitspraak wordt aangegeven.

Wij, docenten, weten allen hoe moeilik het is op het gebied van de uitspraak van het Engels enigszins behoorlike resultaten te bereiken. Trouwens, bijna allen die Engels geleerd hebben weten dit. Bij velen heerst zelfs de mening, dat de uitspraak zoowat de enige moeilikheid is van het overigens zoo ‘gemakkelike’ Engels. Niet waar, die lastige th, die wel wat op een s of op een z of op een d lijkt, maar toch eigenlik een beetje anders is, de r, die niet gerold, maar ook niet gebrouwd mag worden, de d, de v en de b, die ook aan 't eind van een woord hun eigen klank houden, en dan nog een aantal woorden met een ‘rare’ uitspraak. Maar wat de meeste Nederlanders, die Engels geleerd hebben, die het vrij vlot lezen en ook wel durven spreken, niet weten is dit: de spelling van een woord is in zeer veel gevallen geen betrouwbare aanwijzing voor de uitspraak. Wat in het Nederlands, het Duits, het Frans uitzondering is, is in het Engels bijna regel: wanneer men een woord geschreven of gedrukt ziet, heeft men daarin geen voldoende gegevens voor de klank. Die moet men in het Engels langs een andere weg leren kennen. Men moet het woord ‘uit betrouwbare bron’ horen, of men dient door fonetiese aanwijzingen of fonetiese spelling op de hoogte gebracht te worden.

Zoals ik zei, deze waarheid is niet algemeen bekend. Men ziet een woord in een boek en men slaat een slag naar de uitspraak, zelfs bij eigennamen. Wanneer het maar als Engels klinkt, zal het

[p. 29]

wel goed zijn. Onlangs woonde ik een voorstelling bij van een eerste klas toneelgezelschap, waar voor een volle zaal de woorden Montreal en Vancouver heel gewoon als (mon'tri: l) en (vaen'kᴧvə) werden uitgesproken. Jaren geleden hoorde ik, ook op het toneel, de stad Dover door één akteur (dᴧvər), door een tweede (dovər) en door een derde (du:vər) noemen. Ze waren waarschijnlik alle drie overtuigd, dat wat zij zeiden echt een Engelse indruk maakte. Van een wetenschappelik gevormd ekonoom trof het mij dat hij, ondanks zijn grote kennis van de zaak zelf, sprak van (efi'saiənsi). Een auto-liefhebber prees het model ('si:daen) in plaats van (si'daen). Op het voetbalveld en op de tennisbaan zijn penalty (met de klem op de tweede lettergreep) en double fault (dᴧbl foult) zeer gewone woorden. En vraagt u eens aan een deskundige wie de eerste lokomotief gebouwd heeft.

Ik denk hierbij in 't geheel niet aan de juiste vorming van de klanken. Die bij te brengen is de taak van de leraar, een zeer moeilike taak, die wij naar ons beste kunnen trachten te volbrengen. Maar meer of minder goed resultaat op dit punt heeft niets te maken met de vraag waar ik over spreek, de vraag waar ieder zich telkens weer voor gesteld ziet: op welke lettergreep of lettergrepen valt de klemtoon in het woord, dat ik hier gespeld zie, en uit welke klanken bestaat het?

In de laatste jaren wordt in voor onze scholen geannoteerde lektuur aan deze zaak in vele gevallen absoluut geen aandacht geschonken. Ik heb sterk de indruk dat ‘mode’ hier een rol speelt. ‘Men’ doet het niet meer. In vroegere schooluitgaven was dit anders. Daar werd gewerkt met zwaar-gedrukte lettergrepen, met aksent-tekens vóór of na de medeklinker, met tekens boven de letters, met fonetiese spelling. 't Was jammer dat vele bewerkers hun eigen foneties alfabet bedachten, dat later sommigen het aksent-teken vóór de beklemde lettergreep gingen plaatsen, terwijl anderen vasthielden aan de oude metode, in 't kort, om in Bijbeltaal te spreken, dat ‘ieder deed wat recht was in zijn oogen’. Maar in elk geval, de annotator gaf steun en leiding aan de lezer, een hulp waarvan ik persoonlik vaak dankbaar gebruik gemaakt heb. Zelfs in Engelse leesboeken voor Engelse scholen ziet men aan 't eind van de les moeilike woorden uit de les herhaald met aanwijzing van de klemtoon. Des te meer moet het ons verwonderen, dat in onze leesboekjes de annotator feitelik tot de jonge lezer zegt: ‘Hier staat een woord dat je waarschijnlik niet kent. De spelling zie je in de tekst, de betekenis vind je in de marge

[p. 30]

of in een noot of in een apart lijstje, de uitspraak, ja, daar bemoei ik me niet mee. Raad er maar naar.’ Niemand zal immers verwachten, dat een leerling een woord, waarvan hem de betekenis wordt meegedeeld, tòch nog zal opzoeken om de uitspraak gewaar te worden. En we ontkomen niet aan het feit, dat iemand die leest aan elk woordbeeld een woordklank verbindt.

Het is mij zelden overkomen, dat een jongen of meisje het gevaar zag, zoals die keer dat een kind bij het vertellen van een verhaaltje zei: He resolved to speak to the (vikə) or to the (vaikə). Maar vaak heb ik van uitstekende leerlingen in woorden, die zij al lezende hadden opgedaan, fouten gehoord als: Your tie is awry (ɔ:ri), ('paetrəl) voor patrol, an amiable man met de klem op de tweede lettergreep van amiable. Het kàn toch ook niet anders. Een leerling een boekje in handen te geven, waarin wel de kennis van de betekenis, maar niet die van de uitspraak verzorgd wordt, en dan juiste uitspraak te verwachten, is eenvoudig: trachten te maaien waar men niet gezaaid heeft. Ik herinner mij uit mijn laatste les vóór de vakansie in een eenvoudig boekje de woorden dormitory, key, thoroughly, die verklaard werden, waarvan dus verondersteld werd dat ze nieuw voor de jonge lezers waren. Hoe stelt zoo'n bewerker zich voor dat de lezer de juiste uitspraak vindt?

Een enkele maal heb ik gezien dat het schoolmeestersgevoel (in de goede betekenis) sterker was dan de mode. Ik ken een veel gebruikt boekje, The Prisoner of Zenda, van Anthony Hope, bewerk door de Heer Van Rennes, waar één keer een uitspraakaanwijzing gegeven wordt, en wel van het woord genuinely. Natuurlik is het bij dit woord nodig, maar dit geldt evenzeer voor een groot aantal andere woorden in hetzelfde boekje.

Naar mijn mening behoort geannoteerde lektuur zoo bewerkt te zijn dat de leerling ze, ook zonder hulp van de leraar, met profijt gebruiken kan, met profijt ook op het zoo belangrijk gebied van de uitspraak. Tusschen twee haakjes, deze belangrijkheid betwist niemand. Het is daartoe beslist noodzakelik, in gevallen waar men redelikerwijze twijfel kan verwachten, de leerling zekerheid te geven. Het zal de resultaten van ons werk ten goede komen, in de eerste plaats door de positieve kennis die we bijbrengen, maar ook door het telkens weer voorhouden van de waarheid, dat er tusschen spelling en uitspraak niet een vaste verhouding bestaat en dat voor hen, die ernst maken van de studie van het Engels, het telkens weer nagaan van de uitspraak een gebiedende eis is.

[p. 31]

Ten slotte een mededeling, die u genoegen zal doen, evenals ze het mij gedaan heeft. Zoals ik al zei, was er een bezwaar bij de toepassing van fonetiese spelling: de verscheidenheid van systeem. Voor enige jaren waren wij mooi op weg naar eenheid, dank zij het gezag van Dr. Kruisinga, toen deze in zijn laatste herdrukken veranderingen invoerde, die misschien wetenschappelik verbeteringen waren, maar in de praktijk storend werkten. De heer Kruisinga is van plan in zijn volgende herzieningen zich in hoofdzaak aan te sluiten bij de door Jones gevolgde spelling en is bezig overleg te plegen met de heer Broers, om ook in Ten Bruggencate's woordenboek hetzelfde stelsel ingevoerd te krijgen. Als het gelukt, meen ik te mogen zeggen: de eenheid is er, we hebben een grote stap gedaan in de richting van de zozeer gewenste algemene toepassing.

Bij het debat maakt de Heer W. van Doorn bezwaar tegen fonetiese aanwijzingen uit een aestheties oogpunt. Het boek wordt zo lelik. Ook hangt het van de op een bepaalde school gevolgde methode af, welke woorden voor de leerlingen van die school toelichting behoeven.

Dr. H. de Groot heeft bij ondervinding, dat de jongens en meisjes er niet graag aan willen. De fonetiese spelling van een woord als ‘southern’ met omgekeerde a of omgekeerde v schrikt af.

De Heer Scholten vindt de keus tussen aan de ééne kant, een druk aandoend boek, maar zekerheid omtrent de uitspraak, en aan de andere kant, een mooie rustige tekst, met twijfel en onzekerheid, niet moeilik. Het subjectieve in het kiezen van de toe te lichten woorden is niet tegen te spreken. Het bezwaar bij de leerlingen zal zeer verminderen, als wij eenheid hebben; juist het gebruiken van twee tekens voor één klank, zoals in het voorbeeld door de Heer De Groot gegeven, vormt het afschrikwekkende, wat zeer verklaarbaar is.

De Heer Kruisinga is het met spreker eens, dat bij een woord met van de regel afwijkende uitspraak, die uitspraak gegeven moet worden, als uit het verklaren van de betekenis blijkt, dat naar de mening van de bewerker het woord wel nieuw voor de lezers zal zijn. Tegen het verwijt wijzigingen in de spelling te hebben ingevoerd, moet hij echter protesteren: hij volgde het alphabet van de ‘Association Phonétique Internationale’ en moest dus de veranderingen daarin ook overnemen.