Levende Talen. Jaargang 1930

Frequentie van idiomatiese woorden en uitdrukkingen in het Frans.

Een interessante arbeid, die ook ons iets leren kan, is in Amerika verricht onder de auspiciën van een tweetal taalkundige genootschappen, ‘The modern foreign language study’ en ‘The Canadian committee in modern languages’. Dank zij de krachtige steun van het Carnegie-fonds zijn zij in staat geweest in een paar jaar tijds een 16-tal publicaties in het licht te geven, waarvan de meeste een omvang van 2 à 300 bladzijden hebben. Een overzicht daarvan heb ik elders (Paedagogische Studiën, Maart 1930) gegeven, maar hier wilde ik iets nader ingaan op de French Idiom List samengesteld door Prof. Frederic D. Cheydleur (Publications of the American and Canadian Committees on Modern Languages, volume sixteen; New York, The Macmillan Company, 1929).

Het doel er van is allereerst, aan leraren een betrouwbare maatstaf te geven om de belangrijkheid van idiomatiese uitdrukkingen te bepalen, d.w.z. het meer of minder veelvuldig gebruik er van. Zoals ik reeds in het zo even genoemde artikel opmerkte, is in Amerika met zijn zeer beperkte tijd voor vreemde talen (meestal niet meer dan twee jaar) nog veel meer dan hier nodig alles uit te sluiten, wat niet tot het allervoornaamste behoort. Maar toch bevat de lijst ook voor ons wel waardevolle gegevens.

[p. 17]

Ziehier hoe ze werden verkregen. Als basis dienden 87 ‘eenheden’, waaronder 30 romans of novellen (van Alain-Fournier, Balzac, Barrès, Bazin enz.), 23 toneelstukken (Augier, Bataille, Becque enz.), 13 nummers van couranten of tijdschriften, 13 werken op histories of krities gebied en 8 werken op filosofies gebied (de beide laatste groepen een vrij bont allegaartje, maar daarom voor het doel niet minder geschikt). Uit de naar schatting 1.183.000 woorden, welke deze ‘eenheden’ te samen bevatten, werden door collectieve arbeid 1724 woorden en uitdrukkingen gekozen, die idiomaties om de een of andere reden belangrijk schenen. Hetgeen over de werkwijze wordt medegedeeld wekt de indruk, dat de gegevens inderdaad voldoende betrouwbaar zullen zijn. Van ieder woord werd opgetekend het aantal eenheden waarin het voorkwam (range) en het aantal malen dat het voorkwam (frequency); geen woord werd in de lijst opgenomen dat niet in minstens 3 verschillende eenheden was aangewezen. Ten slotte werden de woorden in zes verschillende lijsten van zeer uiteenlopende omvang en betekenis ondergebracht, terwijl een alfabetiese lijst aan het eind het overzicht vergemakkelikt.

De eerste der zes draagt de vrij vage naam van ‘Idioms and locutions’. Het zal niemand verwonderen dat het werkwoord faire hier bovenaan staat met ‘range’ 84 (waar 87 dus het maximum zou zijn) en ‘frequency’ 1140, alleen al als het door een ander werkwoord gevolgd wordt (type: faire bâtir une maison). In de alfabetiese lijst beslaat het 2½ bladzij met zijn verschillende betekenissen, maar geen er van haalt in de verte bij de eerste; als transitief werkwoord is het onderverdeeld in een groot aantal bizondere uitdrukkingen als: il fait dix pas (7-16), il fait la bête (9-19.) enz.

Hoge rangnummers hebben nog ça se fait (35-66), il se fait (tard) (30-43), il se fait (gronder) (28-55).

Onmiddellik op faire volgt y avoir: in het type il y a des plumes sur la table haalt het de cijfers 76-1638, in dat van il y a trois jours 45-143, in il y a cinq ans qu'il est parti 16-38 (de beide laatste gevallen waren dunkt mij gevoeglik te combineren).

Avoir als overgankelik werkwoord is natuurlik ook in verschillende onderbetekenissen sterk vertegenwoordigd: avoir besoin de 67-251, avoir peur 47-173, avoir raison 47-151, avoir tort 33-84, avoir lieu 36-111, avoir l'air (de penser) 36-76, bovendien nog avoir l'air (fier) 23-64), avoir (50) ans 34-85, avoir beau 34-71 enz.

[p. 18]

Het is niet mogelik deze analyse in het bestek van een artikel zo voort te zetten; ik moet me tot enkele grepen bepalen. Het derde woord in rang, dat men daar allicht niet verwacht had (al heeft het op zich zelf recht op de eerste) is d'abord met 69-326, daarna komt het karakteriserende à (l'homme à la barbe noire) met 68-329. Op het reeds genoemde avoir (besoin de) volgen dan d'ailleurs (65-298), chez (64-523), en effet (64-213), tout à fait (61-171), au moins (59-127), à peine (56-153), de plus (54-106), à la fois (52-127), en na al deze bijwoordelijke uitdrukkingen het werkwoord aller, allereerst als s'en aller (51-319). Eigenaardig is, dat cela va bien maar 8-9 maal voorkomt, met daarnaast in de vraagvorm ça va (bien)? 4-13 en comment va-t-il? 4-5 maal; wellicht zijn deze cijfers te verklaren uit het feit, dat de uitdrukkingen vooral tot de spreektaal behoren, die in de gebruikte werken vrijwel tot de toneelstukken beperkt blijft.

De volgende uitdrukkingen noteerde ik met een hogere frequentie dan ik verwacht had: il se fait tard (30-43), bien entendu (25-42), c'est que (20-36), (un) je ne sais quoi de (16-29), à l'aise (15-21), il en est à (la page sept) (13-16), il en vient à (13-16), il a de la chance (12-22), il s'en tient à (12-16), de bon (grand) coeur (12-15), il met (cinq ans) à (gagner cela) (12-15), il se donne la peine de (11-11), cela donne lieu à (10-16), il se fait à (sa tâche) (9-12), au fur et à mesure (8-10). Daarentegen kwam il a de quoi (vivre) slechts voor met de cijfers 5-5, bon gré mal gré met 3-3. Merkwaardig is ook dat de schrijver vermeldt dat een groot aantal in handboeken veel voorkomende uitdrukkingen hier niet zijn opgenomen, omdat ze maar eenmaal of in het geheel niet waren aangetroffen; als voorbeelden noemt hij: faire l'école buissonnière, rire dans sa barbe, graisser la patte à quelqu'un, avoir la langue bien pendue, à bride abatue, dormir sur les deux oreilles.

De tweede lijst bevat een aantal samengestelde voegwoorden. Aardig is het hier enkele paren synoniemen te vergelijken. Pour que staat bovenaan met 55-151, afin que heeft een veel lagere plaats met 19-30; dat het eerste 3 à 5 maal zoveel voorkomt als het tweede had ik stellig niet vermoed. Zo blijkt ook tandis que met 51-190 veel gebruikeliker dan pendant que met 31-73. De sorte que (10-31) en de façon que (10-12) staan vrijwel gelijk, en sorte que (6-12) komt minder voor, de manière que is niet opgenomen. Eigenaardig is, dat dès que met 46-92 de derde plaats inneemt, maar aussitôt que in de lijst niet voorkomt, dus niet in

[p. 19]

minstens drie werken is opgetekend. De afwezigheid van quoique naast bien que moet waarschijnlik worden toegeschreven aan de opvatting van de schrijver, om als samengestelde voegwoorden alleen zulke te beschouwen, die in minstens twee woorden worden geschreven. Zo is ook wel parce que, maar niet puisque opgenomen, en noch lorsque, noch natuurlik quand. De peur que komt voor, trouwens met een laag rangnummer (4-4), de (par) crainte que haalt dit blijkbaar niet.

Uit de lijst der samengestelde voorzetsels releveren wij alleen à travers, dat met 51-123 de zevende plaats inneemt, terwijl au travers de met 5-9 en en travers de met 3-3 zeer veel minder voorkomen, gelijk trouwens te verwachten was.

Lijst D bevat niet minder dan 384 eigenlik wederkerende werkwoorden. Ook hier kunnen wij dus uit de rijke stof slechts enkele grepen doen. Ter bekorting en voor het gemakkeliker overzicht plaatsen wij hier enkele synoniemen naast elkaar.

se mettre à (écrire)	49-228	se prendre à (pleurer)	20-29
se souvenir de	42-99	se rappeler	40-141

(bovendien nog se souvenir als subjectief werkwoord 11-15 en als onpersoonlik 3-5)

se figurer

33-64

s'imaginer

24-50

(het voorbeeld: il se figure un savant in de betekenis van il se croit un savant is niet gelukkig gekozen)

s'appeler	33-108	se nommer	5-7
s'approcher de	29-61	se rapprocher de	20-23
s'approcher	28-62	se rapprocher	18-21
s'habiller	21-29	se vêtir	6-13
se sauver	20-28	s'enfuir	19-31
se décider à	22-36	se résoudre à	13-15
se réveiller	17-38	s'éveiller	9-11
se mefier de	16-27	se défier de	9-11
se préparer à	16-25	se disposer à	10-15
s'habituer à	13-18	s'accoutumer à	4-7
s'obstiner à	5-5	s'entêter à	3-4

De lange lijst van werkwoorden die een voorzetsel eisen en de korte van ontkenningen geven geen aanleiding tot bizondere opmerkingen.

Amsterdam.

K.J. RIEMENS.