Levende Talen. Jaargang 1932

Het klasse-spel.

Als we het salomoniese Nil novi sub Sole niet al te volstrekt nemen, en het L'Histoire se répète niet al te rekkelik, dan mogen we constateren dat nieuw en oorspronkelik zijn in het middelbaar ned.-taalonderwijs: de steloefeningen het ‘roman’ schrijven en het ‘dichten’ door scholieren. Mogelik ook mogen we als nieuw hierbij voegen het ‘spreken’, dat immers de laatste jaar-of-tien van afwisseling en tijdvulling meer-en-meer essentieel taalonderdeel geworden is. En als vierde novum: het dramatiseren-stel-, spreek-, en toneelspeloefening.

Juist omdat van dit laatste nog pas enkele premières gegeven

[p. 106]

zijn, lust 't me dit tot onderwerp te nemen, - te entameren slechts.

Dat het klassespel niet principiëel te veroordelen is, zal duidelik zijn als we ons herinneren dat het spelen een wijze van taalgebruiken is die de mens eigen is van z'n vroegste infantiliteit af tot z'n laatste seniliteit toe. Ik heb hier niet op 't oog het feit dat voor ons allen het leven een doorlopende voorstelling is van bewust en (meer nog) onbewust toneelspelen, nee, 'k bedoel 't zó wijsgerig niet, wil er mee zeggen dat al ons omgaan met medemensen van iedere leeftijd, geslacht, en rang noodzakelik een vorm van toneelspel is, zonderdat 'k ook maar in het minst denk aan diplomatie, geraffineerdheid of in 't ootje-nemerij. Onze omgang met iedereen wie-ook is een ‘voorstelling’, is ‘toneel’; en van het gehalte, het peil van de opvoering hangt 't af of het contact met het ‘publiek’ verkregen wordt en, als dit aanwezig is: welke invloed we op het voelen, denken en handelen van de ander(en) - voor onszelf en voor hun - zullen hebben. In aanmerking genomen dat haast ons hele leven 'n direct of indirect, oorspronkelik of afgeleid, omgaan met anderen is, kunnen we dus moeilik de waarde van het goèd-spelen te hoog aanslaan. En 't lijkt me volstrekt niet gewaagd de stelling op te zetten dat dit goede spel de toets van ontwikkeling, beschaving, adel, ja, heiligheid is. Slechts willen we de reserve maken dat n.l. niet-ieder bevoegd is het spel te beoordelen. Zo is b.v. het spel van de demogoog van laag gehalte: 'n óverspel. Zomin als een recht waarderen van ‘Hamlet’ den Arrivé mogelik is, zo ook de opvoering van sterk en hoog spel voor de gemiddelde mens. Ook-hier geldt dat we slechts waarderen kunnen naar wat we zelf waard zijn. (Comprendre c'est égaler).

In-zich kan ook het spelen-in-de-klas generlei vonnis treffen. Te belangrijk voor het leven, voor de ontwikkeling ervan, en voor de vertáling van het leven, is 't om 't met een enkel gebaar af te wijzen. En dat 't zaak en taak van de leraar-néderlands is om het spel - dat na de leeftijd van tien-twaalf jaar verstikt wordt - tot leven, tot sterk en fijn leven te brengen, volgt uit het feit dat de eigen-taal er de voornaamste requisiet van is. Zeker, óók de leraar-geschiedenis zou 't kunnen doen, óók - en met meer reden nog - de echte bioloog, ook de vreemdetaalleraren, maar 't moet toch wel evident zijn dat de leraarned., de man die taal en leven, leven en taal organies te ontwik-

[p. 107]

kelen heeft, de aangewezen man er voor is. We zeiden reeds: het klassespel kan stel-, spreek-, voordracht-, toneelspeel-oefening zijn. Taal in al z'n volheid, taal als körperlich Gesamterleben (spraak, mimiek, gebaren, handeling) is het spèl alleen.

***

Om misverstand te voorkomen, lijst 't me gewenst te waarschuwen voor de opvatting dat het toneelspel in de klas zich oriënteren moet - en daarmee beóórdeeld worden moet - naar het beroepstoneel. Dit zou m.i. een funeste misvatting zijn, evenzeer als het romanschrijven, het dichten en spreken te richten en te beoordelen naar zoals de romanciers, de vakpoëten, en oratoren 't doen. Het kleine beetje waarheid dat ook in deze misvatting steekt, zinkt in het niet tegen de grove onnatuur, het misdadig geforceerde, het onopvoedkundige ervan. Wat we immers met heel ons taalonderwijs willen, is: belangstelling, prikkeling, leiding te geven voor de natuur-like (taal-)groei. Het lezen van verhalen, van verzen, van drama's enz., - het stellen over diverse stoffen, - het spreken over allerlei onderwerpen, - gedijen kan het pas als het in nauwgevoeld verband staat met de lezers, stellers en sprekers. Alleen dus als het eigen beleving, of bijná-eigen beleving is, kan ook de vertaling ervan, de taal, waarop wij leraren-ned. ons richten, ermee gebaat zijn. Het klassespel mag dus naar inhoud, wijze van opvoering, en vertolking nièt genormeerd worden naar het beroepstoneel, en evenmin naar het volwassenen dilettanten-toneel. In het klassespel geeft de jeugd (in haar verschillende stadia) uitdrukking aan háár leven, haar interesses, dramatiseert ze naar háár mentaliteit werkelike en verbeelde conflicten, - onderling en met ouderen. Geen naäperij van het ‘grote’ professionele toneel-, iets zuiverjèugds. (Dat we van 13-jarigen iets anders mogen verwachten dan van 7-jarigen wordt stilzwijgend ondersteld). En nooit mogen we zelfs in zware, harde en urenlange praktijk de grote ontwikkelingswaarheid vergeten ook door grote opvoeders-van-de-daad voortdurend betracht: werken we ‘vom Kinde àus’ (naar de volwassenheid toe), ‘prematurity the greatest danger’, of om te citeren het pas uitgekomen werkje van Marie Fargues (La Redaction chez les Petits, pag. 11): ‘pas l'écriture adulte’. Het heeft iets goeds, maar ‘c'est toujours, plus ou moins, aux dépens de la sincérité et du développement naturel’.

[p. 108]

'k Meen dat ook het eventueel te opperen bezwaar: ‘het lokaal léént zich niet tot toneelspelen’ hiermee uit den weg geruimd is. Wie z'n leerlingen tot spelen geanimeerd heeft, of beter, wie toegegeven heeft aan de drang van de leerlingen zelf uitgaande (zoals schrijver van dit stukje), die heeft ondervonden dat het min-of-meer hokkige en de beperkte podiumruimte voor jongens géén obstakel zijn: hun verbeelding is sterk te over! Het tafeltje en de enkele stoel zijn als requisieten zo grote schatten dat ze nooit-genoeg kunnen uitgebuit worden.

***

Waarschijnlik zal de lezer(es) die deze twee bladzijden heeft kunnen verlezen, graag tochnogwelietsmeer over ‘dat toneelspelen’ willen weten. Welnu, hij zij hierbij uitgenodigd om 'ns te komen kijken: alleen of met één ander. De tweede-klassen zullen, zonder 't zeker op prijs stellen, er toch ook niet op tégen hebben als een vreemde heer of dame de maandelikse voorstelling van 10 minuten à een halfuur, bijwoont. De éérste klas kan men aan dit spel (hèt spel) niet bezig zien: ze zijn nog in hun roman- en louter spreekperiode; wel maakt deze-eigene zo-nu-en-dan een dialoog (vóóroefening!) maar voor heuse opvoeringen missen ze de moed waarschijnlik. Ik veronderstel dat de lagere school ze een zo-vrij-zich-uiten heeft afgewend, - een breuk met hun verleden, die bij velen zelfs nooitmeer te overbruggen is! Een nieuwe, en urgente, reden om eens ernstig de invoering van het taalonderdeel ‘opvoeringen’ te overwegen.

En wàt ze spelen? Een hoogst enkele keer een kluchtspelletje door d'een of ander voor de jeugd geschreven. Ik herinner me alleen: het Burgemeester-Veldwachter en Bandiet. Maar meestal voeren ze iets home-mades op. Voor een paar maanden: Het Spel van de Schoolconcierges - bijna geheel nog samenspraak. Maar tegen Sinterklaas had het clubuur van 2B volgend program: 1. Spreekbeurt door A. 2. Lezing door B. 3. Declamatie door C. 4. Opvoering van de De Mislukte St. Nicolaasavond (Spel in één bedrijf door D. en E.). Hierna - de duur was een halfuur - volgden nog 5 Spreekbeurt van F. en 6 ‘Einde, door...?’

Het Sinterklaasspel was gebouwd op de echtelike vergissing, dat Papa Sinterklaas gevraagd had om 8 u. en Mama om 8¼, zodat de beiden elkaar troffen, en het zoontje Kareltje de ontdekking deed. Het motief was ontleend, de dramatisering iets

[p. 109]

geheel eigens, rijkelik met jongensleven (voor driekwart schóólleven) gevuld. Omdat deze voorstelling een extra-voorstelling was, hadden régisseur en spelers (een merkwaardig on-toneelmatig democratiese verhouding!) zich aangekleed, en waren de beide Pieten met zwartheid en ketens toegerust.

Wie dit spel (en taaloefening) als zodanig waarderen kan, maakt mogelik toch de opmerking, die een verwèrping tevens is: Is zo'n spelletje niet 'n geváárlik spelletje?! Waarop ik hem zou willen antwoorden: Ja, in zover alle werkelike ontwikkeling, elke groei een risico, gevaar is, - en waarzonder geen ontwikkeling, geen echte groei bestaan kan! Maar dit kan 'k ter eventuele geruststelling zeggen: als 't zo nu-en-dan over de schreef gaat, zijn ze zeer ontvankelik voor een onpreekse, goedlachse terechtwijzing, en steeds minder komen scherpe Steken op ... Overheden voor.

***

Mag 'k in een slotzin nog even samenvatten dat het toneelspel-in-de-klas de sterkste prikkel geeft tot stellen, spreken en ‘voordragen’; ookal omdat het uitgaat tot de meest-eigen (de klasse-) gemeenschap, en zelfs een stukje gemeenschapsleven is; dat het door z'n socialiserende effecten juist diè soort van taalvorming geven waarin het tegenwoordig taalonderwijs tekortschiet (men denke er aan dat de speler déél van het ensemble is, en dat dit betekent: ondergeschiktheid, zich beheersen, zich voegen, zich ontzeggen); dat het schrijven-en-opvoeren van het spel een in- en uitleven in taal is en daardoor de volledigste en natuurlikste (levende-) taaloefening; - dat om al deze redenen het klassespel rechtheeft op meerdere toepassingen, vooral, op meerdere studie van leraarszijde.

Te weinig hebben we in het voorgaande erop gelet wat zo'n toneelspel voor de léraar betekenen kan. Door de meesten van ons (de 1 ‰ idealen uitgezonderd) is eerstdan goed taalonderwijs te geven als van de bepaalde taaluitingen-zelf attractieve kracht uitgaat.

Overveen.

schneiders.