Levende Talen. Jaargang 1932

De grammaire de l'Académie Française.

In de statuten van de Académie française, die Richelieu zijn geesteskind in 1634 meegaf als richtsnoer voor haar werkzaamheden, komt onder artikel 26 voor: ‘Il sera composé un Dictionnaire, une Grammaire, une Rhétorique et une Poétique sur les observations de l'Académie’. De dictionnaire heeft na haar uitgave van 1694 nog zes herdrukken beleefd. Voor een grammaire uitgegeven door en onder verantwoordelijkheid van het college der onsterfelijken, werd nog nooit de moed gevonden, al heeft omstreeks 1700 Régnier-Desmarais in opdracht van de Académie een Traité de la grammaire française geschreven. Maar, zegt het voorbericht van de nu eindelijk voor ons liggende Grammaire de l'Académie française, al schijnt het niet zoo, de Académie heeft toch haar opdracht gedurende drie eeuwen nooit vergeten!

Geen wonder, dat vanaf 8 April 1932 het bescheiden, 238

[p. 229]

bladzijden tellende en bij Firmin - Didot en Cie uitgegeven boekske de buitengewone belangstelling had van ieder, die de Fransche taal naar art. 24 der reeds aangehaalde statuten door ‘des règles certaines’ wilde doen blijven ‘pure, éloquente et capable de traiter les arts et les sciences’. 50.000 exemplaires en 24 heures! Elle doit être de Pierre Benoit! is het onderschrift van een geestige spotprent van Carlo Rim, die daarop de woordspeling laat volgen: Ils s'y sont mis à quarante! Un vrai travail de nègres!

En sedert dien is er over dit werk, van de omvang van een bescheiden schoolgrammaire, slechts één oordeel: een mislukking, een blamage voor de heele Académie. Want, daar het onbekend is, wie de samensteller of samenstellers onder de leden geweest zijn, mag men met nog méér recht beweren, dat deze Grammaire onder aller verantwoordelijkheid is verschenen, al ontkennen velen nu om strijd het vaderschap van het werk, dat eerst met zekere ophef werd aangekondigd. De Académie wil, zoo klonk het fier, door een wetboek laten zien, dat er een wet is, en wil ‘le bon usage actuel’ vastleggen. Maar deze juichtoon verstomde reeds. Na April verschenen er namelijk twee werkjes, die de arbeid der onsterfelijken ieder op zijn wijze behandelen. Baudry de Saunier gaf Gaîtés et Tristesses de la Grammaire de l'Académie française (Flammarion, 1932, 12 frs.) en niemand minder dan Ferdinand Brunot beëindigde reeds vóór Juni: Observations sur la Grammaire de l'Académie française (E. Droz, 1932, 12 frs.), één vernietigend vonnis over grondgedachte en uitvoering van deze arbeid van Richelieus college. De eerste schrijver behandelt de zaak meer van de komische kant. Brunot wil geen ‘livre de satire’ geven. Hij meent slechts een droeve plicht te vervullen door dit werk te signaleeren als een ‘livre fautif’; dit werk, dat zooveel oude en nieuwere fouten en vergissingen sanctionneert. Bladzijde na bladzijde neemt hij onder de loupe; en hij doet op iedere bladzijde slechts een keuze. Er zou veel meer te vinden zijn. Maar zóó is het reeds ontstellend. Slordigheden in de redactie, zakelijke onnauwkeurigheden, zéér tastbare fouten, historische onjuistheden, miskenning van de eenvoudigste phonetische wetten, ontstellende onwetendheid, onjuist begrip van de verhouding van spreek- en schrijftaal, verwarring van wijzen en tijden, overal oppervlakkigheid naast uitweiding over belachelijke futiliteiten.

[p. 230]

Te sterk is mijn rubriceering der gesignaleerde fouten niet. Welke woorden, om slechts een paar voorbeelden te geven, passen anders voor beweringen als de volgende: ‘au is uitgevonden om tegemoet te komen aan de insuffisance de l'alphabet; une voyelle .. forme ce qu'on appelle des syllabes; impoliment en souterrain zijn woorden van dezelfde structuur; neveu verandert in nièce door de stomme e aan het eind; in il a dit qu'il viendrait, is sprake van een conditionnel? En wie van een kostelijk stukje wil genieten leze de pagina, waar Brunot spot met het verlof, dat de Académie zéér grootmoedig geeft om naar believen te schrijven confiture de groseille of de groseilles. Maar, zegt Brunot, het papier is mooi en de druk is goed!

Het kan niet anders, of men vraagt zich af, hoe deze mislukking mogelijk is. Door de slechte keuze, die de Académie heeft gedaan onder haar grammairiens? Door verregaande slordigheid bij beter weten, of door onverschilligheid? Brunot heeft in een interview toegestaan aan Frédéric Lefèvre er op gewezen, dat ‘on ne s'improvise pas grammairien’, er bij voegende, dat er niets moeilijkers is dan te élémenter, een stof tot zijn elementen terug te brengen. Het is noodig, dat men er zéér ver boven staat, wil men met wijsheid en oordeel kunnen kiezen. Dan is volgens Brunot de werkmethode essentieel verkeerd geweest, omdat men in plaats van de historische de logische methode heeft gevolgd. Een taal is een ‘production de la vie’, en ontstaat dus niet volgens verstandelijke redeneering. En bovendien is er de fondamenteele fout, dat men voor de bepaling der begrippen uitgegaan is van de nomenclatuur, die men er voor gebruikt.

In de Conclusion geeft Brunot nog eens duidelijk de werkwijze aan, die gevolgd had moeten worden. Aan ‘wetten’ wordt alleen gehoorzaamd, als ze in overeenstemming zijn met de zeden en gebruiken van de tijd. Welnu, de taal leeft. Men kan ze niet dwingen terug te keeren tot een vroegere phase. Maar men is verplicht ze in toom te houden, ze te leiden door een ‘esprit de conservation à la fois ferme et libéral’. De Académie had moeten durven kiezen tusschen de nieuwe vormen en had de bruikbare, de nuttige moeten aanvaarden. Met te meer recht had ze de andere kunnen afwijzen. Maar de Académie, die de Imparfait du Subjonctif blijkbaar wil doen herleven, heeft niet begrepen, dat ‘tradition est stagnation’. Samenwerking tusschen gram-

[p. 231]

matici en schrijvers, het breken met de gewoonte taalkundige verschijnselen ondergeschikt te maken aan de spelling, kennisname van de eenvoudige psychologische en historische wetten, die de groei van een taal beïnvloeden zou een Grammaire de l'Académie française ten goede komen.

Zoo heeft Brunot's boekje, niet als pamphlet bedoeld, er toch wel de scherpheid van gekregen. Het kon niet anders. En hij heeft er een zéér nuttig en belangrijk werk mee verricht, omdat hij ‘de eer van de Fransche philologie heeft gered’, zooals Professor Salverda de Grave zich heeft uitgedrukt. Het is alleen jammer, dat duizenden min of meer bekocht zijn aan een werk, dat ze zich hadden voorgesteld als een kostbaar bezit.

Toch gebiedt de eerlijkheid hier aan toe te voegen, dat een enkele keer Brunot's critiek naar mijn meening haast al te spitsvondig wordt en dat het misschien-niet-geheel-volmaakte, maar-dan-toch-geenszins-onvolmaakte, wel eens al te zéér aan de kaak wordt gesteld.

Wanneer men vraagt, of er dan voor ons niets nieuws te vinden is in deze Grammaire, moet het antwoord luiden: ontegenzeggelijk! Al was het alleen, dat we door vergelijking met onze grammaires nog eens zéér duidelijk kunnen constateeren, hoezeer de onze gebaseerd zijn op vergelijking tusschen Hollandsch en Fransch en in welke mate ze ook werken van morphologische en idiomatische aard zijn geworden. Doch er is wel méér aan te wijzen, dat ons in zekere zin kan interesseeren. Er zij slechts gewezen op: de wijzen na douter en il est douteux que; het als één groep behandelen van conjonctions finales en consécutives; de verdeeling van de werkwoorden in drie groepen naar de uitgang van de Prés. Ind. sing.; de van de Académie afwijkende meening van Brunot, dat in zinnen als je doute, qu'il vienne de bijzin een compl. dir. is (Brunot, p. 101).

Het schijnt mij verder toe - maar het zij met eenige aarzeling neergeschreven - dat Brunot zich ook wel eens vergist. Eén voorbeeld. Op pag. 96 valt hij de uitspraak aan: la conjonction ‘que’ n'a pas de sens par elle-même, door er op te wijzen, dat de Académie zelf descends que je t'embrasse, weergeeft door pour que je t'embrasse, er bij voegend, dat het dus wèl een beteekenis n.l. afin que heeft en dat er zóó vele gevallen zijn. Maar daartegenover zou ik de vraag willen stellen, of de beteekenis in deze gevallen niet wordt uitgedrukt door de combinatie

[p. 232]

of de vergelijking der begrippen uitgedrukt door de werkw. in hoofd en bijzin. Que verbindt m.i. alleen de deelen en heeft geen sens par elle-même.

Deze enkele opmerkingen mogen echter niet van zóó veel belang geacht worden, dat ik niet van ganscher harte zou willen besluiten met de erkenning: Brunot heeft zijn plicht willen doen. Brunot heeft zijn plicht gedaan.

c.l. de liefde.