Levende Talen. Jaargang 1934

[p. 99]

Bekentenis.

Vergis ik me niet, dan is Levende Talen een periodiek met zeer eigen stempel: al mist het de wetenschappelike geest niet, een echt wetenschappelik orgaan is het niet. Het gaat niet op in volkscauserieën en pedagogiese praatjes, en toch is het populaire vakelement en de ervaring op school onafscheidelik aan het blad verbonden. En het is juist de laatstgenoemde eigenschap, die het voor schrijvers en lezers aantrekkelik maakt. In de struggle for life die ook de leraar te voeren heeft - hij nog wel dubbel: binnen en buiten de school! - werkt zo'n blad als veiligheidsklep en als bron van troost.

Eén opmerking moet 'k maken: wat aan vak- en schoolpraktijk gegeven wordt mag nooit de klank hebben van ‘de Ervaring heeft het mij geleerd’, of ‘al die teorie en wetenschap zijn fraze, vóór de Klas bereik je daarmee niks.’ Het roemen op de Ervaring en de Praktijk is een gearriveerde gemeenplaats, verspreidt een giftige lijklucht van zelfingenomenheid, verwant als het is aan het droogstoppelse ‘ik heb al wat huizen zien vallen!’

Ik pleit voor een àndere soort van beroepsbekentenissen: voor een genre dat m.i. dieper en gehalterijker is, en eerlik in plaats van ijdel. In de vorm van een voorbeeld zal 'k trachten èn pleidooi èn bekentenis tot hun recht te doen komen.

Ergerliker nog dan het spreken over ‘het nederlands’ als over een vak (het vak engels, het vak stenografie, en dùs ook het ‘vak’ nederlands!) klinkt me de term taalonderwijs in d'oren. Immers als we de vreemde-talen op 't oog hebben, is in deze samenstelling het eerste lid ‘taal’ onjuist want suggererend dat er van verklankt persoonlik leven sprake zou zijn, terwijl er in werkelikheid slechts (of ièts meer dan) een echogeluid van de eigentaal valt waar te nemen. En, spreken we van taalonderwijs in het nederlands, dan is - behalve op de hogeschool - het tweede lid ‘onderwijs’ onuitstaanbaar, daar zo iets oernatuurliks en persoonliks, zo iets autodidakties als taalontwikkeling, taal-vorming of taalkultuur nooit effekt van dosering kan zijn.

De term taalonderwijs, zonder een van de delen tussen haakjes, past alleen voor het hoger onderwijs over taal; zéker over dat in het nederlands, misschien ook voor dat in de vreemde-talen. -

[p. 100]

Me nu beperkend tot het nederlands (als ‘vak’ in het m.o.) weet 'k uit de vele (al of niet scepties) idealistiese artiekelen dat zelfs de nederlandse vaklui het over het algemeen voorstellen alsof hun taalwerk op de m.s. kulmineert in literatuur: in kunstgenieten, smaakverfijnen en kultuurhistorie-kennen. Ik zou me deze vakvizie dolgraag eigen maken, maar mijn scepsis wil er met geen mogelikheid aan. Veel te duidelik is het me, dat de edele literaire vorming een ‘bovenbouw’ is, alleen denkbaar op een bazis - en méér dan slechts een bazis - op een ‘onderbouw’ van doodgewone taalontwikkeling. Wat een literaire ‘vorming’ in de ijle lucht hangt als daarvan niet een - minder-edele, maar veel noodzakeliker - gewone-taalkultuur de solide onderlaag is. Wie het hoge wil bereiken moet nu eenmaal klimmen, bij trapjes òpgaan, - wie literatuur doorproeven wil (als kunst n.l., niet om de waarheid van ideeën of om de waarde van problemen) moet haar kunnen na-voelen, na-scheppen. Moet iets van het scheppen, van spanning en geladenheid, van de worsteling ziel-en-taal aan den lijve ondervonden hebben. En nog al véél iets, anders is het kunstgenieten oppervlakkig en zinnelik of enkel om de ‘inhoud’. Ik poneer de stelling: zonder een veelvuldig en nauwgezet pogen, om de ‘gewone’ gedachten en gevoelens zo zuiver mogelik in het spreken en schrijven tot uitdrukking te brengen, is een vruchtbaar literatuuronderwijs uitgesloten. Literatuur is geestelike hoogbouw, en als zodanig slechts te benaderen, werkelik-bewonderend te benaderen, door hun die hun geestelike laagbouw zo hoog mogelik altans hebben opgevoerd. De taal is ons door moeder natuur gegeven als een heerlike gave, maar tegelijk als lastige opgave. Als taak, als levenstaak namelik om ermede onze geestelike wereld te veroveren, onszelf over de hele linie te vermenseliken, er ons leven mee op en uit te bouwen. En dat is onmogelik als de taalleerlingen (onze scholieren, en ook wijzelf) niet streven naar juistheid, naar keurigheid in het gebruiken van deze gave en instrument. Maar hoe daarnaar te streven als verantwoordelikheid en geweten begrippen blijven die op het taalgebruik, op de presieze verwoording van het geestelike, nièt als van toepassing gevoeld worden! Slaagt de leraar erin het volledig geweten (het taal-geweten dus inbegrepen) te wekken, ja, dan is zijn taak zo goed als geëindigd. Kan de taal-

[p. 101]

vorming, die voor 99% een zaak van zelfwerkzaamheid en autodidaktie is, veilig aan de leerling worden toevertrouwd. Spreekt echter de stem van het taalgeweten niet (nòg niet), ja, dan is al ons taal‘onderwijzen’ wel niet geheel nutteloos, maar brengt het op z'n best kennis aan, die slechts heel verwijderd tot de taal-vorming in betrekking staat.

Ik kan die stem van het taalgeweten bij zo goed als niemand wekken. Wàt 'k probeer: werken op hun zelfrespekt en eergevoel door het vóór de klasse te doen optreden van sprekers, auteurs en voordragers in het club- of praktikumuur; hun doen inzien van hoe hoge maatschappelike waarde het voor hun is zuiver, helder, en aangenaam te kunnen spreken en schrijven; hun (ook met voorbeelden) te tonen dat van het ‘zielsgeweten’ het taalgeweten organies deel is; dat alle opvoeding - in het biezonder de kunst-, de literaire opvoeding - de kultuur van de eigen taal vooronderstelt, met al deze middelen bereik 'k mijn doel: de kern van mijn ‘vak’- en ‘onderwijs’-doel nièt....

Grijp 'k te hoog? even dwaashoog als de godsdienstleraar die tot religieuze mensen wil vormen! Best mogelik, maar ik ben niet in staat een slopend gevoel van onvoldaanheid van me af te zetten. Of, moet ik me zalig bevredigd gevoelen, omdat 'k ertoe mee kan werken m'n leerlingen tot ‘zuivere-schrijvers’ te promoveren, ze enige taal-kènnis aan te brengen, ze een oppervlakkig genieten van literatuur deelachtig te maken, ze tijdelik van een schijntje kultuurhistorie te voorzien? Of - ièts meer voldoening gevend - mijn onderwijs-als-omgang zo humaniserend mogelik te doen zijn?

Alles goed en wel, maar.... ik heb toch een ‘vak’, een eigen leerobjekt! - Zó is het òf uiterlik taalgedoe, òf eén zeer humaan vis noch vlees.

Eén van beide: de Kern of het Niets (d.w.z. iets Anders). De Vraag aller (taal-) vragen luidt: Hoe aktiveer ik de taal-krachten?

a.j. schneiders.