Levende Talen. Jaargang 1934

Toekomstmuziek.

Het vermoeden, en de gevolgtrekking, dat nu zich de veranderingen op elk gebied van cultuur duidelijk aftekenen, ook het gehele onderwijs daaraan niet ontkomen zal, leidt er toe dat we ons aan veronderstellingen en - voorzichtige - voorspellingen aangaande de ontwikkeling van het m.o. wagen. Van alle kanten: moreel, didactisch en, financiëel voelen we ons er nauw bij betrokken.

Hoe de toekomstmuziek klinken zal, blijft zelfs de scherpste tijdgeestbeluisteraar wel verborgen, maar het zal geen ingewijde in onderwijs-organisatie opzien baren als we in navolging van

[p. 154]

elders een vrijer, losser vakkenprogram krijgen. Waarop vakken die totnogtoe als onontbeerlijk-constitueerende delen van een schoolprogram beschouwd zijn, facultatief, ter keuze, dus als ‘ontbeerlijk’ behandeld zullen worden. Het gehele vak, of altans verscheidene van zijn onderdelen.

Zo'n reorganiseeren, zelfs van een enkel vak, dwingt tot reorganiseeren van de hele middelbare school, daar de klasse-eenheid van nu tot velerlei losse groepeering wordt. Wie daarom voor een vak als Nederlands een dergelijk toekomstproject ontwerpt, brengt de hele vakkenorde van het leerplan in ont-bindingstoestand, en 't is om deze reden dat we enkele opmerkingenvooraf moeten maken voor we ter zake kunnen komen.

Wie opwerpt, dat ‘een leermenu à la carte een novum is, en - erger nog - de rooster in de war stuurt’ vergeet dat we het Hebreeuws als facultatief vak in de hoogste klassen van het gymnasium kennen; dat elk gymnasium zijn A- en B-Afdeling heeft; dat de splitsing in A en B op de H.B.S. iets dergelijks is. Het nòg meer loslaten van het klasseverband vermeerdert de gelegenheden tot splitsing in vakkencombinaties (‘afdelingen’). Het consequent doorvoeren van vakkencombinaties-terkeuze zal geen méér moeilijkheden geven dan de regeling voor de verschillende klassen en hun afdelingen zoals die nu is. De late ochtend- en vroege middaguren bestemme men voor de drukgevolgde cursussen; de andere, de buitenuren zijn voor de kleine cursussen. Op deze wijze kan de schooldag van 8 tot 8 duren, zònderdat behoeft voor te komen dat er - zoals nu - tussen 8.10 en 5.20 negen lessen achter elkaar ‘genoten’ moeten worden!

Is het geen bezwaar dat de cursussen (resp. afdelingen van cursussen) heterogeen zullen zijn: jonge naast reeds oudere leerlingen, en verzwakt niet, mèt de ontklassing van de school, ook dit de opvoedende invloed? - Echter, van een ander gezichtspunt uit (selectie, groepering naar aanleg en capaciteit) zullen de cursussen homogener zijn dan nu de klassen; en wie de opvoedende functie van de school bijna-geheel bepaald acht door aanleg en ijver, door eensgezindheid in werklust, stemt vóór de cursusgroepen en tégen de klassen.

Die vrezen mocht dat èn de splitsing van menig vak in onderdeel-cursussen èn het groot aantal vakken op dit menu à la carte - groter dan op het tegenwoordig table d'hôte menu -

[p. 155]

het aantal leraren aan zo'n universiteitelijke school aanzienlijk zou vermeerderen, bedenke dat 1^o. veel vakken (en vakonderdelen) een zeer groot auditorium toelaten (geschiedenis; spelling, en grammatica b.v.) 2^o. dat de meeste leraren minder lesuren zouden hebben 3^o. dat nu een school van 250 leerlingen met z'n ruim 20 leerkrachten dàn met hetzelfde aantal toe zou kunnen, terwijl er meer vakken gegeven konden worden.

Nòg zou men kunnen aanvoeren: door zo'n regeling (van meer afdelingen, waarvan ieder een kleiner aantal vakken bevat, en waarvan de meest in vakonderdeel-cursussen uiteenvallen) wordt de samenwerking tussen de leraren onherstelbaar zwak! Echter, hoe bijna-fictief is alle samenwerking nù! En is de veronderstelling gewaagd, dat alleen het scheppen van een geheel nieuwe toestand die om samenwerking roèpt, de enige mogelijkheid is om daartoe te komen?

Ook de ... examens ondervinden van dit systeem generlei last. Ze kregen de kans eenvoudiger te worden: voor leraren en leerlingen. Voor de perifere vakken uit een afdeling, en voor verscheidene vakonderdelen zou kunnen worden volstaan met tentamens, en testimonia door de school uit te reiken. Zo voor bepaalde hoofdstukken uit ‘de wiskunde’, voor spelling van het Nederlands, en geschiedenis van de Middeleeuwen. Alleen de centrale vakken, en zeer belangrijke onderdelen uit elke vakkencombinatie zouden stevig ge-eindexamineerd moeten worden.

In deze, zeer lacunenrijke, voorschets van een nieuwe orde, waarbij we naar ons beste weten en bedoelen de belangen van leerling en leraar beiden en tegelijk op 't oog gehad hebben, zien we als grote voordelen de verhoging van werklust, het zelf-standiger werken door de leerlingen en een meer gids-ende taak voor de leraar. De nadelen: dat er voor de grote auditoria hier en daar in de school een tussenmuur moet uitgebroken worden, en dat er voor de vele ‘tussenuren’ surveillantsdienst moet zijn, wégen bijna niet.

Als volgt hebben we ons een regeling voor het Nederlands op de M.S. en Gymnasium gedacht:

Een Spellingcursus van één semester, een uur per week, die wel voor àlle leerlingen verplicht zal moeten zijn. Echter zullen zij, die dat wensen en enige kans op succes hebben, in de gelegenheid gesteld moeten worden, om hun spelproef reeds bij de toelating

[p. 156]

af te leggen. Die na de cursus gelopen te hebben, nièt voor een testimonium in aanmerking kunnen komen, wordt de gelegenheid geboden aan een tweede cursus deel te nemen. Noodzákelijk is het niet dat reeds het eerste halfjaar dat ze op de school zijn, álle leerlingen aan de spelcursus deelnemen; wel b.v. vóór hun derde Studiejaar begint.

Het aantal leerlingen voor deze cursus kan zonder enig bezwaar van 40 tot 60 bedragen.

Mede verplicht voor alle leerlingen zal zijn de Lees- en Voordrachtcursus, van één uur wekelijks gedurende een jaar. In tegenstelling met de vorige, zal deze op z'n hoogst 20 à 24 leerlingen kunnen tellen.

Een cursus in Elementaire Taalkennis van gedurende één semester één uur per week, zou verplicht zijn - behalve voor de a.s. ‘linguïsten’ - ook voor de zwakken die voor hun Lezen, Spellen en Vreemde Talen de behoefte eraan demonstreeren. Anderen dan deze twee categorieën konden ervan vrijgesteld.

Voor een dergelijke cursus kan het aantal deelnemers wederom 40 tot 60 bedragen.

Elke leerling heeft een jaar lang, één uur wekelijks de zo buitengewoon belangrijke leergang in Spreken en Schrijven te ‘volgen’. Dit ‘volgen’ tussen aanhalingstekens omdat het doèn door de leerling onze docuur tienvoudig in tijd en belangrijkheid overtreft. De 20 à 24 leerlingen hebben elke maand hun spreek- en hun stelbeurt.

Leerlingen in een bepaalde vakkencombinatie kunnen na déze cursus gevolgd te hebben, een vervolgcursus lopen: dadelijk, of na een onderbreking van een of twee jaar.

Het bezit van een ‘diploma’ voor de eerste Spreek- en Schrijfcursus zij verplicht, om tot een der volgende leergangen te worden toegelaten, die we - op waarschijnlijk de eerste na - voor verreweg de meesten ònverplicht wensen.

Een Literatuur- en Voordrachtcursus van één jaar gedurende één uur per week in contemporaine literatuur. In deze cursus zouden enige werken van verschillend genre, geheel of gedeeltelijk gelezen worden, en besproken. Ook het letterkundig leven zoals dit zich in de voornaamste tijdschriften openbaart, is een essentiëel deel van dit cursusprogram. - Deze cursus kan weer een groot auditorium (van 40 tot 60) hebben.

[p. 157]

Voor bepaalde vakkencombinatie èn voor allen die het wensen, worde - ná de vorige - gegeven Klassieke Nederlandse Literatuur, twee uren 's weeks, ook weer gedurende een jaar. Naast - maar na - een zuiver literaire vorm van omgang met een twaalftal werken van verscheiden genre uit verschillende tijden, worden cultuurhistorische beschouwingen gegeven. - Ook deze cursus is voor een groot publiek ‘ontvankelijk’.

Aspirant taal- en andere studenten (Historie, Rechten) en ook de betere bùiten deze groepen, dienen in de gelegenheid te worden gesteld tot het volgen van een jaarcursus in (Voortgezette) Taalkunde. Over onderwerpen als: de sociologische structuur van onze taal, spellinggrondslagen, betekenis van woorden en betekenisverandering, analogie, syntactische verschijnselen, taal-en-denken, laten zich voor bepaalde leerlingen vruchtbare lessen geven!

In de bovenstaande cursussen hebben we het Nederlands zoals dit ook tegenwoordig als ‘vak’ op de M.S. en het Gymnasium gegeven wordt, ... gereorganiseerd. Naar de schìjn zeer dogmatisch en apodictisch en met één draaien van de hand, in werkelijkheid echter om in kort bestek een idee te geven van hoe het óók zou kunnen, en hoe het misschien wel wòrden kan. Tevens hoop 'k met dit schematisch procedee anderen tot overweging en critiek te brengen.

a.j. schneiders.