Levende Talen. Jaargang 1934

[p. 276]

‘Bragi’ en zijn spelling.

'k Voelde mij zo'n zondaar bij al het gejeremieer over wat wij, Vereenvoudigers, zij het in laatste instantie gedekt door het ministerieel gezag, misdreven hebben tegenover onze moedertaal, die wij zeggen lief te hebben, terwijl wij haar juist vermoorden; 'k voelde mij zo klein bij alle subtiele redeneringen en ontledingen van gevoelens bij de spellingstrijd; zo ongeveer als wanneer ik naar een echt Hegeliaan luister en maar niet vat, waar de kneep zit, waarom ik dit nu maar niet volgen kan en niet begrijp, dat ‘ja’ en ‘nee’ toch feitelijk precies hetzelfde zijn.

Ja, lezer, het moderne woord: minderwaardigheidscomplex, dat was het; daar had je de hand, die mij neerdrukte in de diepste vernederingen, want geen dieper vernederingen, dan die men zich zelf aandoet. Ik was aan geestelijk verdrinken toe, dank zij dit alles, toen een ingezonden stuk in het Weekblad voor Gymn. en Midd. Onderwijs mij homoeopatisch redde. Daar was zoveel ‘awaai!’ in, alsof wij Attila en zijn Hunnen uit hun graven hadden doen opstijgen en die nu op ons verzoek al bezig waren het Oosten van ons land te brandschatten. Toen flitste in eens een ander modern stopwoord door mijn geest n.l. massa-psychose. Wel ja, dat is het: dezelfde verschijnselen, die Wolvega in rep en roer brachten om een uitvinder, die graag een uitvinding gedaan had, als het maar uitvindbaar was geweest en die zijn niet-bestaand geestes- en handenkind in een nietbestaande schuur had geborgen. En ik belandde bij de kleren van de Keizer van Andersen en moest lachen, want de straatjongen-in-mij riep: ‘al dat geschreeuw heeft niets om 't lijf!’

Maar beweringen van straatjongens moet men waar kunnen maken: ziedaar de aanleiding tot dit opschrift.

Mijn ‘Bragi’ deel I werd 2e kerstdag 1894 voltooid en verscheen in 1897 in de Nieuwe Gids, geschreven in de spelling van De Vries en Te Winkel. Weer drie jaar later verscheen het in afzonderlijke uitgave bij S.L. v. Looy in de V. Sp. Intussen waren in de jaren van 1897-99 de beide andere delen geschreven in de V. Sp.; daarin ook gedrukt in de Nieuwe Gids en in 1901 volgden zij bij Van Looy dl. I. Voor de volledigheid: in 1909 verscheen de 2e druk van dl. I natuurlijk ook in de V. Sp. (maar zonder 'en, 'is, noch, mischien, savonds en swinters, iedille en zo).

[p. 277]

De ommekeer bij de schrijver had dus plaats in 1897. Als pas bekeerde overdreef ik toen, schreef dikwels, 'is voor eens als 't onbeklemtoond was, 'en voor een zonder klemtoon, m'n, z'n als onbeklemtoond mijn en zijn, noch voor nog, savonds en swinters, mischien, iedille en viezjoenen. Bovendien schreef ik de gehele V. Sp. met de volle 9 punten, waarvan nu maar 4 in de spelling-Marchant zijn opgenomen. Het schriftbeeld, dacht ik nu, moest toen wel een veel verbijsterender indruk gemaakt hebben dan het nu geschrevene en ik nam mijn werk weer ter hand en de boekbeoordelingen van die dagen, voorzover ik ze toen bemachtigd, bewaard en opgeplakt had. En nu is het belangrijk voor onze eigen tijdgenoten om de spellingoordelen van toen te vergelijken met het tegenwoordige tumult. Ik heb ze in drie groepen verdeeld voor 't overzichtelijke.

Groep I rept met geen woord over de spelling: Nieuwe Arnhemsche Courant, Haarlem's Dagblad, Brielsche Courant (Joh. H. Been), Nieuwe Courant, Avondpost, Prov. Overijselsche Courant en Elzeviers Maandschrift (Lapidoth).

Groep II meldt de spelling even: Johan de Meester in een uitvoerig feuilleton in de Nieuwe Rotterd. Ct. zegt: ‘Hoe Dr. S. de eenvoud wil, het blijkt uit zijn spelling’; verder hierover niets; 't Alg. Handelsblad: ‘Onze dichter gebruikt niet de spelling van De Vr. en Te W.’ - Het Nieuwsblad van het Noorden is uitvoeriger en ik kan er nu niet dankbaar genoeg voor zijn: ‘De Heer S. is een voorstander van nieuwe spelling. Eerlijk gezegd kunnen we ons met die spelling nog niet in alles vereenigen, maar even eerlijk moeten wij bekennen, dat wij bij de lezing van Bragi er ons geen enkel oogenblik aan gestooten hebben.’ (Ik cursiveer. S.)

Groep III staat scherper in kritiek tegenover de V. Sp. Het zijn de volgende: De Oprechte Haarlemsche Ct. schrijft tussen veel lof deze tirade: ‘Het mag eenigszins vreemd klinken den Heer S. te hooren spreken van iets nationaals [zo had ik n.l. mijn Bragi-opvatting aangekondigd. S.]; hij die het eerste kenmerk van nationaliteit zoo ijverig helpt sloopen. Want de V. Sp. hoe verdienstelijk een poging daartoe in sommige opzichten ook moge zijn, [?? zonder nadere omschrijving van die “opzichten”. S.] is het begin van het einde.’ Toch hoort ten slotte de schrijver: ‘Tot Neerlands grootste dichters.’ Boem, boem! Met deze paukenslagen praeludeert de krant al op de herrie

[p. 278]

van 1934. Maar de lof voor die ‘slooper’ wordt er niet minder hartelijk om gegeven. André Jolles in de Kroniek vindt ‘Bragi’ als gedicht lelijk; alle reden om nu ook over de Vereenv. Spelling uittepakken, niet waar? Mis! Hij valt over z'n voor zijn [hij had moeten zeggen naast zijn, het beklemtoonde], erieka, -lik en dat er tweemaal u voor gij in staat [het ook voorkomende gij zag hij niet]. Hij solt hier nog wat mee om, maar valt in feite alleen over de genoemde afwijkingen van wat zíjn gewoonte was. ‘Er is in principe - zegt hij - niets tegen onnoodige moeilijkheden uit de schrijftaal te verwijderen; veel dat voor historici en etymologen nog van belang is, maar in het bewuste of onbewuste taalgevoel niet meer leeft kan met smaak gewijzigd worden. Trouwens men hoeft hierover geen koude drukte te maken; wanneer tijdgenooten of nakroost niet meer inzien, waarom wij “roode rozen” schrijven zullen zij. van zelf tot de “rode rozen” overgaan. Het is al dikwijls genoeg gezegd, auteurs kunnen zich buiten het officiëele van het geval houden en schrijven zooals het hun goeddunkt.’ Omdat zijn mening hierover duidelijk genoeg spreekt, hoef ik het verdere niet over te schrijven. Hij ziet het alles van auteursstandpunt aan.

J.K. Rensburg in de Groene Amsterdammer juicht daarentegen de V. Sp. toe, maar kan 'en voor 'n en vieooltjes en erieka niet best hebben, omdat ze de woordjes langer maken. Ik moest liever schrijven: direhuid, di, leewrik. De Vr. en Te W., hij moet er niets van hebben, maar de meeste artisten (zijn) zoo jammerlijk laksch.’ [Zelf doet hij ondertussen ook niets in het belang der V. Sp., want hij geeft zelf niet het voorbeeld. S.] Hij valt André Jolles ook verder af en vindt het gedicht nog al goed. En dan ten slotte W.G. v. Nouhuys, toen de grote criticus in de Nederl. Spectator. Deze heeft ook bezwaar tegen een onderscheiding van 'en en een, m'n en z'n naast mijn en zijn. Hij zag scherper dan Jolles; maar de onderscheidingen waren gemaakt, omdat ik het boek als schoollektuur voor de hogere klassen gebruikt zag in mijn geest. Zelf hebben Mej. J. Aleida Nijland en ik het menig jaartje daar ook gelezen met de jeugd. v. N. vindt het ook vreemd dat ik wel haar schrijf en dit niet door 'r of d'r vervang. Ook kan hij niet best tegen het moedwillig weglaten van de welluidendheids-n's. Hij was het met Multatuli eens dat die n's ‘geen kwestie van declinatie’ zijn; en een zin als deze: ‘Onze taal verliest nog meer van

[p. 279]

zijn klankwaarde’ (ik cursiveer) bewijst, dat hij ook zelf, zonder het te weten onze 9e regel toepaste. En, gelukkig, niettegenstaande zijn bezwaren tegen 'en, m'n prijst hij het gedicht. Ging het hem wellicht als het Nieuwsblad van het Noorden onder 't lezen?

Ziedaar mijn oogst in 1900. In 1901 bij dl. II en III ging het nog gladder.

I.	De Brielsche Ct., het Handelsblad, het Nieuwsblad van het N., de N.R. Ct., Avondpost en Prov. Overijss. reppen niet over de spelling.
II.	De N. Arnh. zegt alleen: ‘S. heeft met de gangbare taalregels (? S.) gebroken.’
III.	V. Nouhuys houdt zich bij zijn gunstig oordeel en handhaaft zijn bezwaren (zie boven).

Van de 2e druk van dl. I, die nu ook al weer 25 jaar geleden verschenen is (1909) heb ik geen kritieken ontvangen of bewaard, wel een nagekomen over het gehele werk in de Vrije Tribune (1907). Albert Rehm hoont en vermoordt het daar, doch zegt niets over de spelling.

Wie het bovenstaande rustig in zich opneemt moet verschillende zaken vaststellen:

1^o.	een veel geringere kittelorigheid dan tegenwoordig:
2^o.	dat de kritiek viel op de door ons zelf later afgeschafte dingen, òf op die punten, -lik en ie, die het bij het laatste regeringsbesluit hebben afgelegd; lelik en erieka, vieooltjes; dit laatste schreef al niemand meer;
3^o.	dat men in staat was van iets te houden, te genieten, ook al was men het niet eens met de spelling, waarin het geschreven was; en ze bij zijn hoon zelfs niet gebruikte. ‘Kom daar nu 'reis om,’ zou oom Stastok zeggen.

Ik heb mij zelf aan deze beoordelingen uit het moeras getrokken en wacht nu rustig op kalmer tijden: dan gaat die overdrijving wel over. Moge een ander het ook doen.

Maar - laten wij, Vereenvoudigers, dan nu ook het spellingbijltje begraven en ons neerleggen bij wat beslist is; laat de overdrijving nu ook niet van onze kant komen. Het zou tot schade zijn van onderwijs en jeugd. Als vereniging hebben wij ons bij -lijk voor -lik, bij -isch voor -ies neergelegd, laat nu ook het enkele lid van onze kant de vrede niet verbreken. Laten

[p. 280]

ook wij een voorbeeld nemen aan de rust, waarmee voor 35 jaar zulke dingen besproken werden, zelfs door opgewonden standjes. Des te gauwer zal de psychose wijken en zullen aan de overdrijvers en scheeuwers de schellen van de ogen vallen.

j.b. schepers.