Levende Talen. Jaargang 1937

Het Nederlands op het eindexamen der gymnasia.

In ‘Onze Taaltuin’ van Maart 1937 spreekt Prof. Overdiep er zijn teleurstelling over uit, dat op het eindexamen Gymnasium nog altijd geen plaats is ingeruimd aan het mondeling examen in het Nederlands. Het is een oude kwestie, waarover reeds menig woord is geschreven, maar die niettemin de volle aandacht blijft vorderen van allen, die het wel menen met het Gymnasiaal onderwijs, met het daar verkregen einddiploma, met de toekomst der gymnasiale abituriënten en last not least met de Nederlandse taal zelf. In het belang van al deze betrokkenen mogen we - ik ben het volkomen met Prof. Overdiep eens - niet rusten voor in deze onhoudbare en onbegrijpelijke toestand verandering is gebracht. Behalve voor de Neerlandici als individuën ligt het m.i. op de weg der daarvoor in de eerste plaats aangewezen instanties n.l. M.O.G.A. en de Nederlandse sectie van Levende Talen om met niet aflatende volharding naar die verandering te streven.

De bezwaren tegen de huidige inrichting van het eindexamen

[p. 180]

in het Nederlands kan men kort samenvatten in de beide volgende punten:

1e.	De uiterst onbetekenende plaats die de Moedertaal inneemt in de rij der te examineren vakken.
2e.	De zeer ondoelmatige wijze waarop dit onderdeel wordt geëxamineerd.

Hoe uiterst ondergeschikt de plaats is die het Nederlands op het eindexamen Gymnasium inneemt, blijkt duidelijk, wanneer we deze stellen tegenover die, welke er aan de Middelbare scholen voor is ingeruimd. Is op het eindexamen H.B.S.A. en B. het Nederlands een afzonderlijk vak, dat schriftelijk en mondeling geëxamineerd, zijn eigen plaats inneemt tussen de andere vakken en dus bij de eindbeoordeling vol gewicht in de schaal legt, te meer daar op de H.B.S.A. en op de oude Handelsschool dikwijls over een letterkundig onderwerp een opstel moet worden gemaakt, op het Gymnasium - de Nederlandse talenschool bij uitnemendheid - wordt niet alleen met een vrij opstel volstaan, maar daarenboven maakt het vak slechts een vierde deel uit van een groep. Met de drie moderne talen komt het als één groepcijfer bij de eindbeoordeling op de lijst te staan, waartegenover bij de A's Grieks, Latijn, Geschiedenis en Wiskunde en bij de B's Grieks, Latijn, Wiskunde en de Natuurkundige vakken één aparte groep vormen. Vroeger - ik weet niet precies tot welk jaar, maar het is al een heel aantal jaren geleden - vormde Nederlands met Geschiedenis één groep en had het dus in die groep 50% invloed, thans haalt Geschiedenis de volle 100%, wat ik dat vak graag gun, maar het Nederlands is tot 25% teruggedrongen. Welk een degradatie dit betekent, blijkt te beter, wanneer men daarbij beseft, dat slagen onmogelijk wordt, indien een candidaat in één groep een cijfer behaalt lager dan 4 en daartegenover in twee andere groepen als eindcijfer niet een acht staat. Dit wil dus zeggen dat een 3 voor Wiskunde voor een alpha dodelijk is, zo deze niet gecompenseerd wordt door een 8 voor Geschiedenis en Moderne Talen b.v. Een drie echter voor Nederlands blijft geheel onbesproken, wanneer daar naast staan - en het is gebeurd in de practijk, de ondoelmatige inrichting van het examen maakt dat schier onmogelijke mogelijk - resp. 8, 7, 6 voor Frans, Duits en Engels. Immers dan is de groep gemiddeld 6, dus voldoende.

Uit de examenpractijk van de laatste drie jaren lichtte ik

[p. 181]

onderstaande tabel, alle gevallen, waarin het onvoldoende cijfer voor Nederlands niet de minste aanleiding gaf om den candidaat te doen zakken niet alleen, maar waarbij tevens zelfs geen herexamen, dat zeer nuttige en heilzame gymnasium-eindexamen-corrigendum, zoals Prof. Dr. D. Cohen op de laatst gehouden vergadering van rectoren en conrectoren duidelijk heeft aangetoond, behoefde te worden overwogen. En dit is het vreemde, dat misschien bij geen ander vak een herexamen meer effect zou kunnen hebben dan juist bij het grillige Nederlandse opstel, waarvan het al of niet slagen zo geheel onder invloed staat van de stemming van den candidaat. En juist hier komt de noodzaak daarvan zo weinig tot haar recht; immers geen examencommissie zal er op uit zijn te streven naar een herexamen, dat niet strikt nodig is.

Ned.	Frans.	Duits.	Engels.	Groepcijfer.
4	8	6	6	6.
5	6	8	8	6¾.
5	7	8	8	7.
4	9	9	7	7¼.
5	8	8	7	7.
5	9	7	7	7.
4	8	7	7	6½.
4	8	7	7	6½.
5	8	7	6	6½.
5	7	7	7	6½.
4	7	8	8	6¾.

Voor het examenmoment was de totaal onbelangrijke plaats die het Nederlands op het eindexamen Gymnasium inneemt voor de betrokken candidaten uiterst gelukkig: Van afwijzen was geen sprake en een onaangenaam herexamen na de drukke en vermoeiende examendagen werd hun bespaard. Maar bij velen bracht het vervolg van de historie menige onaangenaamheid en soms ook direct nadeel. Niet alleen begint op den duur het hinderlijke duidelijk te worden van een slecht cijfer voor Nederlands, terwijl toch gedurende de Gymnasiumtijd van een zwakzijn in dit vak niets gebleken was, maar erger wordt het, wanneer men zich òf een betrekking ziet ontgaan, omdat het cijfer voor Nederlands te laag was; immers de mensen uit de practijk hechten veel meer waarde aan zo'n cijfer dan het in werkelijkheid verdient, òf wanneer een beurs geweigerd wordt - ook dat kwam voor - omdat men ‘zijn moedertaal niet beheerst’.

Naast gering en zeer tijdelijk voordeel van de achteruitzetting

[p. 182]

van het vak trad dus groot en blijvend nadeel op. En dit is te erger, omdat het niet nodig is. In de eerste plaats heeft de candidaat niet geprofiteerd van de voordelen van een herexamen, waardoor een 4 of een 5 gemakkelijk tot een 8 op te voeren waren geweest. Heel vaak is n.l. een onjuiste of ongelukkige opvatting van een onderwerp voor een opstel oorzaak van de mislukking van het examen in dit onderdeel. In de tweede plaats gebeurt het dat een 6 voor Nederlands omgezet wordt in een onvoldoende, omdat de candidaat bij zijn andere talen fouten tegen het Nederlands heeft gemaakt, waarvan de straf op het moedertaalcijfer wordt gelegd. Dit naar mijn mening heilloos systeem, sinds vele jaren bij het eindexamen Gymnasium in zwang en waarmee dit jaar ook de H.B.S. gezegend wordt, is te funester en moet daarom te eerder worden afgeschaft, omdat het aanleiding geeft tot de grootste onbillijkheden. Niet alleen hangt de toepassing van dit systeem geheel en al af van den gecommitteerde, waarbij de meer of mindere breedheid van blik van dezen geheel de doorslag geeft, waardoor het ene jaar deze regel voortdurend en het andere jaar nimmer toepassing vindt, maar erger is het, dat daardoor sommige leerlingen ernstig in hun carrière worden geschaad, omdat het leven, met deze examentechniek onbekend, zich op een enkel cijfer blind staart.

Is dus de geringe waardering, die het Nederlands op het eindexamen Gymnasium geniet, enerzijds een miskenning van de rechten van de moedertaal, anderzijds levert zij niet zelden schade voor het leven voor de eindexamenandi, daar hun de gelegenheid onthouden wordt, een verzuim - in een ogenblik van zenuwachtigheid begaan - op een gemakkelijke wijze te redresseren, terwijl juist de practijk aan dit onbelangrijke eindexamenvak zo grote waarde blijkt te hechten. Ik heb de voorbeelden voor het grijpen, dat een oud-Handelsschoolleerling, die zijn taal veel minder goed beheerste dan een oud-Gymnasiast gemakkelijker een betrekking kreeg, omdat zijn cijfer voor Nederlands hoger was, maar het was op een heel andere wijze ontstaan: uit een schriftelijk èn een mondeling examen.

Niet minder erg dan de onbetekenende positie van het vak is daarom de ondoelmatige wijze, waarop het eindexamen Nederlands op het Gymnasium wordt afgenomen. Het vrije opstel als zodanig kan men volledig in zijn waarde laten, zonder er daarbij als enige examenproef ook maar de geringste waardering voor te

[p. 183]

hebben. De gevallen zijn niet zeldzaam, dat een leerling die uitstekend schrijven kan, op het eindexamen zijn cijfer voor Nederlands hopeloos bederft om de doodeenvoudige reden, dat hij niet in staat is in een daarvoor bestemde tijd over een opgegeven onderwerp, waarbij zijn fantasie aan het werk moet worden gezet, een inhoudrijk en afgerond opstel te componeren. Geeft u hem de tijd gedurende een week over een bepaald onderwerp na te denken, hij verrast u menigmaal met oorspronkelijke gedachten in logische ontwikkelingsgang keurig onder woorden gebracht. Geef hem een boek - zuiver literair of meer wetenschappelijk van karakter - en na grondige studie is hij in staat er een duidelijk overzicht van te geven; maar eis van hem op een gegeven uur een opstel en hij zit met van angst vertrokken gelaat een uur op zijn pen te bijten en hij bestaat het een blanco vel papier in te leveren.

Het vrije opstel biedt in 99% van de gevallen de candidaten geen enkele gelegenheid te tonen, of ze op de Nederlandse les iets hebben opgestoken. Het is alleen een middel om er achter te komen of een l.l. wat handig is en wat algemene ontwikkeling heeft. De schroomvalligen trekken steeds aan het kortste eind, terwijl er geen compensatiegelegenheid is. Heel knappe l.l. met uitsluitend achten en hoger op hun lijst en met een uitgebreide kennis van de Nederlandse literatuur zag ik met een 5 voor Nederlands naar huis gaan. Vlotte leeghoofden daarentegen halen met 't grootste gemak een zeven of een acht.

Wil men het opstel als enige maatstaf ter beoordeling van de Nederlandse taalbeheersing behouden - wat m.i. stellig geen aanbeveling verdient - dan moeten we ter juiste bepaling van ons oordeel zeker de kant op door den Heer Höweler enige jaren geleden gewezen in het Weekblad v. Gymn. en M.O.: Er moet veel meer tijd worden beschikbaar gesteld en de leerlingen moeten de beschikking hebben over enige te raadplegen bronnen. De grote practische bezwaren, die daarbij te overwinnen zullen zijn, mogen ons niet weerhouden om deze zeer belangrijke kwestie tot oplossing te brengen.

Maar de eerbied, die we aan onze eigen vaderlandse taal- en letterkunde verschuldigd zijn, moet ons dringen om niet te rusten vóór een mondeling examen in het Nederlands, waarbij dan dit vak als afzonderlijke groep een plaats op het eindexamen krijgt, op het Gymnasium zijn intree heeft gedaan.

[p. 184]

We blijven voortgaan met klagen over het slechte spreken der Nederlanders en we zouden lijdelijk toezien, dat op het eindexamen van de school, waar de meeste sprekers worden gevormd, het behoorlijk mondeling hanteren van de Nederlandse taal geen milligram gewicht in de schaal legt. Dit mag niet langer worden overgelaten aan de liefhebberij van enkele leraars, maar goed georganiseerd en wel omschreven moet dit een belangrijk punt gaan uitmaken van de examenvoorbereiding op het Gymnasium. Er is geen ding, waarmee we de leerlingen voor hun leven van meer nut kunnen zijn dan juist in dit opzicht. Er is ook geen ding, waarbij we meer op de voortdurende toewijding en eigen en oorspronkelijke inspanning der Gymnasiasten zullen kunnen rekenen dan in deze zaak.

En het gemakkelijkste voor de verwezenlijking dezer gedachte is dit, dat het niets behoeft te kosten, wat in deze tijd toch zeker al een buitengewoon voornaam ding is. Niet meer uren, want het kan effect opleveren ook in de thans schaars toegemeten tijd, als alleen maar het Nederlands door zijn betekenis op het eindexamen werkelijk op de derde plaats komt op het gymnasium, waar het officiëel - o ironie van het lot - nog altijd wordt ondergebracht op rapport en eindexamenlijst. Het behoeft ook niet meer te kosten bij de examens, wat volgens de mededeling van Prof. Overdiep het enige struikelblok zou geweest zijn voor den Minister om in dezen tot daden over te gaan. Immers de gecommitteerde voor oude talen examineert iedere A-candidaat 80 minuten mondeling en iedere B-candidaat 40 minuten, terwijl de gecommitteerde voor de moderne talen iedere A-leerling slechts een half uur onder handen neemt, terwijl hij de B-candidaten in het geheel niet ziet.

De marge van respectievelijk 50 en 40 minuten blijft nog ruim genoeg om compensatie te geven voor de groter hoeveelheid correctie, die deze gecommitteerde te verwerken krijgt: twee stuks per A-candidaat en vier stuks per B-candidaat.

Ik hoop van harte dat Prof. Overdiep deze zaak niet zal loslaten en tevens dat de bevoegde autoriteiten haar tot een spoedig en een gunstig eind zullen brengen. Het belang van het Gymnasium, van de Leerlingen en van het Nederlands zullen er ten zeerste door gediend worden.

J. KARSEMEIJER.