Levende Talen. Jaargang 1937

De levende talen op de kweekscholen.
Een adres en wat er mee samenhangt.

Over bijna niet één schooltype wordt in den laatsten tijd zooveel geschreven en gesproken als over de Kweekschool, het opleidingsinstituut voor den Onderwijzer. En daar critici over het algemeen afbraakexperten zijn, behoeft het niemand te verwonderen, dat de Kweekschool tegenwoordig niet heeft te klagen over een teveel aan vrienden.

Het is me dan ook een genoegen, dat het Hoofdbestuur mij in de gelegenheid stelt, iets over de Kweekschool te schrijven, want ik ben een vriend van dat instituut.

Sinds de aanneming van de schoolwet-De Visser is het karakter der Kweekscholen wel zeer gewijzigd. Het was toch deze Minister, die de wiskunde en de drie moderne talen als verplichte examenvakken liet opnemen in het programma der Kweekscholen. Tevens werd per K.B. vastgesteld, dat per week en per klas minstens twee uren onderwijs in die talen behoorde te worden gegeven, wat een totaal aantal lesuren van acht per taal beteekende.

Het mag echter als bekend worden verondersteld, dat in de nimmer uitgevoerde bepaling van de schoolwet 1920 een vijfjarige school is geprojecteerd en dat Minister De Visser een open oog bleek te hebben voor het groote gewicht van onderricht

[p. 331]

in de moderne talen, zoodat deze school de taak werd opgedragen de aanstaande docenten te bekwamen tot het geven van onderwijs in de moderne talen op de Lagere School.

Maar, zooals gezegd, de vijfjarige Kweekschool is steeds een utopie gebleven. Het onderwijs in de moderne talen bleef beperkt tot de acht uren voor iedere taal op een vierjarige school.

Minister Marchant deed den 20sten April 1934 nogmaals een poging om de vijfjarige school te verwezenlijken, doch dit wetsontwerp werd in den zomer van 1937 ingetrokken.

Wel slaagde Minister Marchant er in, de vooropleiding tot de Kweekschool op een betere basis te stellen. Deze Minister bepaalde toch, dat de Kweekschool vanaf het jaar 1933 driejarig zou zijn en dat slechts hij of zij tot de eerste klas van zulk een school kon worden toegelaten, die in het bezit was van een Ulo-diploma A of B, of de eerste drie klassen van een H.B.S. met vijfjarigen cursus of Gymnasium met vrucht had doorloopen.

Het zal iederen insider duidelijk zijn, dat met dit besluit de studie in de moderne talen op hooger plan kwam en dat de resultaten van dat onderwijs niet onder behoefden te doen voor die, welke verkregen werden op gelijksoortige inrichtingen.

Zeer eigenaardig was het nu, dat den 22sten December 1934 een K.B. verscheen, waarbij het onderwijs in de moderne talen, op een Kweekschool gegeven, minderwaardig werd verklaard. Dat K.B. verplicht namelijk den bezitter van het Kweekschool-diploma om een aanvullend examen af te leggen in deze talen, indien hij zich wenscht te onderwerpen aan een examen M.O., zulks om zijn algemeene ontwikkeling in die vakken te bewijzen. En, als om de willekeur van dit K.B. te demonstreeren, de bezitter van de hoofdacte werd van dit aanvullend examen vrijgesteld, niettegenstaande het feit, dat de moderne talen niet als examenvakken op het hoofdacteprogram voorkomen. Het is, alsof de opsteller van dit K.B. in de waan heeft geleefd, dat het wetsontwerp van 20 April 1934 reeds aangenomen was!

Het is echter ook mogelijk, dat het K.B. van 22 Dec. 1934 als overgangsmaatregel bedoeld was en dan zal de Kweekschool wel binnenkort verblijd worden met de intrekking van dit grievend besluit!

Evenwel, louter met het oog op deze kwestie werd dit artikel niet geschreven. De strijd voor het recht kan gevoeglijk worden

[p. 332]

overgelaten aan de Kweekschoolorganisaties, die ten dezen wel diligent zullen zijn, doch een zaak, die ten nauwste met deze materie samenhangt, raakt wel degelijk de belangensfeer van de Vereniging van Leraren in Levende Talen.

Wat toch is het geval? Als gevolg van de maatregel-Marchant, waarbij de Kweekschool van vier-, driejarig werd, zagen enkele leeraren de ‘standing’ van hun vak bedreigd, en zonder aan de gevolgen te denken, werden er door hen op de jaarvergaderingen der diverse organisaties lichtvaardige woorden gesproken, die tot gevolg hadden het nemen van een even lichtvaardig besluit door de Besturen dier organisaties. Deze Besturen verzonden namelijk, zonder voorkennis van hun vereenigingen, een adres aan den Minister van Onderwijs, waarin o.m. de volgende passage voorkomt:

.... dat thans het grootste deel van de leerlingen, die tot de Kweekscholen worden toegelaten, in het bezit zijn van een Ulo-diploma, waardoor, met het oog op het programma der Kweekschool, hun kennis van verschillende vakken, zoals Nederlandse taal, aardrijkskunde, geschiedenis, enz. minder bevredigend is, dan die van de vreemde talen;

dat het hierom o.i. aanbeveling zou verdienen, aan de Kweekscholen de gelegenheid te bieden, desgewenst minder uren aan de vreemde talen en daartegenover meer uren aan andere vakken te besteden;

redenen waarom bovengenoemde besturen Uwe Excellentie eerbiedig verzoeken, wel te willen bevorderen, dat het voorschrift, betreffende het minimum aantal uren voor de vreemde talen van het zesde lid van bedoeld artikel 21 kome te vervallen of tenminste dat aantal worde verminderd. -

Ziehier de reden, waarom dit artikel werd geschreven. Er dreigt een gevaar voor de opleiding van den Onderwijzer en, aangezien het hier dingen betreft, die ten nauwste samenhangen met de doelstelling onzer Vereeniging, is het alleszins gewettigd, om in ons Orgaan iets te zeggen over het adres van voornoemde Besturen.

Het doet zeer vreemd aan, dat de adresseerende Besturen zonder nadere argumentatie beweren, dat de resultaten, bereikt door een Ulo-school (en natuurlijk die, welke verkregen worden in de eerste drie klassen van een H.B.S. of Gymnasium evenzeer, dat ligt opgesloten in de per K.B. omschreven toelatings-

[p. 333]

eischen) minderwaardig zijn aan die, welke verkregen werden op de afgeschafte eerste klas van een Kweekschool, wat betreft de vakken Nederlandsche Taal, Aardrijkskunde en Geschiedenis. Ik wil daar niet over oordeelen, doch het lijkt m.i. veel op een miskenning der resultaten van het onderwijs door anderen gegeven. Nu heb ik wel hooren verluiden, dat de opstellers van het adres zich ‘lichtelijk’ hadden vergist en dat de vakken Zang en Teekenen bedoeld waren, doch zulk een nadere ‘correctie’ zal wel uitblijven, daar die al een zeer schril licht zou werpen op de lichtvaardigheid van het adres. Het feit blijft: de resultaten van het onderwijs in de Nederlandsche Taal, Geschiedenis en Aardrijkskunde zijn volgens het adres minder bevredigend dan voorheen. In deze kwestie hoop ik echter geïnteresseerd toeschouwer te blijven. Het zal stellig vermakelijk zijn om kennis te nemen van de replieken, die de andere partij wel niet schuldig zal blijven.

Wat ons meer belang inboezemt, is het verzoek het aantal verplichte uren voor de moderne talen te verminderen.

Het groote kwaad dat de Kweekschoolopleiding steeds heeft aangekleefd, was de versplintering der leerstof in een veel te groot aantal vakken. Een noodwendig gevolg daarvan was een vervlakking der opleiding. Een Kweekschool was een goed specimen van een der vele buffetaria-schooltypen, die ons vaderland bezit. Men vroeg zich niet af, welke vormende, cultureele waarde onderwijs kon bezitten, dat zich verloor in het doen memoreeren van onsamenhangend feitenmateriaal - er waren hoofden, die volgepropt moesten worden en het programma bood ruimschoots gelegenheid om die proplust te bevredigen. Zelfs het talenonderwijs werd daaraan dienstbaar gemaakt. Vele Kweekschooldocenten toch stelden zich op het standpunt, dat, indien het talenonderwijs vruchtdragend zou zijn, men niet beter kon doen, dan den adspirant-onderwijzer zooveel mogelijk te stuwen in de richting van het L.O. taalexamen. Grammaticaregels, woordenlijsten, thema's en vertalingen. Ziedaar het recept. Zelfs onder de huidige regeling stelt deze en gene nog voor, om in elk geval nog zoo'n anderhalf jaar (dat is dus na de geschetste vooropleiding) grammaticale regels te laten memoreeren en thema's te doen maken. Dat is dan ‘vakstudie’! Eens heb ik zelfs iemand (hij had zeker juist iets over ‘Basic English’ gelezen) de verzuchting hooren slaken, dat het toch zoo wensche-

[p. 334]

lijk zou zijn voor de Kweekscholen, boekjes te bezitten, die zoo'n vijfduizend woorden behoorden te bevatten (die natuurlijk gememoreerd moesten worden) om tot het grootsche doel te geraken: De Onderwijzer behoort niet al te moeilijke lectuur vlot te kunnen lezen.

Indien men zoo staat tegenover het onderwijs in de moderne talen, behoeft het geen verwondering te wekken, dat de waardeering daarvan niet groot is.

Gelukkig worden ook andere stemmen vernomen. Ik lees in een der organen der leeraarsvereenigingen:

... ‘Er zullen nauwelijks andere vakken onderwezen worden, waarbij men zo gemakkelijk den weg inslaat naar de dorre velden van troosteloos verbalisme als juist bij de talen, dus bij die vakken, die van nature bestemd zijn te leiden naar oasen van verkwikking en bemoediging, van bezinning en hernieuwde bezieling. Daarom zij men vooral bij deze vakken van meet af en zonder ophouden op zijn hoede. Ons doel mag niet zijn, zooveel mogelijk woorden, zelfs niet de allermeest voorkomende, er in te heien, ook niet al zouden ze voorkomen in daarvoor expresselijk gefabriceerde zinnetjes, om de leerlingen dan met dit materiaal gewapend op de levende taal los te laten. - Het leren kennen van de grammaticale vormen en het aanleren van een dosis woorden en uitdrukkingen mogen nooit zijn doel op zich zelf. Steeds moeten zij zijn middel tot het doel: in contact te komen met het volk, dat zich van deze vormen, woorden en uitdrukkingen bedient, het volk, zoals het zich openbaart in en door zijn taal, zijn zeden en gewoonten, zijn geschiedenis, zijn culturele waarden, zijn nationale stromingen in het verleden en aspiraties in het heden. - Dan zal de waarde van het onderwijs in vreemde talen voor de ideële vorming van den aanstaanden opvoeder van ons volk zo evident zijn, dat niemand er meer aan denken zal te gaan beknibbelen juist op de uren, voor de moderne talen uitgetrokken.’ (De Christelijke Kweekschool. No. 4).

Indien de zaak door de betrokken Besturen zoo was bezien, had men zich stellig zeer vele malen bedacht, voor men gehoor had gegeven aan de zoo gemakkelijk uitgesproken wensch, die tot uitdrukking kwam in het adres van de reeds genoemde Besturen.

De regeling Marchant heeft tot resultaat gehad, dat op de

[p. 335]

Kweekschool een kerngroep van vakken bezig is te ontstaan, waarvan de talen een deel vormen, die met de overige vakken in onderlinge samenhang, de grondslag zal kunnen vormen van inzicht gevend, vormend, cultureel onderwijs, dat een zegenrijke invloed zal blijken te hebben op de vorming van den Onderwijzer.

Het zou dan ook een niet te verdedigen teruggang zijn, indien men zou willen terugkeeren tot een consolidatie van het oude program. De Kweekschool zal moeten kiezen tusschen het versplinterde, onsamenhangende onderwijs van vroeger jaren en het paedagogisch ingestelde leerplan, dat bezig is zich nu te ontwikkelen.

Natuurlijk zal de verwerping van de eerstgenoemde mogelijkheid met zich mee brengen een bannen van veel, dat tot nog toe als onmisbaar werd beschouwd. Vele parate-kennis paardjes zullen op stal moeten worden gezet; veel traditioneel gegroeide, overbodige rompslomp zal moeten verdwijnen, maar dat alles zal tot gevolg hebben, dat het peil van het onderwijs zal stijgen. Veelweters zijn er in de maatschappij, helaas, reeds meer dan genoeg en nimmer zal de Kweekschool er aan mogen meewerken om dat geslacht in stand te houden. Het intellectualisme met al zijn kwaadaardige uitwassen vormt een bedreiging van ons geheele onderwijs, de Lagere School niet uitgesloten. De Kweekschool heeft tot taak mannen en vrouwen te vormen, die met een warm hart zich geven aan de taak onze kinderen onderwijs te geven. Dat beteekent niet hen vol te stoppen met halfbegrepen wijsheden en dor feitenmateriaal, maar hen te leiden, hen te leeren hun verstand goed te gebruiken, hun gaven van hoofd en hart te ontwikkelen en tot rijkere ontplooiïng te brengen. En hoe zou dat kunnen, indien de eigen opleiding op foutieve basis is gesteld? Indien zij zelve op de gewraakte manier worden opgeleid?

Het is daarom, dat ik waarschuw tegen het reeds meerdere malen genoemde adres. In het talenonderwijs wordt de Kweekschool een onschatbaar middel geboden om het paedagogisch element in de opleiding te versterken.

Het contact met andere volkeren, met de voortbrengselen van de edelste geesten uit hun literatuur en wetenschap kan niet anders dan een verheffende en veredelende invloed hebben op de vorming van den aanstaanden docent.

[p. 336]

Ter wille van den jongen Onderwijzer, ter wille van het Onderwijs, ter wille van het kind, uit liefde voor de Kweekschool waarschuw ik nog eens met klem tegen de gevolgen der gevraagde veranderingen.

J. ABELS.