Levende Talen. Jaargang 1938

Duits in de hogere klassen der H.B.S. A.

Als er iets is, wat ons leraren aan de H.B.S. A de laatste weken in spanning gehouden heeft, dan is het geweest het wachten op het te lang uitgebleven Eindexamenprogramma voor de A-afdeling.

Maar het is nu ten minste in ons bezit.

Voor de tekst mag ik thans wel verwijzen naar onze vak-bladen.

Mijn inleiding heb ik in de eerste plaats gericht op het Leerplan, hoewel ik mij bewust ben, dat de verklaring van het Leerplan zich onwillekeurig in de praktijk zal oriënteren naar het Examenprogramma en naar het komende Haagse Examenwerk. Ik vermoed, dat wij, die op dit ogenblik nog tastende zijn in Juni wel meer over deze materie zullen weten dan thans.

Het was m.i. zeer juist gezien van het Bestuur van Levende Talen om thans dit actuele onderwerp in de verschillende secties aan de orde te stellen en na een korte inleiding de bespreking over dit punt te openen.

Door bijzonder omstandigheden heb ik de stormen van nabij meegmaakt, die in de jaren 1925 tot 1927 over de A-Afdeling en de Hogere Handelsscholen zijn heengegaan. Deze stormen laat ik nu rusten evenals de Rapporten van de Commissies van Verweer uit die jaren, toen de vrienden van de Literair-economische scholen iedere aanval met succes hebben afgeslagen.

Dat alles is geschiedenis geworden en de A-Afdeling heeft een wettelijke basis gekregen en haar rechten behouden.

[p. 67]

Belangrijker voor ons is het Rapport van de Studiecommissie voor het Onderwijs in de Levende talen aan scholen voor Onderwijs op Economische grondslag. Voor enkele niet-ingewijden zij vermeld, dat de Nationale Vereniging voor Handelsonderwijs en het Nationale Bureau voor Onderwijs op Economische grondslag in Juni 1932 een studiecommissie instelden, die tot taak had na te gaan, op welke wijze het onderwijs in de moderne moderne talen aan de verschillende scholen voor Onderwijs op Economische grondslag was. De studiecommissie kreeg tevens opdracht te adviseren over de wijze, waarop dit onderwijs naar haar mening moest worden gegeven en langs welke weg een grotere eenheid in de inrichting verkregen zou kunnen worden.

Aan dat rapport hebben onder leiding van den Inspecteur voor het M.O. Dr. S. Elzinga, 10 collega's en enkele autoriteiten op het gebied van handel en indrustrie meegewerkt.

Op de 2e Landdag voor het Economisch Onderwijs is dat Rapport uitvoerig toegelicht door den tegenwoordigen secretaris van Levende Talen.

Ik kan niet nalaten iederen taalleraar van de A-Afdeling zeer dringend aan te raden kennis te nemen van genoemd rapport, de toelichting daarbij en de op de Landdag gevolgde discussie.

Ons houdt op dit ogenblik bezig de vraag, hoe wij de vier uren, die in klas IV en V voor Duits zijn uitgetrokken, moeten besteden om efficient te werken.

Toch sta ik direct al voor een moeilijkheid; want al is het programma voor de eerste drie klassen overal gelijk, de methode is vaak zo verschillend, dat ik niet mag aannemen, dat de leerlingen aan het einde van de derde klas overal even ver zijn.

Klas IV en V zijn twee aparte etages, die toch samenhangen met, aansluiten moeten bij en één geheel moeten vormen met de onderbouw.

De moeilijkheid om alleen over de 4e en 5e klas te spreken heb ik nog duidelijker gevoeld na het lezen van enkele werken en brochures van recente datum, waarin de psychotechnische methode met klem wordt aanbevolen. De grondslagen van deze leerwijze wijken zo af van onze beproefde, haast eeuwenoude methode, dat ik persoonlijk proefnemingen gaarne aan anderen overlaat. De in de laatste tijd verschenen werken hebben mij nog geenszins kunnen overtuigen van het onjuiste der algemeen gebruikte methode. En onze leerboeken zijn immers al zo ingericht, dat rekening gehouden wordt met de bezwaren der psychologen. Gaan we niet bij ieder nieuw onderwerp in de spraakkunst uit van een stukje levende taal, waaruit wij de regels laten af leiden? Daarbij helpen wij natuurlijk. Een mens kan niet alles alleen vinden.

Wij wonen gelukkig in een vrij land en ieder is vrij om op psychotechnische basis te beginnen. En de tijd zal dan wel leren, wat het beste is.

Het bovengenoemd rapport geeft als doel aan van ons onderwijs aan de A-Afdeling.

a.	ontwikkeling van het verstand, het gevoel en de wil der leerlingen en hierdoor hun opleiding tot mensen met kennis, bekwaamheid en karakter; een opleiding, waarbij ook aan de vorming van hun smaak en het bijbrengen van de nodige beschaving nauwlettende zorg wordt besteed.
b.	goede voorbereiding voor maatschappelijke arbeid in engere zin, door werklust, zelfstandigheid, volharding en vaardigheid aan te kweken.

Dit rapport is tot stand gekomen door samenwerking van mannen van de theorie en de praktijk. Dat was hier juist nodig, omdat men bij onze A-Afdeling meer dan bij de H.B.S. B en het Gymnasium rekening moet

[p. 68]

houden met de eisen van het practische leven, hoewel de algemene vorming op de voorgrond staat. Er bestaan enkele statistieken, waaruit men kan zien, wat er van de abiturienten der Handelsschool en der A-Afdeling terecht gekomen is. Deze statistieken zijn zeer leerzaam en rechtvaardigen het bestaan dezer scholen en hechten hun sanctie aan de gevolgde methode.

Ook de statistiek van degenen, die verder gaan studeren aan de Handelshogeschool of een Handelsfaculteit, vertoont een gunstig beeld.

Ons onderwijs in de A-Afdeling geeft een uitnemende voorbereiding voor het bedrijfsleven, legt de grondslag voor de uitoefening van verschillende maatschappelijke betrekkingen en maakt geschikt voor voortgezette studie. Hier doet zich direct de vraag voor, of dan alle abiturienten geschikt mogen worden geacht voor verdere studie, (aan de Handelshogeschool, voor Indoloog, voor Sociale Geografie). Hierop moet ontkennend geantwoord worden. Maar datzelfde ontkennende antwoord moet gegeven worden met betrekking tot de afgestudeerden van de H.B.S. B. Een zwakkeling voor wiskunde moet niet naar Delft gaan.

Onze leerstof moet zo zijn gekozen en onze methode moet zo zijn ingericht, dat er voortdurend gelegenheid is, evenals op de H.B.S. B of het Gymnasium om het abstracte denken te bevorderen.

Ik keer thans tot het Programma terug en stel mij voor, dat op de voet te volgen.

1. Herhaling en aanvulling der spraakkunst.

Is het toeval, dat de spraakkunst voorop staat of is de spraakkunst an sich zo belangrijk?

Er is een streven om de grammatica terug te dringen, om te spreken van het dienende karakter der spraakkunst, om alleen het hoognodige te geven.

Ik kan met dat streven niet meegaan. Ik kan alleen bevredigende uitkomsten verkrijgen met een flinke grammatica met eenvoudige regels (liefst in 't Nederlands) met sprekende voorbeelden.

Bij een grammaticale regel behoort een toepassing, een thema. De psychotechnische methode verwerpt de thema, wil lezen, lezen, lezen! en dan occasioneel de regels der spraakkunst aanleren. Ik geloof niet, dat mij dat met onze grote klassen zou gelukken. De voorstanders van de nieuwe theorie vergelijken het leren ener taal voortdurend bij het leren spreken van een kleuter. Maar een H.B.S. is geen kleuterschool en een pubescent geen zuigeling. Ik kan niet aannemen, dat die processen gelijk zijn.

Om tot het doel: het schriftelijk en mondeling zich uitdrukken in het Duits, te komen, heb ik oefeningen nodig; bundels vertalingen.

In bovengenoemd rapport wordt geëist, dat het onderwijs in de spraakkunst in de derde klas behoort af te lopen.

Ons programma eist terecht: herhaling en aanvulling in IV en V. Wanneer ik dat zou nalaten, zou ik grove fouten krijgen in het opstel en in de brieven.

2. Als punt 2 van het programma wordt genoemd: de beoefening van het mondeling en schriftelijk gebruik der taal.

Het mondeling gebruik van de taal kan beginnen vanaf de eerste les in de eerste klas, d.w.z. van de kant van den leraar. Hier wordt een onderwerp aangesneden, waarover veel verschil van mening bestaat. Ik maak pas in de derde klas ernst met het spreken der taal.

In de laatste jaren zijn enkele stemmen opgegaan om op de middelbare scholen alleen het passieve taalgebruik te leren en niet het spreken.

Ons programma est terecht: actief taalgebruik. Van veel belang is hier

[p. 69]

het feit, of de leerlingen hun moedertaal goed hebben leren gebruiken (ik bedoel bij alle vakken). Want ieder leraar is naast leraar in zijn vak, leraar in het Nederlands. Wanneer de leerlingen van de 4e klas al 3 jaar voor de klas gestaan hebben om hun les op te zeggen, dan is hun schroomvalligheid al wel verdwenen.

Het is een gelukkige omstandigheid, dat de A-Afdeling gewoonlijk niet zo groot is, waardoor de leerlingen vaker een vertelbeurt krijgen. Met klassen van 30 en meer leerlingen is natuurlijk weinig te bereiken. (Ik denk bij die overvolle klassen geregeld aan de Rotterdamse gemeentelijke autobussen. Vroeger werd stipt de hand gehouden aan het maximum aantal passagiers. Tegenwoordig is de bus nooit vol, er kunnen altijd nog wel een paar bij. 't Is dan soms een gezellige boel in zo'n bus, net als in zo'n overvolle klas. Dat is trouwens ook het enige, wat je van zo'n ‘omnibus’ kunt zeggen.)

Het voorbeeld van den docent is hier van de grootste betekenis. Hij moet zijn taal onberispelijk blijven spreken. Door studie en jaarlijks herhaald bezoek aan Duitsland (liefst met toelagen van de regering) moet hij geheel bekwaam blijven voor zijn taak.

De leerlingen moeten eerst goed leren luisteren.

Op het mondeling gebruik van de taal volgt het schriftelijk gebruik. Eigenlijk zou men deze twee dingen moeten omkeren, want het schriftelijk weergeven der gedachten is gemakkelijker dan het mondeling weergeven.

We moeten onze discipelen dus leren stellen. Ook hier is een goede oefenschool in de Moedertaal een zeer welkome basis.

Voor het spreken zowel als het schrijven moet men beschikken over een vocabularium. Daaraan wordt gewerkt vanaf de eerste klas, vanaf de eerste thema, vanaf de eerste leesles en het eerste zinnetje van den docent. De woordenschat groeit van les tot les. Een hulpmiddel tot vergroting van deze schat is een boekje met woorden en uitdrukkingen. Indien deze woorden in goede zinnen voorkomen, kan men er veel nut van hebben, al mag men het misschien geen schatkamer noemen.

We zullen bij ons onderwijs in stellen wel niet verder kunnen komen dan het weergeven van iets, wat de leerlingen in het Duits of Hollands gelezen hebben of wat hun in hoofdzaak is meegedeeld.

Wie stellen het best? Die veel gelezen hebben, een goede grammatica hebben geleerd, de thema's nauwkeurig geleerd en veel woorden tot hun beschikking hebben.

Ons leerplan eist ook het schriftelijk gebruiken der taal in de vorm van briefwisseling.

Het is dus voorschrift, dat we brieven moeten laten schrijven. Nu dringt zich direct de vraag op: wat voor soort brieven zijn dat en hoeveel tijd moet er aan besteed worden? Ik geloof, dat ik het beste doe, door punt 8 van de conclusies van bovengenoemd rapport te citeren, waar staat:

Beoefening van de briefstijl is voor het talenonderwijs der scholen voor voortgezet onderwijs op economische grondslag belangrijk; onderwijs in handelscorrespondentie heeft slechts waarde, als het dieper wezen van de zakelijke briefstijl in dit onderwijs wordt betrokken.

Mijn opvatting is, dat we niet verplicht worden tot opzettelijk onderwijs in handelscorrespondentie. We behoeven geen correspondenten af te leveren. Wat dan wel? Ik geloof, dat we hier een zekere mate van vrijheid hebben en we van de omstandigheden het hoeveel moeten laten afhangen: Indien mijn interpretatie van het woordje of juist is, dat er twee verschillende werkstukken n.l. een verslag (= opstel) of (en) een handelsbrief zullen

[p. 70]

komen, dan zullen degenen, die thans reeds of in de toekomst handels-correspondentie op school onderwijzen, hun leerlingen bij het eindexamen een brief laten schrijven. Ik wijs in dit verband op het prachtige werk van de Vereniging voor Taalkundig Handelsonderwijs.

3. Lezen en vertalen.

Bij het lezen vraagt allereerst de correcte uitspraak de aandacht. Ieder weet, hoe de klanken van het dialect in alle provinciën van ons land door het Duits heen klinken. De uitspraak is iets, wat niet vanzelf in orde komt, maar iets, waar we op moeten hameren met eindeloze onbarmhartigheid.

Wat we lezen? Hier wordt onze keuze mee bepaald, door het doel. Natuurlijk lezen we ook datgene, wat in de B-Afdeling wordt gelezen (enige belangrijke werken), maar daarnaast zoeken we lectuur, die in de sfeer van de belangstelling der leerlingen ligt. Naast Hollandse uitgaven bestaan er uitstekende Duitse uitgaven, die met behulp van een woordenboek vertaald moeten worden.

Waar de A- en B-Afd. gecombineerd zijn, is men natuurlijk enigszins gebonden.

Het leren begrijpen van moeilijke teksten en het overbrengen in correct Nederlands is een uitstekende oefening tot ontwikkeling der intellectuele vermogen der leerlingen, in niet mindere mate als het vertalen van Latijn of Grieks. Bovendien moeten degenen, die verder studeren reeds op school kennis maken met de stijl hunner toekomstige studieboeken.

Het literaire proza (b.v. een novelle) levert meestal geschikte stof om vóór de klas te vertellen.

Bij het lezen hebben we een geschikte gelegenheid tot Daltoniseren. Er is verscheidenheid van gaven. Van bepaalde, geschikte romans hebben wij in onze schoolbibliotheek een groot aantal exemplaren. Op vaste tijden moet ieder een boek gelezen hebben. De meer begaafden lezen dan zwaardere kost. Een register van het gelezene wordt bijgehouden. De Literatuurlijst uit Levende Talen is een goede wegwijzer.

4. Behandeling van de letterkunde, voornamelijk door het lezen van werken enz.

Hier hebben we weer een gebied, dat we naar omstandigheden groter of kleiner kunnen maken. Ik kan het zonder een Literatuurgeschiedenis niet stellen. Waar heeft men beter gelegenheid de opgroeiende jeugd met problemen in aanraking te brengen dan hier, waar is een uitstapje in het gebied van het Duitse denken gemakkelijker dan in de literatuurles?

Enkele namen moeten het blijvend bezit der leerlingen worden.

Lectuur van kranten is amusant en actueel.

Een schoolreisje in Juli brengt onze jongens en meisjes in aanraking met de Duitse natuur en cultuur.

Een eigen klasselokaal zou ideaal zijn.

Het corresponderen van leerlingen met Duitse Realschüler kan een middel zijn de taal te perfectionneren.

Over de waarde van de grammophoon heeft de vorige spreker ons ingelicht. In iedere school moesten alle goede spreekplaten en Wilhelm Tell als Kurzdrama aanwezig zijn.

De radio zou misschien een prachtig hulpmiddel kunnen zijn. Zou hier voor de radio-Verenigingen niet een nieuw terrein van werkzaamheid kunnen liggen?

Het werk in de A-Afdeling stelt zware eisen aan den docent Maar is er mooier werk dan jonge levens te leiden en te steunen.

[p. 71]

Goethe zei: Was du ererbt von deinen Vätern hast, erwirb es, um es zu besitzen.

Ons mooie werk is: de hulp bij het: erwerben.

Rotterdam.

J. PLEITER Hzn.