Levende Talen. Jaargang 1938

Leerboeken.

Een opmerking bij het verschijnen van de Litteratuur-geschiedenis van West-Europa, door Dr. H.A.C. Spoelstra (Ned.), P.H. Breitenstein (Eng.), Drs. A. Kok (Frans) en W. van der Leek (Duits). (Tjeenk Willink, Zwolle, 1938. ƒ 2,40, geb. ƒ 2,65).

Een opmerking, - geen bespreking van dit werk, waarvan slechts een enkel onderdeel, dat waarin de Fransche litteratuur wordt behandeld, tot het gebied mijner bevoegdheid behoort. Een opmerking, die misschien aansluit bij anderer mededeelingen over ervaringen, opgedaan bij het bestudeeren der Nederlandsche, Duitsche en Engelsche gedeelten van dit leerboek voor vergelijkende litteratuurstudie.

Hoezeer het mij voor den uitgever spijt, een zoo categorische uitdrukking te moeten bezigen, kan ik niet nalaten te zeggen, dat de aan de Fransche litteratuur gewijde paragrafen zeer onbevredigend zijn.

Ik wil hier niet alle tekortkomingen in detail vermelden en stap over kleine onjuist- en slordigheden, die in een schoolboek reeds te betreuren zijn, heen; ik wil mij bepalen tot het noemen van twee typeerende feiten, en houd mij voor belangstellenden of belanghebbenden bereid, mijn andere bezwaren in extenso uiteen te zetten.

1. Over de ‘l'art pour l'art’-theorie wordt op p. 173 gezegd, dat deze het gevolg is van een streven der Parnassiens, zich te stellen tegenover de romantische ongebondenheid en een zoo volmaakt mogelijke versvorm te scheppen. De theorie is dus een onmiddellijk uitvloeisel van de perfectionneering der poëtische vormen. Moge menigeen een gansch andere opvatting zijn toegedaan, vreemder nog wordt onze indruk als wij op p. 197 vernemen dat de ‘l'art pour l'art’-theorie bedoelt, ‘een werk van schoonheid te scheppen, zonder (dat de dichter) zich erom bekommer(t) of het publiek het kan verstaan’. Volgens schr. wilden de Symbolisten tegen deze kunstrichting stelling nemen, doch zij slaagden daar niet in.

2. De paragraaf aan Jules Romains gewijd neem ik eerst in haar geheel over (p. 198):

‘Jules Romains heeft behalve een serie romans, waarin hij een Franse familie, vóór, tijdens en ná de wereldoorlog beschrijft, ook enige verdienstelijke blijspelen gepubliceerd, waarvan het bekendste is Le Docteur Knock ou le triomphe de la médecine. Hierin caricaturiseert hij een arts, die een verlopen practijk doet opbloeien door alle dorpelingen ziek te verklaren en dan zogenaamd te genezen’.

[p. 348]

Hierbij zou ik willen aanteekenen:

1.	Dat de geheele paragraaf chronologisch niet op haar plaats is, daar auteur Romains, uitsluitend met Rostand samen, onderbrengt onder de rubriek ‘Het Toneel’, geschreven of/en opgevoerd ‘omstreeks en na 1885’ (deze paragraaf staat inderdaad tusschen Verlaine en Rimbaud eenerzijds, en France, Loti, Bourget e.a. anderzijds). Over een andere, en een latere tooneelproductie na het einde der XIXe eeuw wordt niet meer gesproken.
2.	Dat bovengenoemde paragraaf Jules Romains (unanimisme etc.) in geenen deele karakteriseert, doch slechts een (onvolledigen) korten inhoud geeft van één zijner stukken.
5.	Dat Jules Romains in ‘een serie romans’ (Les Hommes de Bonne Volonté wordt hier blijkbaar bedoeld) niet spreekt over een Fransche familie; dat de handeling ons tot dusver verplaatst in de jaren vóór den oorlog en dat over de gebeurtenissen van 1914-1918 en daarna niets is geschreven, terwijl het voor allen een volkomen open vraag is, wat de vervolgdeelen zullen behelzen en tot hoever Jules Romains in de geschiedenis zal doorgaan.
4.	Dat Romains niet alleen eenige verdienstelijke blijspelen, maar even belangrijke drama's heeft geschreven (Cromedeyre is in elk geval voor de letterkundige geschiedenis zeer belangrijk; over L'Armée dans la Ville en Le Dictateur dan nog gezwegen).
5.	Dat het bedoelde blijspel niet Le Docteur Knock, maar Knock heet.
6.	Dat het Romains' bedoeling niet is geweest, een caricatuur te geven, maar unanimistisch de psychologische ontwikkeling te toonen van den invloed der (massa-)suggestie op een daarvoor vatbare, inerte menigte (cf. Le Bourg Régénéré, Les Copains en Donogoo-Tonka).

Mijn bezwaar, dat schr. in plaats van een litteraire persoonlijkheid te typeeren (wat desnoods, voorloopig voor schoolleerlingen, in drie of vier regels kan geschieden), den korten inhoud geeft van een willekeurig gekozen, niet eens altijd representatief werk van dien auteur, geldt niet alleen voor Romains, maar ook voor Alphonse Daudet, François Mauriac, Maeterlinck en vooral voor Gide.

MARTIN J. PREMSELA.

Leerboek der Engelse Handelscorrespondentie, met Hulpboek, eerste deel, door R.P.G. Hameetman en H.A. van der Kraan. Eerste deel, ƒ 1,20, geb. ƒ 1,40. Hulpboek, ƒ 1,20, geb. ƒ 1,40. Uitg.: J.B. Wolters' U.M., N.V. - Groningen, Batavia.

De leergang in dit Leerboek der Eng. Handelscorr. onderscheidt zich niet van de reeds te goeder naam bekend staande boeken. De schrijvers zijn ook uitgegaan van Engelse handelsbrieven. in series, n.a.v. welke men Eng.-Ned. vertalingen vindt, of Ned.-Eng., meestal zinnen. Verder geven de samenstellers gegevens voor 't schrijven van handelsbrieven. - De schrijvers van de reeds algemeen bekende en gebruikte boeken hebben waarschijnlijk den schrijvers van dit boek 't gras van de bij uitstek Hollandse onderwerpen, zoals, boter, kaas, groenten, tabak, metaaldraadlampen, enz., voor de voeten weggemaaid; om de schijn van enige oorspronkelijkheid te redden heeft men dus wat minder algemene onderwerpen moeten nemen, zoals: melk-chocolade, galvanometers, kinderkousen, houten gereedschap-kisten.

Uit welke drang dit leerboek dan ook geboren is, is mij niet recht duidelijk, want 't pecunia causa est, kan en mag alleen het verschijnen

[p. 349]

van een boek niet rechtvaardigen. Behoefte bestaat er aan dit Leerboek der Eng. Corresp. beslist niet, want de enige serie van brieven, die iets nieuws geeft en die ik de beste vind van het gehele boek, die n.a.v. een sollicitatie, - zal wel voor weinig leraren, die handelscorrespondentie moeten onderwijzen aanleiding zijn om met dit boek in zee te gaan. - Bij het doorlezen van de brievenseries blijkt mij, dat de samenstellers, en de in 't voorbericht genoemde leraar in de Eng. taal en letterkunde, ‘die zeer belangrijke diensten bewezen heeft’, bedroevend slordig en stijlloos brievenmateriaal gekozen hebben. Het is om deze reden, dat ik deze methode niet kan aanbevelen. Het is alleen uit vlotte, correcte brieven, dat onze leerlingen de correspondentie kunnen leren, de rest is bijzaak en de voorbeelden uit deze methode staan in de verste verte niet op 't niveau van die uit v.d. Gaaf en Bergman, van Meeuwen, Jansonius, de Gebr. de Maar, IJmker en Keizer, om mij tot deze meest bekende leerboeken te beperken.

Al zou de Redactie mij onbeperkte ruimte toestaan, zou 't mij niet lusten om alle euvelen aan te duiden en over te schrijven, die mijn aandacht hebben getroffen. Ik zal mij tot een minimum beperken, dat voldoende mag worden geacht om mijzelf te vrijwaren voor den schijn niet een te vluchtig oordeel te hebben neergeschreven.

Achter het woord customer in de ver van fraaie slotzin van het allereerste briefje moet de komma natuurlijk verdwijnen: As it is a customer, who intends to give me this trial order, which may lead to regular business, I trust that you will make a very favourable quotation.

In brief c, vind ik: as I have very strong competition to meet, in pl. v. as I have to meet, or as I am up to keen, sharp, severe, close, ruthless competition. - English comp. is niet strong.

Waarom is in de zin: which may in the future prove to our mutual advantage, - to be of to lead weggelaten na to prove? Vooral voor jeugdige correspondenten is die constructie te verkiezen.

In c is: your expected delivery date even lelijk als de letterlijke Holl. vertaling zou zijn en constructies als in f en g: for the amount of which you will kindly send me your cheque and receipt of which you will kindly acknowledge, zijn zeker ongewoon, als ze correct zijn.

In de volgende zin: Please send invoice in duplicate immediately goods are despatched (het is geen telegram) is zeker after na immediately door den drukker weggelaten? Dus een drukfout, anders... Welke leerling zou de volgende zin kunnen ontleden en er de logica van snappen, als hij voor elken leraar een puzzle moet zijn: On the 15th we sent you our order, no 41570 for 3 type galvanometers, you having acknowledged receipt of same and stated that you would endeavour to despatch within five weeks.

In We require the cigars to be very mild is require gebruikt voor demand, of de zin moet luiden: We require cigars that are very mild.

De lezers zullen mijn verbazing over de onbegrijpelijke keuze van het slordige brievenmateriaal begrijpen als ik de volgende zinnen citeer: 1. Our customers insist ou having the mildest possible cigar, so will you please select the lightest colours you have? 2. As you do not appear to have an agent in this country, could you put us on better terms for a quantity and so make it worth our while to stock these cigars regularly? In dezelfde brief komt ook 't volgende fraais voor: we should require a reasonably lengthy credit. Uit de volgende brief heb ik kunnen begrijpen, dat a rather long credit bedoeld werd. - Zijn deze brieven niet vol foutieve constructies en stijlloos?

In een der volgende brieven ontmoet ik de volgende zin: However, we

[p. 350]

will keep your proposal before us and we shall not fail to revert to it as soon as circumstances will allow us to do so.

Aan den besten correspondent kan ik 't foutieve gebruik van shall en will vergeven, maar samenstellers van leerboeken behoren 't te weten. Als we met zulke voorbeelden werken, spreekt het vanzelf dat onze leerlingen blijven modderen met de meest elementaire grammaticale begrippen.

Hoe zou de vertaling moeten luiden van: I have much pleasure in agreeing that in our books there is also a balance of 7/2 in our favour? - Can I tender boxes? - Waarom vind ik geen betere vertaling van to cut a loss in 't Hulpboek?

Ik zou niet gaarne de verantwoording op mij nemen van 't gebruik van to advise in: We advise you that the samples are not up to our standard.

The packing was not such as to afford the contents adequate protection, klinkt onaangenaam deftig in dit slordig milieu.

De plaats van yourselves in: as you have yourselves experienced several times, doet mij vreemd aan, - 't lijkt mij meer Hollands dan Engels!

In een en dezelfde zin vind ik: an ordinary case maker's box but a highly finished coachbuilder's tool cupboard, waaruit blijkt dat de samenstellers maling hebben aan hyphens and zelfs in dezelfde brief niet consequent zijn. Geen goed voorbeeld voor de leerlingen! Zo kwam ik ook tegen: an iron merchant, dus als an iron tool en an iron door.

In 't volgende stijlbloempje: The sample boxes I tendered are in every way similar to a quantily I have supplied to the Government as tool chests for artillery waggons, and the whole consignment was accepted, treft ons de uitdrukking to tender boxes, in pl. v. to offer boxes, similar to a quantity moet blijkbaar zijn: similar to those of a quantity en de gehele zending was in 't geheel niet in consignatie gezonden, dus geen consignment.

Tot slot citeer ik 't volgende briefje: We confirm our telephone conversation of even date to the effect that we would like you to call at this office to-morrow 13th. inst. at 10.30 a.m. for an interview with our Mr. Perkins and we understand from the above-mentioned conversation that this time and date will be quite convenient to you. - Dit briefje zou men beter in een klas kunnen gebruiken als waarschuwend voorbeeld hoe het niet moet, dan als model van stijl en correcte expressie. - De heren samenstellers hebben zich blijkbaar voor deze, hetzij zelf-ondernomen of opgelegde taak, overschat: ze zijn te veel van een handelsgeest doordrongen waarvan men bij 't onderwijs niets moet hebben.

't Is echter te betreuren, dat zij met een publicatie als deze de naam van ons economisch onderwijs geen goed doen. Gelukkig dat de meeste docenten bij dit onderwijs op een hoger plan werken, dan deze correspondentie-methode zou kunnen doen denken en dat, evenals veel erger dingen, de geboorte van dit onvoldragen geesteskindje in de onderwijs-wereld spoedig vergeten zal zijn!

Hoe een leraar, die toch niet alleen handelscorrespondentie onderwijst, naast dit Leerboek ook nog 't Hulpboek, dat zonder index nog 90 bladz. telt, er bij kan verwerken is een vraag van tijd en methode, die ik niet behoef op te lossen. Ik had echter verwacht, dat de vertalingen, die men in dit boek als steun voor de correspondentie aanbiedt, model-vertalingen zouden zijn. Dit is helaas ook niet het geval.

He failed to deliver the goods ou the date agreed upon wordt vertaald door: Hij leverde de goederen niet op de overeengekomen tijd af. De heren laten dus het enige woord uit den zin, dat moeilijkheden voor de leerlingen veroorzaakt, weg, - n.l. to fail. Wel wat erg eenvoudig!

[p. 351]

Op bladz. 10, leest men: de prijzen zijn nauw berekend, m.i. geen Nederlands, even min als: een prijsopgave doen.

Op bladz. 49 leren de leerlingen: On the advice, in pl. v. at.

Neen, ik geloof niet, dat dit leerboek schuld krijgt aan het l'embarras du choix!

R. KLAVER.