Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 35

[p. 873]

Georges Adé
Drie zonderlingen

De eerste zonderling die in zijn leven als een ontgoochelaar optrad noemde hij van bij de eerste ontmoeting ‘de schipper’. Hij was naar een nieuwe verkaveling gaan kijken, een aspergeveld en een weide vol molshopen, en was onbeslist op de pas aangelegde bestrating blijven staren, toen een magere man die een dikke, korte, donkerblauwe jas en een stijf petje van dezelfde kleur droeg, traag voorbijfietste. Zonder naar hem te kijken stopte de fietser, als met tegenzin, om naast hem naar de grond te kijken. ‘Ga je hier kopen?’ vroeg de man, in een Mechels dat als ‘gaadeerkoepe?’ klonk; zijn lichtblauwe blik leek achter zijn vettige brilleglazen in een schuwe onverschilligheid verzopen. Het ene woord bracht het andere mee, en zo vernam hij de hele geschiedenis van de verkaveling, in onvoltooide zinnen die de schipper met horten en stoten en lange tussenpauzes uitbracht. Tachtig, negentig jaar geleden had een baron - een Waalse onderwijzer die het speculeren op de electriciteit schatrijk gemaakt had - hier een groot aantal groentekwekers onteigend, een vijver gegraven, populieren geplant en een neogotisch kasteel gebouwd dat na de repressie gesloopt was. ‘Kon dat zo maar, vroeg hij, die mensen onteigenen?’ De schipper bekeek hem nauwelijks maar leerde hem niet zonder meewarigheid dat de baron de boeren tot de verkoop verplicht had. Je moest luisteren. Als de baron voorbijkwam bleven we staan en deden we onze mutsen af. 't Is vandaag niets beter, we betalen belastingen, ze vragen het wel beleefder, maar ze pakken het ons toch ook af. Hij had op het punt gestaan de schipper ongelijk te geven: de staat was geen baron, maar hij besefte wel dat hij maar liever niet aan de schipper moest zeggen dat hij voor de staat werkte.

De schipper fietste de hele dag rond behalve wanneer het zoals die zomer te heet werd. Op een avond dat hij stalen paaltjes rond zijn onroerend goed aan 't poten was, kwam de fietser met aarzelende kronkels aangereden. De ontelbare buurtverhalen met hun

[p. 874]

uitgebreide varianten hadden hem wel geleerd dat de schipper als hij niet fietste in de herberg ‘in 't Bergsken’ verbleef, maar het was de eerste keer dat hij hem dronken zag. De fietser bleef staan, om naar hem geluidloos snuivend te grinniken. De mythologie vertelde ook dat hij thuis soms niet meer binnen mocht en dan maar onder een kartonnen doos - de verpakking van een grote koelkast? - onder de brug over de vaart ging liggen. Hij voelde zich onbenullig van belachelijkheid worden: een vijfendertiger in een versleten short, met een afgebleekt T-shirtje, en op verweerde tennisschoenen, die cement met bouwafval in putjes giet waarin hij dan een donkergroen geschilderd T-ijzer wrikt. De fietser hikte en boerde loom en luidruchtig, en zwijmelde weg.

Een tiental jaren later - de schipper was dood, in een dronkemansruzie had zijn schoonzoon zijn schedel met een hamer ingeslagen en de oudere man die de kliniek te vlug verlaten had was enkele dagen later op straat neergestuikt - ontmoette hij de tweede zonderling, die met grimmige verbazing naast zijn nieuwe tweedehands wagen kwaadaardig mompelend drentelde. Het was een Mercedes-Benz waarvan hij bij wijze van verontschuldiging voor de voortwoekerende roestplekken, de nijdige builen en de lagen aangekoekt vuil, graag beweerde dat Joegoslavische zigeuners hem op drugsmokkel doorheen Mitteleuropa de uitputting juist niet voorbij gereden hadden. Omdat hij toch enigszins zijn stand van provinciaal inspecteur van de geluidshinder in de bedrijven hoog moest houden, had hij de wagen eerst met verbeten ijver opgepoetst, maar had er de brui aan gegeven toen hij een dienstwagen ter beschikking kreeg. De zonderling leek op het eerste gezicht doodgewoon burgerlijk. De kleine gezette kalende man met de kortgeknipte rosse snor en baard droeg een regenjas met een namaak pelskraagje. Hij rookte een cigarillo die hij soms zorgvuldig van tussen zijn tanden haalde. ‘Hoeveel moet dat niet kosten?’ vroeg de man verontwaardigd toen hij met een kartonnen doos vol fruit, groenten, chips, bier en cola uit de

[p. 875]

kruidenierszaak stapte die in de buurt ‘de zelfbediening’ heette. Bijna had hij gereplikeerd: ‘dat zijn uw zaken niet,’ maar al wie hem vroeg of laat in de steek liet zei steevast dat hij een hart van koekebrood had en daarom gaf hij toe: ‘nog zo duur niet, ik heb hem tweedehands gekocht. Voor vijftigduizend. Ik heb wel wat kosten gehad.’ Maar de zonderling luisterde niet: ‘daar moet je wel veel geld voor verdienen,’ ging de man verder, maar zijn zinnen werden onsamenhangend, tot hij alleen nog maar misnoegd gegrom en heftige vloekwoorden kon onderscheiden. Hij voelde een onredelijke boosheid opkomen om het brutale onbegrip van het burgermannetje maar bedacht zich toen hij aan de verveelde en bekommerde blik van de kruidenier die in de deuropening van de winkel was komen staan, begreep dat er iets mis aan 't lopen was. Hij zette de kartonnen doos neer en opende de koffer van de wagen. Nog altijd luidop zijn onvrede uitend schuifelde de roker weg. De kruidenier schudde bezorgd het hoofd. ‘Daar zouden ze toch iets moeten aan doen, meneer,’ zei hij. Het bleek dat de zonderling gestoord was. Bij een farmaceutisch bedrijf afgevloeid met een vergulde handdruk, zelfstandig met een zaak begonnen, wegens frauduleus failliet veroordeeld, opgesloten en verpleegd om van de drankzucht te genezen, en nu een grimmige afwezigheid. ‘Hij valt iedereen lastig, meneer. “En waar haal je al dat geld? En wat doe je ermee?” Hij is al een keer aangehouden omdat hij zijn gevoeg op straat deed, stel u voor, als een hond. En een andere keer was het van dat.’ En met een ondubbelzinnig gebaar beeldde de kruidenier het jachtige aftrekken uit. ‘En kwaad dat hij wordt als hij aangehouden wordt, en maar brullen: “Ik doe toch geen kwaad, dat doet goed, daar is toch niets tegen, wat is daar nu aan?”’

Tijdens de periode waarin de echtelijke onenigheden tot een wansmakelijk samenwonen herleid waren, zag hij de dwaze werkloze nog enkele keren, telkens achter het raam van de herberg ‘in 't Bergsken’, wezenloos naar buiten starend en cigarillo's rokend die hij niet eens meer van tussen zijn tanden haalde. De toorn in de blik van de zonderling was schijnbaar in een on-

[p. 876]

welwillende spot omgeslagen, die hem ontredderde: was het bestaan, of was het: dat bestaan, in de grond eigenlijk niet volkomen belachelijk?

Het was dan ook met een wrevelige ontgoocheling dat hij de laatste zonderling in zijn leven zag optreden. Hij had in een randgemeente een vervallen herenhuis gehuurd waarvan hij de benedenverdieping industrieel bewoonbaar gemaakt had: een groot vierkant stuk schuimrubber, deuren op schragen, tuinvouwstoeltjes en buislampen. De stille burgerstraat gaf uit op een brede verkeersader met lage winkelwijken, die ook als een invalsweg naar het centrum fungeerde, zodat je van het einde van de negentiende eeuw in een suburbs uit het kerntijdperk kon stappen. De zonderling drentelde de stille buurt dagen lang af, een metalen stootwagentje voortduwend waarop hij in grote kartonnen dozen de onbegrijpelijkste voorwerpen die hij uit vuilniszakken en bakken, en containers viste, liet vallen. Hij droeg een lange grijze jas, een vettige broek en zware, verbazend goed bewaarde zwarte schoenen. Soms droeg hij een wollen muts maar vaker nog een vormeloze deukhoed. De huid van zijn gezicht en zijn handen, die altijd in gebreide wanten gehuld waren, was vuilrood verweerd, klissen grijs haar hingen langs zijn oren, en zijn ogen lagen achter zijn dikke brilleglazen in hun vocht te zwemmen.

Maar wat vooral zijn weerzin wekte, dat was de slefferig sukkelachtige gang waarmee de gebochelde zonderling zich kreunend en steunend voortbewoog, terwijl hij de eindeloze onverstaanbare monoloog van zijn misnoegdheid bleef voordragen. ‘Ik denk dat ik hem ken,’ had zijn lief hem gezegd, ‘dat is de zot uit de Theodoor Verhaegenstraat.’ Hij had nog geen bochel toen zij jong was, maar de straatverhalen zegden dat hij negenennegentig huizen bezat en in het notarishuis dat hij van zijn ouders geërfd had, op een schat leefde. Iedereen vroeg zich af hoe het kwam dat er nog nooit ingebroken was. ‘Ik heb nog zo'n zot gekend, vertelde het lief, de echte eigenaar van het kasteel van Alde Biezen, en

[p. 877]

dat was enorm groot, met bossen en gronden errond, die heeft tot aan zijn dood in een donkere keuken geleefd. Er stond een frigo, maar die was al lang afgekoppeld, en daar bewaarde hij zijn eten, in een grote pan, die hij nooit afwaste, iedere dag verwarmde hij de resten van de dag tevoren.’

De waarschijnlijk steenrijke zonderling maakte hem soms onberedeneerd woedend. Hij had hem bij de schouders willen grijpen en hem dooreenschudden: ‘onnozelaar, zou hij gezegd hebben, doe je het met opzet, als een krankzinnige landloper leven? Wat zouden wij allemaal niet kunnen doen met dat geld van jou?’ Hij had de zonderling nooit zien praten, tot hij op een stralende ochtend hem achter zijn karretje zag staan grinniken en stukken woorden uitkramen tegen een jonge man die een zwart leren motorrijderspak droeg, maar die er te verdwaasd moe uitzag om zich vervaarlijk te gedragen. Hij hoorde niet wat de zonderling zei, hij wilde het ook niet horen zozeer was hij door zijn woede ingenomen. Hij maakte die dag ook ruzie met zijn lief, en dat was het begin van het einde van hun verhouding.