Onze Taal. Jaargang 77

[p. 268]

Taaladviesdienst
Gaten in de taal
Rokers op straat

Hoe noem je je broer en zus in één woord? Is er een woord voor het geluid van schaatsen op natuurijs? En zou er een treffende term te bedenken zijn voor het half afgescheiden restaurantzitje dat de Engelsen ‘booth’ noemen? Denk mee en vul de gaten in de taal.

Hoe gaan we rokers noemen die hun sigaret noodgedwongen buiten de deur van een horecagelegenheid opsteken? Dat vroegen we ons af in het zomernummer van Onze Taal. Zijn er creatievere termen te bedenken dan het woord buitenroker?

■Negatief

Zo'n veertig mensen hebben in totaal honderd woorden aangedragen voor de buitenrokers. Het woord buitenroker, dat we al in de oproep genoemd hadden, maakt vanwege zijn letterlijkheid zeker kans om een vast begrip te worden. Vergelijkbaar is stoeproker. Een dubbelzinniger woord is deurroker: hij staat niet alleen bij de deur, maar rookt ook ‘deur’ (‘door’).

Veel suggesties getuigden van fantasie en creativiteit: asfaltteerder, expaf, indiaan (vanwege de rooksignalen), nico (denk ook aan bob) en sigaar (‘de sigaar zijn’) zijn zomaar een paar voorbeelden. Sommige voorstellen waren uitermate negatief, zoals asbakkenras, paf-, peuk- of rookparia, stinkiewinkie, teringlijer en uitstinker. Drie mensen stelden voor de buitenroker buitenstaander te noemen - geen positief begrip, al levert het gezamenlijk buiten staan soms heel leuke contacten op. Smirting heet dat in het Engels, een combinatie van smoking en flirting.

■Verdreven

Er is één woord dat de letterlijkheid van buitenroker combineert met een beladenheid die voor zowel pro- als antirokers acceptabel is: uitroker. Dat woord is ook het vaakst voorgesteld: zes keer. Uit doet natuurlijk aan buiten denken, maar ook aan bijvoorbeeld ‘een avondje uit’ en de slogan ‘Uit, goed voor u’, schrijft Peter Hoogervorst. En het woord als geheel is net zo goed een afleiding van uitroken in de zin van ‘wegjagen, verdrijven’. Rokers voelen zich verschoppelingen en zouden uitroker als geuzennaam kunnen gebruiken, terwijl niet-rokers het prima vinden dat ze de sigaret naar buiten hebben verdreven.

Taalkundig gezien hééft uitroker die dubbele betekenis ook: je kunt het als samenstelling van uit (‘buiten’) en roker zien, maar ook als afleiding van uitroken. Bijzonder is wel dat het dan niet ‘degene die uitrookt’ betekent, maar ‘degene die uitgerookt wordt’. Onze taal kent wel meer woorden met zo'n ‘omgekeerde’ betekenis, zoals afdankertje, bijsluiter en oplegger.

Popgroep Radiohead bood zijn nieuwste album aan tegen een door de koper te bepalen prijs.

Oproep: prijs naar goeddunken

In allerlei landen zijn er musea en kerken die toeristen geen verplichte entree laten betalen, maar wel vragen om een vrijwillige bijdrage. Dat verschijnsel komt soms ook voor bij het aanschaffen van concrete producten. Dit jaar bood de Britse popgroep Radiohead zijn nieuwste album aan tegen een door de koper te bepalen prijs - zonder minimum- of maximumbedrag te noemen. En ook de bezoekers van de jongste editie van Poetry International in Rotterdam konden deze zomer zelf bepalen wat ze ervoor overhadden.

Hoe zou u zo'n niet door de verkoper vastgestelde verkoopprijs noemen? Laat het ons weten via [e-mail] of Onze Taal, t.a.v. Taaladviesdienst, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag.

Stuit u zelf weleens op een verschijnsel waarvan u merkt dat er geen gangbaar Nederlands woord voor bestaat? Dan willen wij dat graag in deze rubriek voorleggen aan de lezers. Stuur uw suggesties naar de Taaladviesdienst.