Vijftigh lustighe historien oft nieuwigheden Joannis Boccatij

Drie jonghe mannen sottelijck heur have verdaen hebbende comen tot armoede: der welcker Neve, waer mede zy verselschapt waren, als vertwijfeldt wederomme t'huyswaert treckt met een Abt die hy des Conincks dochter van Enghelandt bevint te zijn, de welcke hem te Man neemt, daer door hy naemaels alle de schanden sijnder Oomen verwint ende stelt die wederomme in goeden state.

De sevende Historie.

Verclarende de periculen van doorbrengerije ende de verscheyden veranderinghen des ghelucx.

VOormaels woonde in onse stad van Florencen een Ridder ghenaemt Messire Thebalde, den welcken eenigen vant geslachte der Lambertierts, anderen vanden Aggianters gheweest segghen te zijn. Dese was in sijnen tijden een seer rijck Ridder, ende hadde drie Sonen, waer af d'eerste ghenaemt was Lambert, de tweede Thebalde, ende de derde Agolandt, al t'samen schoone ende bevallijcke Jonghelinghen: maer soo jonck dat de outste noch niet te vollen out en was achthien Jaren, als de voorseyde Messire Thebalde quam te sterven: die heur als sijn Erfghenamen, alle sijn goeden achter liet.

De welcke siende dat sy nu rijc gebleven waren van gereeden gelde oock van ligghende Erven sonder eenich ander bestier dan van heur eyghen selfs wille, begonnen heur haeve sonder eenigh bedwanc oft hinder te verdoen: zy hielden groot ghetal van Dienaeren, seer veel costelijcke Peerden, honden, Vogelen, oock mede stadelijck open Hof, ende

[p. D2v]

hielden Tornoyspelen, groote giften schenckende: sulcx dat sy niet alleenlijck al en pleechden dat den Edel-lieden betaemt, maer oock mede alle dat den lust heurs joncheyts voor oogen quam. Maer sy en leyden sodanigen leven niet lange, oft den schat, die hun vanden vader nagelaten was en began met allen seere te minderen, ende overmidts heur incomsten den grooten staet die sy bestaen hadden, niet en mochten onderhouden, so begonsten sy heur landen ende erven te belasten, ende te vercoopen, sulcx dat sy heden het eene ende morgen het ander vercochten: het welcke sy nauwelijcks te recht vermercten voor dat sy al by nae tot niet waren gecomen: doen opende de armoede heur lieder oogen die vanden rijckdomme verbonden waren geweest. Om dieswillen heeft Lambert sijn ander twee gebroeders tot hem gheroepen: de welcke hy onderwees hoedanich de eere van hunnen Vader, ooc hoedanich ende hoe groot hunlieder rijckdomme was gheweest, ende ooc mede tot hoedaniger armoede sy nu door henlieder overdadich verteren gecomen waren: hunlieden (soo wy best mochte) radene datmen eer hunlieder armoede noch claerder bleeck, het selfde weynich datter noch ghebleven mochte zijn te vercoopen, ende ghelijckelijck te gaen vertrecken in eenige ander woonplaetse. Het welcke sy al ghelijck deden, ende zijn sonder yemant adieu te seggen, oock sonder eenige feest te maken wt Florencen gescheyden: sulcx dat sy tot geen plaetsen en vertoefden tot dat sy in Engelant quamen. Daer huerden sy een cleyn huysken, teerden soberlijc, ende begonden op groot woecker te leven. Hier inne was hunlieden het geluc so jonstich, dat sy binnen luttel jaren een machtighe somme penninghen over vergaerden: het welcke oorsaecke was dat sy nu d'eene dan d'andere met hunlieder ghelt wederomme tot Florencen trocken: daer sy een groot deel van hun erven wederomme losten, ende cochten daer ooc noch veel ander landen toe: ende heur wyven trouden: maer onderhielden nochtans al doorgaende heenen den woecker in Enghelant: derwaert sy (om heuren handel te drijven) heenen sonden een jonck man dat heur Neve was, ghenaemt Alexander. Also bleven sy drie tot Florencen, nu al vergeten hebbende in wat ellendiger state sy te vooren vant onmatich verteeren by hunlieden ghepleeght, ghebracht hadden gheweest: sulcx dat sylieden niet tegenstaende sy hem beladen saghen met ghesinne, sonder eenich achterdencken noch hooger teerden dan sy oyt ghedaen hadden ende hadden altijdt goet gheloove byden Cooplieden. Dese overdadige costen werden sommige jaren ghevoedt ende onderhouden doort gheldt dat Alexander altemet derwaerdt sandt: de welcke bestaen hadde sommige Edellieden ende Baroenen van dien lande te leenen op haer sloten, dorpen ende ander incomsten, daer hy een onmatelijck gewin wt hadde. Middelertijt dat dese gebroeders aldus rijckelijcken teerden, soo dat sy oock onderwijlen, alst hun ghebrack, gelt ontleenden, heur geheel betrouwen altijdt hebbende op Enghelandt, soo is daer teghen elckerlijcks vermoeden een oorloge opgheresen tusschen den Coninc van Engelant ende een sijnre sonen: het welcke oorsake was dat al tgeheele lant in roere quam, so dat het d'een metten eenen en de d'ander metten anderen hielt: waer door Alexander alle de plaetsen die hy beleent hadde ontweldicht waren, sulcx dat hen daer niet meer en bleef daer hem profijt af quam. Maer altijt hopende van daghe te dage datter tusschen den vader ende sone vrede soude werden, ende datmen hem dan alle tsijne weder leveren soude, so wel hooft somme alst verloop, en wilde hy geensins wt het landt vertrecken. De drie ghebroeders tot Florencen, die heur overdadighe costen niet met allen en matichden, leende dagelijcx soo langer so meer. Maer als dit een deel jaeren gebuerde, ende men geen betalinghe

[p. D3r]

en sach comen, soomen henlieden altijdt wel toe betrout hadde, en quamen zy niet alleen wt het gheloove (maer dat noch meer is) waren terstont in ghevanckenisse ghestelt van heur schultheeren, die betalinge eyschten: ende want heur erven ende goeden tot die gheheele schulden niet volstrecken en mochten, bleven sy voor de reste ghevanghen: sulcx dat heur wyven ende kinderen armelijck ghecleedt, van d'een Dorp tot het ander swerfden sonder eenighe hope meer te verwachten dan armoeden ende van ellendich leven, ende dat heur leven lanck gheduerende. Alexander hadde nu al lange verwacht op een vrede in Enghelandt, de welcke siende datter niet af en wert, ende hem latende duncken, dat hy behalven sijn verloren macht aldaer om de inninge sijnder schulden oock in sorghen stont van sijns selfs leven, heeft voor hem genomen wederomme te keeren nae Italien. Alsoo is hy alleen opten wech gheslagen ende wt Brugge rijdende (sach hy by gevalle) oock van daer rijden eenen Abt in witten gecleet, verselchapt zijnde met vele Monnicken, met veel dienaren ende bagagien die voor henen trocken: achter den welcken oock volchden twee ridderen van des Conincx maechschap, waer mede Alexander hem verselde, also hy daer kennisse aen hadde ende werdt vriendelijcken in heurlieder gheselschap ontfanghen. Alexander also met hen rijdende, vraechde wat Monicken dat waren die daer voor henen reden, met soo grooten gesinne, ende ooc waer sy wesen wilden: Totten welcken een vanden Ridderen antwoordende seyde: de ghene die daer voor rijdt is een jonc Edelman van onsen maechschappe de welcke onlancx Abt is ghecoren van een de beste Abdije die int gheheele Coninckrijck van Engelant is: ende want hy jongher is, dan de decreten yemandt toelaten tot soodanigen weerdicheyt ghecoren te werden, trecken wy nae Roomen om dispensacie van sijn ouderdom van onsen heylighen Vader te verwerven ende hem in sijnen state te bevestighen: maer dit en meucht ghy niemant seggen. Aldus nu dese jonghe Abt vast voort reedt, dan voor sijn volck, dan achter sijn volck, alsoomen dese machtighe Heeren over wech ghemeenlijcken siet doen: so gevielt op eenen dach dat hy benevens hem sach desen Alexander, dat een schoon jonc Man, ende tot een verwonderen toe eersaem van gelaet ende vriendelijck, ooc lieflijck van sprake was: de welcke hem in dit eerste aencomen wonderlijcken wel behaechde, ja so seere, dat hem noyt te voren eenigh dinck soo aenghenaem bevallen en was dies hy hem by hem geroepen hebbende, vriendelijck met hem began te spreken ende hem te vragen wie hy was, van waer hy quam, ende waerwaerts hy ginck. Den welcken Alexander vrijmoedelijcken alle sijne saken vertelde, hem zijnder vragen vernoechde, ende hem sijnen dienst (hoe wel de macht cleyn was) aenboot na alle sijn schamel vermogen. De Abt aenhoorende sijn welbespraectheyt die soo manierlijc was, ende in sonderheyt overleggende wat des joncmans hanteeringe was, liet hem duncken dat hy van edele aerdt moeste zijn niet tegenstaende hy borgerlijcken handel bedreef: dies hy nu al wt mededooghen van sijn tegenspoeden beweecht zijnde, den jongelinc goedertierlijcken began te vertroosten ende seyde: hy behoorde altijt op goeder hopen te leven, want hem onsen Heere indien hy een oprecht eerlijc man waer wel wederomme soude verheffen indien state daer hen het ongeluck af verstooten hadde ende noch hooger, ende badt hem daer boven, ghemerct dat hy nae Toscanen reede (daer sijnen wech mede streckte) dat het hem ghelieven soude te blijven in sijn gheselschappe. Alexander dancte hem ootmoedelijcken van sijnen troost, seggende dat hy bereet ware alles te doene dat hen believen soude over hem te gebieden. Alsoo is hy over wech ghereden metten Abt, den welcken veel nieuwe gedachten int

[p. D3v]

hooft ommedraeyden, overmits hy desen Alexander ghesien hadde: ende is gevallen na veel dachreysen dat sy quamen in een dorp daer gheen goede herberginghe en was: ende overmidts des Abts voornemen was dien nacht aldaer te blijven, so dede Alexander hem al sitten ten huyse van eenen Waert die sijn seer goede kennisse was: daer hy des Abts camer toe liet rusten inde bequaemste plaetse vanden huyse na gelegentheyt van dien. Also was nu Alexander Fourir geworden vanden Prelaet, dies hy (als die sulcx wel doen conste) alle sijn ghesinne doort Dorp bestelde, d'een hier, d'ander daer, also hy alderbest mochte. Als de Abt maeltijdt gehouden had: dwelck nu al spade inder nacht eerst geeynt wert, en elckerlijck te bedde was gegaen, so vraechde Alexander den Waert waer hy beste soude mogen rusten. Den welcken den Waert antwoorde: Dat en weet ick inder waerheydt niet. Ghy siet dat alle de bedden beleydt zijn sulcx dat ic met mijn huysgesinne gedronghen zy op banken te slapen. Nochtans sijnder ontrent mijns Heeren camere sommige coren solders, daer sal ic u wel brengen ende sullen daer wel eenighe bedden spreyden, daer ghy (indien u belieft) desen nacht so ghy best meucht slapen sult. Hoe sal ic sprack Alexander moghen gaen in mijns Heeren camer, die so cleyn is, datter geen van sijn monicken en heeft mogen slapen? hadde ic dit geweten doen men die bedden decte, ic soude de monicken opten coren solder hebben doen decken, ende daer gaen slapen daer sy lieden zijn. Dat is nu al geschiet, sprack de Waert, maer my dunct dat ghy (indient u belieft) hier veel gemackelicker meught wesen dan ergens: mijn Heere die slaept nu, ende het ander is beschickt, dus sal ick u al soetelijck een kleyne matte spreyden, daer inne ghy slapen sult. Alexander merckende dat sulcx wel gheschieden mochte sonder den Abt eenich letsel oft moeylijcheydt te doene, was daer inne te vreden, ende voechde hem daer also stillekens toe, als hem doenlijc was. Maer ten mochte so sachtelijcken niet geschieden, oft den Abt, die ghestadelijc op sijn nieuwe begeerten denckende niet en sliep, ende hoorde wel alle het ghene dat de Weert ende Alexander onderlingen gesproken hadde, ende hoorde van gelijcken hoe dat Alexander slapen ginck, dies hy gantsch wel te vreden zijnde in hem selven began te seggen aldus: onse Heere heeft my nu bequamen tijt geset om mijn verlanghen te vernoeghen: in dien ick die nu niet waer en neme, zy en sal my mogelijck in lange niet weder so schoon overcomen. De Abt al so geheelijck van sinne zijnde om hem te nemen ende van gelijcken vermoedende dat yeghelijck in sijn herberghe te ruste was, heeft met sachter stemmen gheroepen Alexander: ende seyde hem dat hy soude comen by hem leggen slapen: de welcke na veel betamelijcke weygeringen nu al ontcleet zijnde, by den Abt is gaen liggen. De Abt leyde sijn hant op des jonlincx borste ende began hem aen te tasten min noch meer dan de jonghe amoreuskens gewoon zijn te doen haer liefkens inder minnen. Hier inne wert Alexander geheel verwondert: ende wert beducht dat die Abt ter avontueren met schandelijcke liefde mochte ontsteken zijn: daer door hy hem alsoo began te tasten ende te strijcken. Desen ancxt is den Abt terstont geware geworden, ende dat uyt vermoeden oft door eenich gelaet dat Alexander mochte bedryven, dies hy began te lachen, ende metten ganghe een hemde ontknoopende dat hy aen hadde nam hy Alexanders handt, leyde die op sijn borste ende sprac tot hem: Alexander wilt die oneerlijcke gedachten uyt uwen sinne stellen ende soeckt hier onder op dat ghy meucht weten wat ick verberghe. Alexander sijn handt gheleyt hebbende op des Abts borste, vant twee cleyne ronde borstkens hart ende gladt, niet anders dan oft zy van yvooren waren gheweest: daer door hy stracx merckende dat het een vrouwe was, haer

[p. D4r]

terstondt vriendelijcken omheldse, ende wilde sonder verder ghenoot te zijn cussen, maer sy sprack tot hem: en genaeckt my niet naerder voor dat ghy ghehoordt sult hebben tgeene dat ick segghen wil. Ic ben (so ghy nu bekennen meucht) een vrouwe ende geen man, die maeght uyt mijnen huyse ghescheyden ende nae den Paus getrocken sy om van hem te houwelijcke bestaet te werden, maer als ick u onlancx eerst wert siende ist gevallen, oft door u geluc, oft door mijn ongeluck, datter sulcke liefde in my tot uwaerts ontsteken werdt, dat noyt vrouwe een man meer dan ic u doen en beminde dies mijn voornemen is u, boven yemant anders, tot eenen man te nemen: maer wilt ghy my niet tot eenen wijve, soo gaet wederomme van hier ligghen daer ghy terstondt laecht. Nu al hoe wel Alexander haer niet en kende, nochtans merckende op 't geselschappe ende gesinne dat zy met haer hadde, so liet hy hem geduncken dat zy Edel ende rijck was, oock mede sach hy op haer wtnemende schoonheydt: dies hy terstont sonder eenich langhe bedencken antwoorde dat hem sulcx, nu dat haer beliefde, met allen seer aengenaem ende lief was. Doen is zy over eynde geseten opt bedde voor een cleyn tafereelken daer onsen Heere inne gheschildert was, ende stack hem eenen rinek aen zijn handt sulcks dat sy elck ander daer trouden. Daer nae hebben zy d'een den ander met grooter genoechten over weer-zijden omhelst ende dien nacht voordts met vreuchden overghebracht. Als zy daer nae te samen overleyt hadden hoe sy haer saecken voort belegghen soude, is Alexander metten dageraet opgestaen, ende wederomme sonder yemants weten uyt der Abts camer ghegaen ter plaetsen van waer hy ghecomen was ende eerst gheleghen hadde. Alsoo heeft hy hem vrolijck opten weghe ghesteldt metten Abt ende met zijn gheselschappe: sulcx dat zy nae een deel daghen ghecomen zijn binnen Roomen. Als sy daer sommighe daghen gheweest waren, soo is de Abt met die twee Ridders ende met Alexander sonder yemant meer voor den Paus gecomen: den welcken zy nae dat behoorlijcke eerbiedinghe ghedaen was began aen te spreeeken aldus. Alderheylichtste Vader, het is alsoo (soo u heylicheydt bat dat yemandt anders bekent is) dat yegelijc die wel ende eerlijck wil leven schuldich is nae al zijn vermoghen te vlieden alle oorsaecke die hem tot het tegendeel oft contrarie van dien soude mogen trecken: dies hebbe ic dan uytter begeerlijckheyt van eerlijck te leven, my selven vluchtich ende opten wege ghemaeckt om hier te comen, ende dat in sulcken ghewade als u heylicheyt my nu in mach aenschouwen, met een deel schats des Conincx van Enghelant mijns vaders, op dat u heylicheydt my te houwelijck soude besteden: overmits mijns Vaders meyninghe was my (die, soo ghy sien meucht, noch jonck ben) te houwen aenden Coninck van Schotlandt die met allen out ende seer bejaert is, hoe wel nochtans zijn ouderdom met allen soo gheheel oorsaecke is gheweest van dese mijn vluchte, als de vreese van yet te bedrijven (door die crancheyt mynder jeucht indien ick hem te wijve waer geworden) dat tegens de Godlijcke Wetten ende tegens de eere vant Coninclijcke bloet mijns Vaders gheweest mochte zijn. Als ick nu aldus gesint zijnde herwaerts quam, so heeft onsen Heere alleen te recht wetende wat yeghelijc van noode is, my voor ooghen ghestiert, ende dat (soo ick gheloove) door zijn heylighe bermherticheyt den geenen dient my behaecht heeft mijnen man te wesen, ende was dien jonghen Edel-man (onder dit seggen op Alexander wijsende) dien ghy hier sien meucht benevens my: wiens eerbaerheydt ende deuchde wel weerdich zijn eenige groote vrouwe te hebben hoe groot die oock zijn mach: niet teghenstaende de edeldom sijns bloets ter avontueren niet te ghelijcken en is by de ex-

[p. D4v]

cellentie vant Conincklijcke bloet. Also hebbe ick hem dan tot mijnen man vercoren, ende en wil nimmermeer geenen anderen man, Godt geve oock wat mijn Heer vader oft yemandt anders daer af beduncken mach daer door de hooftsaeke die my hier dede comen al vervallen is, hoe wel ic dies niet te min mijn voorghenomen reyse noch hebbe willen volbrengen: eensdeels om te versoecken de heylighe plaetsen (daer dese stadt vol af is) van gelijcken ooc u heylicheyt te sien, ende oock eensdeels op dat het verbandt van desen houwelijcke, dwelc alleenlick voor Godt tusschen Alexander ende my besloten is, oock opentlijck gheschieden soude in tegenwoordigheydt van u heylicheyt ende van gelijcken voor meer ander menschen. Hieromme bidde ic u ootmoedelijcken dat ghy u het gene dat Gode ende my blieft heeft, ooc aengenaem laet wesen ende ons u benedictie wilt geven, op dat wy inde selfde seegheninghe, als tot meerder versekeringe des genen wiens stadthouder ghy zijt, te samen vredelijcken moghen leven tot Gods ende tot uwer eeren ende int laetste ooc salichlijc mogen sterven. Alexander werth hoogelijck verwondert als hy verstondt dat zijn wijf des Conincx van Enghelants Dochter was, dies hy met ongelooflicker vreuchden verblijt wert: maer noch al veel meer waeren die twee Ridderen verwondert ende bitterlijcken verstoort, dat zy indien zy anders dan in des Paus tegenwoordigheyt geweest waren, Alexander, ende ter avontueren haer vrouwe selfs overdaet gedaen souden hebben. Aen d'ander sijde en gaft den Paus oock niet minder vreemt dat zy in sulcken habijte was ende alsulc een te man vercoren hadde: maer wel verstaende datmen het ghedaen niet ontdoen en mochte, heeft hy haer begeerte willen bewilligen: ende voor al die twee Ridders vertroost, ende met haer Vrouwe, oock met Alexander vereenicht hebbende, heeft hy gereetschappe doen maken om desen handel te volvoeren. Als nu daer nae den dach die hy daer toe bestelt hadde ghecomen was, heeft hy dese Princesse met Conincklijcke Cleederen verciert doen comen voor alle de Cardinalen ende voor veel andere groote personagien die daer versaemt waren ter feesten, sonderlinge by zijn heylicheydt daer toe beroepen: alwaer die vrouwe so schoon ende bevallijcken was int aenschouwen, dat zy niet t'onrecht van elckerlijc gepresen wert. Ooc mede wert Alexander hoogelijcken geeert vanden twee Ridderen ende was rijckelijck gecleet, niet in schijne van een man die gelt op woecker leendt, maer veel eer in Conincklijcker gedaenten. Daer dede de Paus de bruylofte van nieus opentlijcken houden: maer als die schoon ende heerlijck volbracht was, heeft hyse oorlof ghegheven met zijn benedictie. Dit gheschiet zijnde heeft Alexander ooc mede zijn Vrouwe van Roomen treckende den wech willen nemen na Florencen: alwaer de tijdinghe van dese saecke al gecomen was, dies zy daer met grooter eeren vanden burgeren ontfangen waren. Daer heeft de vrouwe dese drie gebroeders wter ghevanckenisse doen verlossen, na dat sy hunlieder schulden eerst al betaelt hadde: sulcks dat sylieden met heur Wijven weder in alle heur goeden ende erven ghestelt waren. Daer nae is Alexander met zijn huysvrouwe van Florencen ghescheyden ende dat met elckerlijcx jonste ende vrientschappe met hun nemende Agolant een van zijn oomen: ende zijn van daer ghecomen tot Parijs daer hun de Coninc van Vrancrijcke eerlijc willecoomde, van waer de twee Ridderen voor henen reden nae Engelant: die aen hare Coninc so veel deden dat zy zijn dochter met hem versoenden ende sijnen nieuwen swager ooc in zijn genade brachten, sulcx dat hyse daer nae met grooter vreuchden ontfinck. Oock heeft hy onlancx daer na sijnen swager met grooter eeren Ridder geslagen ende hem het Graefschappe van Cornbaille geschoncken. Nu was desen Alexander van so hooger verstande, dat

[p. E1r]

hy namaels den sone metten Coninc sijnen vader versoende, daer een groot welvaren nagevolcht is over tgheheele Coninckrijc, dies hy de gonste ende de herten van alle het volck tot hem ghetrocken heeft. Oock mede heeft Agolandt daer alle de schulden die hun in Enghelandt quamen gheheelijck ontfanghen ende is wederomme rijck zijnde nae Florencen getrocken, na dat hy eerst Ridder geslagen was door Agolant. De Grave Alexander leefde daer na geluckelijcken met sijn huysvrouwe ende heeft (so eenige seggen) door zijn vernufticheyt ende vromicheyt soo veel verworven dat hy met sijn schoonvaders bystant het Coninckrijck van Schotlant wan, soo dat hy daer namaels gecroont Coninc af is geworden.