De helm van aarde

[p. 33]

5

Vrijheid is een kauwgom-woord; bij elke barrière, bij elke slagboom, bij elke grens wordt het anders gekauwd. Dit zeg je wanneer wij op een van de bordessen van de Prager Burcht staan, samen met tientallen Tsjechen die de zondagavond gebruiken om de walmen van Koreaanse, Bulgaarse, Turkse en Engelse sigaretten uit te blazen over hun stad.

Wanneer ik je aankijk voeg je er aan toe: ‘in grote lijnen een citaat van Kokoschka.’

Dan kijk je weer naar beneden. Je moet de stad en het water, de Moldau, nu anders zien, met andere ogen dan die van een gidse, die haar rondleiding monotoon afraffelt. Het vocht in onze handen neemt toe, kruipt tussen de nagels en hindert daar als zand, rimpelt langs de armen naar boven.

De wacht van de Burcht wordt afgelost. Een kwartet soldaten marcheert, stram achterelkaar, geflankeerd door een jonge luitenant. De laatste soldaat kijkt ons aan, een blik van verstandhouding, van herkenning? Wanneer elke vierde soldaat zo is, dan kan er nog hoop zijn, dan is er een verzetsgroep te vormen die het zinloze van de militaire poppenkast, waarin de dood van pierlala de hoofdrol speelt, inziet. Maar de verzetsgroepen zijn er niet. De koude dood, in opgepoetste uniformen, is machtig en draait voortdurend een rad voor de ogen van afgestompte mannen. Mannen, die er bijvoorbeeld alles voor over hebben om in (hindert niet welke) officiersclub geaccepteerd te worden, want de officiersclub is progressief en je kunt er adviezen krijgen over ‘hoe onderhoud ik mijn huis in oorlogstijd’.

We lopen zwijgend door het straatje van de alchimisten, die gezwoegd hebben om het goud te vinden en drinken pils in de Vikárka, waar Leoš Janáček zijn Brouček (rovertje) komponeerde.

[p. 34]

Svatopluk Čech schrééf er Brouček (verwand aan Kafka's Die Verwandlung). Steeds wanneer meneer Kevertje te diep in het glaasje keek in Vikárka, maakte hij een uitstapje, naar de maan of naar de vijftiende eeuw. En wanneer hij ontwaakte was hij terug in Vikárka. Misschien zeg je niets, omdat je nog niet tot de erotische ontlading gekomen bent, terwijl ik er, althans op dit moment, voorbij ben, voorbij wil zijn ook. Want ik vermoed dat na het bed alles voorbij is, hoewel het denken na het lichamelijke komt.

Natuurlijk, het bed ligt voor de hand; daarin kom ik van je af, terwijl ik je neerdruk en opensplijt. Het hijgend kreunen naar de bevrediging toe en het opwellen van het zaad zijn de stuipen van het laatste kontakt. Ja, dat is een probaat afscheidsmiddel. Ik zal je dan niet meer behoeven mee te dragen naar oude vrienden. Zij zullen mij niet ontdaan vinden, maar gewoon, somber, als altijd. Ik wil echter niet van je af, van niemand die ik ken en er is in Praag ook niemand die ik kennen wil, behalve jou. Daarom ben jij op dit moment alles wat overblijft nà het bed. Je bent een vrouw, in deze situatie ook een man, het doet er niet toe.

Je drukt je knieën tegen mij aan, je weet waaraan ik denk en ik druk terug.

Voorbij de erotiek zal niet betekenen zonder de erotiek. En ik geef je in ruil voor Kokoschka The Beauty of the Horrid, The Beauty of Sadness, Beauty and Death, The Beauty of Gloomy Landscape: Baudelaire.

Où toute énormité fleurit comme une fleur.

Je voulais m'envirer de l'énorme catin
Dont le charme infernal me rajeunit sans cesse...

[p. 35]

 

Je t'aime, ô capitale infâme! Courtisanes

 

Et bandits, tels souvent vous offrez des plaisirs

 

Que ne comprennent pas les vulgaires profanes.

Zolang je niets zegt ben je Praag voor mij, zoals je ook Delft voor mij bent in een ravenzwarte gestalte, acht jaar geleden; zodra ging de gestalte spreken (‘in een volgende oorlog gaan we er allemaal aan, misschien al over tien jaar, over vijf jaar, over twee jaar. Wat geeft het dat er nu mannen worden doodgeschoten, terwijl wij door de Asvest of de Kapellekensbaan lopen, door deze prikkelende donkere kokers of staan onder een lekkende dakgoot’) of Delft werd vernietigd door de stedebouwkundigen. De Asvest is opgeslokt door een nutteloos verkeersplein en de lekkende dakgoot... Waar vind je nu nog een lekkende dakgoot?

Zeg daarom niets, nog niets. Praag bestaat door jou, de grafzerken zijn nog niet kapotgeslagen, de lijkresten nog niet opgewoeld, de doodskoppen nog niet uitgeleend aan een ander leven.

In de Vocelova nemen we afscheid en spreken voor morgenavond af in het trappenhuis van het Nationaal Theater. Tranen slaan door je oogvliezen wanneer je uit je handtasje de spijskaart haalt en deze aan alle hoeken omkrult. We hebben samen gegeten, veel en goed, zonder aan een prijs te denken. Op de spijskaart waren de prijzen niet ingevuld.

Ik loop door de straat die in het midden opengebroken is, rioolbuizen op de stoep, nauwelijks lantaarnlicht, hoge grauwe gevels. Je bent naar binnen gegaan. Wanneer ik me omdraai zie ik ergens licht branden op de tweede verdieping. De grauwheid en de hoogte van de huizen worden erdoor gemarkeerd. Tweemaal

[p. 36]

loop ik de straat op en neer. Ik zou willen dat je terugkwam, de avond, de nacht in.

Op de winderige hoek van de straat staat een taxi. Ik stap in. De autoradio kondigt de Nachtsängerin van de Hessische Rundfunk aan: Juliette Gréco met Parlez-moi d'amour. Sentimenteler kan het niet. Op deze manier word je geleid.

In de bovenzaal van het hotel zingt met luide stem een mollig zangeresje de gasten toe. Ik drink er nog een glas bier.

Weer krijg ik een klap op de schouders. Natuurlijk, Van der Dusse. Hij blijkt hier ook te logeren.

‘Drink maar niet teveel, anders krijg je morgen een aap’.

‘Wat bedoel je?’

‘Nu, precies zoals ik het zeg. Wie teveel drinkt krijgt een aap’.

‘Dan voor mij geen aap,’ antwoord ik. Het zal wel weer grappig zijn, in ieder geval met woordetymologie te maken hebben.

‘Zie je, bij ons in Vlaanderen en bij jullie zeggen ze dat we een kater hebben. Maar de Tsjechen zeggen, als ze na een dronkemansgelag wakker worden: ik heb een aap.’

‘Katers zijn er in Praag bijna niet.’

‘Ja, slimme jongen, maar apen ook niet, nee, daar houdt het geen verband mee.’

‘Welterusten, ik ga naar bed’ en zonder op kommentaar te wachten loop ik de trap af en ga naar mijn kamer, niet apezat.

Ik probeer in slaap te komen. Variatie op het schapen tellen:

Hij dient daar als een aap in de porseleinkast.

Gij moet een oude aap geen bakkesen leren.

Hij haspelt er mee als een aap in een garenwinkel.

Hij heeft de aap in de mouw.

Als apen hoog klimmen willen, ziet men gauw hun blote billen.

[p. 37]

Wat van apen komt, wil luizen.

Wat ga je doen? Ik ga de aap vlooien en jij kunt de zak ophouden.

Tegen één uur ga ik een boek lezen. Toch maar Kafka. Brieven. Eén citaat schrijf ik op een velletje papier, vouw dit enkele malen en stop het in mijn portemonnaie, bij de vergruizelde slaaptabletten:

Jetzt aber sah ich den Bliek des Vertrauens einer Frau und konnte mich nicht verschlieszen. Es wird manches aufgerissen, das ich für immer bewahren wollte (es ist nicht einzelnes, sondern ein Ganzes) und aus diesem Riszt auch, das weisz ich, genug Unglück für mehr als ein Menschenleben hervor, aber es ist nicht ein heraufbeschworenes, sondern ein auferlegtes.

Ich habe kein Recht, mich dagegen zu wehren, umsoweniger als ich das, was geschieht, wenn es nicht geschähe, selbst mit freiwilliger Hand täte, um nur wieder jenen Blick zu erhalten.

(Van Kafka's dichtgeworpen graf liepen Fuchs en ik in zwijgende ontroering weg. Wat viel er nog te zeggen? We wisten dat we nu verweesd waren. Johannes Urzidil)