De helm van aarde

[p. 69]

Deel twee (intermezzo of het verhaaltje)
New York - Praag

[p. 70]

1

De stoel waarin Marc Clavel weggedoken zat keek uit op de startbanen. Het gaf hem gedurende de tussenlanding in Amsterdam een rustig gevoel: zoveel vliegtuigen te zien stijgen en dalen zonder dat er brokken werden gemaakt.

Een tussenlanding was het niet precies. Het vliegtuig dat hem uit New York naar Schiphol bracht ging niet verder. Over bijna een uur zou een Hongaars vliegtuig naar Praag vertrekken. Een toestel van de paardendieven, zoals vroeger de Hongaren genoemd en beledigd werden.

Zoëven scheen de zon nog, maar de lucht boven de vlieghaven begon nu zeer snel te betrekken, alsof er een zwarte parachute van ongekende afmetingen naar beneden kwam.

Hij had het niet zo op vliegen en zeker niet wanneer het regende, hoewel hij uit ervaring wist dat de vliegtuigen in een mum van tijd boven de waterwolken uit konden stijgen.

Anne had op het vliegveld van New York nog gezegd dat zij zou duimen en dat er daarom niets zou gebeuren. Daar was hij niet zo zeker van; alleen al het feit dàt zij ging duimen maakte hem nerveus.

‘Ik mis je nu al’, zei zij in de vertrekhall. Zij toonde zich echt bezorgd:

‘Hou je paspoort altijd bij je en stel niet te veel vragen. Wees niet nieuwsgierig, val niet op. En was het fruit voordat je het eet.’

Meer dan twee jaar was hij met haar getrouwd. Zij beschouwde hem als een kasplantje, met moeite overgeplant van Praag naar New York (nu alweer vier jaar geleden), maar in leven gehouden dank zij de kunstmest (een nieuwe naam, een nieuw paspoort, een

[p. 71]

nieuwe vrouw), witte zure en zoute korreltjes die bij voldoende hoeveelheden water smolten.

‘Tsjechoslowakije is niet hetzelfde als de States’ was Annes afscheidsregel. Die opmerking kon hij bevestigen.

Inderdaad, de States waren Tsjechoslowakije niet. De vlam was in zijn land geslagen. Zijn vluchten van toen kon hij nog steeds verklaren, maar hij had te veel achter moeten laten: zijn taal, zijn kroegen (de Rotisserie met de gebakken kaasplakken en de wijn), zijn vrienden, zijn Moldau, zijn huizen, zijn Vitus, zijn theater (op de Bühne in Praag werken was beslist wat anders dan het spelen van de tweederangsrollen in de gladde Hollywoodprodukties), zijn Vera.

Marc stond op en schuifelde wat langs de winkeltjes. Van de mogelijkheid om belastingvrije alcohol of tabak te kopen werd spaarzaam gebruik gemaakt. Des te drukker was het bij de afdeling comestibles en bij de stand met cosmetica. Hij bekeek de pruiken, betastte ze en voelde dat ze van kunststof waren gemaakt. De rechterhand trok hij door zijn eigen haar om zich ervan te overtuigen dat alles nog wel juist gekamd zat.

Hij kocht een geïllustreerd blad met een goede trektitel:

LE PAPE EST MORT. Op de achterkant een advertentie: PRENATAL - PREMAMAN. Hij had geen kinderen bij Anne en Anne had geen kinderen, voorzover hij wist. Zij was nu negenendertig, twaalf jaar jonger dan hij. Als scriptgirl (free lance) bij een maatschappij voor televisiereclamespots verdiende zij een goed salaris.

Soms was hij benieuwd of zij onder en voor haar collega's ook zo bezorgd en zorgzaam was, en lief, ja toch lief. Zij wist hun

[p. 72]

appartement gezellig te maken en gezellig te houden. Veel kennissen hadden zij niet. Buiten de onregelmatige werktijden hielden zij zich kalm bezig met elkaar, met lezen, met de radio en de televisie. En toch, juist dit samen-zijn, gaf aan alles zo'n ontwortelde indruk. Je hoorde nergens bij (voorzover je ooit in de States ergens bij kon horen, zonder zeer veel geld), je was nergens thuis in die vervuilde, gore, door stakingen ontwrichte stad. Misschien zou het haten van iets of iemand nog een gevoel van saamhorigheid kunnen oproepen, maar Anne en hij haatten niemand. Hij hooguit zichzelf, vanwege de vlucht toch.

Vandaar dat hij de gelegenheid om een kongres in Praag te kunnen bijwonen, met beide handen had gegrepen. Een oppervlakkige kennis had via een omweg de uitnodiging gekregen, omdat hij vroeger verbonden was geweest aan het voorlichtingsapparaat van de Verenigde Naties. Nu schreef hij al jaren kursiefjes voor de schandaalpers, vooral over Hollywood en over de televisie. Door zijn werk kwam hij achter veel dingen en verhoudingen. Zo wist hij dat Marc Clavel van origine een Tsjech was. De ene dienst is de andere waard en wellicht kon Clavel hem nog eens helpen aan een schandaaltje, al of niet door de schuinschrijver zelf uitgelokt.

Vol MALEV 53 pour Prague, embarquement immediat port H 6...

Flight MALEV 53 leaving for Prague, immediate boarding H 6...

Flug MALEV 53 nach Prag...

Er moesten weinig mensen met deze vlucht mee. Twee drukpratende mannen passeerden hem. De ene was omhangen met fototoestellen, de andere droeg een koffertje (met een typemachine?).

[p. 73]

Toen hij de Hongaarse stal binnen stapte, zag hij dat het toestel toch goed bezet was. Veel oude vrouwtjes (waar kwamen zij vandaan?) zaten, rillend als magere hondjes, gedrukt tegen de raampjes, sommigen met een donkere shawl om het hoofd.

Clavel kreeg op vertoon van de uitnodiging een visum voor zeventien dagen, enkele dagen meer dan voor het kongres nodig waren. Nu kon het kongres hem gestolen worden. Hij zou zo nu en dan eens gaan kijken en luisteren, per slot wilde hij het Amerikaans thuisfront via beschreven ansichtkaarten wel verslag uitbrengen van het vergaderen, maar hoofdzaak was voor hem: het terugzien van Praag op een vreemd paspoort, vreemdeling te zijn in zijn geboortestad, thuis te zijn op zijn vluchtbasis, op zoek naar Vera.

Clavel bekeek de vluchtroute: Amsterdam-Winterswijk-Dortmund-Frankfurt a.M.-Cheb-vliegveld Ruzyně-Praag. Hij tastte tussen de sluiting van zijn overhemd en pakte de zilveren jodenster vast. De ster die hij sinds het groeiend antisemitisme niet meer zichtbaar om zijn hals droeg. Hij schoof de ster tussen zijn vingers, in een kalmerend ritme.