De helm van aarde

[p. 79]

3

Op het vliegveld Ruzyně was hij, ondanks zijn voornemen om het niet te zijn, toch zenuwachtig. Kalm blijven is een prachtig voornemen. Raadgevingen aan jezelf niet duur: slechts in uiterste gevallen Tsjechisch spreken; het kapsel zorgvuldig verzorgen; doen als een geïnteresseerd toerist die Praag doet; geld beslist niet zwart wisselen.

De douanebeambte hield zijn paspoort langer vast dan Marc nodig vond. Uiteindelijk gaf hij toch een stempel met de inreisdatum op het visum, keek vervolgens nog eens het gehele paspoort door (eerste buitenlandse reis, zou dit argwaan wekken?) en gaf het toen terug.

‘Mr. Clavel, dat ben u?’

‘Ja.’

‘Wat komt u hier in Tsjechoslowakije doen?’

‘Voor het kongres.’

‘Precies. Wilt u daar wachten...’

‘Waarom, als ik vragen mag?’

‘Please.’

De man maande de passagiers die achter Marc stonden tot doorlopen en stuurde hen naar een andere beambte. Marc moest naast de paspoortcontroleur blijven staan. Hij zag een Russisch vliegtuig wegtaxiën. Een oude vrouw (een van de oude vrouwtjes uit zijn vliegtuig?) moest haar koffer openen. Er werd niet in gegraaid, alleen maar in gekeken. Toen kon zij verder gaan. Zijn koffer zag hij nog niet tussen de andere koffers op de balie staan.

‘Mr. Clavel.’

De douanebeambte stootte hem aan.

‘Prosim, wilt u mij volgen?’

‘Maar...’

Marc Clavel besefte dat protesteren niet verstandig was. Hij

[p. 80]

maakte zich misschien druk om niets. Denken aan de woorden van Anne: niet opvallen.

Hij werd in een kantoortje gebracht. Een tweede beambte, als de eerste gekleed in een uniform dat het midden hield tussen het kostuum van een tramconducteur en dat van een politie-agent, vroeg hem ook om zijn paspoort. Hij bladerde erin en vergeleek het fotootje met het gezicht van Clavel, die net zijn hand door zijn haar haalde om het onopvallend aan te drukken. Marc kon de spanning niet langer verdragen:

‘Is er iets niet in orde... met mijn paspoort?’

‘Niet dat ik weet’, merkte de eerste ambtenaar nuchter op, maar Marc vond het toch geheimzinnig klinken.

‘De zaak is deze’, vervolgde de tweede, ‘dat voor zover wij weten u de enige Amerikaanse waarnemer op het kongres bent.’ Hij keek zijn collega aan.

‘U begrijpt dat wij geen narigheid willen hebben. Dat het kongres hier plaatsvindt is op zichzelf al erg genoeg. Wij hebben hier de zaak net weer een beetje op orde... Maar goed, dat zijn mijn zaken niet. Het is onze taak wel dat u weer rustig de grens overkomt. Hebt u al een hotel?’

‘Nee, maar ik vind...’

‘Dan kunnen wij u Hotel International aanbevelen.’

In het Tsjechisch droeg de tweede beambte aan de eerste op om vanaf het vliegveld telefonisch een kamer te bespreken.

Marc kende het blokkerige, kolossale gebouw. Jaren geleden bivakkeerden er de Russische officieren. Daarna was het met name bij de Russische toeristen een geliefd hotel.

‘Er is een kamer voor u besproken. Loopt u maar mee naar het bagagedepot.’

Marc vond snel zijn koffer. De hulpvaardigheid van de eerste was

[p. 81]

groot. Hij droeg de koffer zelfs naar buiten en riep, uit het niets leek het wel, een taxi op.

De taxichauffeur keek gedurende de rit herhaaldelijk in het achteruitkijkspiegeltje.

‘English?’

‘No, American.’

De chauffeur knikte ernstig en mompelde voor zich uit. Toen zij de eerste straten van de stad Praag bereikten, vond Marc het tijd worden de stilte te verbreken, omdat die weleens als verdacht uitgelegd kon worden. Hij ergerde zich eraan dat hij sinds het oponthoud op het vliegveld onrustig was gebleven.

Restaurateurs knapten aan de buitenkant wat oude panden op, in een bekend gedeelte van Praag. Marc wist bijna zeker dat de chauffeur een omweg maakte. In het Engels, gemengd met enkele Tsjechische trefwoorden om het de chauffeur niet al te moeilijk te maken, zei hij:

‘Wat zijn ze daar aan het doen?’

‘Die daar? Restauratie... oude gebouwen schoonmaken.’

‘Zo, zo.’

‘Ja, Praag is erg oud, een erg oude stad.’

Marc herinnerde zich televisiebeelden van vroeger. Er kon bijna geen avond voorbij gaan of er werd wel een film over een stukje oud-Praag gedraaid. Het verveelde nooit.

Hotel International was nog steeds blokkerig. De herinnering was juist. De rode loper maakte het gebouw nog grijzer, nog killer in de lucht piekend. Het hotelbedrijf werd hier naar de gebruikelijke regels gevoerd: receptie, portiers, dragers.

En al deze mensen werkten samen toen de tanks door de straten rolden.

[p. 82]

Marc kreeg kamer 114. De badcel moest hij delen met de bewoner of bewoonster van kamer 112. Een bed, een luie stoel, een tafel, een radiootje. Hij draaide het enige knopje om. Smetana. Altijd weer Smetana. Marc dacht dat hij er voldoende tegen gepantserd was, er was toch een hele tijd verstreken. Maar het was niet waar. Op het vliegveld van Praag voelde hij zich een vreemdeling, een Amerikaans burger, maar in het hotel, met al dat personeel, was hij een uitgestotene.

Op een avond keek hij samen met Anne naar de televisie. Zij waren net getrouwd. In kleur werd de film ‘Passport to Prague’ gedraaid, een produkt van de National Broadcasting Co.

Een Amerikaanse vrouw neemt op het vliegveld Orly afscheid van haar man, die verder reist naar Afrika. Zij gaat naar Praag, op uitnodiging van een vriendin die op de Amerikaanse ambassade werkt. Op het Praagse vliegveld wordt met haar paspoort geaarzeld. Dan mag zij gaan. Van een douanebeambte krijgt zij een envelop. De vriendin meldt zich via de brief ziek. Zij heeft de huissleutel in de envelop gedaan. De vrouw neemt een taxi. Zij ziet dat mannen tegen de gevels klauteren. Wordt Praag bestormd of opnieuw gebouwd? Nee, de huizen worden gerestaureerd, zegt de chauffeur. Praag is een oude stad.

Zij houdt kontakt met haar man, niet via brieven maar via bandjes, die op een minirecorder opgenomen en gedraaid kunnen worden. Ook als zij een Tsjechische glasblazer ontmoet: Stepan. Hij is weduwnaar en vader van een dochtertje. Na een bezoek aan een expositie van zijn werk, gaat zij met Stepan uit. Het is een mooie tijd, Praag in de herfst, de kleuren van de bomen bloeien op en de verliefdheid. Toch keert zij terug naar haar man. Hij wacht haar op.

[p. 83]

‘Wachtte je lang?’

‘Ja, twee weken. Gelukkig dat we weer samen zijn.’

‘Ja, Praag is een mooie stad.’

De film deed hem niets. Was hij over het dode punt heen? Kon hij tegen Praag? Maar het heimwee bleef.

En nu hij op bed lag bedacht hij dat het aan de film lag, die slecht geweest moest zijn. En dacht hij aan de mensen in het hotel. Zij voerden een geleidelijk verzet toen hij wegging; zij lazen gedichten in kroegen en op pleinen, terwijl hij in Oostenrijk wachtte; de studenten staakten, kregen levensmiddelen tegen een korting van 15%; de verzetspersen rolden, journalisten, dichters en cartoonisten gaven het beste van wat zij hadden; de radio (Vera) en televisie hielden appèls voor het woord, protesteerden tegen het verraad door de beminden, want eens hielden zij van de bevrijders van toen, de okkupanten van nu werden gehaat. En hij las ‘Der Spiegel’ in Wenen. Inter arma silent musae, maar niet in Tsjechoslowakije. De woorden bleven klinken, van mond tot mond, van mond tot oor. Er werd voortdurend poëziebeademing toegepast, terwijl hij in de trein naar Amsterdam zat, terwijl hij wist dat het jakje van Vera niet zou waaien zoals de wind waaide. Kort voor de grensovergang had hij haar via de autoradio van een Westduits toerist nog de woorden horen lezen die Karel Čapek in 1938 schreef:

‘Wij zouden zwak zijn als we deze proef niet konden doorstaan. Het is niet de eerste en niet de laatste. Tegenwoordig sterven de volkeren niet meer uit; slechts de mensen en de regimes sterven: de volkeren leven eeuwig. De slag is gevallen. Tandenknarsend hebben wij dit aanvaard. Maar wij zullen niet huilen. Wij zullen

[p. 84]

leven, opdat wij de betere toekomst van ons en de hele wereld zullen beleven...’

Marc Clavel besloot vroeg op te staan, om samen met de arbeiders van Praag door de straten te kunnen lopen, om samen met hen in de trams te kunnen zitten, om zo te proberen weer een beetje Praag te worden, weer een beetje dichter bij Vera te komen.