De helm van aarde

[p. 91]

5

Rood licht in de vroege morgen. Het hotel bleef grijs. Er stond al een tram voor het hotel. Marc huiverde. De huidporiën stonden nog wijdopen, zijn hoofdhuid was zacht van het badwater. Hij keek even in het wachthokje. Een paar vergeelde tijdschriften hingen tegen de deur. De conductrice en de wagenbestuurder stonden juist op en kwamen naar buiten. Aan hun handen droegen zij wanten, met gaten waardoor de vingers staken. In de tram zaten drie zigeunerinnen met tassen vol groente. Gingen zij die verkopen of was dit hun maal? Op de koolbladeren lagen nog dauwdruppels. De vrouwen staarden voor zich uit, hun kleren waren flets. Stronken die nog in de grond mochten blijven staan, maar de bladeren waren er afgevallen of ervan afgerukt. Bij de stopplaatsen stapten geen mannen in. Wel kinderen en vrouwen. Op een viertal plaatsen moest de tram stapvoets gaan, omdat onder de rails het wegdek was weggegraven. De arbeiders keken dan met verbaasd opgetrokken wenkbrauwen en met glazen ogen op naar de passagiers. Marc besefte dat hij toch te laat was opgestaan om met de arbeiders mee te kunnen optrekken naar het werk.

Op het Wenceslasplein vond hij op de tweede verdieping van een café een plaatsje voor het raam. Onder hem walmde een worstententje. Regelmatig zag hij mannen in de korte, dikke worstjes bijten en de mosterd van hun vingers likken.

In 1911 verbleef de Amerikaanse uitvinder Edison in Praag. Hij zat graag aan een tafeltje in een café aan het Wenceslasplein om naar de bedrijvigheid buiten te kunnen kijken. In die tijd kwamen er zelden Amerikanen naar Bohemen. Als zij al kwamen, dan bezochten zij eerder Karlsbad en Marienbad dan Praag.

Kafka merkte in zijn dagboek op 11 november 1911 op dat

[p. 92]

Edison in een interview over zijn reis door de Bohemen had gezegd, dat volgens hem de betrekkelijk hoge ontwikkeling van Bohemen te danken was aan het feit dat zoveel Tsjechen naar Amerika emigreerden, van wie de enkele terugkerenden vandaar nieuwe impulsen meebrachten.

Marc was voor enkele dagen terug en probeerde Peter te worden. Nieuwe impulsen had hij niet bij zich. Hij zocht slechts naar de oude. Of de aanpassing of terugschakeling binnen de toegemeten tijd volledig zou zijn, betwijfelde hij nu al. In de arbeidstijden had hij zich vergist en de smaak van de Praagse koffie bleek hij totaal vergeten te zijn.

Ook de smaak van worst herkende hij niet meer. Zurig. Ranzig. Of was dit de echte smaak van worst die hij ontwend was door het veelvuldig eten van de Amerikaanse fabrieksworsten, hot dogs.

Hij stak het Wenceslasplein over. Voor een speelgoedwinkel bleef hij staan, starend naar een houten treinstel. Blauwe locomotief en gele goederenwagons. Blauw. Geel. In het staarveld mengden de kleuren zich merkwaardig genoeg niet tot groen.

‘Is dit jasje te koop?’

Een man van middelbare leeftijd voelde aan Marcs wollen vest. Hij keek vragend over een bril heen. Marc trok zijn wenkbrauwen op, alsof hij ook over een bril moest kijken. De vraag was in het Duits gesteld. Waarom geneerde hij zich nu en antwoordde hij niet in het Tsjechisch?

‘Nee, het is niet te koop.’

Zou het komen omdat de zogeheten welvaart het schaamtegevoel bij hem aanwakkerde? De man voelde nogeens aan het vest, trok zijn schouders op en liep weg. Marc zag dat hij een paraplu

[p. 93]

met zich droeg, terwijl het toch een heldere dag was onder een strakke hemel. Misschien ook gekocht van een toerist.

Weer sprak een man hem aan en weer in het Duits.

‘Hebt u geld te wisselen?’

Een goede veertiger, een bolhoed op en ook een paraplu aan de arm.

‘Nee, dank u. Daar is in voorzien.’

Marc liep weg, het Wenceslasplein af, het Nationaal Museum waar hij aanvankelijk naartoe wilde achter zich latend. (De okkupanten hadden erop geschoten. Dat hadden de Duitsers zelfs niet gedaan.)

In de boekhandel naast en onder het gebouw van de Schrijversbond behoefde hij niet lang naar dichtbundels te zoeken. Nog steeds de bekende namen van de gestorven dichters, het museum van de Tsjechische Letteren: Jan Neruda: de ‘Vrijdag-zangen’ (Marc las eens in Viola deze lofzang van liefde voor eigen land en van geloof in de toekomst voor), Josef Václav Sládek, Jiři Wolker (‘Spring in de zon’) en jongeren als Josef Hanzlík, nog in leven. Diens bundel ‘Applaus voor Herodes’ kreeg hij in 1967, met een opdracht, nadat hij poëzie gelezen had, ook weer in Viola. En namen van echt jonge dichters die hij niet kende. Hij bladerde in hun bundels, las strofen, kreeg geen kontakt.

In de hall van het Nationaal Theater liep hij doelloos rond. Het theater. Nu zou hij een bezoeker zijn, toeschouwer, luisteraar. Hij liep om het gebouw heen. Aan de achterkant konden plaatsen besproken worden. Hij kocht een kaartje. Voor de opera Turandot van Puccini. Andere voorstellingen, van symfonieconcerten en toneelstukken, waren voor meer dan een week uitverkocht. Hij

[p. 94]

had weinig tijd en misschien was een operavoorstelling geschikter om weer onder het publiek te geraken dan een opvoering van een toneelstuk. De prestaties van zijn collega's zouden hem teveel in beslag nemen. Hij wilde zich weer thuis voelen, niet in zijn vak, maar tussen zijn publiek.

Hij mengde zich tussen de enkele mensen die voor het kongresgebouw de buitenlanders naar binnen zagen gaan. Zij zeiden niets. Het waren vooral kleurlingen die rustig naar binnen wandelden en niets hadden van het gedribbel van blanke politici, die voor kongresgebouwen altijd even stil bleven staan, hun hoed afnamen, naar de fotograven grijnsden en vervolgens naar binnen renden, alsof zij voor alles eerst de weecee moesten zien te bereiken. Er was maar één fotograaf bezig, een jonge man in een zwarte driekwartjas. De andere fotograven (die zullen er toch wel geweest zijn) moesten hun plaatjes bij het begin van de morgenzitting geschoten hebben. Zij toonden in ieder geval geen belangstelling voor de aankomst van de onderhandelaars na de middagpauze.

Hoewel hij een toegangskaart voor het kongres had, ging Marc niet naar binnen. Daar zou hij een stukje buitenland te zien en te horen krijgen, terwijl hij het binnenland wilde voelen. De stad. Praag. De toeschouwers drentelden weg. De fotograaf klapte zijn toestel dicht en duwde een beschermkap op de lens. Een blond meisje liep op hem toe. Lichtblauwe kousen glansden om haar benen. Zij droeg een jack en de wind duwde haar korte rok omhoog. Lichtblauw. Zij was mooi. Marc dacht een ogenblik aan Anne. Hij sloot zijn ogen en probeerde het portret van Anne in zijn beeldvlies te duwen. Hij zag Vera.

[p. 95]

Voor de plaats waar zijn vader in de Tweede Wereldoorlog omkwam bleef hij staan. Er stonden wat gedroogde bloemen in het vaasje bij de crypte van de Borromaeuskerk.

In de ondergrondse gewelven zat een deel van het Praagse verzet. Na hun geslaagde aanslag op de nazibeul Heydrich vluchtten Jan Kubis en Josef Gabcick de gewelven in. De okkupanten probeerden hen eerst uit te gassen en toen dit niet lukte wierpen zij handgranaten in de gewelven. Honderdentwintig partizanen kwamen om, onder wie zijn vader.

Het begon te regenen.