De helm van aarde

[p. 107]

8

Vera werd wakker in een stoel. Droge schilferlippen. Harde neusvliezen. Pijnscheuten in de rug, ter hoogte van de nieren. Matgebrande keel. De brief van Peter op de vloer. Zij raapte de velletjes op, wierp ze op tafel. Eerst moest zij eten.

In de keuken maakte zij haar handen nat, wreef ze over haar gezicht en achter de oren en droogde zich met een theedoek af. Het ochtendspeeksel spuwde zij tussen haar vingers en wreef er een keer mee over de oogleden.

En Jezus sprak: Gij zult weer kunnen zien.

In de kamer merkte zij een televisietoestel op, waarvoor twee rieten stoeltjes stonden. Polanen?

Zij trok haar mantel aan. Het horloge gaf tien minuten voor tien als tijd aan. Buiten was het koud. De tanks stonden in de nevel, de kanonniers leken er tegenaan gevroren, hoewel de winter nog niet was begonnen. De geschutstoren.

Toen zij de brug was overgegaan, zag Vera dat Scala dicht was. Zij liep door. In het gebouw van de Schrijversbond waren okkupanten ondergebracht, ingekwartierd kon je het niet noemen. Waar de wapens komen zwijgt de muze. Soldaten scheurden pamfletten, spotprenten en affiches van de etalageruiten en plakten er nieuwe, met andere teksten op.

Vera had nu ook behoefte aan teksten, aan geschreven taal. De boekwinkels waren gesloten, de ramen volgeplakt. Zij wist dat de bundel van Halas: ‘De torzo van de hoop’ vlak voor de inval herdrukt was. Torzo Naděje. Nergens te koop.

De brief van Peter. Er was in de keuken nog een voorraadje kolen. Zij porde de kachel op en las verder, met een lege maag.

[p. 108]

‘Onze leiders gingen naar het oosten en wij wachtten in spanning op de uitslag. Resultaten? Wij twijfelden. Om ons moed in te pompen lazen wij, bijvoorbeeld het verslag uit een oude aflevering van de Neue Zürcher Zeitung van een persconferentie die onze professor Goldstücker in het voorjaar had gehouden. In Goldstücker waren zoveel dingen van onszelf te vinden, al hadden wij niet zo geleden als hij. Jij vertelde mij dat hij in 1953, ten tijde van het Slansky-proces, tot levenslange tuchthuisstraf was veroordeeld. Vier jaar later volgde de rehabilitatie. Jij was van onze geschiedenis beter op de hoogte dan ik. In 1968 werd hij voorzitter van de Schrijversbond. Ja, in zijn woorden konden wij ons vinden. Hij profeteerde het socialisme van het menselijk gelaat. Ik heb het knipsel bewaard: Demokratisierung der Partei, damit in diesen Schosz kein Machtmiszbrauch mehr möglich sei; Rückerstattung der Rolle des Parlaments als Gesetzgeber und Hüter über die Exekutieve; autonome Führung der Staatsgeschäfte durch die Regierung, die ausschlieszlich dem Parlament gegenüber verantwortlich sein müsse; eventuelle Schaflung eines Verfassungsgerichts; Aufwertung der Rolle der nichtkommunistischen Parteien, ohne ihnen aber völlige Gleichberechtigung mit der KP zu geben; unbeschränkte Freiheit der Meinungsäuszerung; gleichmäszige Verteilung der Macht auf den Parteichef, den Präsidenten der Republik, den Parlamentspräsidenten, den Regierungschef und die Justiz...

Ik draag het vergeelde knipsel nog bij mij. Het zal wel door een van jouw relaties achtergelaten zijn. Ik onderschrijf alles nog. Met nadruk schrijf ik je dit, Vera, er mogen geen misverstanden achterblijven over mijn houding. Herinner je je ons gesprek nog over de opheffing van censuur? Vrijheid van meningsuiting, zeiden wij, ja, natuurlijk, maar niet in economische gebondenheid,

[p. 109]

zodat er bij ons niet zoiets als een Springerconcern zou kunnen ontstaan. En jij noemde nog de naam van Jan Hus, de verbrande, die ons volk leerde onder alle omstandigheden moedig voor de waarheid op te komen, ook als dit de machtigen van deze wereld niet zo best uit zou komen. Ook ik onderschreef de woorden van Hus, hoewel ik vanuit een heel andere geschiedenis waren toch samen, Vera.’

Vera las de laatste woorden op het ene en de eerste woorden op het volgende, tevens laatste velletje over. De zin klopte niet.

‘Daarom begrijp ik niet wat jij en Polanen hebben tegen ons soort mensen. Zoveel zijn er niet van.’

Vera las de eerste regels van het laatste velletje nog eens over. Er was geen aansluiting te vinden met ‘een heel andere geschiedenis.’ Er was een vel weg. Zij zocht onder en op de tafel en in de prullenmand. De envelop was zoekgeraakt. Haastig las zij het slot van de brief door.

‘Jij kunt mij wel begrijpen dat ik in de huidige situatie wel weg moest gaan. Voor hoelang? Voor goed?

O Vera, ik houd van je. Een acteur vindt overal wel een boterham. Misschien ga ik naar Amerika, de zoveelste immigrant. Maar ik neem de herinnering aan Praag en aan jou mee. Je liefhebbende Peter.’

Polanen liet zich die middag niet zien. Vera bracht de rest van die dag door met lezen, wandelen, lezen, denken aan Peter Vandra, aan de incomplete brief, aan de torzo van de hoop, wan-

[p. 110]

delen, slapen. Het was over negen uur toen Polanen aanbelde. Hij zag er gehaast uit.

‘Sorry, dat ik zo laat ben Vera. Maar het is een complete chaos. Ik krijg nauwelijks verbinding met het Westen. Alleen via het K.L.M.-kantoor wil nog iets lukken.’

Vera staarde hem aan. De torzo van de hoop was niet bij hem te vinden. Maar toch wilde zij niet over de brief beginnen.

‘Stel je eens voor, een bericht van tweehonderd woorden. Het kostte mij vier uur voordat ik telefonisch verbinding had met een Nederlandse krant. Maar goed, de bankrekening in Amsterdam loopt op. Dan kunnen wij een mooi reisje gaan maken.’

Hij kwam wat op adem, uit zijn jaszak haalde hij een flacon cognac.

‘Wat zeg je me daarvan? Op het kantoor van de K.L.M. gekregen. Misschien kan ik daar ook nog eens twee tickets wat goedkoper krijgen en dan gaan wij samen naar het land van molens en klompen. En de zee niet te vergeten. Lijkt je dat wat?’

‘Geef me een cognacje, mijn lippen zijn verdroogd.’

‘Ach schatje, mijn vogeltje in een kooitje. Wees maar niet bang.’

Zij weerde zijn armen af.

‘Ik ben niet bang. Alleen maar versuft. En ik heb dorst.’

Polanen schonk de flacon in twee limonadeglazen leeg. Hij plofte in een rieten stoel, zette de televisie aan, dook weer naar achteren en begon te drinken.

Vera stond achter hem, dronk uit het glas en zette het na enkele slokken genomen te hebben op tafel. Zij pakte Peters brief. ‘Polanen’

Hij keek naar het televisiescherm. Een orkest speelde dansen van Brahms.

‘Wat is er? Smaakt de cognac?’

[p. 111]

‘Zet het geluid af.’

Het klonk niet als een bevel. Polanen deed toch wat van hem gevraagd werd. Toen draaide hij zich met stoel en al om en keek naar de brief.

‘Heb je hem gelezen?’

‘Ja Polanen.’

Het voortdurend noemen van zijn achternaam irriteerde hem nu. ‘Nou, dan weet je alles.’

‘Hoe weet je dat alles erin staat?’

‘Veronderstel ik.’

‘Er staat niet alles in. Er ontbreekt een vel papier aan.’

‘Zeker zoekgeraakt in de haastige vlucht.’

‘Nee Polanen, dat geloof ik niet. Wat is er gebeurd met Peter?’

Zij zakte op haar knieën en legde haar hoofd op de dijen van Polanen. Het huilen brak niet door. Zij was leeggebrand, de afgelopen dagen en nachten.

‘Peter is weg. Dat is wat ik weet. Zet het nu maar uit je hoofd, hè?

Dat is het beste. We hebben nu echt wel wat anders aan ons hoofd.’

‘Maar Peter heeft er voor mij mee te maken. Hij heeft met ons te maken, ik heb met hem te maken. Begrijp dat toch.’

‘Stil nu maar, de situatie zal wel veranderen.’

‘Maar Peter is weg.’

Polanen draaide zich bruusk om en zette het geluid aan. Applaus klaterde op. Vera viel en huilde nu toch. De dirigent boog naar haar.