Nederlandse gedichten 1614-1625. Deel 2. Apparaat en commentaar

[18] Ijet boerighs

Commentaar

De Haagse Huygens bezingt in dit gedicht, in een ‘Boeren-deun’ (r. 61), opnieuw zich voordoend als een ‘Herder-wicht’ (r. 61), zijn onafscheidelijke luit. In een ‘gesprek’ met zijn instrument brengt Huygens hun gezamenlijke verleden in herinnering. Zonder zijn luit zou hij geen succes gehad hebben bij de meisjes, zou hij niet in hofkringen zijn binnengekomen en zou hij geen toegang hebben gehad tot ‘Japick’ (r. 45-52), de Engelse koning Jacobus i. De trocheïsche versmaat die hij voor deze deun verkozen heeft (en die hij vaker zal toepassen) wekt de suggestie dat hij zijn luit niet alleen bezingt, maar ook letterlijk bespeelt. Aan het einde van het lied klinkt plotseling: ‘Luijt, te veel gepresen Luijt, Stopt uw' snaren, Anna fluijt.’ Het luitlied is daarmee uit. Huygens schakelt over op de beschrijvende alexandrijn. De herder ziet dat Anna Roemers Visscher de fluit aan haar mond zet en met bolle wangen de juiste toon tracht te treffen.

Hij richt zich dan tot de vrijheer van Asperen, Rutger Wessel vanden Boetzelaer, en vraagt hem vonnis te willen wijzen. Vindt hij dat de ‘lompe Jongen’ (Huygens) zijn ‘schrale darm-geschrapp’ (r. 71-72) voorbarig (‘voorsichtich’ r. 72) beëindigd heeft toen Anna begon te musiceren? Of is hij het met hem eens dat dat je beter even kunt toegeven (en dus ophouden met je spel) dan tot je schande te worden ‘uitgefloten’ (‘verbeent’ r. 74)?

[p. 174]

De vrijheer van Asperen geeft Huygens gelijk. De luit zweeg terecht toen Anna ‘quam ter baen’ (r. 73 oudste handschrift). Op haar beurt heeft Anna Roemers Visscher Huygens gecomplimenteerd met zijn luitspel en zijn zang. In haar kalligrafisch privé-handschriftje Letterjuweel komt een tienregelig vers voor Aen Constantinus Huijgens, hebbende hem daechs te vooren hooren speelen en singen op Syn Luijt¹. Hoewel Beets (gevolgd door Zwaan) een relatie legt tussen beide teksten,² twijfel ik aan een direct verband. Anna reageert niet op Huygens' gedicht.

1 Anna Roemers Visscher 1971, no. 8.

2 Beets 1878, p. 47; Beets 1881, p. 45-47. Zwaan 1984c, p. 9 en p. 16-17.

Uitgaven

Worp Gedichten i, p. 161-163

Literatuur

Beets 1878, p. 47; Beets 1881, p. 45-47; Anna Roemers Visscher 1971, p. 10; Smit 1980, p. 65; Zwaan 1984c, p. 9, 16-17.

Overlevering

H1-I	Autograaf Huygens, uba 28 C 1. Een blad papier van 315 × 200 mm, in twee kolommen beschreven. De linkerkolom telt 44 versregels, de rechter 14. De rechterkolom is ondertekend en gedagtekend: ‘Constanter. 3^o Id. Nouembris. 1619.’
HI-II	Nadat Huygens H1-I voltooid had, noteerde hij onder de datering en ondertekening in de rechterkolom nog een zestiental regels. Met een verwijsteken werden deze regels ingevoegd tussen de regels 28 en 29 van H1-I. De in te voegen passage markeerde Huygens met een streep aan boven- en ondergrens. Onder de benedenstreep schreef hij daarna de titel.
H2	Autograaf Huygens, ka xl^a, 1619, fol. 19^r-20^r. Op fol. 19^r schreef Huygens de regels 1-28, op fol. 19^v de regels 29-64 en op fol. 20^r de regels 65 t/m 74. H2 is een afschrift van H1.
H2-Ot	Ten behoeve van de druk in de Otia bracht Huygens in H2, in een lichtere inkt, enkele wijzigingen aan.
Ot	Otia 1625. De tekst is opgenomen in Liber vi, (S3^r-[S4]^v), p. 143-146.
K1	Koren-bloemen 1658. Boek iv, ([2G4]-2H), p. 251-253).
K2	Koren-bloemen 1672. Boek viii, (3N2^v-3N3), p. 468-469.

Datering

H1 is gedateerd: 3^o. Id. Nouembris. 1619. (= 11 november 1619).

Varianten

	[titel]
H1-II a	snick. | Haechsche-herder-boeren-luijt-liedt | en | Amsterdamsche-Roemer-fluijt-riet | van | Anna Roemers. | Ende daervan het ende aende Ed. Heere | Mijn Heere Van Asperen.

[p. 175]

	b	Grill | oft | [Haechsche-herder-boeren-luijt-liedt | en |
		Amsterdamsche-] {Roemer} [-fluijt-riet | van | Anna Roemers. | Ende
		Amsterdamsche-] {Visscher} [-fluijt-riet | van | Anna Roemers. | Ende
		daervan het] besluijt [aende Ed. Heere | Mijn Heere Van Asperen.]
	c	[Grill | oft | Haechsche-herder-boeren-luijt-liedt | ] op het |
		[Amsterdamsche- {Roemer} -fluijt-riet | van | Anna Roemers. |
		[Amsterdamsche- {Visscher} -fluijt-riet | van | Anna Roemers. |
		Ende daervan het besluijt aende Ed. Heere | Mijn Heere Van Asperen.]
	H2 a	[Grill| Oft | Haechsche-herder-boeren-luijt-liet| op het | Amsterdamsche-] Visscher[-fluijt-riet| van | Anna Roemers| Ende daervan het besluijt aenden Ed. Heere | Mijn Heere van Asperen.]
	b	[Haechsche-herder-boeren-luijt-]lie<t>dt | [op het | Amsterdamsche-Visscher-fluijt-riet| van | Joff. [Anna Roemer] Visscher | Aenden Vrijheere | [van Asperen.] etc.
	H2-Ota	IJet aenden Vrijheere van | asperen, | aengaende Joff. Anna Visschers.
	b	IJet boerighs, I <Yet><a>>Aenden [Vrijheere van | asperen, | aengaende Joff. Anna Visschers.]
	K1	Boeren-tael, Aenden Vryheer van Asperen.

1	H1-I	Roomsch		gespan,	Veneetsche berders,
	H2	[	]	gespan	[	]
	H2-Ot	[	]	gespann	[	]

3	H1-I	Haechsche		maecksel Fransche		crop,
	H2-Ot	[	]	maecksel, [	]	kropp,

4	H1-I	Fransche		stellingh	Haechsche		cop
	H2	[	]	stelling	[	]	cop,
	H2-Ot	[	]	stelling,	Haeghsche		kopp,

5	H1-I	Haechsch'-Veneetsche-Fransche spanen,
	H2	Haeghsch	[	]

6	H1-I	Luijt,		getuijghe	van		mijn	tranen,
	H2	[	]	getuijge	[				]
	H2-Ot	[				]	mijn'	[	]

7	H1-I	Luijt getuijghe van		mijn vreucht,
	H2	Luijt, [			]
	H2-Ot	[	]	mijn' vreughd,

8	H1-I	<L>>Van			mijn onbevleckte		jeught:
	H2		[			]	Jeught:
	H2-Ot		[	]	mijn'[	]	Jeughd:

9	H1-I	Luijt,		toecomende		verblijden
	H2	[			]	t'verblijden,
	H2-Ot	[	]	toekomende		verblijden,

11	H1-I	Van		mijn grijse ouderdom;
	H2-Ot	[	]	mijn' dorren ouderdomm;

[p. 176]

12	H1-I	Luijt,		mijn	stille		Treves-trom,
	H2-Ot	[	]	mijn'	[	]	Treves-tromm,

13	H1-I	Luijt		mijn	fluijt	en mijn Trompetten,
	H2a	Luijt,		en	Fluijt	[					]
	b	[	]	mijn	[						]
	H2-Ot	[	]	mijn'	[		]	mijn' doove		Trompen,
	Ot	[			]Fluijt,	[			]	Trompen;

14	H1-I	Luijt		mijn		feest		en mijn bancquetten,
	H2	Luijt,		[							]
	H2-Ota	[	]	mijn'		[	]	mijn'		druijven-dompen,
	Ot	[			]	Feest,		[	]	druijven-dompen;

16	H1-I	Mijn		vermaeckelijck gequel.
	H2-Ot	[	]	vermaeckelick gequell.

17	H1-I	Luijt	mijn	<voorspraeckbijde>>voorspraeck bijde		meijsges,
	H2	[			]	Meijsges,
	H2-Ot	Luijt,	mijn'	[			]
	Ot	Luijt	[		]	Meisjes;

18	H1-I	Die		zoo		menich duijsent	reijsges,
	H2-Ota	[			]	menigh duijsend	reijsjes,
	b	[	]	wel		zess, wel zeven	[	]

19	H1-Ia	Duijsent		troosges		wel-gepaert
	b	[	]	{troosges}		[	]
	b	[	]	{knechges}		[	]
	H2	[			]	wel-gepaert,
	H2-Ot	Seven knechjes				[	]

20	H1-I	Om een		boompgen	hebt		vergaert.
	H2	[	]	boomptgen	[			]
	H2-Ot	[	]	boompjen	[	]	vergaert;

21	H1-I	Luijt mijn sleutel totte		Camers
	H2	Luijt,	[		]
	H2-Ot	[	]	Kamers

22	H1-I	Daermen		sonder	gouden hamers
	H2	[	]	zonder	[	]

24	H1-I	Daermen 't Volckgen niet en		ziet
	H2	[	]	siet

25	H1-I	Dan gedoken inden		doncker
	H2-Ot	[	]	Doncker,

27	H1-I	Daer de Vrijster		Juffer	heet,
	Ot	[	]	Joffer	[	]

28	H1-I	Daer men		altijdt	suijcker		eet.
	H2	[	]	altijt	[			]
	H2-Ot	[	]	altijd	[	]	eet;

[p. 177]

		[De regels 29 t/m 44		voegde Huygens in een later stadium toe]
29	H1-II	Daer de deuren en de		mueren
	H2-Ot	[	]	muren

30	H1-II	Met		ferwiele langhe lueren
	H2-Ota	[	]	fluweele lange luren

31	H1-II	Sijn behanghen	en bedeckt;
	H2	Zijn behangen	[	]

32	H1-II	Daermen	mette		boeren		geckt.
	H2	Daer men	[	]	Boeren		[	]
	H2-Ot	[				]	geckt,

33	H1-II	Daer het		altijdt is vol reucken
	H2-Ot	[	]	altijd [] voll[	]

34	H1-II	Min off meer als		in een keucken,
	H2-Ot	Recht [als in] een'		kermiss-keucken,
	Ot	[	]	kermiss keucken,

35	H1-II	Daer de		leren wanten duijm
	H2	[	]	leren-wanten[	]
	Ot	[	]	le'ren-wanten[	]

36	H1-II	Steeckt vol muskes en		barfuijm.
	H2-Ot	[	]	parfuijm,

37	H1-II	Daer de mantels en de		craghen
	H2	[	]	cragen
	H2-Ot	[	]	kragen

38	H1-II	Zoo		veel vreemde		cleuren		draghen
	H2-Ot	[	]	veel'[	]	kleuren		[	]
	Ot	Soo		[			]	dragen

39	H1-II	Dat het in een mensch		sijn	oogh
	H2	[	]	zijn	[	]
	H2-Ot	[	]	sijn	[	]

40	H1-II	Flickert als een		Reghenboogh.
	H2	[	]	regenboogh.

43	H1-II	Om een		handtge vol	gewins,
	H2-Ot	[	]	handtjen voll	[	]

44	H1-II	Op een		hartigh	off		een		Prins.
	H2	[	]	Hartigh	[			]	Prins:
	H2-Ot	[	]	een' Hertogh	[	]	een'		[	]

45	H1-I	Luijt mijn eerste		wech-bereijder
	H2	Luijt,[			]
	H2-Ot	[	]	wegh-bereider

[p. 178]

46	H1-I	Totten grooten		Menschen-Weijder,		Hom.		ποιμην λαων
	H2	[	]	Menschen-Weijder		[	]	ποιμην λαων.
	H2-Ot	[	]	Menschen-Weider		[	]	Poimèn laôn.
	K1	[			]	[ontbreekt]

47	H1-I a	Verr' benoorden	't Noorder	Meer
	b	{Verr' benoorden}	'tNoorder	[	]
	b	{West ten noorden}	'tNoorder	[	]
	c	West benoorden	[		]
	H2-Ot	West bij Noorden	[		]

48	H1-I	(Japick,	dunckt mij, hiet den		Heer)
	H2	[		]	Heer.)
	H2-Ot	Japick,	[			]

49	H1-I	Die		sijn	Hooch-geleerde		ooren
	H2	[	]	zijn	[	]	Ooren
	H2-Ot	[	]	sijn'	[			]

51	H1-I a	Die ghij		t' sijner eeren	sloeght,
	b	[	]	hem te wille	[	]

53	H1-I	Luijt bij Luijten	vergeleken
	H2	Luijt, [ ] luijten	[	]

55	H1-I a	Luijt die		uwes Meesters naem
	b	[	]	'sMeesters jonghen [naem]
	H2	Luijt,[	]	uwes Meesters [naem]
	H2-Ot	[	]	uwen Trampers[	]
	Ot	[	]	uwer [	]
	K1	[	]	uwes [	]

56	H1-I	Maeckt bekent	en aengenaem,
	H2-Ot	Kondigh maeckt	[	]

57	H1-I	Twee mael	seven		jaer geluijstert.
	H2	[		]	Jaer[	]
	H2-Ot	Tweemael	[			]

59	H1-I	Luijt	te veel gepresen Luijt,
	H2	Luijt,	[	]

60	H1-I a	Stopt		U		banden,	Anna fluijt.
	b	[			]	snaren,	[	]
	H2-Ot	[	]	uw'		[		]

61	H1-I	Wt was		den		Boeren-deun zoo haest het		herder-wicht
	H2	[			]	Boeren-deun,[	]	Herder-wicht
	H2-Ot	[	]	de		[			]
	K1	Uyt[							]

[p. 179]

62	H1-I	Sijn Anna, sijnen		schrick	creech naerder		in't gesicht.
	H2	Zijn[	]	schrick, [		]	in t'gesicht,
	H2-Ot	Sijn'[			]kreegh [			]

63	H1-I	En		sach	haer		'tfluijtgen vast van alle		canten claren,
	H2	[				]	t'Fluijtgen[			]
	H2-Ot	[	]	sagh	[			]	kanten klaren,

64	H1-I	En		sach een		jonghen Reij	rontsom haer lijff		vergaren,
	H2	[			]	Jonghen[		]	vergaeren,
	H2-Ot	[	]	sagh een'		Jonghe Rei	[			]

65	H1-I	En		sach	het soet		geswel van		d'een en d'ander koon
	H2-Ot	[	]	sagh	[	]	geswell[	]	d'een'[ ] d'ander'[	]

66	H1-I a	Daermede zoo hem		docht Sij		taste	nae	den toon.
	b	[			]	{taste}	[		]
	b	[			]	{peijlde}	[		]
	H2	Daer mede,[	]	docht,[	]	peilde na		[	]

67	H1-I a	Ghij die het		Roemer-liedt	aen uwe		croon gehangen
	b	[	]	{Roemer-liedt}	[			]
	b	[	]	{Visscher-liedt}	[			]
	H2	[	]	Roemer-liedt	[			]
	H2-Ot	[	]	Roemer-lied	[	]	kroon gehangen,

69	H1-I	Ghij de verstaet hoe verr'		een Amsterdamsche fluijt
	H2-Ot	[	]	een' Amsteldamsche[	]

70	H1-I	Verdooft en overtreft een Haechsche		herder-luijt,
	H2	[	]	Herder-luijt,
	H2-Ot	Verketelt en verdooft een' Haeghsche		Herder-Luijt,

71

H1-I

Spreeckt

vonnis

tuschen tween, off niet

des'

lompe

jongen

H2

[

]

tusschen[

]

Iongen

H2-Ot

[

]

vonniss

[

]

de

[

]

72	H1-I a	Sijn		schraele		snaer-geschrap	voorsichtich heeft		bedwonghen
	b	[			]	darm-geschrap	[				]

	H2	[	]	schrale		[		]	bedwongen
	H2-Ot	[			]	darm-geschrapp	[			]

73	H1-I	Daer		Anna	quam ter baen:		Off't	niet is, zoo hij meent,
	H2	[	]	Anna	[	]	Oft	[	]
	H2-Ot	[	]	Annas	keel verscheen;		[		]

74	H1-I a	Best		tijdelijck	geswicht,		dan		schandelijck	verbeent.
	b	[				]	eer		[		]
	H2-Ot	[	]	tijdelick	[			]	schandelick	[	]

[p. 180]

	[ondertekening en datering]
H1-I	Constanter.
	3.^o Id. Novembris. 1619.
H2-Ot	1619
Ot	mdcxix
K1	[ontbreekt]