Nederlandse gedichten 1614-1625. Deel 2. Apparaat en commentaar

[17] Christelijcke bedenckingen

Commentaar

Vrij spoedig na zijn parafrase van de twaalf artikelen des geloofs voltooit Huygens zijn christelycke bedenckingen over de thien geboden des heeren. tot Vervolgh op voorgaende Verclaring vande xij. articulen des Christelycken geloofs. Beide dichterlijke bewerkingen verschenen nog in 1619 in een gezamenlijke druk ‘In 's Graven-Hage. By Aerdt Meuris’. Ook deze editie is anoniem. Wel vermeldt het titelblad in een rechthoekige lijst Huygens' naamspreuk Constanter. Aan het slot van de uitgave is een acrostichon opgenomen op dezelfde spreuk. De inhoud van dit Latijnse gedicht sluit aan op het acrostichon. De Kruyter stelt: ‘the idea of constancy is, in connexion with God's law, central to the contents, so that the ingenious form completely matches the meaningful contents.’¹

Aan Jacob Cats zond Huygens zijn Bedenckingen ter beoordeling toe ‘eer se noch onder de werelt verstroyt werden ende in onwetende berispers handen geraecken’. Huygens is voorzichtig: ‘Mogelyck wat V.E. daerin zoude mogen vinden, daeromme sy voorsichtelycker verdruckt dan ruchtbaer gemaeckt mochten worden.’² Huygens zond zijn bundeltje gedichten met een begeleidende brief ook toe aan Daniel Heinsius en Petrus Scriverius.³ Ook Johannes Wtenbogaert ontving een exemplaar.⁴ Cesare Calandrini zorgde voor verspreiding in Engeland. Hij schrijft dat hij de Christelijcke Bedenckingen ‘verheven’ (Worps vertaling van het Italiaans) vindt en is onder de indruk van Huygens' theologische kennis.⁵

1 De Kruyter 1971b, p. 47 [= 123].

2 Worp, Briefwisseling, nummer 71.

3 Worp, Briefwisseling, nummer 69. Worp meldt alleen Heinsius. In het handschrift (ka xliv, no. 32) staat ook de naam van Petrus Scriverius als begunstigde genoemd in een marginale aantekening.

4 Worp, Briefwisseling, nummer 70. Jacob Smit (1980) ziet hierin een argument voor zijn stelling dat Huygens remonstrantse sympathieën koestert.
Zwaan (1984b, p. 219-220) bestrijdt diens zienswijze, stelt dat Smit Huygens' Franse brief aan Wtenbogaert verkeerd interpreteert en levert er een complete vertaling van. Ook Strengholt (1981b, p. 182) is het niet met Smit eens en wijst op het feit dat Wtenbogaert ‘vanouds tot de kring der bekenden van de familie Huygens had behoord.’

5 Worp, Briefwisseling, nummer 72.

[p. 138]

Uitgaven

Worp Gedichten i, p. 147-161.

Literatuur

Brom 1928; Smit 1980, p. 70-71; Strengholt 1981b, p. 181-182; Zwaan 1984b; Blom 1996, p. 108-109.

Overlevering

H	Autograaf Huygens, ka xl^a 1619, fol. 11^r-18^v. Twee katernen van twee dubbelbladen. Het eerste katern (fol. 11-14) meet 200 × 155 mm; het tweede (fol. 15-18) 195 × 155 mm. Op fol. 18^v noteerde Huygens ‘Deo Gloria’ en daaronder de titel. In de tekst bracht Huygens in een later stadium wijzigingen aan. Hierna telde hij op fol. 18^v het aantal verzen per bladzijden op tot een totaal van ‘vers 402’. Huygens telde van achteren naar voren: 28 (fol. 18^r), 26 (fol. 17^v), 26 (fol. 17^r), 28 (fol. 16^v), 28 (fol. 16^r), 28 (fol. 15^v), 26 (fol. 15^r), 28 (fol. 14^v), 28 (fol. 14^r), 22 (fol. 13^v), 28 (fol. 13^r), 28 (fol. 12^v), 28 (fol. 12^r), 26 (fol. 11^v), 26 (fol. 11^r). De aanduiding ‘vers 402’ onder de totaalstreep is met de beginhaal over de lus van de D van ‘Deo Gloria’ heengeschreven. Huygens wenste waarschijnlijk, na voltooiing van H, een totaaloverzicht voor een afschrift dat als kopij voor D gediend heeft maar niet bewaard is gebleven. Naast de optelling schreef Huygens op 12 september 1619 (‘Prid. Id. 7. mdcxix’) het Latijnse gedicht ‘Credite Terrarum claudae moderamina leges’. De eerste letters van de versregels vormen samen het woord constanter. Dit gedicht is deel blijven uitmaken van de overlevering van de ‘Christelijcke bedenkinghen’.
D	Christelijcke bedenckinghen Over De thien geboden Des heren. Tot vervolgh op voorgaende verclaeringhe Vande xii Artijckelen Des christelijcken Gheloofs. [...] In 's Graven-hage. By Aerdt Meuris, Boeckvercooper, inde Pape-straet, inden Bybel. Anno m.dc.xix (ex. kb pamflet 2998).
D-Ot	In een exemplaar van D bracht Huygens t.b.v. de druk in de Otia correcties en varianten aan. Deze kopij is bewaard gebleven (ka l^b). Een facsimile ervan is aan deze uitgave toegevoegd, (zie p. 779-796).
Ot	Otia 1625. ‘Lib. iii. Bibel-stoff.’ ([L4]^v-[N4]^v), p. 82-98.
Ot-e	‘Errata’ achter in Ot opgenomen.
K1	Koren-bloemen 1658. ‘1. Boeck. Bibel-stof.’ ([B4]^v-[D4]^v), p. 16-32.
K2	Koren-bloemen 1672. ‘1. Boeck. Bibel-stof en Gods-dienst.’ (B3^v-D2), p. 14-27.

Datering

Huygens dateerde H: 4^o Cal. September 1619 (= 29 augustus 1619).

[p. 139]

Varianten

Hieronder volgt eerst een opgave van de varianten in de tekst van het gedicht. Daarna komen de varianten in de marginalia en de tussenteksten aan de orde.

1

H

Wel

op

mijn

Ziele dan,

die de

barmherticheijt

D

[

]

op,

[

]

Ziele, [

]

bermherticheyt

D-Ot

[

]

dan

logge Ziel,

[

]

Ot

[

]

barmherticheid

K1

[

]

dan,

[

]

2	H	Des		goedertieren	Godts		onweerdich	hebt verbreijt,
	D-Ot	[	]	altijd-goeden	[	]	onwaerdigh	[	]
	Ot	[	]	altijd goeden	[				]
	K1	[	]	altijd-goeden	[				]

3	H	Onweerdich ondersocht de		wonderlijcke daden
	D-Ot	Min waerdigh [ondersocht	]	het wonder'<w>>Woord en [daden]
	Ot	[	]	wonder-Woord [	]

4	H	Van die		U	Cruijs op hem		onweerdich heeft		geladen,
	D	[					]		gheladen;
	D-Ot	[				]	minst waerdigh [heeft			]
	K1	[	]	uw	[			]	geladen:

5	H	Keert weder in U selfs, en laet		u'	dancbaerheijt
	D	[	]	u	[	]
	K1	[	]	uw'	[	]

6	H	Den	<*w*>>Wederom-slach zijn van		'sHeeren	goedicheijt.
	D	De	[				]
	D-Ot	[		]	Sijne	[	]

7	H	Het schoone woordt is windt, die niemandt	can		ontbreken
	D	[		]	ontbreken,
	D-Ot	'Twel seggen is een wind, [die] weinigh'	[			]

8	H	Het Christelijcke hert moet door		de Wercken		spreken,
	D	[			]	spreken:
	D-Ot	[	]	wel-doen		[	]
	Ot	[	]	het well-doen		[	]

[p. 140]

9	Ha	Waer		Godts dienst,		waer Gelooff, gelegen in den mondt,
	b	[	]		Liefde	[	]
	c	[	]		liefde,	[	]
	D-Ot	Waer'		Liefde, waer'		Ghelooff te keuren naer den mond.

10

Ha

De

boosen

deelden

met

in't

Goddelijck

verbondt.

b

[

]

{Goddelijck}

[

]

b

[

]

{salighe}

[

]

c

[

]

salighe

[

]

D-Ot

[

]

boose

[

]

K1

[

]

mé

[

]

11	H	Den	hertten-kenner Godt, diens Goddelijcke stralen
	D-Ot	De	[	]

13	H	Die't al siet en doorsiet,		dien	niemandt		noijt	en		sach
	D	[							]	sach,
	D-Ot	[				]	oyt	[			]
	Ot	[	]	Die	[						]
	K1	[	]	Dien	[						]

14	Ha	En can niet	zijn vernoeght		met 'tuijterlijck	gewach.
	b	{En can niet}	[	]
	b	{Can qualijck}	[	]
	D	Can qualijck	[	]	int uyterlijck	[	]
	D-Ot	Wordt verr van	heel vernoeght door't uyterlick ghewagh.

16	H	Die ghij proeft, die ghij		toetst,	die ghij besoeckt van		binnen,
	D	[	]	toeft,	[	]	binnen:
	D-Ot	[	]	toetst	[			]

17	H	De Vruchten		hebt Ghij	lieff daer Ghij		den	Wortel ziet,
	D	[				]	de	[	]
	D-Ot	[	]	Sijn U	[				]

18	H	De Wortel staet u		aen doch		sonder	vruchten	niet,
	D	[	]	aen,	[		]	niet.

19	H	De Wortel is		'tGelooff,	de Vruchten		sijn de		Wercken
	D	[						]	Wercken,
	D-Ot	Die[	]	Ghelooff,	dief [	]	heeten		Wercken;
	K1	[	]	Geloov,	[					]
	K2	[	]	Geloov',	[					]

20	Ha	Daer en is	sonder 'teen op 'tander niet te mercken,
	b	Doch isser	[	]
	D-Ot	'Tbehaeght U	[	]

21	Ha	Daer	beijde t'samen gaen naer		'sHeeren wil	en wensch
	b	Waer	[				]
	D	Daer	[				]
	D-Ot	Waer	[	]	Uwen	[	]

[p. 141]

22	H	Daer		wordt te recht gevoert den naem	van		Christen mensch.
	D	[				]	Christen-mensch.
	D-Ot	[	]	voertmen rechtelijck den roem	[			]

23	Ha	Hoe? zal dan	ijeder een sijn		eijghen vruchten lesen?
	b	Maer [/h/oe?	zal ijeder een		sijn eijghen	vruchten lesen?	]
	D-Ot	[Maer sal]	een yeder dan		[		]
	K2	[		]	sijn' eigen'	[	]

25

H

Zal

d'eere zal

den

dienst van

een

oneijndich

Godt

D

[

]

d'eere, [

]

on-eyndich

[

]

D-Ot

[

]

de

[

]

een'

[

]

Ot

[

]

on-eindigh'

[

]

K1

[

]

oneindigh

[

]

K2

[

]

oneindigh'

[

]

26	Ha	Gebonden		moeten	zijn aen 'tmenschelijck gebodt?
	b	[	]	connen	[	]

27	H	Nu,	luijstert Vleesch en		bloet,		den	Schepper die U 'tleven
	D	Nu	[	]	Bloet:		[		]
	D-Ot	Neen,	[			]	de	[	]

29	H	Den levendigen	Godt, die't selver heeft		geseijt,
	D	[		]	gheseyt,
	D-Ot	De levendighe	[			]

31	H	Om sijner knechten		dienst als Meester	te bepalen,
	D	[	]	dienst, [ ] meester,	[	]

32	Ha	Gebiet ons uijt		sijn handt		sijn		wil en wet te		halen,
	b	[					]	wet te comen		[	]
	c	[					]	eijgen wet te		[	]
	D	[							]	halen;
	D-Ot	[	]	Sijn' [	]	Sijn'		[			]

33	Ha	Sit selver		voor		'tgerecht,	roept Oost en West voor hem,
	b	[	]	in		[		]
	D	[			]	Ghericht,	[	]
	D-Ot	[			]	Gherecht,		[	]

34	Ha	Hoort Hemel,		aerde	hoort naer		uwen	Rechters stem.
	b	[				]	uwes	[	]
	K1	Hoort,[	]	Aerde,		[				]

35	H	Wel		op		mijn		Ziele dan, dit zijn des Hemels		Wetten
	D	[	]	op,		[	]	ziele, [			]
	D-Ot	[			]	dan		vlugge ziel, [			]
	K1	[	]	op		dan,	[		]	Wetten,

[p. 142]

36	Ha	Daer U		den man naer 'thert des Heeren op leert			letten,
	b	[	]	wijsen [man naer] 's [Heeren] hert		{op leert}	[		]
	b	[	]	wijsen [man naer] 's [Heeren] hert		{heert}	[		]
	c	[Daer	U	den	man naer] 'thert des [Heeren op leert letten,			]
	D-Ot	[		]	de	[		]

37	Ha	Die		hij		vroegh	die hij		laet,	die hij nacht ende dach
	b	[			]	sprack	[	]	songh,	[	]
	D	[			]	sprack,	[				]
	D-Ot	[	]	hy		nu sprack, nu			song,	[die hy] by [nacht] en [dagh]

38	H	Off in sijn hertte		hadd',	off voor		sijn	ooghen sach.
	D	[	]	sagh;
	D-Ot	[	]	droeg,	[	]	sijn'	[	]

39

Ha

Volght

desen voetstap

naer,

keert

derwaerts

u

gedachten,

b

[

]

{keert}

herwaerts

[

]

b

[

]

{stuaert}

herwaerts

[

]

D

[

]

keert

[

]

D-Ot

[

]

sijne stappen

[

]

uw'

[

]

40	H	Laet dit	u		dachwerck zijn, besteet hier in		u	nachten,
	D	[		]	dagh-werck[	]		nachten;
	D-Ot	[	]	uw [		]	uw'[		]
	K2	[	]	uw'[					]

41	H	Denckt ijeder oogenblick verloren		overbrocht
	D	[	]	overbrocht,

42	H	Die 's Heeren wil en Wet niet hebbe		overdocht,
	D	[	]	overdocht;
	D-Ot	[	]	nagedocht;

43	Ha	Doorsoeckt	de wortel vrij,		laet u gheen moeijt mishagen,
	b	[		]	houdt nemmer op van knaghen,
	D-Ot	Tast in	[			]

44	H	In 'tminste		woordeken is wijheijt te		bejagen
	D	[			]	bejaghen,
	D-Ot	[	]	woord is meer als wijsheit [te bejaghen,]

45	Ha	Den minsten	letter		spreeckt den slechtsten	regel sluijt,
	b	De minste	[				]
	D	[		]	spreeckt, de slechtste	[	]

47	H	Wech deessem deser		aerd',	wech wijsheijt van beneden,
	Ot	[	]	Aerd'	[	]
	K1	Wech,[	]	Aerd',	wech, [	]

48	H	Wech Menschen-mijmering, onredelijcke		Reden.
	D	[	]	Reden,
	K1	Wech, [			]

[p. 143]

49	Ha	Wech		doolhoff sonder end',		wech		cloecke	sotticheyt,
	b	[					]	{cloecke}	[	]
	b	[					]	{wijse}	[	]
	c	[					]	cloecke	[	]
	D	[	]	Dool-hoff[	]
	K1	Wech,		[	]	wech,		[		]

50	H	Scherp-sinnighe	verdriet, en		ijdel ijdelheijt.
	D-Ot	[		]	ydel'[	]
	K2	Scherpsinnige	[			]

51

H

Ick

hebb'

U langh

genough geleent

mijn

jonge

jaren,

D

[

]

ghenoech[

]

D-Ot

[

]

groenste

[

]

K1

[

]

heb

[

]

mijn'

[

]

52	H	Ick hebbe langh		genoch	getuijmelt in		u	baren,
	D	[	]	ghenoech	[				]
	D-Ot	[				]	uw'	[	]

53	H	Ick hebbe langh		genoch	gewentelt in		U	slijck,
	D	[	]	ghenoech	[		]	slijck;
	D-Ot	[				]	uw	[	]

54	H	Mijn herte wil om		hooch naer		'teewich	eewelijck;
	D	[	]	hoogh'[	]	'teeuwigh',	eeuwelijck,
	D-Ot	[			]	'teeuwigh'	[	]

55	H	Mijn penne sal voortaen om 'shemels Waerheijt		sweven,
	D	[	]	sweven.
	D-Ot	Mijn'[	]

56	H	Stuert		haren jonghen		loop Ghij	Waerheijt, wech, en leven,
	D	[			]	loop, ghy	[	]
	D-Ot	[	]	hare jonghe	vlucht, Ghy		[	]
	Ot	Stuer		[				]
	K1	Stuert		[				]

57	H	Beleijt haer	domme		cracht,		zoo zij U altijdt, Heer,
	D	[		]	cracht:		[	]
	D-Ot	Beley haer'	[			]	Soo, heiligh, heiligh heer,
	K1	Beleidt[		]	kracht.		[		]

58	H	Roem, prijs en heerlicheijt, loff, danckbaerheijt en eer.
	D-Ot	Soo zij U over all,		voor altijd	danck en eer.
	K2	[	]	en eewigh	[	]

59	H	Doen	'tmoeijelijck gevolgh der		Israelsche scharen
	D	doen*	[	]	Israëlsches charen,*
	D-Ot	doe*	[	]	Israëlsche scharen,

[p. 144]

60	H	Door zee, door wildernis,		door allerleij gevaren,
	D-Ot	[	]	en 'tvreemste wedervaren,

61	H	(Doch onder 'sHeeren handt, die bij haer dach en		nacht,
	D	[	]	nacht

62	H	Sorchvuld<ich>>elijcken		bleeff en stadich	hiel de		wacht,)
	D	[	]	bleeff, [ ] selver	[	]	wacht)

63	Ha	Gecomen was	ontrent de drooghe schorre sanden
	b	In 'teijnde	[was] geraeckt tot bijde [schorre	sanden	]
	c	Behouden	[		]
	D	[		]	Sanden,

64	H	Daer Sinaï gebercht		den hemel schijnt te		vanden,
	D	[			]	vanden:
	D-Ot	[	]	de Wolcken [			]

65	Ha	De verresiende	Godt, die wijsselijck verston<d>>t
	b	D'onsterffelijcke	[	]
	c	De verresiende	[	]
	D	D'onsterffelijcke	[	]

67	H	Verscheijden was en vreemt, hoe		verr'	het sondigh vallen
	K1	[	]	verr	[	]

68	H	Van 'teerste		Menschen paer, voorouder	van ons allen,
	D	[	]	menschen-paer, Voor-ouders	[	]

69	H	Van sijnen goeden aert sijn schepsel		hadd'	gebracht,
	K1	[	]	hadd	[	]

70	Ha	End'	erffelijck verblint		het menschelijck		geslacht.
	b	Hoe	[					]
	D	[				]	gheslacht:
	D-Ot	[		]	'tnu sterffelick		[		]

71	H	Om wederom van nieuws sijn volck aen hem te		wennen
	D	[	]	wennen,

72	H	En		sijn	gerechticheijt van nieuws te leeren		kennen,
	D	[	]	Sijn	[	]	kennen;
	D-Ot	[	]	Sijn'	[			]

73	Ha	Sloech	neder sijn gesicht,		sondt	stemmen en		geluijt
	b	Slaet	[	]	sendt	[			]
	D	[					]	gheluyt,

74	Ha	Sondt	donder, wolck en		vier als		boden voor hem		uijt.
	b	Sendt	[							]
	D	[		]	vier,[			]	uyt,
	K1	[				]	boden, [			]

[p. 145]

75	Ha	Daelt schrickelijck		om leegh'	op		Sinaï	coude		toppen
	b	[				]	Sinaî	[			]
	D	[							]	toppen,
	D-Ot	[	]	ter hoogd	[	]	Sinaî	[			]
	Ot	[	]				Sinaï	[			]

76	H	Stelt palen voor het Volck, kiest twee beminde		koppen
	D	[	]	coppen,

78	H	Genaecken sonder		schrick;	roept		over luijd' en seijt.
	D	[	]	schrick:	[	]	overluyd', [ ] seyt:

79	H	Hoort, Israël, ick spreeck: Ick, Schepper,		Heer en Vader
	D	[	]	Heer,[ ] Vader,

80	H	Van alle datter		leeft,	Godt,		Zoon, en	Gheest te		gader,
	D	[				]	Zoon en	[	]	gader:
	K1	[	]	leeft;	[						]

81	Ha	D'onsterffelijcke	Godt, die 'tWater		en	het		Vier
	b	De wonderlijcke	[	]	met	[			]
	D	[					]		Vier,

82	H	Die d'aerde met de Locht vervulle,		dwingh	en stier,
	D	[	]	dwingh'	[ ] stier:
	Ot	[	]	dwingh	[	]

83	H	D'onsterffelijcke Godt, 'toneijndelijcke		Wesen
	D	[	]	Wesen,

84	H	Voor allen tijdt geweest,		noijt nerghens uijt		geresen.
	D	[	]	noyt,[	]	gheresen:

85	H	De		verresiende Godt	die		d'alder leechste	hoeck,
	D	[	]	verre-siende Godt,	[	]	d'alderleeghste	[	]
	D-Ot	[				]	d'allerlaeghste	[	]
	K1	[				]	d'allerlaeghsten	[	]

86	H	Die		'talderdiepste	hert doorwandel en		doorsoeck,
	D	[				]	doorsoeck;
	D-Ot	[	]	't allerdiepste	[			]

87	H	De levendighe		Godt die 'tleven hebb'		gegeven
	D	[	]	Godt,[	]	ghegheven,

88	Ha	Aen alle dat		ghij	ziet in		ziel'	en lichaem		leven.
	b	[	]	men	[						]
	D	[	]	ghy	[	]	ziel	[	]	leven:

89	H	De schrickelijcke		Godt	die d'ongerechticheijt
	D	[	]	Godt,	[	]

[p. 146]

90	H	Besoecke,		wreeck' en straff'	tot inder		eewicheijt.
	D	[				]	eeuwicheyt:
	K1	[	]	wreeck en straff	[			]

91	H	Die solfer,		peck	en vlam naer mijnen wenck doe hooren,
	D	[	]	peck,	[	]

92	H	Die Sodoma verbrandt, Gomorrha		hebb'	doen		smooren.
	D	[				]	smooren:
	K1	[	]	heb	[			]

93	Ha	Die		smettelijck		vergaff Egypti watervloet
	b	Hebb'		[	]	vervuijlt		[Egypti		watervloet]
	D	[							]	watervloet,
	D-Ot	[					]	Egyptens watervloed;
	Ot	[	]	smettelicke*		[					]
	Ot-e	[	]	smettelick		[					]
	K1	Heb		[							]

94	Ha	Die	alles watter swom		ded'	sterven in		het		bloet,
	b	Hebb'	[	]	doen	[					]
	D	[							]	bloet;
	D-Ot	[					]	sijn		[	]
	K1	Heb	[								]

95	Ha	Die	luijsen uijt het stoff der aerde		ded'		verwecken,
	b	Hebb'	[	]	doen		[	]
	D	[				]	verwecken;
	K1	Heb	[						]

96	Ha	Die	vorschen heel		het landt van Pharao		ded'		decken,
	b	Heb	[			]	doen		[	]
	D	Hebb'	[	]	'tgebiedt [			]	decken;
	K1	Heb	[							]

97	H	Hebb'	menschen in haer huijs, hebb' beesten op het		Velt
	D	[		]	velt,
	K1	Heb	[			]

98	H	Met hagel,		vier en schorft geslagen en		gevelt.
	D	[	]	vier,[ ] schorft, [	]	ghevelt;

99	H	Hebb'	van het overschot	sprinckhanen	doen		versaden,
	D	[	]	Sprinck-hanen[		]	versaden;
	K1	Heb	[					]

100	Ha	Hebb'		doncker		duijsterheijt	den lande doen		beladen.
	b	[	]	dicke		[				]
	D	[						]	beladen;
	D-Ot	[			]	duysternis	[			]
	K1	Heb		[						]

[p. 147]

101	H	Hebb'	d'eerstgeboren vrucht van alle dat ick vondt
	K1	Heb	[	]

102	Ha	Op	eenen nacht besocht en doodelijck		gewondt.
	b	In	[			]
	D	[		]	ghewondt;

103	H	Hebb'	'tgrouwelijcke heijr van		heel Egypti		crachten
	D	[				]	crachten,
	D-Ot	[		]	'tboos Egyptens		[	]
	K1	Heb	[					]

104	H	In't		diepste		vander	zee doen sincken en		versmachten,
	D	[			]	vande	[	]	versmachten:
	D-Ot	[	]	diepe	van mijn'		[			]

105	H	En alles,		Israel,	om u te sien gevrijt
	D	[	]	Israël,	[	]

106	H	Van slavernij, van spot, van		schamperheijt en		spijt.
	D-Ota	[	]	mijns	verachtens	[	]
	b	[	]	Mij	[		]
	Ot	[	]	my-verachters		[	]

108	H	Mijn		Goddelijcke woordt te hebben		overstreken,
	D	[			]	overstreken;
	D-Ot	[	]	voorversekert[			]

109	H	Die alles		hebb'	gedaen,		die		alles	aengewent
	D	[				]	en		[		]
	D-Ot	[						]	krachtich	[	]
	K1	[	]	heb	[						]

110	Ha	Tot		voordering	mijns Volcx naer		een geluckich	endt.
	b	[				]	{een geluckich}	[	]
	b	[				]	{'tlang-gewenschte}	[	]
	D	[	]	voorderingh'	[	]	'tlangh ghewenschte	endt:

112	H	Bij		daegh' een	Wolcke dreeff, bij nacht een Vier		ded' branden.
	D	[				]	deed' branden;
	K1	[	]	daegh een'	[			]

114	H	Gedrooght		hebb'	en geschort voor uwer voeten		padt.
	D	[				]	padt;
	K1	[	]	heb	[			]

115	H	Die		uwen		hongersnoot	met quackelen		versaeijde
	D	[			]	honghers-noodt	[	]	versaeijde,
	D-Ot	[	]	uw noods-hongeren			[			]
	Ot	[	]	uw'[						]
	K1	[	]	uw [						]

[p. 148]

116	H	De drooghe		wilderniss'	met Manna-dauw		besaeijde,
	D	[				]	besaeyde;
	Ot	[				]	besaeyde,
	K1	[	]	wildernis	[			]
	K2	[				]	besaeide;

117	H	Die		om in Raphidim te	coelen uwen dorst
	D	Die,		om, in Raphidim,	[te coelen uwen] dorst,
	D-Ot	[	]	om [ ] Rapidim	[	]

118	H	<Het>> Claer water hebb' geperst uijt Horebs steene				corst,
	D		[		]	corst;
	D-Ot	Hebb	wateren gheperst [uijt Horebs steene corst;	]
	K1	Heb	[	]

119	H	Die om		u	ongemack in alles te		verlichten
	D	Die,[				]	verlichten,
	D-Ot	[	]	uw	[			]
	Ot	[	]	uw'	[			]

120	H	Hebb'		'tleger Amalecs	voor Josua doen swichten.
	D-Ot	[	]	Amaleck en meer	[	]
	K1	Heb		Amaleck, [		]

121	H	Hoort Israël	mijn Volck, die ben ick, die alleen
	D	Hoort, Israël,	[	]

122	H	Voor uwe Vaderen gesorght		hebb'	en gestreên.
	D				[ ] ghestreen,
	K1	[	]	heb	[ ] gestre'en,

124	H	Voor uwen Heer en Godt; op mij alleen		betrouwen
	D	[	]	betrouwen,

125	H	Beminnen mij		alleen,	van		ganscher herten		kracht		<en>,
	D	[	]	alleen	[			]	cracht:
	K2	[				]	gantscher[			]

126	H	Mijn	eer,		mijn Heerlijckheijt,		mijn Goddelijcke macht
	D-Ot	Mijn'	[	]	mijn'[	]	mijn'[	]

127	Ha	En sult ghij	neffens mij,		gheen	schepselen		toeschrijven
	b	Gheen Goden	[				]	toe schrijven
	D	[					]	toeschrijven;
	D-Ot	Gheen'[							]
	Ot	[		]	geen'	[			]

128	H	In 't alderminste niet bedencken off bedrijven
	D-Ot	Noijt weinigh, meer off meest [bedencken off bedrijven]

[p. 149]

129	Ha		In druck	in tegenspoet, in		vrolicheijt <en>> in		pijn
	b		[ ] vreucht	[					]
	D		[		]	vrolijckheyt, [in] pijn,
	D-Ot		[ ] vreucht,	[			]

130	H		Daerin	mijn	Majesteijt	vercorttet moge zijn.
	D		Daer in	[			]
	D-Ot		[		]hooge recht	[	]
			[De regels 131 t/m 134 schreef Huygens in H aan het einde van zijn parafrase van het eerste Gebod (na (nu) regel 146). Met een verwijsteken bracht hij ze over naar deze plaats.]

131	H		Der Toovenaren hulp en suit ghij voor		mijn	ooghen
	D-Ot		[	]	Mijn'	[	]

132	H		Tot		'swaerheijts	ondersoeck beroepen noch gedooghen;
	D-Ot		[	]	waerheijts	[	]

133	H		De waerheijt ben ick		selfs,	die verder gaet off		siet.
	D		[	]	selff,	[	]	siet
	K1		[				]	siet,

134	H		En		kenn'	ick voor het schaep van mijne Cudde niet.
	K1		[	]	ken	[	]

135	Ha		Ist		armoedt is't		verdriet	is't ballingschap, sijn't plagen
	b		[	]	armoed [				]
	D		[	]	armoed', [	]	verdriet,	[	]
	Ot		[	]	armoed' [				]
	K1		[	]	armoed', [				]

136	H		Daer onder ghij versucht, mij sult ghij't comen		clagen,
	D		[	]	claghen;

137	H	α	Is't tijdelijcke		goet, daerom ghij	zijt		begaen
	D		[	]		goet daerom[	]	begaen.
	D-Ot		[ ] wereldlick			genoegh[			]
	K1	β	[		]	genoegh, is't welvaert, weelde, Peis,

138	Ha	α	Is't welvaert,		weelde,	peijs, mij sult ghij roepen		aen
	b		[	]	weeld of	[			]
	D		[	]	weelde,	peys, [	]	aen;
	K1	β	Daerom ghij		zijt begaen, komt en doet my den eis:

139	H		Ist Liefde,		Hoop'	Gelooff, sijn 't geestelijcke		gaven
	D		[	]	Hoop,	[		]
	K1		[				]	gaven,

140	H		Daernaer	u	siele dorst, bidt mij, ick zalse		laven,
	D		Daer naer	[		]	laven;
	K1		[	]uw'	[			]

[p. 150]

141	H		Sijt ghij van hoogher		staet gecomen		totten val
	D		[			]	tot den val,
	D-Ot		[	]	af gesoncken	[		]

142	H		Seght altijdt		in u hert, de	Heere doet het		al.
	D		[				]	al:
	D-Ot		[	]	binnens herts [de				]

143	H		Sijt ghij van uijt het slijck in heerlijcheijt		geresen
	D		[	]	gheresen,

144	H		<Seght, d'>>	De Heere neemt en		geeft	de Heere sij		gepresen.
	D			[	]	gheeft,	[	]	ghepresen;

144ʹ	H	α	Denckt altijdt voor het eerst, seght altijdt voor het lest,
		β	<	>

144ʺ		α	De groote Godt die leeft doet alle dingh om best.
		β	<	>
			[Om de alternantie van vrouwelijk en mannelijk rijm te herstellen haalde Huygens de regels 144ʹ en 144ʺ in H door]

145	H		Begeeft u niet tot rust, begint u		dachwerck niet
	D		[	]	dagh-werck niet,

146	H		U come		inden sin, De heere		leeft die't ziet.
	D		[	]	in den sin:[	]	leeft, [	]
	D-Ot		[ ] kom'		ten sinnen in: [De	]
			[In H volgen hier nog vier regels. Met een verwijsteken plaatste Huygens ze later na (nu) regel 130.]

147	H		Mijn Cudde kent		mijn	stem: Die		hebb'	ick uwe ooren,
	D-Ot		[	]	Mijn'	[				]
	K1		Mijn'[				]	heb	[	]
	K2		Mijn [							]

148	H		Geluckigh Israel		verscheijden		mael'	doen		hooren,
	D		Gheluckigh' Israel,		[	]	mael	[			]
	D-Ot		[	]	nu menighmael			[			]
	K1		[						]	hooren;

149	H		Maer onder <*t*'ond> 'sHemels		Rondt	daerin ick		woon'	en ben
	D		[	]	rondt,	[	]	woon	[ ] ben,
	Ot		[				]	lev'	[]

150

Ha

En leeft

den

Mensche

die mijn

gedaente kenn'.

b

[

]

niet [die

mijn gedaente

kenn'.]

D

[

]

Mijn [

]

ken';

D-Ot

[

]

de

[

]

Mijn'[

]

Ot

[

]

Mensch

[

]

Ot-e

[

]

Mensche

[

]

[p. 151]

151	Ha	Dies sult ghij		mijn begrip	in geenighe		metalen
	b	[	]	{mijn begrip}	[			]
	b	[	]	{mijnen naem}	[			]
	D	[	]	Mijnen naem	[	]	metalen,

152	H	In gheenerhande stoff besluijten off bepalen.
	D-Ot	[In] min noch meerder [stoff] aenvaerden te [bepalen.]

153	H	De		Sonn'	en ben ick niet; ick hebse daer geplant;
	D	[	]	Son	[	]

154	H	De Maen gelijck ick		niet,	'tis 'tmaecksel van		mijn		hand;
	D	[	]	niet;	[	]	Mijn		[	]
	D-Ot	[				]	Mijn'		[	]
	Ot	[						]	hand,
	K1	[						]	hand;

155	Ha	In water,		locht	off		landt	en ben ick niet te		rapen,
	b	Wt[	]	vier	[	]	locht	[			]
	D	[							]	rapen;
	K1	[	]	Vyer,	[						]

156	Ha	Hoe zoud'			den	schepper zijn het ghen' hij heeft geschapen?
	b	[		]		Schepper [			]
	D	[		] de		[			]
	Ha	(156ʹ)	α	Seght Hemel, Hell' en aerd', seght Elementen al
			β	<				>
	Ha	(156ʹ)	α	Wat cont ghij leveren dat mij gelijcken zal?
			β<				>

157	H	Spreeckt Mensche wie heeft U met reden eerst		verlicht
	D	Spreeckt, Mensche,[	]	verlicht?

158	H	Spreeckt Aerde wie heeft u gehangen		in't gewicht,
	D	Spreeckt, Aerde, [	]	in 'tghewicht?
	K1	Spreeckt [			]

159	Ha	Spreeckt		Hemel sterrenvelt, wie heeft u rondt gespannen
	b	[	]	Helle wie heeft u van 'shemels licht gebannen
					[= Hb 160]
	D	Spreect,		Helle, [	] gebannen?

160

Ha

Spreeckt

Helle wie heeft u van

'themels

licht gebannen

b

[

]'<t>>shemels

[

]

c

[

]

Hemel

sterrenvelt,

wie heeft

u

rondt

gespannen

[= Ha 159]

D

Spreect,

[

]

Sterren-velt, [

]

gespannen?

D-Ot

[

]

uw

[

]

Ot

[

]

u

[

]

K1

[

]

Hemel,

[

]

uw

[

]

[p. 152]

161	H	Spreeckt Menschelijck		verstandt	Hell, Hemel,		aerd' en		al
	D	[	]	verstandt,	[			]	all,
	K1	Spreeckt,[								]

163	H	Sijn't steenen sonder ziel, zijn't blocken sonder		leven
	D	[	]	leven,

164

Ha

Wat

eere

connen

die des levens ghever gheven?

b

[

]

sullen

[

]

c

[Wat]

{eere}

[sullen die]

{des}

[levens]

{ghever}

[geheven?]

c

[Wat]

{voorbeelt}

[sullen die]

{van 's}

[levens]

{heere}

[gheven?]

d

[

]

ghever

[

]

D

[

]

voorbeeldt

[

]

van 'slevens

[

]

165

Ha

Siet,

Israel, ick ben

u

Helper

en

u Heer,

b

[

]

{Helper}

[

]

b

[

]

{Herder}

[

]

D

[

]

Israël, [

]

Herder

[

]

K1

[

]

uw

[

]

uw[

]

166	Ha	Groot, machtich en		jalous	van		mijner knechten	eer,
	b	[	]	{jalous}	[	]	{mijner knechten}	[	]
	b	[	]	{zelours}	[	]	{mijnen dienst en}	[	]
	D	[	]	zeloers	[	]	Mijner Knechten eer;

169	Ha	Zoo wie daer onder U zal		buijgen	hals off handt
	b	[	]	{buijgen}	[	]
	b	[	]	{vouwen}	[	]
	D	[	]	vouwen	[	]

170	H	Voor 'tschoonste dat hij zie in Water,		Locht	off Landt,
	K1	[	]	Locht,	[	]

172	H	Dien sal ick dadelijck		mijn sware handt doen smaecken,
	D-Ot	[	]	Mijn'[	]

174	H	Hoe swaerlijck mijnen toorn can wordden		wederstaen.
	D	[	]	wederstaen:

175	H	Ick die der Vaderen		te wel verdiende	plagen
	D	Ick,[	]	te-wel-verdiende	[	]

176	Ha	In't vierde boose lidt den Kinderen		toe		drage,
	b	[	]	doe		dragen,
	D	[			]	draghen;

177	Ha	Ick die		mijn goedicheijt aen		duijsenden verbind'
	b	[			]	{duijsenden verbind'}
	b	[			]	{1000 stammen bind'}
	D	[	]	Mijn [	]	duysent Stammen bind'
	D-Ot	[	]	Mijn'[				]
	Ot	[			]	dusend	[	]
	K1	Ick,[						]

[p. 153]

178	H	Des ghenen die mijn		wet om mijnen wil bemindt.
	D	[	]	Woordt [om] Mijnent [wil bemindt.]

180	Ha	De Reden		en	'tverstandt	bekennen en beminnen,
	b	[	]	met den wil		[	]
	D	[		] de	[		]

181	H	Zoo eijsch ick doch ijet meer bij		d'onbeveijnsde	grondt
	D	[	]	d'ongheveynsde	[	]
	Ot	[	]	d'ongeveinsden	[	]

182	H	Daeraen		mijn eere		hangt,	De Tonghe met		den	mondt,
	D	Daer aen		[	]	hanght;	[	]	de	Mondt:
	D-Ot	[	]	Mijn [				]	den	[	]
	Ot	[	]	Mijn'[							]

183	H	Die sul<t>>len <ghij> mijnen naem in		alle goede	saecken
	D-Ot	[	]	wel-gegronde	[	]

184	Ha	Haer uijtterste		behulp		en twijffel-scheijder		maecken,
	b			/ /
	D	[	]	verhael		[	]	maecken;
	D-Ot	[	]	versett		[			]

185	H	Die sullen 'tJae en Neen van		haer gerechticheijt
	K1	[	]	haer'[	]

186	Ha	Besweeren	op den schrick van		mijn' alwetenheijt.
	b	{Besweeren}	[			]
	b	{Bevesten}	[			]
	D	Bevesten	[	]	Mijn al-wetenheyt.
	Ot	[		]	Mijn'[	]

188	Ha	Die mij op		loghen-tael		onweerdelijck		bevloecken.
	b	[	]	{loghen-tael}		[			]
	b	[	]	{loghenen}		[			]
	D	[	]	loghen-tael		[	]	bevloecken;
	D-Ot	[			]	onwaerdelick		[	]
	K1	[					]	bevloecken:

189	Ha	Ick		sweere hun	den loon van d'eewigh-leste Doot
	b	[	]	{sweere hun}	[	]
	b	[	]	{dreijghe met}	[	]
	D	[	]	dreyghe met	[	]

190	H	Die haer op mijnen naem beroepen sonder		noot.
	D	[	]	noodt;
	K1	[	]	nood,

191	H	Die 'tlasterlijcke woordt der spotteren		aenhooren
	D	[	]	aenhooren,

[p. 154]

192	Ha		En allenthalven niet beletten		off	verstooren.
	b		[	]	{off}	[	]
	b		[	]	{en}	[	]
	D		[	]	en	[	]
	D-Ot		[En] oock onmachtich, [niet] en trachten te [verstooren.]

193	H		Wil		emmers Israel	den name sijnes		Godts
	D		[	]	emmers, Israël,	[	]	Godts,
	D-Ot		[	]	emmers Israel	[			]

194	Ha		Tot mijner Vijanden		onlijdelijcken	trots
	b		[	]	vercleijningh	spijtt en		[trots]
	D		[	]	vercleyningh',	[	]	trots,
	Ot		[	]	verkleiningh'	[			]

195	Ha		Grootmaecken in sijn		Hert, en	voor		den	werelt spreken,
	b		[				]	de	[	]
	D		Groot maecken[						]
	Ot		[	]	hert en	[				]

196	Ha		Stof, oorsaeck, tijdt,		noch	plaets en can hem niet		ontbreken,
	b		[	]	{noch}	[	]
	b		[	]	{of}	[	]
	D		[	]	noch	[	]	ontbreken;

197

Ha

α

Elck

dencke bij

sich

selfs,

wat wonderlijcker

cracht

b

β

[

]

dale in

[

]

bedencke door wiens

[

]

D

[

]

selfs;

[

]

D-Ot

[

]

dael' sich selven in;

[

]

wat kracht

198	Ha	α	D'onsienelijcke ziel in 'tlichaem		hebb'	gebracht,
	b	β	[	]	is	[	]

200	H		Aen ijeder lidt ghemeen, in gheen van		all' gelegen,
	D		[	]	all gheleghen;
	Ot		[	]	all, [	]
	K1		[	]	all' [	]

201	Ha		Doorsoecke lidt tot lidt,	beghinne vanden Dach
	b		{Doorsoecke lidt tot lidt,}	[	]
	b		{Aenmercke tijdt op tijdt,}	[	]
	c		Aenmercke tijdt op tijdt,	[	]

202	H		Die hij sach		aldereerst die		alder eerst	hem		sach
	D		[	]	aldereerst, [	]	aldereerst	[	]	sach;

203

Ha

Beschrijve

eerst sijn

jeught,

daernaer

sijn

oude

jaren,

b

Herdenck'

sijn groene

[

]

besie

[

]

dorre

[

]

D

[

]

Iaren.

D-Ot

[

]

sijn'[

]

sijn'

[

]

[p. 155]

204

H

Wat nu

sijn

haeren

zijn, wat

doen

sijn crachten

waeren,

D

[

]

hayren

[

]

doe

[

]

waren;

D-Ot

[

]

sijn'

haren

[

]

sijn' krachten[

]

Ot

[

]

nu

[

]

Ot-e

[

]

doe

[

]

205	Ha	Aenschouwe	's Hemels Rondt, daer, neffens Son en Maen,
	b	Doorloope	[	]

206	H	Zoo vele wegen schier als		sterrelichten staen,
	D	[	]	Sterre-lichten	staen;
	D-Ot	[			] gaen;

207	Ha	Besie des werelts		cloot;		daer twee verscheijden		saecken
	b	Aenmercke s'werelts*		[					]
	c	Aenschouwe 'swereldts		[					]
	D	[	]	cloot,		[	]	saecken,
	D-Ot	[			]	dien [			]

208	H	Het drooghe met het		nat		een		rondte samen	maecken,
	D	[	]	Nat,		[	]	ronde t'samen	[	]
	D-Ot	[			]	tot	eene ronde		[	]

209	H	Daer d'Ebbe, daer		den	Vloet de stranden op		sijn maet
	D	[	]	de	[			]
	D-Ot	[				]	sijn'[	]

210	H	Off climmende bespoelt, off sackende		verlaet.
	D	[	]	verlaet:

211	H	En laete dan sijn Hert		in sijne woorden blijcken,
	D-Ot	[	]	door heen sijn seggen [blijcken,]

212	H	En	segge,	Groote		Godt wie isser		w's	gelijcken?
	D	[	]	segghe:[	]	Godt,[	]	uw's	[	]

213	H	En roepe		overluijdt,	Hoort, Goddeloosen, hoort,
	D	[	]	overluyd',	[	]
	K1	[	]	overluyd,	[	]

214

H

Wij vreesen noch

u

strop, noch

u

vier, noch

u

moort,

D-Ot

[

]

uw

[

]

uw

[

]

uw

[

]

Ot

[

]

uw'

[

]

uw'

[

]

215	Ha	Dit's onser aller		Hoop,	dit's Israels vertrouwen,
	b	[	]	{Hoop,}	[	]
	b	[	]	{Godt,}	[	]
	D	[	]	hoop'	[	]

216

H

Het wit

daerop

wij zien,

den

grondt

daerop

wij bouwen,

D

[

]

daer op

[

]

de

[

]

daer op

[

]

[p. 156]

217

H

Dit is

Hij

om wiens naem

u

banden en

u

pijn

D

[

]

Hy,

[

]

D-Ot

[

]

uw

[

]

Ot

[

]uw'

[

]

uw'

[

]

218	H		Ons'	feesten,		onsen	roem,		ons eere zullen zijn.
	D		Ons	[						]
	D-Ot		Ons'	[	]	onse	[	]	ons'[	]

220	H		Dus wil ick		'tlasterwoordt in		loffsang	sien verkeeren,
	D		[			]	loff-sangh	[	]
	Ot		[	]	'tlaster-woord [				]

221	H		Dus wil ick		mijne		macht		mijn	weijsheijt sonder grondt
	D		[			]	macht,		Mijn	[	]
	Ot		[					]	Mijn'	[	]
	K1		[	]	Mijnen		[				]
	K2		[	]	Mijne		[				]

223	Ha		Wilt ghij in		'sWerelts	loop u selven niet	verliesen,
	b		[	]	's levens	[		]
	K2		[				] verliesen;

225	H		Voor stierman, voor beleijdt, voor loot, voor		waterpas
	D		[	]	water-pas
	K1		[	]	water-pas,

227	H		Om uijt een ijdel Niet een		groot All	te verwecken,
	D-Ot		[	]	All-om	[	]

228	Ha		Om uijt de duijsterheijt het		claere		licht te trecken,
	b		[			]	Licht[	]
	D-Ot		[	]	beter		[	]

229	Ha		Om alles		t'overcle'en	met		een ghemeijne		locht
	b		[						]	Locht
	D		[	]	t'overclêên*	[			]	Locht,
	D-Ota		[	]	t'overkleven	[					]
	b		[	]	t'overkleen	[	]	een'[			]
	K1		[	]	t'overkle'en	[					]

230	Ha		Die't hooghe van het		leegh'	voor altijdt scheijden		mocht.
	b		[	]	laegh'	[			]
	D		[	]	Leegh'	[	]	mocht,
	D-Ot		[	]	Laegh'	[	]	mocht',

231	Ha	α	Om 'tdrooghe van het nat bescheidelijck		t'ontmenghen
	b	β	[	]	t'ontcleven
	D		[	]	t'ontcleven,

232	Ha	α	Het water op d'een zijd' op d'ander 'tlandt te brenghen.
	b	β	Om <*t*>>d'aerde Vrucht en zaet <vrij> gewillich te doen		geven.
	D		[	]	gheven.

[p. 157]

233	H	Om Jaer, maendt, dach en		uer, bij		Sterren, sonn' en maen,
	D	[	]	uer by		Sterren Son en Maen
	Ot	[			]	Sterren,[	]

234	H	Een ongefeijlde	loop gestadich te doen		gaen.
	D	[		]	gaen,
	Ot	Een' ongefeijlden	[			]

234	Ha	Om 'tvlugge cleijn-gebeent de		wolcken te doen snijden,
	b	[	]	{wolcken te doen snijden,}
	b	[	]	{loch[t] te doen door snijden,}
	D	[	]	Locht	[	]	doorsnijden
	D-Ot	[				]	doorsnijden,

236	H	'Tgeschub<b>>de zee-gediert door 'twater te doen		glijden.
	D	[	]	glijden,

237	H	Om 'tcruijpsel		voete-loos,		om vier-voet		allerhandt
	D	[	]	voeteloos,		[	]	allerhandt,
	Ot	[			]	om't[			]

238	Ha	Beijd		Oliphant en		mier te brenghen	op het		landt
	b	[	]	Elephant [						]
	D	Beyd'		[	]	Mier,[] setten	[	]	landt,

239	H	Om		'tlaeste	meester-stuck, het cort-begrip van allen
	D	[	]	'tlaetste	[	]
	D-Ot	[	]	'tlaeste	[	]
	K2	[	]	't laetste	[	]

240	H	De cleijne werelt, Mensch, naer mijn goet		wel-gevallen
	D	[	]	welgevallen

241	H	<G>>Te		schapen,	als een Heer die		alles heerschen mocht,
	D-Ot	[	]	scheppen,	[	]	't al beheerschen mocht',

242	H	Ses	daghen		hebb'	ick daer vrij-willich in		verwrocht.
	D	Sess'	[				]	verwrocht;
	K1	Ses	[	]	heb	[			]

245	H	Ses	daghen zal		den tijdt van uwen arbeit zijn,
	D	Sess'	[			]
	D-Ot	[		]	de spann[	]
	K1	Ses	[			]

246	H	Ses	daghen hooren U,		den		sevenden	is		mijn,
	D	Sess'	[	]	de		[		]	Mijn;
	D-Ot	[				]	sevende	[			]
	K1	Ses	[								]

247	H	Dien zult ghij, Israel, voor mijnen Sabbath kennen,
	D	Dien'[	]
	Ot	Dien [	]

[p. 158]

248	H	Daer sult ghij uwen Zoon,		u	Dochter aen gewennen,
	D-Ot	[	]	uw'	[	]

249	H	U		affgesloofde vee,		u	Dienaer man off meijt,
	D-Ot	Uw		[	]	uw	[	]
	Ot	Uw'		[	]	uw'	[	]
	K1	Uw		af gesloofde[				]
	K2	[	]	af-gesloofde[				]

250	Ha	Den		vreemdelingh		daerbij	die		t'uwen huijse	leijt.
	b	[			]	daeraen	[	]	t'uwent binnen	[	]
	D	[	]	Vreemdelinck		daer by	[				]
	Ot	[	]	vreemdelingh		[					]

251	Ha	Dien sult ghij aen mijn woordt, aan		Psalmen	en gebeden
	b	[	]	{Psalmen}	[	]
	b	[	]	{lofsang}	[	]
	D	[	]	Lofsang en Gebeden;

252	Ha	In mijnen naem		vergaert	Godts-dienstelijck besteden,
	b				/	/
	D	[	]	vergaert,	Godts-dienstelijck besteden;

253	Ha	Ontvliegen	'swerelts		sorgh,	begheerlijcheijt en lust,
	b	{Ontvliegen}	[				]
	b	{Ontloopen}	[				]
	D	Ontloopen	[	]	sorgh',	[	]
	D-Ot	Versetten	[				]

254	H	Verheffen		'tvlugge	hert naer d'onbepaelde		rust
	D	[	]	'ttraghe	[	]	rust,

255	H	Naer 'tSabbath zonder		endt,	den ghenen		toegescreven
	D	[	]	end;	[	]	toegheschreven,

256	H	Die 'tSabbath haer's gemoets		mijn	goetheijt overgeven,
	D-Ot	[	]	Mijn'	[	]

257	H	Die van het boose werck in ruste leggen		stil
	D	[	]	still,

258	H	En maken mijnen Gheest den Meester van		haer wil.
	D-Ot	[	]	haer'[	]

259	Ha	'Tweerspannigh trot<s>>s gemoet en		zal	ick niet verdragen.
	b	[	]	{zal}	[	]
	b	[	]	{can}	[	]
	b	[	]	{wil}	[	]
	D	'Tweerspannich,[	]	sal	[	]
	D-Ot	'Tweerspannighe ghemoet [en sal] Ick		noyt [verdragen,]

260	H	In't sacht, gehoorsaem hert is alle mijn		behagen,
	D	[	]	behaghen;

[p. 159]

262	H	Van die ick over U als Hoofden		hebb'		geset
	D	[			]	gheset.
	K1	[	]	heb geset:

263

H

Den Vader, die U heeft <het> beijd' lichaem ende leven

264	H	Door		mijn bestuer en macht		geschapen en gegeven,
	D	[	]	Mijner handen cracht	[		]
	D-Ot	[			]	veroorsaekt[	]

265	H	De moeder die U heeft gedragen en		becrocht
	D	[	]	becrocht,

266	H	In swaricheijt	gebaert, in sorghen		op gebrocht,
	D	[		]	opghebrocht;
	D-Ot	[ ] levens-nood	[			]

267	Ha	Plicht,		eere en	ontsach sult ghij haer beijde toonen,
	b	[	]	eerbied [en		]

268	Ha	Hun		weldaet	t'aller tijdt beleefdelijck		beloonen,
	b	[	]	{weldaet}	[			]
	b	[	]	{liefde}	[			]
	D	Hunn liefde			[	]	beloonen;
	Ot	Hunn'[						]

269	Ha	In band' en ballingschap, in		swaricheijt	en		pijn,
	b	[	]	overlast	[			]
	D	[ ] bandt	[			]	pijn

270

H

Sult ghij haer

toeverlaet,

troost,

heijl,

en hulpe

zijn

D

[

]

heyl

[

]

zijn.

D-Ot

[

]

eerste

[

]

en laeste[

]

K1

[

]

zijn:

K2

[

]

laetste

[

]

271	H	Den avondt		haeres	tijdts,		haer	sware leste daghen
	D	[	]	hares	[	]	hun	[	]
	Ot	[				]	hun'	[	]
	K2	[				]	hunn'	[	]

272	H	Zal hun		U	Morgen-son		blij-geestich helpen draghen,
	D-Ot	[				]	ten blijdsten[	]
	Ot	[	]	uw'	[			]

273	Ha	Swijght		nederich en lijdt, straft		haere woorden	niet,
	b	[			]	{haere woorden}	[	]
	b	[			]	{haer geboden}	[	]
	D	[	]	nederich,[	]	hare woorden	[	]

275	H	Der Landen		overheijt,	en wereltlijcke machten,
	D	[	]	Overheyt	[	]

[p. 160]

276	H	Zal uwer ijeder een voor		mijn gesanten		achten,
	D	[	]	Mijn [	]	achten;
	D-Ot	[	]	Mijn'[			]

277	Ha	Zij sitten op den Stoel			daer ickse		hebb'	gestelt,
	b	[		]	{daer ickse}		[		]
	b	[		]	{die ick haer}		[		]
	D	[		]	die Ick haer		[		]
	K1		[			]	heb	[	]

278	H	Haer menschelijck gebiet is Goddelijck		gewelt
	D	[	]	ghewelt,

279	H	Des Vaders in sijn huijs, des Coninckx in		sijn	landen:
	D	[	]	sijn'	Landen;
	Ot	[	]	sijn	[	]
	K1	[	]	sijn'	Landen.

280	Ha	Haer	wetten		is	mijn woordt, <haer> de Princen zijn		mijn		handen.
	b	{Haer}	[	]	{is}	[					]
	b	{De}	[	]	{sijn}	[					]
	D	De Wetten zijn				[			]	handen:
	D-Ot	[					]	mijn'		[	]

282	H	Te loone zult ghij zien		een langhe levens-dach,
	Ot	[	]	een' langen levens dagh;

284	H	Het Rijcke Chanaan besitten en berusten,
	D	Van 'trijcke[	]

285	Ha	Te loone		zult ghij zijn		oneijntelijck	verheught,
	b	[			]	onsprekelijck	[	]	[< 286a]
	D	[			]	oneyndelijck	verheught
	D-Ot	[	]	t'aller end		onendelijck	[	]

286	Ha	In't Hemelsch Chanaan,		d'onsprekelijcke	vreught.
	b	[	]	d'oneijntelijcke	[	]	[< 285a]
	D	[	]	d'onsprekelijcke	[	]
	D-Ot	[	]	de noyt begrepen	[	]

287	H	Leeft		vredelijck in			rust met		uwen even naesten,
	D-Ot	[	]	in		een even	[	]	even Vriend en [naesten,]
	K1	[			]	een'[				]

288	H	Verstout U niet		sijn Doot ontijdelijck te		haesten.
	D	[			]	haesten;
	K1	[	]	sijn'[			]

289	H	'Tis		mijn gelijckenis, mijn maecksel en mijn beeldt,
	D-Ot	[	]	Mijn'[	]

[p. 161]

290	H		Die van U noch in ziel noch lichaem niet en		scheelt
	D		[	]	scheelt:

291	H		Schendt mijne wercken niet:		mijn gramschap zal bestortten
	D-Ot		[	]	Mijn'[	]

292	H		Die 'tminste		menschen-lidt	zal schaden off vercortten.
	K1		[	]	menschen lid	[	]

293	H		U	eijghen vleesch en		bloedt behoort mij eijghen toe,
	D		[		]	bloedt, [	]
	D-Ot		Uw	[			]

294	Ha		U leven staet mij	aen, al		zijt ghij't selver moe,
	b		[Staet mij] u leven		[aen]	wat [zijt	]
	K1		[	]	aen,	[	]

295	Ha		Ick		stell' U		haer uer, wie <*s*>>zalse niet verbeijden?
	b		[		]	doot [haer	uer, wie zalse niet verbeijden?		]
	c		[	]	{stell' U doot haer}			[	]
	c		[	]	{stelle stervens}			[	]
	D		[	]	stelle stervens			[uer, Wie salse[	]

296	H		Ich voeghe ziel en		lijff wie zalse derven scheijden?
	D		[	]	Lijff,[	]

297	H	α	Zal		eenen druppel bloets ter aerde sijn geraeckt
	D-Ot	β	[	]	ick		een [druppel] bloedts [ter aerde] sien [geraeckt]
	K1		[			]	een'[	]

298	H	α	In spijt en <tegen> weder-wil van die hem		heeft	gemaeckt?
	D-Ot	β	[	]	hebb'	[	]
	K1		[	]	heb	[	]

300	H		U	onschult, Israel, zal ick, off niemandt, wreken,
	D-Ot		Uw	[	]

301	H		Mij comt de wrake toe:		Wee,	die		zijn	Broeder slaet,
	D		[	]	Wee	[	]	sijn	[	]
	Ot		[				]	sijn'	[	]

303

H

Elck

voughe

sijnen

staet naer

sijn

ontfangen

crachten,

D

[

]

voeghe

[

]

crachten;

D-Ot

[

]

maet en

[

]

sijn'

[

]

K1

[

]

ontfangen'

[

]

304	H		Die		sijn	genegentheijt can		dwinghen en	verachten,
	D-Ot		[				]	dwinghende	[	]
	K1		[	]	sijn'	[				]

[p. 162]

306	Ha		Onthoude sijnen		lust	van		'thouwelijcsche		bedt.
	b		[	]	{lust}	[					]
	D		[	]	jeucht	[	]	'tHuweliicksche		bedt;
	K2		[						]	bed,

307	H		Veel beter connen mij		d'ontbonden vrije	sinnen
	D-Ot		[	]	de kommerloose	[	]

308	H		Dan		'thuijs-besorghde	hert believen en beminnen.
	D		[	]	'thuys besorghde	[	]
	Ot		[	]	'thuys-besorghde	[	]

309	Ha		Die niet		en can		ontgaen	den moeijelijcken brandt
	b		[			]	weerstaen	[	]
	D		[	]	ontgaen en can			[	]

310	H		Van't sondigh lusten-vier,		beghev' hem inden bandt,
	D-Ot		[	]	getroost' sich [inden	]

312

Ha

Sijn

sinnen

te

geval, en

mijn gebodt ter

eeren,

b

[

]

{sinnen}

[

]

b

[

]

{ziele}

[

]

D

[

]

ziele

[]

ghevall en

[

]

eeren.

D-Ot

Siin'

[

]

K1

Sjjn'*

[

]

geval,

[

]

K2

Sijn'

[

]

313	H		Dits		d'eewigh' echten	knoop, 'tonbrekelijck verbondt,
	D		[	]	d'eeuwich-echte	[	]

314	H		In mijnen naem		begost in mijne Wet		gegrondt.
	D		[	]	begost,[	]
	Ot		[			]	gegrondt:

315	H		Vervloecket zij		den	Man die selver		sijn	gedachten
	D		[	]	de	[				]
	Ot		[				]	sijn'	[	]
	K2		[				]	sijn	[	]

316	H		In sijnes naesten bedt oneerlijck laet		vernachten,
	D		[	]	vernachten;

318	H		Den minsten ooghen-lonck in overspel		ontslaet.
	D		[	]	onslaet.

319	H	α	Laet ijeder		een	de Vrucht van		sijn	besweette Jaren
	D-Ot	β	[	]	van	[	]	sijn'	[	]

320	H	α	Besitten ongemoeijt, en vredelijck		bewaren:
	D		[	]	bewaren.
	D-Ot	β	Het onghemoeyt besitt, [en			]

[p. 163]

321	H	Den	mensche raeckt aen goet noch	have bij		geval,
	D-Ota	De	[				]
	b	Der	menschen raeckter geen aen	[	]	ghevall,

322	H	Van		mijn	rijck-milde handt, van boven comt het		al;
	D	[	]	Mijn	[	]	all:
	D-Ot	[	]	Mijn'	[			]

323	H	Die 't sijnen Broeder		neemt,	heeft mij voor eerst		bestolen,
	D	[	]	neemt	[	]	bestolen.
	Ot	[	]	neemt,	[			]
	K1	[				]	bestolen,
	K2	[				]	bestolen:

324	H	Noijt bleve Dieverij voor mijn gesicht		verholen.
	D	[	]	verholen;

325	H	Wacht strooper op het velt,		wacht roover onder 'triet,
	K2	Wacht, [	]	wacht,[	]

326	H	Ontgaet de<n>>s rechters handt, mijn oogh ondoopt ghij		niet.
	D	[	]	niet:
	K1	[	]	niet;

327	Ha	Wacht		vrecke	woecker-dieff, die op't oneerlijck		rapen,
	b	[				]	schrapen,
	D	[				]	schrapen
	K1	[	]	vrecken	[			]
	K2	Wacht,		vrecke	[			]

328	Ha	Bij daghe niet en rust, bij nacht		vergeet te		slapen,
	b	[	]	{vergeet te}		[	]
	b	[	]	{verlet u}		[	]
	D	[	]	vergeet te		slapen.
	Ot	[			]	slapen:

329	H	Wacht schatteren mijns		Volckx die vander armen bloedt
	D	[	]	Volckx,[	]
	K2	Wacht,[			]

330	H	Onmenschelijk versaet uws hertten		overvloet.
	Ot	[	]	overvloed:

331	H	Ick houde		rekeningh van		all'		u	boos bedrijven,
	D	[	]	rekeningh'[	]	all		[		]
	D-Ot	[					]	dat	[	]

333	Ha	En		mijn	lanckmoedicheijt, mijn		Goddelijck	verdrach
	b	[				]	{Goddelijck}	[	]
	b	[				]	{uijtstel en}	[	]
	D	[	]	Mijn	[	]	Goddeliick	[	]
	D-Ot	[	]	Mijn'	[				]

[p. 164]

335	H	Onwaerheijt,		Achterclap,	bedrieghelijcke		woorden
	D-Ot	[	]	achter-hoon,		tweeduydelicke	[	]
	Ot	[			]	twee-duydelicke	[	]

336	H	Zijn grouwelen voor mij, en geestelijcke		moorden;
	D	[	]	moorden,

337	Ha	En meer als dieverij: Wie		schaedt		sijn broeder		meer
	b	[	]	{schaedt}		[			]
	b	[	]	{quetst}		[			]
	D	[	]	quetst		[			]
	D-Ot	[			]	siin'[			]
	K1	[					]	meer,

338	H	Off die hem neemt sijn goedt, off die hem steelt		sijn eer?
	D-Ot	[	]	sijn'[	]

339	H	Het snelle Tonghen-bladt en		hebb'	ick sonder reden
	D-Ot	'Tveelvoudigh [Tonghen-bladt				]
	K1	[	]	heb	[	]

340

Ha

Veel cortter niet

getoomt, dan

alle d'ander

leden,

b

[

]

{alle d'ander}

[

]

b

[

]

{slichaems ander}

[

]

D

[

]

ghetoomt dan

'slichaems

ander leden;

D-Ot

[

]

ander'[

]

Ot

[

]leden,

K1

[

]leden;

342	H	Gewortelt in het		vleijsch, becingelt	in het been.
	D	[	]	vleesch, besloten	[	]

343	H	Wel hem die sonder leedt van		vrunden en gebueren
	D-Ot	[	]	Vrienden[	]

344	H	Zoo sorghelijcken lidt can dwinghen en		bestueren,
	D	[	]	bestueren;

345	H	Die liever 'snaesten		schandt		stil-swijghende		bedeckt,
	D	[	]	schand'		[	]	bedeckt
	D-Ot	[			]	al swijghende		[	]

346	Ha	Dan		sijnen	goeden naem met		loghenen	bevleckt.
	b	[	]	{sijnen}	[				]
	b	[	]	{ijemandts}	[				]
	D	[	]	yemandts [					]
	D-Ot	[				]	al lieghende		[	]

347	H	Dien		gave, noch geschenck, noch vrees noch		hop<en>>'en buijghen
	D	[	]	gaye,*[	]	hoop en		[buijghen]
	D-Ot	[	]	vrienden, [noch					]
	K1	[					]	buygen,

[p. 165]

349	H	Schout loghen-tal, mijn Volck, ter liefde van U		Godt
	D	[	]	Godt,
	D-Ot	Schouwt loghen-tael, Mijn [Volck, ter liefde van] uw' God

350	Ha	Die		den bedriegher	hoont, den loghenaer bespot.
	b	[	]	{den bedriegher}	[	]
	b	[	]	{d'achterclapper}	[	]
	D	[	]	d'achterclapper	[	]

351	H	Gheveijnsde heijlicheijt en zal mij niet bedrieghen,
	D-Ot	Schijnheiligh' masker-deugh<t>>d en sal My [niet bedrieghen,]

352	H	Voor mij en can		den	mondt het Herte niet		belieghen,
	D	[				]	belieghen;
	D-Ot	[	]	de	[			]

353

Ha

Oock ben ick met

den

schijn

van buijten niet

gepaeijt

b

[

]

{schijn}

[

]

b

[

]

{tooch}

[

]

D

[

]

de

toogh

[

]

ghepaeyt,

D-Ot

Ick worde

[met]

den

thoon

[

]

Ot

[

]

yan*[

]

K1

[

]

van [

]

355	Ha	Laet niemandt op den		schijn van		sijne		wercken	rusten,
	b	[					]	{wercken}	[	]
	b	[					]	{sonden}	[	]
	D	[					]	Wercken	[	]
	D-Ot	[	]	glimp [	]	buyten-wercken			[	]

356	H	Ick wachte wil noch daet, ick straff de		bloote		lusten.
	D	[	]	boose		Lusten.
	D-Ot	[			]	Lusten:

357	Ha	<D>>Wie			'snaesten	Huis off		goet, uijt giericheijt beweecht,
	b		[	]	'sbroeders	[			]
	c		[	]	'sanders	[			]
	D		[				]	Beest,[	]

358	Ha	Stilswijgende	verwenscht, heeft Dieverij		gepleecht;
	b	Bedecktelijck	[	]	ghepleecht:

359	H	Wie		sijn begheerlijcheijt in' tminste heeft begeven
	K1	[	]	sijn'[	]

360	H	Tot 'snaesten <Huijs>>wijff of		maecht heeft Overspel		bedreven,
	D	[	]	Maeght,[	]	bedreven:

361	Ha	Wie		naer			een anders Dood, onredelijck verstoort,
	b	[				]	sijn broeders [Dood,	]
	c	[	]	om			[	]
	D	[			]		sijn'[	]

[p. 166]

362	Ha	Tot sijner wraecke		wenscht,	is schuldich aen		een moort.
	b	[	]	hoopt,	[			]
	D-Ot	[				]	een'[	]

363	H	Swicht vleeschelijck		vernuft:		mijn	wille sij u reden,
	D	[	]	vernuft,		Mijn'	[		]	reden;
	K1	Swicht,	[			]	mijn	[]	uw'	[	]
	K2	[			]	Mijn	wil zy	uwe		reden;

364	H	Wie		salder tegen		staen, wie isser om t'onvreden?
	D	[			]	staen?[	]
	D-Ot	[	]	wilder[			]

365

H

Wie roepter mijn<en>> gebodt voor 'tmenschelijck gerecht?

366	H	Ick, de		Rechveerdighe, Ick, Israël, Ick segh't.
	D	[	]	Rechtveerdighe,[	]

367	H	Jae, Heere, 'tis		U		woordt, 'tsijn		U		bescreven wetten,
	D	[			]	Woordt;[			]	beschreven[	]
	D-Ot	[	]	uw		[	]	uw		[	]
	K1	[					]	uw'		[	]

368	H	Daer naer wij		onsen loop	verbonden zijn te		setten,
	D	[				]	setten;
	D-Ot	[	]	Will en daed	[			]

369	H	Daer van het minste		punt		vertreden off gefaelt
	D	[	]	punct		[	]
	D-Ot	[			]	onachtsaemlijck ghefaelt

371	H	En zult Ghij daer op dan in een van			all vervallen
	b	Zoo dat des menschen	ziel[			]
	c	Daer door de swacke	[			]
	D	[		]	all' ghevallen,

372	Ha	Voor	U	gerechticheijt straff-schuldich is		voor	allen.
	b	In	[		]	{voor}	[	]
	b	In	[		]	{van}	[	]
	c	Voor	[					]
	D	In	[		]	van	[	]
	D-Ot	[ ] Uw'		[				]

373	Ha	Maer	zult ghij			daerop	dan	te rechte met ons		gaen
	b	{Maer}	[		]	hierop	[				]
	b	{En}	[		]	hierop	[				]
	D	Maer sult Ghy			hier op		[		]	gaen,
	D-Ot	[		]	dus en dus			[			]

[p. 167]

375

Ha

Waer

'tschepsel

uwer handt

in d'eerste

form

gebleven,

b

[

]

{'tschepsel}

[

]

{form}

[

]

b

[

]

{'tmaecksel}

[

]

{vorm}

[

]

c

{d'eerste

{form}

} [gebleven,]

c

{d'eerste

{vorm}

} [gebleven,]

c

{sijn geheel

} [gebleven,]

D

[

]

'tSchepsel

[

in] d'eerste form

[

]

D-Ot

[

]

op [d'eerste]leest

[

]

376	H		En hadden wij U, Heer,		moetwilligh	niet begheven,
	D		[	]	moewillich	[	]

377	Ha	α	Wij		dorsten	opwaert zien:		De crachten waeren daer
	b		[	]	{dorsten}	[			]
	b		[	]	{derfden}	[			]
	D		[	]	dorsten	[			]
	K2	β	[				]	Daer waren krachten toen

378	H	α	Om		U	gebodt		en Wil in		als te comen naer.
	D-Ot		[	]	uw	[	]	door U[			]
	K2	β	[						]	alles te voldoen.

379	H		Nu		leijt	dat groote licht, die		Goddelijcke	gaven
	D-Ot		[	]	leght	[	]	Engel-lijcke	[	]
	K1		[	]	light	[				]

380	H		Door		eenen,	in ons		all, erf-sondelijck begraven.
	D		[	]	eenen	[	]	all erfsondeliick begraven;

382	H		Die		'tminste		goet can doen, can	dencken, off verstaen.
	D		[	]	'tgoede		can off doen, off	[	]
	D-Ot		[			]	kan, hoe doen? ja, dencken, ja verstaen.

383	H		Selff, Heere, daer Ghij		werckt;	daer ghij het nieuwe leven
	D		[	]	werckt,	[	]

384	H		In't		nieuw-herboren	hert van nieuws bestaet te geven,
	D-Ot		[	]	wederschapen	[	]

385	H		Valt strijdt en tegenstandt, door		een verscheijden Wet
	D-Ot		[	]	een'[	]

386	H		Die		tegens	d'uwe stelt haer moghelijck belet.
	Ot		[	]	tegen	[	]

387	H		Waer zijn		ons Vruchten		dan, waer	zijn ons'		Offeranden?
	D		[	]	ons'[	]	dan? Waer	[	]	Offerhanden?

388	Ha		Wat zal		een leghe handt op		uwen altaer	branden?
	b		[			]	u altaren	[	]
	D		[			[	Uwen Altaer	[	]
	K1		[	]	een'[				]

[p. 168]

389	H	Wat zal hij		brenghen op sijn	Schepper te geval
	D-Ot	[	]	offeren siin'	[	]

391	H	Dus comen wij van U, Genadich		Vader,		halen,
	D	[			]	halen
	D-Ot	[	]	Eijscher,		[	]

392	H	Het ghen'	ghij van ons eijscht; de middel om betalen
	D-Ot	Soo veel	[	]

393	H	Van		die wij schuldich zijn: Siet ons' ellenden aen
	K1	[	]	dien[	]

394	Ha	In't aengesicht van		hem die	voor ons heeft		misdaen,
	b	[				]	voldaen,
	D	[				]	voldaen;
	D-Ot	In syn' onnoosel'		<wond>wond' Die [voor ons heeft voldaen;]
	Ot	[	]		wond',[			]

395	H	Laet sijn'		onooselheijt	voor onse schulden spreken,
	D	[	]	onnooselheyt	[	]
	D-Ot	[	]	onschuldicheit	[	]

396	H	Laet uwes torens slach op		sijn	verdiensten		breken,
	D	[	]	siin	[	]	breken;
	D-Ot	[	]	siin'	[			]
	K1	[				]	breken,

397	Ha	Laet		sijn		onweerde straff,	en onverdiende pijn
	b	[			]	geleende straff	[	]
	D-Ot	[	]	siin'		[		]

398	Ha	In U gerechticheijt			ons		eenich	offer zijn.
	b	Op uwen		altaer-steen	[	]	vollen	[	]
	c	[	]	altaer heer	[				]
	D	[	]	altaer, Heer,	[				]
	D-Ot	[	]	altaer eens	[				]

399	H	Zoo zal		U	goedicheijt		op aerd' en hemel	wesen
	D-Ot	[	]	uw'	[	]	om hoogh, om laeghe	[	]

401	H	Zoo		u	gerechticheijt den Volckeren		bekent
	D	[				]	bekendt,
	Ot	[	]	Uw'	[			]

402	H	D'een'		onuijtsprekelijck en d'ander sonder endt.
	D	[	]	onuytsprekeliick,[	]
		[onderschrift en datering]
	H	Constanter. 1619. 4 Cal. September.
	D	[ontbreekt]
	D-Ot	mdcxix
	K1	[ontbreekt]

[p. 169]

	H	Deo Gloria
	D	[ontbreekt]
	[titel]
H	christelycke bedenckingen over de thien geboden des heeren. tot Vervolgh op<de> voorgaende Verclaring vande xij. articulen des Christelycken geloofs.
D-Ota	verlengh der Geboden Tafelen onses Gods, Tot vervolgh opde Artijckelen onses Geloofs.
b	[verlengh der] twee [Gebod]<en>>s-[Tafelen] <onses> Gods. [Tot vervolgh opde Artijckelen onses Geloofs.]
K1	des heeren twee gebods tafelen Uytgebreidt Tot vervolgh op de Artijckelen onses Geloofs.

[Tussenteksten]

In D heeft Huygens op A2^r+v de verzen 1-17 uit Exodus 20 laten afdrukken. Ik citeer ze hieronder:

Exodi XX.
1.	Ende Godt sprack alle dese woorden.
2.	Ick ben de Heere uwe Godt, die u uyt Egyptenlandt, uyt den diensthuyse gheleyt hebbe.
3.	Ghy en sult gheen ander Goden voor mijn aanghesicht hebben.
4.	Ghy en sult u gheen beelden noch gheen ghelijckenisse maecken, noch van 'tghene dat boven inden Hemel is, noch van 'tghene dat onder opder aerden is.
5.	En buycht u voor die niet, noch en dientse niet, want ick ben de Heere uwe Godt, sterek ende yverich, die de misdaet der Vaderen besoecke aen den kinderen, tot in het derde ende vierde lidt, der ghener die my haten.
6.	Ende doe bermherticheyt aen veel duysenden, der ghener die my lief hebben ende mijne Gheboden houden.
7.	Ghy en sult den name des Heeren uwes Godts niet te vergheefs oft lichtveerdelick gebruycken. Want de Heere en sal hem niet onschuldich houden noch onghestraft laten, die sijnen name misbruyckt.
8.	Zijt ghedachtich des Sabbath-daechs dat ghy dien heylighet.
9.	Ses dagen sult ghy arbeyden, ende alle uwe wercken doen.
10.	Maer den sevensten dach is den Sabbath des Heeren uwes Godts: Dan sult ghy geenen arbeyt doen, Noch u Sone, noch u Dochter, noch u Knecht, noch u Dienstmaecht, noch u Vee, noch de Vreemdelinck die in uwe Stadt-poorten is.

[p. 170]

11.	Want in ses daghen heeft de Heere Hemel ende Aerde ghemaect, ende de zee, ende al datter in is, ende hy rustede den sevensten dach, daerom seghende de Heere den Sabbath-dach, ende heylichde den selven.
12.	Ghy sult u Vader ende uwe Moeder eeren, op dat ghy langhe leeft opter aerden, ende dat het u wel gae inden lande dat u de Heere uwe Godt gheven sal.
13.	Ghy en sult niet dooden.
14.	Ghy en sult niet echtbreken.
15.	Ghy en sult niet stelen.
16.	Ghy en sult gheen valsche ghetuyghenisse spreken teghen uwen naesten.
17.	Ghy en sult niet begheeren uwes na Ghy en sult niet begheeren uwes naesten Wijff, noch sijnen Knecht, noch sijn Dienstmaecht, noch sijnen Osse, noch sijnen Ezel, noch eenich dinck dat uwen naesten heeft.

In D-Ot noteerde Huygens op de versozijde van de titelpagina: Den Text vande Heilighe Schrift salmen tuschen de Rijmen in voegen, gelijck inde Artijckelen van 't Gelooff gedaen is, volgens het getall der Vaersen vande Text tot <z>>sijne plaetsen bijgevoeght.

Deze instructie is opgevolgd in Ot en de latere drukken K1 en K2.

[Marginalia]

In H noteerde Huygens in margine verwijzingen naar de Bijbel.

In D is toegevoegd:

De leser zij ghewaerschout, dat de by-gebrochte Schriftuerplaetsen, om de smalheyt van 'tformaet, somwijlen voorby den reghel zijn gheschoten daer sy teghen over behoorden te staen.

In D-Ot heeft Huygens deze waarschuwing geschrapt en vervangen door: Weest gewaerschouwt, Leser, daer de Schriftuer-plaetsen somwijlen in 'tsetten voorbij haren reghel geschoten zijn.

In Ot is deze tekst afgedrukt. In K1 en K2 ontbreekt hij.

[Varianten in de marginalia]

13-14	Ha	Ierem. 11:20.17:10.20:12.
	b	[Ierem. 11:20.17:10.20:12.] Ioh. 1:18. 1. Timoth. 6:16

15

H

1. Sam. <*xxx*> 16.7.

17	Ha	Heb. 6.
	b	[Heb.] 11.6.

37-38	H	Ps. 119.54.56.
	D	[Ps. 119.54.] 55. [56.] 97.

[p. 171]

56	H	Ioh. 14:6.
	Ot	[ontbreekt]

79	H	Exod. 20.
	D	[Exod. 20.] Gene. 1.26, 11.7. Matt. 28 19.
		1. Ioan. 5.7. 2. Cor. 13.13.

95-96	H	Exod. 8.18. Exod. 8.6.
	D	[Exod. 8:6.18]

99-100	H	Exod. 10.13.14.15.22.
	D	Exod. 10.

107	H	Ps. 89:35.
	D	[ontbreekt]

125-126
	H	Math. 22:37. Math. 4:10. Apoc. 19:20. 22:9
	D	Math. 21*:37 [	]

135	H	[ontbreekt]
	D	2. Sam. 22.4.7. Matt. 11.28.

137-143
	H	Ps. 145:15.16. 104:27.28. Isai. 45:7.
		Iacob. 1:17. Ioh. 4:14. Job. 1:21.
	D	[Ps. 145.15.16. 104.27.28. Esai. 45.7] Zach. 1.17
		[Ioh. 4.14. Iob. 1.21.] Iere. 23.24.
	Ha (141)	Ha Isai. 40:18
		b [< >]

191	H	Levit. 5:1. Prov. 29:24.
	D	[ontbreekt]

228-237
	Ha	(232-241)
		Gen. 1:3.4.5.
		Gen. 1:6.7.8.
		Gen. 1:9.10.11.12.13.
		Gen. 1:^+14.^+ 15.16.17.18.19.
		Gen. 1:20.21.22.23.
		Gen. 1:24.25.
	Hb	Gen. 1.1.
		2.
		3.
		4.
		5.
		6.

[p. 172]

	D	Gen. i.i.
		ii.
		iii.
		iv.
		v.
		vi.

239	H	Gen. 1:26.27.28
	D	[ontbreekt]

287	H	2. Cor. 13:11.
	D	1.* Cor. 13:11.

301-302
	Ha	Deut. 32:35.
	b	[Deut.] 15:9. [32:35.]

302	Ha	Levit. 19:17.18.
	b	[Levit. 19:] 16. [17.18.]
	Ot	[ontbreekt]

316	H	Math. 5:28.
		Rom. 7.7.
	Ot	[ontbreekt]

329	H	Isai. 33:11.
	D	Esai 35.15.

345	H	Prov. 10:12.
	D	[ontbreekt]

351	Ha	Math. 5.20.
	b	[	]	[→ 353]

361-362
	H	Math. 5:22.
	D	Math. 5.21.*

363	H	Isai. 45:9. 1. Sam. 3:18.
	D	[Esai. 45:9. 1. Sam. 3:18.] Psal. 119.137.

365	Ha	2. Sam. 10:12. Rom. 9:19.20.
	b	<	>

377	H	Gen. 1:27.31.
	D	Gen. 2*:27.31.
		[toegevoegd gedicht]
		[bovenschrift]
	H	[ontbreekt]
	D	1. Cor. 3.19. Sapientia mundi hujus stultitia est apud Deum.

[p. 173]

3	Ha	Navigat ad Summo		delapsum	sydus Olympo
	b	[	]	defixum	[	]

4	H	Scilicet, haec animi	quassa carina		mei.
	Ot	Sic etiam mentis	[	]	meae.

7	Ha	Nitimur in vanos, nisi te		ducente	labores,
	b	[	]	{ducente}	[	]
	b	[	]	{praeeunte}	[	]
	D	[	]	praeeunte	[	]

8	Ha	Tende manum, persto; tolle, relabor			i<t>>dem.
	D-Ot	[		]	item.
		[datering]
	H	Prid. Id. 7
	D	[ontbreekt]
	Ot	mdcxix (is datering van het geheel]
	K1	[ontbreekt]
		[onderschrift]
	H	[ontbreekt]
	D	Sen. O quàm Contempta res est Homo, nisi suprà humana se erexerit!
	D-Ot	<	[gehele citaat]			>