Nederlandse gedichten 1614-1625. Deel 2. Apparaat en commentaar

[32] Roose Mongkie

Commentaar

In Engeland ontvangt Huygens een gedicht van een onbekende relatie van zijn vriendin Maeyke de Bye, waarin zij in bescherming wordt genomen tegen Huygens' beledigende opmerkingen in zijn gedicht [22]. Met dit gedicht richt Huygens zich rechtstreeks tot Maeyke de Bye en zegt haar dat zij zich niet moet inlaten met een ‘brodder’ [...] ‘die sen onverstandich lesen, Jou ter schande, mijn ter spijt, Nae soo menigh maenden tijdt, Nae becans en coppel jaren Voor de werrelt comt verclaren’ (r. 53-58). Huygens betoogt dat hij haar (‘Peerel-bietge’ r. 132) niet bedoeld heeft. Vanaf r. 141 beschrijft hij de meest vreselijke dingen die hem mogen overkomen als hij in zijn ‘Leuren-dicht’ haar zou hebben ‘beteijckent off beticht’. Mocht deze schriftelijke reactie niet voldoende zijn dan hoopt hij binnenkort een halve dag aan haar zij te mogen doorbrengen om eens en voor al dit ‘coppe-spin’, dit spinrag, dit hersenspinsel, te verdrijven. Aan het eind van het gedicht vraagt hij haar te helpen wensen: korte mijlen, lang getij, stille zee en westenwind. Kortom de allergunstigste omstandigheden voor een snelle overkomst uit Engeland.

Uitgaven

Worp Gedichten i, p. 202-206; Zwaan 1984c, p. 62-73.

Literatuur

Zwaan 1984c, p. 12.

Overlevering

H

Autograaf Huygens, ka xl^a, 1621, fol. 6^r+v en 7. Een dubbelblad van 135 × 190 mm. Fol. 6 is aan beide zijden in twee kolommen beschreven, fol. 7 is blanco.

hH

‘Copie’ in kalligrafische hand, Cologny Génève, Bibliotheca Bodmeriana. Hoogstwaarschijnlijk een autograaf door Huygens. Absolute zekerheid kan ik echter niet geven. De ondertekening van het gedicht is zeker wel eigenhandig. Twee dubbelbladen papier van ca 190 × 304 mm, niet gepagineerd of gefolieerd. Tekstverdeling: [p. 1]: r. 1-28; [p. 2]: r. 29-54; [p. 3]: r. 55-80; [p. 4]: r. 81-106; [p. 5]: 107-134; [p. 6]: r. 135-160; [p. 7]: r. 161-176. De laatste bladzijde is niet beschreven. Links onderaan op [p. 7] staat genoteerd: ‘A Madamoiselle Mad.^le de Bie A la Haye’ en rechtsonder (zeker in Huygens' hand) ‘Je diener Huygens-kindt, Constanter. Lond. 8^a Apr. 1621.^1

1 Misschien is dit het afschrift dat in 1896 op de veiling Scheltema voor f 3,- is verkocht (Worp Gedichten ix, p. 19). Dr. Leo Jansen attendeerde mij op dit handschrift, waarvoor ik hem hartelijk dank.

Datering

Huygens dateerde H: Lond. 7^o. April. 1621.

[p. 228]

Varianten

1	Ha		Roose mongkie, krale		lipgies,
	b		[	]	{lipgies,}
	b		[	]	{lipgie,}
	hH		[	]	lipgie,

2	Ha		Venus aes,		Cupidoos		knipgies,
	b		[			]	{knipgies,}
	b		[			]	{knipgie,}
	hH		[	]	Cupidos knipgie,

3	Ha		<Zoo>>		Heunich-bietge,			Toover-tong,
	b				[	]	suijcker-tong,
	hH			[	Heunich-Bietgie,			[	]

5	Ha	α	Peerel, onder soo		veel leuren,
	b	β	[	]	veul leurtgies,

6	Ha	α	Dien		ick,	metter eighe		cleuren,
	b	β	[				]	cleurtgies,
	hH		[	]	ick	[	]	cleurtgies

7	H		Iens van achter uijt		'tselet
	Hh		[	]	'tSelet

8	Ha		Opte	veingster		hebb'	eset.
	b		{Opte}	[	]	{hebb'}	[	]
	b		{Voor op}	[	]	{hadd'}	[	]
	hH		Voor op't vengster hadd'				[	]

10	Ha		Die het		hemel-vack	sien draeijen
	b		[	]	{hemel-vack}	[	]
	b		[	]	{hemel-dack}	[	]
	hH		[	]	Hemel-dack	[	]

11	H		Met sen		lichgies,	dien ick schier
	hH		[	]	lichgies	[	]

12	Ha		Minder as jou		ooghies	vier.
	b		[	]	ooghgies	[	]
	hH		[	]	oochgies	[	]

13	H		Troosje. laetje niet		mishanden
	hH		[	]	mishande

14	Ha		Dat ick uijtte		Wester-landen,
	b		[	]	{Wester-landen,}
	b		[	]	{vreemde landen,}
	hH		[	]	vreemde Landen,

15	Ha		Daermen	rontom water siet,
	b		Daerme	[	]

[p. 229]

16	Ha		Daermen Engels mannen	hiet,
	b		Daerme mannen Engels	[	]

17	Ha		Daer het		lecker-luij	verlangen
	b		[	]	{lecker-luij}	[	]
	b		[	]	{lecker-tongs}	[	]
	hH		[	]	lecker-tongs	verlanghe,

18	H		'Toester cosje	wordt		evangen,
	hH		'Toester-cosje	[	]	evanghe,

19	H		Met		een	wit		pampiere	trom
	hH		[	]	en	[	]	papiere	[	]

21	H		Ist en		Vrijer	ist en		prater,
	hH		[	]	Vrijer,	[	]	prater

22	H		Die sen ammereuse		snater,
	hH		[	]	snater

23	H		Of	sen impertuijne sang,
	hH		Off	[	]

26	H		Laet hem		now	sen stramme coten
	hH		[	]	nouw	[	]

27	Ha	α	('tLange sitten		wordtme sat,)
	b	β	[	]	{wordtme sat,}
	b	β	[	]	{achtme quaet,}
	hH		[	]	achtme quaet)

28	Ha	α	Wat		vertrede langs de		stadt.
	b	β	[			]	{stadt.}
	b	β	[			]	{straet.}
	hH		[	]	vertreden over straet:

29

H

Merghen>>e com<t>>pter weer en daeghje,

30	H		Merghe compt hem weer en		vraeghje
	hH		[	]	vraeghje,

31	H		Of	en treckjen inde sin,
	hH		Off	[	]

32	Ha		Dat		is 'tsoe*t*ste vande min.
	b		[	]	{is 'tsoetste}	[van de min.	]
	b		[	]	{'s lardere}	[van de min.	]
	hH		Dat's 'tlerdére			[	]

33	H		'Keijsch	je niet as ien		gesighje
	hH		'Keijssje	[	]	gesichgie,

36	Ha		Voor je		voeten	storte moet.
	b		[	]	voetgies	[	]

[p. 230]

37	H	'Khebb	men		kollericke	buijen
	hH	'Khebb'	[	]	collericke	[	]

38	H	Zoo		besnede	tot op		huijen
	hH	[	]	besnerde*	[	]	huijen,

42	H	Tergde	lam'ren wordde		leewen,
	hH	Terghde	[	]	leewen;

44	Ha	Langher dan't de		quade	lust.
	b	[	]	muijter	[	]

45	H	Seker, Bietgie,	de	quellaedgie
	hH	Seker Bietgie,	[ ]	quellaedgie,

46	Ha	Dien ick		onglancx	in men		cr'aedgie
	b	[				]	c'raedgie
	hH	[	]	onlancx	[			]

50	H	Zoo		gekittelt	om te		spreke,
	hH	[	]	ekittelt	[	]	spreke

51	H	Dattick	men gestoorde pen
	hH	Dat ick	[	]

54	H	Die sen onverstandich		lesen,
	hH	[	]	lesen

56	H	Nae soo menigh		maenden	tijdt,
	hH	[	]	maende	[	]

60	Ha	As en		Vrouwen	advecaet?
	b	[	]	{Vrouwen}	[	]
	b	[	]	{Meijssies}	[	]
	c	[	]	{Vrouwen}	[	]
	c	[	]	{Meijssies}	[	]
	c	[	]	{Juffer}	[	]
	hH	[	]	Meijssies	[	]

61	H	'Ksett	sen		leughenen	ter		sijen,
	hH	'Kset	[	]	leughene	[	]	sijen

62	H	'Klaet sen bitter		bijten glijen,
	hH	[	]	bijte glije,

65	H	Hebb'ick (buijte roem te		spreken)
	hH	[	]	spreke)

66	H	Ouer 'tjeughdich bloets		gebreken,
	hH	[	]	gebreke,

67	H	<Dat ien>>	Dattik	deur men		passie-roock
	hH		Dat ick	[	]	passie-roock,

[p. 231]

68	H		Kijcke		ken,	en hooren oock.
	hH		[	]	ken	[	]

71

H

(Luijstert, <*Ca*>>Lieste, 'troert jou eer,

72	H		En		sijn	schande noch veul meer)
	hH		[	]	zijn	[	]

74	H		Met		een	cleurtgie comt		verlichten
	hH		[	]	en	[	]	verlichten

76	H		Min noch meer al		of	hij zeij,
	hH		[	]	oft	[	]

77	H		Luijstert Broeck, de Keurs		sel pleijten,
	hH		[	]	sal pleijten

78	H		Opte jurieuse		feijten
	hH		[	]	feijte,

79	H		Teghe	sijn		hoochw<a>>eerdicheijt,
	hH		Tege	[	]	hooch waerdicheijt

82	H		(Heijt hij		qualijck uijtelesen?)
	hH		[	]	qualick uijt elesen?)

83	Ha	α	Maeij, uijt hondert			keurse keur,
	b	β	{Maeij, uijt hondert}			[	]
	b	β	{Wie als Maeijken}			[	]
	c		Wilje beter as de		fleur,
	hH		[	]	fleur?

84	Ha	α	Maeij, van hondert			keure fleur?
	b	β	{Maeij, van hondert}			[	]
	b	β	{Wie als Maeijken}			[	]
	c		Maeijken aller		keurse	keur?
	hH		[	]	keursen	keur.

85	H		Lieve		knecht,	is't al van 'tmallen?
	hH		[	]	knecht!	[	]

87	H		<I>>	Sijnje	sinnen uijtte gesp?
	hH			Zijnje	[	]

88	H		Loofje dat en schrale		wesp
	hH		[	]	wesp?

89	H		Voor en		h<o>>eunichbie	ken strecken?
	hH		[	]	Heunich-Bie	[	]

90	H		Al te		tastelijcke	trecken,
	hH		[	]	tastelicke	[	]

[p. 232]

93	Ha	Bij en		weijnich-waerde		spreker,
	b			/	/
	hH	[	]	weijnich-waerde		[	]

95	H	Steeckt je	noijt in		immants	schoe,
	hH	Steeckje	[	]	niemandts	[	]

96	H	Off je voet en paster		toe;
	hH	[	]	toe,

97	H	Decktje	noijt met		immants	veren,
	hH	Deckje	[	]	nimmandts	[	]

98	H	Off je kent hem		egelleren,
	hH	[	]	egelleren;

99	H	Ciertje	noijt met		immants	baert,
	hH	Cierje	[	]	niemandts	[	]

101	H	Roemtje		nimmandt <no>>oijt	te wesen
	hH	[	]	niemandt noijt	[	]

102	Ha	Off je lijckt hem		bij het wesen,
	b	[	]	schier bij 't wesen;
	hH	[	]	bij het [wesen;]

103	H	Daerme steeck ick hier en		spel,
	hH	Daer me[	]	spel

105	H	Noch en		woortje	sel ick voeghe
	hH	[	]	woordtgie	[	]

107	Ha	En		om dat je		wachte		sout,
	b	[			]	lette		[	]
	hH	[	]	omdatje		[	]	soudt

108	H	Bietgie, datte groofste fout
	hH	Bietgie dat de	[]

109	H	Niet en wordde toe		es<h>>chreve
	hH	[	]	eschreven

111	H	Brengt	de woorden iens te gaer
	hH	Brenght	[	]

112	H	Dien ick uijtsloegh over		'tjaer,
	hH	[	]	Jaer,

113	Ha	[ontbreekt]
	b	Teghe		'tschepsel vande Vrouwen,
	c	[	]	{'tschepsel vande Vrouwen,}
	c	[	]	{'[t]langhe lof der vrouwen}
	d	Achter		['[t]langhe lof der vrouwen]
	hH	[		] 'thooghe Loff der Vrouwen,

[p. 233]

114	H	Hebb' ick't selver		recht	onthouwen,
	hH	[	]	wel	[	]

115-120

In H heeft Huygens, mogelijk in tweede instantie, achter de regels 115-120 de directe rede aangegeven. In hH staan deze tekens aan het begin van de regels.

115	H	<L>>Peerle, seijd ick		sijnder	veel,’
	hH	‘[	]	seijd'	[	]

119	H	D'eerste dien ick gram sel		zien’
	hH	‘[	]	sien

120	Ha	Sel ick segge,		datser ien,’
	b	[	]	Datser ien:’
	hH	[	[	Dat'ser ien,

122	H	In sen blinde		Leuren ijver
	hH	[	]	Leuren-ijver,

123	H	Niet	verdouwe met		gedult;
	hH	[	verdouwe	]	gedult:

124	H	Spreeckt		sentenci,	hebb' ick schult?
	hH	[	]	Sentenci,	[	]

125	Ha	En	jij,		Wijve		Sekretaris,
	b	[				]	Sekertaris,
	hH	+	[	]	Wijve-Sekertaris,

127	H	Hebb'ick		iemanden	eraeckt
	hH	[	]	ijemanden	[	]

130	H	Hier en		peerel	te doen spreke
	hH	[	]	Peerel	[	]

131	Ha	Daer ick't		opt	leure	nam?
	b	[	]	opte	[		]
	hH	[	]	op de Leuren		[	]

132	Ha	Peerel-bietgie,		soete	lam,
	b	[	]	lieve	[	]
	hH	+ [Peerel-Bietgie, [lieve] Lam,

134	H	Clere, wraeck,		of	haet te		vinne,
	hH	[	]	off	[	]	vinnen,

135	H	Hier toe	meughjese met		Reên
	hH	Hiertoe	[	]	reên

136	H	Samen alle drij		besteên,
	hH	[	]	besteên;

137	Ha	Clere sel den haet		ontsteke
	b	[	]	ontsteken
	hH	[	]	ontsteken,

[p. 234]

138	Ha	Opphet	haten		volghtet wreken,
	b	Oppet	hate		[	]
	hH	Op het	[	]	volght het wreke,

139	H	Daer betaelj' hem effe		mé
	hH	[	]	me

140	H	Die je dese		vriendschop	deê,
	hH	[	]	Vriendschip	[	]

141	H	Mijnenthalve,	laet men		oore
	hH	+ [Mijnent'halve,	[	]	oore,

142	H	Noijt		in	Hollandt,		welcom, hoore,
	hH	[	]	In	[	]	welcom hoore;

146	Ha	Opte Schevelinghse		stranden,
	b	[	]	sanden,
	hH	[	]	sanden;
		[Tussen 146 en 147 staan in H twee doorgehaalde regels. Ik kan niet lezen wat Huygens hier geschreven had.]

148	H	Rotte	onder		knijn	en		haes,
	hH	Rotten	[	]	Knijn	[	]	Haes,

149	H	Hebb'		ick't	immer durven dencken
	hH	[	]	ick	[	]

150	H	Van	je renemeê te		krencken,
	hH	Om	[	]	crencken;

152	H	Schimperich op		ijou eweest.
	hH	[	]	jou eweest,

154	Ha	Jou		verdacht of *a*l	begrepen,
	b	[	]	verdachtelijck	[	]
	hH	[	]	voordachtelick begrepen;

155	H	Hebbick in men <V>>Leuren-dicht
	hH	Hebb' ick	[	]

157	H	Hoogher hebb' ick niet te		sweere,
	hH	[	]	sweren,

158	H	Benje niet te		contentere
	hH	[	]	contenteren

159	H	Met dit onbe<t>>vallick		schrift
	hH	[	]	Schrift,

160	H	Daer ick	mette grove sift,
	hH	Daer ick;	[	]

[p. 235]

161	H	Tijdeloos, moet		overloôpen,
	hH	[	]	overloopen,

162	H	Laet men iene weldaet		hope,
	hH	[	]	hopen,

163	H	Dattick	schier		of	merghe mach
	hH	Dat ick	[	]	off	[	]

164	H	Ienen		encklen halven dach
	hH	[	]	enck'len	[ ]

166	Ha	Om je	met besette			reden
	b		/	/
	hH	[			]	reden,

168	H	Te	verdrijven uijt je sin;
	hH	[	verdrijven] uijtje sin.

169	H	Me<g>uglick		of men haringhere
	hH	[	]	off [men] haringere

173	H	Help jij		wensse,	tussen tijen,
	hH	[	]	wenssen	[	]

174	Ha	Weijnigh' bancke, langhe				tijen,
	b	Corte mijle, [langhe			tijen,	]
	hH	Cortte mijlen, lange			[	]
		[ondertekening]
	H	Je diener		Huygenskindt. [S-fermé] Lond. 7^o. April. 1621.
	hH	[	]	Huygens-kindt. Constanter [Lond.] 8^o. Apr. 1621.
		[adres]
	H	[ontbreekt]
	hH	A Madamoiselle Mad^le. de Bie A la Haye.