Nederlandse gedichten 1614-1625. Deel 2. Apparaat en commentaar

[p. 222]

[31a]-[31] Behouden reis

Commentaar

Voor zijn vertrek naar Engeland ontvangt Huygens van Hooft een uitgeleidegedicht, een propemptikon.¹ Pas twee maanden later vindt hij - als gezantschapssecretaris heeft hij het naar eigen zeggen zeer druk - de tijd om Hooft met dit sonnet op dezelfde rijmwoorden te antwoorden.

Zijn antwoordgedicht stuurt hij in kopie mét een afschrift van Hoofts gedicht in een brief van 18 maaart 1621 naar zijn ouders te Den Haag met het verzoek het aan Anna Roemers te zenden.² Zij fungeerde blijkbaar als contactpersoon tussen Huygens en Hooft.

1 Ter Meer heeft genre en gedicht uitvoerig besproken. Ik sluit me aan bij haar interpretatie (Ter Meer 1987).

2 Worp Briefwisseling i, no. 104; Van Tricht 1976, no. 170. De ‘copie’ waarvan in deze brief sprake is, is waarschijnlijk H2, het handschrift dat in 1961 door de Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam is aangekocht op de veiling Asscher bij Sotheby te Londen (zie Tuynman 1973, p. 28).

Uitgaven

Huygens

Worp Gedichten i, p. 201-202;

Hooft

Leendertz-Stoett 1899, p. 170-171; Zaalberg 1967, p. 68 (met annotatie); Tuynman 1971, p. 36; Hooft 1981, p. 114 (met toelichting); Tuynman-Van der Stroom 1994, nr. 165 (met varianten).

Literatuur

Worp Briefwisseling i, p. 66-67; Van Tricht 1976, p. 420-421; Smit 1980, p. 85; Spies 1981; Ter Meer 1987.

[31a] Overlevering

Ik geef hier de tekst van Hoofts gedicht volgens de lezing van H3-Ot (zie voor een beschrijving hiervan onder Overlevering, [31]). Onder de tekst geef ik de varianten in de overlevering volgens de lijn Huygens. Het handschrift van Hooft en de uitgaven van zíjn gedichten blijven buiten beschouwing.

Varianten

In het hierna volgend overzicht heb ik voor de aanduiding der bronnen dezelfde siglen gebruikt als bij de overlevering van Huygens' gedicht. Huygens heeft Hoofts vers overgeschreven in H2 en H3 en laten drukken in Ot, K1 en K2. In H3-Ot bracht Huygens veranderingen aan in de titel. Bij het gedicht noteerde hij de opdracht: ‘Dit in Casijf’. Tussen Ot en K1 voeg ik nog Ot-e aangezien Huygens in de errata van de Otia op twee plaatsen in dit gedicht wijzigingen aanbracht.

	[titel]
H2	Behouden Reis, | Aen	Heere Constantin Huijgens,			naer Engelandt.
H3	behouden reis, |	[	]	Huijghens |	[	]

[p. 223]

H3-Ot

[

]

|

naer

Engeland |

Door den

Heere

Drossart

Hooft,

<*b*>>aen mij.

Ot

Behouden reis

[

]

Engeland. |

[

]hooft.

|

Aen my.

Ot-e

[

]

Voor [my.

]

K1

[

]

Drost

|

[hooft.]

1	H2	Trompetter van		Neptuin, hebb'	ick op U een	beê?
	H3	[	]	Neptuin heb	[		]
	Ot	[				] bêe?

2	H2	Rondt met de wanghen, en te wercke leght		U longhen;
	Ot	[	]	uw' longen;

4	H2	Doe luijstren		wêer	en windt:		en	kundight over zee,
	H3	[	]	weer	[	]	En	[	]

5	H2	Wt uwes		Coninx	naem, soo trouwe vaste		vreê,
	H3	[	]	Conincx	[			]
	Ot	[	]	Konings	[	]	vrêe,
	K2	Uyt[						]

6	H2	Als wordt		gevierdt,		wanneer d'IJsvoghel is	<*met*>>in't
								jonghen<,>>.
	H3	[	]	geviert	[		<*met*>>in't
								jonghen<,>>.]

7	H2	Sijn		volck,	Oost		wtgeseidt, houd'	Aeol al bedwonghen,
	H3	[	]	Volck,	[	]	uijtgeseidt, houde'	[	]

8	H2	Soo lang tot		Huighens	heb geseilt gewenschte Reê.
	Ot	[	]	Huygens	[	]

9

H2

Of

draelt

ghij,

en wilt eerst

uw

meester

oorlof

vraghen?

H3

Oft

[

]

ghij

[

]

U

[

]

Oorlof

[

]

Ot

[

]

uw'

[

]

10	H2	Gheen	noo<t>>dt		oock.	Schipbreuck can Arion niet		vertzagen,
	H3	Geen	[				]	vertzaghen:
	K1	[		]	oock	[			]
	K2	[		]	oock;	[			]

11	H2	Dien de		Dolfijn,	als't		nauwt, moet dienen tot een schuijt.
	H3	[				]	<nawt>>nauwt,[moet	]
	Ot	[	]	Dolfijn;	[			]

12	H2	Sijn sang		zal	baren bats, en luijtruftighe buijen
	H3	[	]	sal	[	]

[p. 224]

13	H2	Licht,		teghen	eighen aerdt van tochten woest, opruijen;
	H3	[	]	tegen	[	]

14

H2

En

maecken

zeedigh zee

en

stormen,

met sijn

luijt.

H3

[

]

maken

[

]

stormen

[

]

Luijt.

Ot

[

]

Zee zeedigh*

[

]

Ot-e

[

]

zeedigh Zee

[

]

[ondertekening]

H2

Omnibus <j>>idem.

H3

[Omnibus idem.]

[31] Daer op ick
Overlevering

Van dit sonnet van Huygens zijn drie handschriften bewaard gebleven, alle drie in Huygens' hand. Eén handschrift bevat open varianten waaruit voor de andere een keuze is gedaan. Dit handschrift is dus het oudste van de drie (H1). Sinds 1961 bezit de Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam een afschrift in Huygens' hand van Hoofts Behouden Reis, Aen Heere Constantin Huijgens, naer Engelandt, waarboven Huygens ‘copie’ schreef. Waarschijnlijk is dit ‘la copie’ waarover Huygens schreef in de brief aan zijn ouders van 18 maart 1621, uit Londen. Aan de andere zijde van het blad met deze copie schreef Huygens een afschrift van zijn antwoordgedicht (H2). Het derde afschrift berust in de verzameling handschriften van de Koninklijke Akademie (H3). Het is met wijzigingen in de titel als kopij voor de Otia gebruikt. Onderlinge afhankelijkheid tussen H2 en H3 heb ik niet kunnen vaststellen. H2 kan heel goed na H3 geschreven zijn. Ik presenteer de afschriften alleen in de hier gegeven volgorde om daardoor volgende fasen in de tekstgeschiedenis op een eenvoudiger wijze in het apparaat te kunnen opnemen.

H1	Autograaf Huygens, uba 28 C 3. Een blad papier van 183 × 190 mm. Het is een afschrift waarin Huygens op een drietal plaatsen varianten heeft aangebracht zonder de eerder genoteerde woorden door te halen.
H2	Autograaf Huygens, uba G e 9 verso. Afschrift op een blad papier van ca. 295 × 192 mm. Op de rectozijde van dit blad schreef Huygens het gedicht van Hooft Behouden Reis, Aen Heere Constantin Huijgens, naar Engelandt met daarboven het woord ‘Copie’.
H3	Autograaf Huygens, ka xl^a, 1621, fol. 5 recto. Afschrift op een blad papier van 300 × 190 mm. Bovenaan noteerde Huygens Hoofts gedicht behouden reis, daaronder zijn eigen antwoordsonnet.
H3-Ot	Met lichtere inkt bracht Huygens t.b.v. de druk in de Otia in H3 enkele wijzigingen aan.
Ot	Otia 1625. ‘Lib. vi, Van Als’ (N2^r+v), p. 101-102.

[p. 225]

K1	Koren-bloemen 1658. ‘iiii. boeck. Van Als’, 21^r+v, p. 261-262.
K2	Koren-bloemen 1672. ‘viii. Boeck. Mengelingh.’ 302^r, p. 475.

Datering

H1 is gedateerd ‘Londini’, Prid. Id. Mart. mdcxxi.’ (= 14 maart 1621).

[31a] Varianten

		[titel]
	H1	Des Heeren P.C.	Hoofts	Arions-trotz.
	H3	[	] Hoofts,	[	]
	H3-Ot	Daer op ick.
	K1	Daer op.

1

H1a

Arions

zwanen-treur,

en

lieffelijcke

beê,

b

[

]

{lieffelijcke}

[

]

b

[

]

{sterf-bereijde}

[

]

c

[

]

{lieffelijcke}

[

]

c

[

]

{sterf-bereijde}

[

]

c

[

]

{doot-bereijde}

[

]

H2

[

]

Zwanen-treur

en

Doodt-bereijde

[

]

H3

[

]

swanen-treur

[

]

doodt-bereijde

bêe,

H3-Ot

[

]

zwanen-treur

[

]

dood-bereide

[

]

K1

[

]

be'e,

2	H1	Het uijterste gepooch van		sijn	geleerde longhen,
	K1	[	]	sijn'	[	]

3	H1	Heeft het hem 'tleven oock den Rooveren		ontwrongen?
	H2	[	]	ontwronghen?

4

H1

Neen.

Een

beleefder

Vissch

ontvoerden hem de

zee.

H2

[

]

Visch

[

]

Zee.

H3

[

]

een

[

]

Vissch

[

]

zee.

Ot

[Neen.

] [een

]

K1

[

]

[

een

]

5	H1	Hoe?		bij de	menschen		Vrees,	en bij de beesten		Vree?
	H3	[	]	bijde	[	]	vrees,	[	]	vreê?
	K1	[							]	vre'e?

6	H1	Fij, grijse		loghen-eeuw:		Comt,	leert het bij de jonghen,
	H2	[	]	loghen-eew:		Comt	[	]
	H3	[	]	loghen-eeuw:		[		]
	H3-Ot	[			]	Komt	[	]
	K1	[	]	logen eeuw:		[		]
	K2	[	]	logen-eeuw:		[		]

[p. 226]

7

H1

Wie

water,

windt

en

weer

al singhend' heeft bedwonghen,

H2

[

]

Water,

Windt

en

Weêr

[

]

H3

[

]

weer

[

]

H3-Ot

[

]

Wind

[

]

K1

[

]

eu

*

[

]

K2

[

]

en

[

]

8	H1a	Tot sijn gescheepte		Vriendt		beseijlde		Jacobs		Ree.
	b	[					]	{Jacobs}		[	]
	b	[					]	{land en}		[	]
	H2	[					]	Jacobs		[	]
	H3	[			]	bezeijlde		[	]	Reê.
	H3-Ot	[	]	Vriend		[					]
	K1	[							]	Ree.

9	H1	Ick gheve		vol bescheijt	op't		ongeloovich	vraghen,
	H3	[				]	ongeloovigh	[	]
	H3-Ot	[	]	voll bescheid	[				]

10	H1	Ick, Thetis		toren	laest, der Schipperen		vertzaghen,
	H2	[	]	toren,	[			]
	H3	[	]	toren	[	]	vertzagen,
	Ot	[				]	vertzagen.*
	K1	[				]	verzaegen,

11	H1a	Ontswommen,	opde kiel van		een	bewenschte schuijt.
	b	[		]	{een}	[	]
	b	[		]	{Hoofts}	[	]
	H2	[		]	Hoofts	[	]
	H3	Ontswommen	[				]

12	H1	Corinthen		hoort;	en		wijckt.		<Zuijd>>Noord-westelijcker buijen
	H2	[	]	hoort,	[	]	wijckt:		[Noord-westelijcker buijen		]
	H3	Corinthen,		hoort;	[			]
	H3-Ot	[						]	Noord-westelicker	[	]
	Ot	[	]	hoort,[		]	wijckt;		[		]

13	H1	Te dempen met een woordt,		Zuijd-Ooster	op te ruijen,
	H3-Ot	[	]	Zuijd-Ooster'	[	]

14

H1

Dat

can

een

Hollandts

liedt,

meer als

een

Griecksche

luijt.

H2

[

]

Liet

[

]

Luijt.

H3

[

]

liedt,

[

]

schuijt.

H3-Ot

[

]

kan

[

]

Hollands

lied,

[

]

Luijt.

K1

[

]

een'

[

]

Luyt.

[ondertekening en datering]

H1

Constanter.

Londini,

Prid. Id. Mart. mdcxxi.

H2

[

]

Londin.

[

]

H3

[

]

Lond.

[

]

[p. 227]

H3-Ot	[Lond.] [mdcxxi.]
Ot	mdcxxi.
K1	[ontbreekt]