Nederlandse gedichten 1614-1625. Deel 2. Apparaat en commentaar

[53] Een gesant

Commentaar

De eerste print die Huygens schrijft, karakteriseert een ambassadeur.

Het gedicht droeg ook eerst de titel ‘Een Ambassadeur’. Waarschijnlijk uit puristische overwegingen veranderde Huygens de titel in de kopij.¹ Of deed hij dat om een al te directe verbinding met de officiële hoogste vertegenwoordigers van de Republiek, die ‘Ambassadeurs’ heten, te voorkomen?

De keuze van juist dit onderwerp komt zonder twijfel voort uit Huygens' eigen ervaring. Niet uit 1618, als Smit² meent, maar veeleer uit de teleurstellingen die Huygens tijdens zijn derde verblijf in Engeland (van 5 december 1621 - 13 februari 1623), als secrétaire d'ambassade van Van Aerssen, Bas en Tuyl van Serooskerken meemaakte. Dit uitzonderlijk langdurige verblijf aan het hof van Jacobus i liep uit op een fiasco. De gezanten bereikten niets.³

Ook op het persoonlijke vlak was deze periode voor Huygens teleurstellend. Zelfs met de steun van Van Aerssen en mèt de via hem verkregen ridderlijke waardigheid bleek het niet gemakkelijk een passende betrekking te vinden.

De opzet hem te laten benoemen tot assistent van Noël de Caron, de vaste vertegenwoordiger van de Republiek in Engeland, in de hoop hem te kunnen opvolgen, mislukte. Huygens maakte in deze periode ernstige crises door.

Hij voelde zich te kort gedaan. Tegenover zijn vele mondeling gewaardeerde inspanningen stond geen passende financiële vergoeding, zodat hij nog steeds afhankelijk was van ondersteuning door zijn vader.⁴

Tegen deze achtergrond is het, mijns inziens, begrijpelijk dat Huygens een half jaar na terugkomst uit Engeland zich oefenend in het schrijven van

1 Strengholt 1982, p. 108.

2 Smit (1967, p. 17.) heeft Wijngaards (1966, p. 339) onjuist geïnterpreteerd.

3 Zie hierover het samenvattend overzicht in Hofman 1983. p. 45-47.

4 Zie hiervoor Smit 1980, p. 95-97; Hofman 1983, p. 62-68 en p. 48-52; Groenveld 1988a, p. 6-8.; Groenveld 1988b, p. 59.

[p. 512]

‘Characteres’, juist begint met ‘Een Ambassadeur’. De frustratie klinkt door in regels als 9-12:

Een sprekend Tafereel van die hem heeft gesonden,
En weder t'eener sprong ontlijst, ontlast, ontbonden;
Een heiligh buijtens lands, aensienlick om den rock;
Een meest vergeten t'huijs of half verschimmelt block;

(Een pratende geschilderde representant van degene die hem uitgezonden heeft, die echter wel van het ene moment op het andere ‘uit de lijst gehaald, van zijn opdracht ontlast, van zijn taak ontbonden wordt. Een heilige in het buitenland, om zijn ambtskleding in aanzien; Thuis meestal een vergetene of een half verschimmeld blok (aan het been van zijn opdrachtgevers.)

of r. 16-18a:

Een balling die sijn honck liefst weder noijt en saegh;
Een Koning bijder maend; een voll-op Herberg-houder
Daer 's Koninks bors' uijt hangt;

(Een banneling die men op zijn thuisbasis liever nooit meer terugzag; Iemand die steeds voor een maand koning is; iemand die het er in de herberg, waar de koning betaalt, goed van neemt.)

Deze print heeft Huygens niet voltooid. In de kopij verschijnen na de laatste regels sterretjes waarmee de auteur deze regels als een fragment laat afdrukken. Het gedicht komt structureel niet verder dan een opeenstapeling van ‘naamwoordelijke delen’ achter de openingswoorden ‘Hij is’. Huygens heeft afgezien van een tweede deel ‘in rustiger beschrijvende of beschouwende trant en een derde afsluitend gedeelte met een conclusie, een gebed, een woord tot de lezer of iets dergelijks’.⁵ Ook hieraan zal de persoonlijke ervaring debet zijn.

In de periode dat Huygens bezig is met de kopijvorming van zijn printen, najaar 1624 - voorjaar 1625, sterft Caron. Tot zijn opvolger wordt benoemd de Zeeuw Albert Joachimini.⁶ Een glanzende diplomatieke carrière als vertegenwoordiger in Engeland zit er dan voor Huygens niet meer in. Het lijkt mij dan ook niet vreemd dat hij zich in de gegeven situatie afkeert van ‘Een Ambassadeur’ en zich richt op ‘Een Poeet’, zijn volgende print.

5 Strengholt 1982, p. 107.

6 Hofman 1983, p. 67-68, Groenveld 1988a, p. 8.

Uitgaven

Eymael 1891, p. 10, 61-63; Worp Gedichten ii, p. 1; Kaakebeen 1918 (met annotaties); Van der Heijden, Spectrum 10 (met annotaties).

Literatuur

Smit 1967, p. 17; Strengholt 1982, p. 105 vlgg.

Overlevering

H

Autograaf Huygens, ka xl^a 1623, fol. 29^r. Een blad papier van 312 × 197 mm. Op fol. 29^v staat [54]. Aan de grondlaag van dit gedicht (H-I) voegde Huygens marginaal een viertal regels toe (H-II). Aanvankelijk zou deze toevoeging na regel 16 hebben moeten komen. Daar haalde Huygens het invoegingsteken echter weg om het te plaatsen na regel 4.

[p. 513]

H-Ot	In de fase dat Huygens de kopij voor de Otia klaarmaakte, bracht hij in H met lichtere inkt enkele wijzigingen aan. H is kopij geweest. Vingers en formaatsignatuur duiden daarop. De cijfers in de linkerbenedenhoek: het getal 314 met daaronder een streep en onder de streep de verdubbeling ervan: 628, zullen in deze fase zijn genoteerd. De zin van deze getallen ontgaat mij. Zie voor een samenhangende bespreking van de kopij van de ‘printen’ p. 503-511.
Ot	Otia 1625, ‘Lib. v Characteres. Dat zijn Printen’, D3^r-D3^v, p. 29-30.
K1	Koren-bloemen 1658, ‘Derde Boeck. Zede-printen ende Stede-stemmen’, P3^r-P3^v, p. 125-126.
K2	Koren-bloemen 1672, ‘Derde Boeck. Zede-printen ende Stede-stemmen’, Q3, p. 125.

Datering

Huygens dateerde H: 18^a. Aug^ti. 1623.

Varianten

			[titel]
	H-Ia	α	Een		Ambassadeur
	b	β	[	]	Ambassadeur.
	H-Ot		[	]	Gesant.

1	H-Ia	α	Is een		geboren Spie; een buijtens-baet-besorgher;
	b		[	]	bekende	[	]
	c	β	Hij [Is een] eerlick [Spie;				]

3	H-I		Eens		Vorsten	langsten Arm; een ongeroepen gast,
	K2		[	]	Vorstens	[	]

4	H-I		Die nochtans		nootelick	aen 'thooger ende past;
	K1		[	]	noodelick	[	]
			[De regels 5-9 voegde Huygens marginaal toe]

6 (2)	H-IIa		Op Tuijn, op muer, op grond van		ijeders	naest gelegen;
	b		[	]	verr' of	[	]
	K1		[	]	ver	[	]

8 (4)	H-IIa		Op't sluijmeren gelaeckt, op't slapen noijt		gedoo<d>>ght.
	Ot		[	]	gedooght;

[p. 514]

9	H-I	Bespraeckte schilderij	van die hem heeft gesonden,
	H-Ot	Een sprekend Tafereel	[	]

10	H-I	En weder t'eener		spronck		ontlijst,	ontlast, ontbonden;
	H-Ot	[	]	sprong		[		]
	K1	[			]	ontlijst;	[	]
	K2	[			]	ontlijst,	[	]

11	H-I	Een		heijligh	buitens lands,		aensienlijck	om den rock;
	H-Ot	[	]	heiligh	[	]	aensienlick	[	]

12	H-I	Een		heel	vergeten t'huijs,		en	half verschimmelt block;
	H-Ot	[	]	meest	[	]	of	[	]

13	H-I	Den vreemden meer als mensch, den sijnen		een	geraemte;
	H-Ot	[	]	meest	[	]

15	H-I	Een Schiltwacht buijtens		dijckx;	een Klappermann bij daegh;
	H-Ot	[	]	walls;	[	]

16	H-Ia	Een balling die sijn honck liefst		nemmer weder	saegh;
	b	[	]	weder noijt en	[	]

17	H-Ia	Een		Koninck	bijder maend; een voll-op Herberg-houder
	b	[	]	Koning	[	]

18	H-I	Daer		's Koninks	bors' uijt hangt; een algemeene schouder
	Ot	[	]	'sKonings	[	]

19	H-I	Van all dat Landsman heet; een		machtich	Aduocaet,
	H-Ot	[	]	machtigh	[	]

21	H-I	Een		schadelijck	geweer daer Princen mede steken;
	H-Ot	[	]	schadelick	[	]

22	H-I	Min		schadelijck	nochtans dewijl sij't laten wreken,
	H-Ot	[	]	schadelick	[	]

24	H-I	Dien hij		sijns Buermans	neus ten spijte dragen doet.
	H-Ot	[	]	sijn' Weder-buer	[	]
		[ondertekening en datering]
	H-I	Constanter. Hag. | 18a. Aug^ti. 1623.
	H-Ot	<		>
	H-I	[ontbreekt]
	H-Ot	* * *