Nederlandse gedichten 1614-1625. Deel 2. Apparaat en commentaar

[p. 521]

[56] Een bedelaer

Commentaar

De eerste zestien regels van deze print wijdt Huygens aan omschrijvingen voor de bedelaar. Met het pregnante ‘Sijn' maegh sitt op sijn' tong’ (r. 17) begint het middengedeelte waarin zijn voornaamste aktiviteit, het bedelen, wordt behandeld. Huygens tekent hem daar onder andere als een tweede Orpheus die ‘d'oude Luijt van Orpheus’ te schande maakt door met doedelzak of lier ook ‘leeuwen’ te temmen en zelfs in de handen op te vangen. Met ‘leeuwen’ doelt Huygens bij de bedelaar op munten die van een leeuwekop zijn voorzien. Zo'n vergelijking met een mythologisch figuur èn het woordspel met leeuw, is kenmerkend voor Huygens.

Dat de schrijver voor zijn beschrijving niet ver van huis hoefde te gaan, blijkt uit de regels 31-32: De bedelaar zorgt pas voor de winter als het gesneeuwd heeft, dan wil hij nergens anders zijn dan bij de turfmanden van het Spui, de Haagse turfmarkt.

En ook al heeft de rijke in ruil voor zijn moeite op de verre toekomst voorbereid te zijn, niet veel meer dan de arme bedelaar, toch eindigt Huygens deze print met een korte smeekbede: Moge God hen bijstaan, de bedelaars.¹

1 Zie voor een historische beschouwing over bedelaars Van Deursen 1978, i, p. 71-89. Zie ook Van Vaeck 1994, p. 783-803.

Uitgaven

Eymael 1891, p. 6-7 (met annot); Worp Gedichten ii, p. 3; Colenbrander 1907, p. 121-124 (met aantekeningen); (Van der Heijden, Spectrum 8, p. 211-213 (met annotaties).

Translitteratie

36	In H schreef Huygens ‘Valt't een of off 'tander schaers’. Ik beschouw dit tweemaal of als een verschrijving.

Overlevering

H	Autograaf Huygens, ka xl^a, 1623, fol. 32^r. Een blad papier van 312 × 195 mm. Op fol. 32^v staat gedicht [57]. Voor de laatste zes regels week Huygens uit naar de linkermarge van de bladzijde.
H-Ot	In de tijd dat Huygens de kopij voor zijn Otia gereedmaakte, bracht hij met lichtere inkt in H enkele wijzigingen aan. H-Ot is kopij geweest. Formaatsignatuur en zetinstructies (bij r. 16: Dit in Italiaense letter, r. 17 en 27: Dit innewaert) duiden daarop. Zie voor een samenvattende bespreking van de drukgeschiedenis der ‘printen’, p. 503-511.
Ot	Otia 1625, ‘Lib. v. Characteres. Dat zijn Printen’. [C4]^v-D^r, p. 24-25.
Ot-e	Errata achterin Ot.
K1	Koren-bloemen 1658, ‘Derde boeck. Zede-printen Ende Stede-stemmen’, [O4]^v-P^r, p. 120-121.
K2	Koren-bloemen 1672, ‘Derde boeck. Zede-printen Ende Stede-stemmen’, Q^r+v, p. 121-122.

[p. 522]

Datering

H is gedateerd: 22 Aug. 23.

Varianten

		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	Dwaelsterre
	Ot	Dwaelsterr

3	Ha	Die sonder sout versmelt; Mensch, menschelij<c>>xt		*door een vallen*,
	b	[	]	van allen,

4	H	Mensch totte		menschlijckheit	van		d'eerste	Mensch		heruallen;
	H-Ot	[	]	menschlickheit	[						]
	Ot	[				]	d'eersten	[	]	hervallen,
	K1	[							]	hervallen;

5

H

Een na-neef van den Krijgh; een' spruijt van ouerdaet;

6	Ha	Een		*af-hurer van de wegh*;	een pachter vande straet;
	b	[	]	Monnick sonder kapp;	[	]

7	H	Een	logge		<g>legher-luijs;	een' inbreuck vande werck-keur;
	Ot	Een'	[	]	leger-huys;*	[	]
	Ot-e	[		]	leger-luys;	[	]

12	Ha	De weij van't ongediert, het		broeij-bed	vande neten;
	b	[	]	broeij-boss	[	]

13

H

<Ee>>Het uijterste gepoogh van 'swerelds ongevall;

14

H

Een niemands bloedverwand; een opgeschopt<en>>e ball,

14		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	Quia egens relicta est misera, ignoratur parens. Terent.

15	Ha	Dien elck		een ander	sent,		die	allesins moet stuijten;
	b	[				]	en	[	]
	K1	[	]	een' ander'	[				]

16	H	Een rogge kruijmelkorf; een		Thresorier	van duijten.
	H-Ot	[	]	Thresorier	[	]
	K1	[	]	Thresorier	[	]

17	Ha	Sijn'		tong	sitt op sijn' tong, en maecktse bedel-rapp;
	b	[	]	maegh	[	]
	H-Ot	+[				]

18	H	Brenght sij		gheen	kleij ten dijck, dan spreeckt hij met een' schrapp,
	K1	[	]	geen'	[	]

[p. 523]

20	Ha	En doet		medoogentheijt	den neck ter borse		bucken;
	b	[	]	medoogentheit	[			]
	K1	[				]	bucken.

21

H

Sijn uijterst toeuerlaet is kinder-keel-getier,

23	H	Daer brengt hij d'oude Luijt van Orpheus		met	ter		schand<en>>e,
	Ot	[				]	schanden,
	K2	[	]	mé	[			]

24	H	Daer dwingt hij Leewen		met,	en vangtse met sijn'		handen;
	Ot	[				]	handen,
	K2	[	]	mé,	[			]

25	H	Die		luijeren	op't gemack; en, gingh de dach-rent vast,
	H-Ot	[	]	luij'ren	[	]
	Ot	[	]	luypen*	[	]
	Ot-e	[	]	luy'ren	[	]

26	H	So lief leegh bedelaer, als		ambachtsman	te gast.
	H-Ot	[	]	ambachtsmann	[	]

27	H	Een Schouteth is		sijn	dood, een Lijckhuijs is sijn		leuen;
	H-Ot	+[						]
	Ot	[	]	sijn'	[			]
	K1	[				]	leve'n;*

28	H	Hij loont sijn' gheueren met meer dan hij kan		geuen,
	K1	[	]	geven;

30	Ha	Hij leeft van		dggh	tot dagh; hij sorght voor		'twinter-nest
	b	[	]	dagh	[			]
	K1	[				]	't winter-nest,

31	H	Als 't Sneew <gevallen>geregent		heeft,	dan sweert hij bijde koruen
	K1	[	]	heeft;	[	]

32

H

Die 'tSpuij begrommelen met kruijmel-mull van toruen;

34	H	Meest beijde		kommer-loos,	dat's dobbel wel geleeft;
	K1	[	]	kommer-loos;	[	]

35	H	Hij vindt sich in 'tgeniet van dexel en van		kleeren,
	K1	[	]	kleeren;

36

H

Valt 't een of off 'tander schaers, hij deelt weer met de Heeren.

37	Ha	Wat heeft de rijcke meer voor langhe		voorsorghs		pijn?
	b	[			]	{pijn?}
	b	[			]	{tijd?}
	H-Ot	[			]	pijn?
	Ot	[	]	voor-sorghs		[	]

[p. 524]

38	Ha	Niet veel.		Dan	evenwel, god		helpse	die<t>het		sijn.
	b	[				]	{helpse}	[	]	{sijn.}
	b	[				]	{help u}	[	]	{sijt.}
	H-Ot	[	]	En	[	]	helpse	[			]

38		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	Non tamen hoc tanti est, | pauper ut esse velis. Ouid.
		[ondertekening en datering]
	H	Constanter. 22 Aug. 23 Hag.
	H-Ot	<	>