Het bosken en Het theatre

Regelnummers proza verbergen

[p. 119]

De liefde die tot der deucht trect.
Dialogisme in Prosopopeye.
[Voor versregels in bedoelde volgorde: aant.] ^*

Waer syn v boghen nv Cupido en v pylen ¹
Daer ghy des iongers hert me doorwont by wylen? ²
En waerom hout ghy noch dry croonen in v hant? ³
Waerom sydy ghecroont met de vierde playsant? ⁴

Ick en hou niet altoos van de ghemeyn goddinne ⁵
Venus, die moeder is van de onsuyuer minne: ⁶
Maer ick onsteeck het vier in alle gheesten reyn ⁷
Der wysheyt om alsoo heur te eeren ghemeyn: ^{7-8 8}
En vier croonen der deucht berey ick sonder smette, ⁹
Deerste is voorsichticheyt die ic hem opt hooft sette. ¹⁰

* Vgl. Emblema CIX van Alciatus. De bij dit vers behorende ‘Wtlegghinghe’ is een vrije weergave van enkele gedeelten uit de commentaar bij Alciatus' emblema. Titel. dialogisme: ‘samenspraak-vers’, waarin een vraag gesteld wordt en de aangesprokene daarop antwoord geeft; Prosopopeye: stijl-figuur, waarbij onbezielde voorwerpen, doden, afwezigen enz. als handelend en sprekend worden voorgesteld

1 v boghen en v pylen: Cupido wordt gewoonlijk afgebeeld met een boog en een pijlkoker, die de (liefdes)-pijlen bevat welke hij op de harten der mensen afschiet

2 des iongers: van de jonkman; me: mee

3 hout: houdt; croonen: kransen

4 sydy: zijt gij; met de vierde: nl. met een vierde krans; playsant: op bevallige wijze

5 hou van: houd het met; de ghemeyn goddinne: ‘de eertsche Venus’ uit de Wtlegghinghe (ghemeyn: gewoon, waarmee ieder in aanraking komt)

6 onsuyuer: onkuis, wellustig

7 onsteeck: ontsteek

7-8 het vier der wysheyt: het vuur (de liefde) voor de wijsheid

8 heur: nl. de wijsheid; ghemeyn: geheel en al

9 vier croonen der deucht: zie de Wtlegghinghe; berey ick: bereid ik (nl. voor wie alzo de wijsheid eert); sonder smette: (behoort bij croonen)

10 vgl. de Wtlegghinghe.

Alciatus.
('Αντέρως, id est amor virtutis. Emblema CIX
[Voor versregels in bedoelde volgorde: aant.] ¹⁾)

Dic vbi sunt incurui arcus? vbi tela Cupido?

Mollia queis iuuenum figere corda soles.

Fax vbi tristis? vbi pennae? tres vnde corollas

Fert manus? vnde aliam tempora cincta gerunt?

Haud mihi vulgari est hospes cum Cypride quicquam,

1) Ook Remy Belleau heeft ditzelfde emblema tot een ‘Dialogue’ verwerkt (Oeuvres Complètes de Remy Belleau, ed. A. Gouverneur, tome I - Paris et Nogent-la-Rotrou 1867 - pag. 154-155), maar zonder toevoeging van de ‘Wtlegghinghe’.

[p. 120]

^*Wtlegghinghe.

1Plato heeft twee Venus ende twee Cupidos of liefden ghe- ¹2maect, te weten, d'een erts en d'ander hemels: de eertsche ² 3 die de verganckelycke ende verderffelycke dinghen lief doet ³ 4 hebben, als syn het vleesch, ryckdommen, eere en hoocheden ⁴ 5 der werelt. De hemelsche die de eewige ende onuergancke-6lycke saken lief doet hebben, als syn de consten, de weten-7schappen, ende deuchden der welcker int ghemeyn seuen ⁷ 8 syn: waeraf de Voorsichticheyt met dander dry principael ⁸ 9 int hooft gheleghen syn, dander dry te weten Iusticie, cracht ⁹ 10 ende maticheyt syn int werck gheleghen, ende daerom synse 11 inde handen gheschildert. ¹¹

* [G.8.r^o]

1 Plato: nl. in zijn Symposion, cap. 8; Venus: (meervoudsvorm)

2 erts: aards

3 verderffelycke: vergankelijke

4 als syn: als daar zijn
hoocheden: hoge waardigheden

7 der welcker.... syn: waarvan er in het algemeen zeven zijn (bedoeld worden de zeven hoofddeugden);

8 waeraf: waarvan; met dander dry principael: met de andere drie voornaamste deugden (nl. geloof, hoop en liefde; merkwaardig is, dat Van der Noot deze drie hoofddeugden zo uitdrukkelijk noemt, ook al doet Alciatus zelf dit niet en al wordt de symboliek van de éne krans op het hoofd daardoor vertroebeld)

9 Iusticie: rechtvaardigheid

11 gheschildert: (hier voor) afgebeeld.

Epigramme in Apodixe. ^*

Nemesis maecte (vroet) d'een liefde d'ander tseghen. ¹
D'een liefde die is goet, dewelcke in alle weghen ²
Der ander liefden cracht benemt ende veriaecht: ³
Met synen heeten brant hy des anders vier plaecht, ⁴

Vlla voluptatis nos neque forma tulit

Sed puris hominum succendo mentibus ignes

Disciplinae, animos astráque ad alta traho.

Quattuor eque ipsa texo virtute corollas:

Quarum, quae Sophiae est, tempora prima tegit.

‘........Sed primum aduertendum est ex Platone, in Symposio, duas esse Veneres, & totidem Cupidines:...... Horum enim alter honestas cupiditates animis ingerit: alter vero affectus voluptuosos & terrestres inculcat...... Hic itaque tres coronas manibus contrectat, vnamque circumfert in capite: quibus quatuor illae virtutes (ex quibus omnis honesti fons petitur) designantur. Prior illa corona caput ambiens (partem quidem Platoni in Timaeo omnium corporis partium diuinissimam, & certè principem) prudentiam repraesentat: prouidere enim & aliquid prudenter meditari, contemplationis est: tres aliae, quas manibus continet, Iustitiam, Fortitudinem, & Temperantiam notant, quae potissimùm in actione positae sunt, manus enim actionis sunt organa.

(ed. 1581 Antwerpen, pag. 382-383)

* Vgl. Emblema CX van Alciatus, waarvan dit vers een zeer vrije weergave is. Titel. Epigramme in Apodixe: kort, kernachtig gedicht, waarin ditmaal tevens een onweerlegbare waarheid is verwerkt

1 Nemesis: godin der (wrekende) gerechtigheid; vroet: op verstandige wijze; d'een liefde d'ander tseghen: de ene Cupido aan de andere vijandig (vgl. over deze twee Cupido's de ‘Wtlegghinghe’ hierboven)

2 in alle weghen: overal

3 benemt: een einde maakt aan

4 plaecht: doet afbreuk aan

[p. 121]

5

En met syn schichten scherp, can hy des anders breken ⁵

 

En can des anders quaet, also deur syn deucht wreken.

 

Also verdryft de deucht d'ondeucht vroech ende laet,

 

Waer de deucht plaetse crycht, daer moet verhuysen t'quaet,

 

Die de liefde des vleeschs gheheel willen verlaten

10

Crygen een liefde reyn tot der deucht theurder baten. ¹⁰

5 schichten: pijlen; des anders: (de pijlen) van de ander

10 theurder baten: tot (hun) hulp.

Alciatus.
('Αντέρως, Amor virtutis alium Cupidinem superans. Emblema CX)

Aligervm, aligeroque inimicum pinxit Amori

Arcu arcum, atque ignes igne domans Nemesis.

Vt quae aliis fecit, patiatur: at hic puer olim

Intrepidus gestans tela, miser lachrymat.

Ter spuit inque sinus imos: res mira, crematur

Igne ignis, furias odit Amoris amor.

(ed. 1581 Antwerpen, pag. 386)

De liefde die tot der deucht trect. Dialogisme in Prosopopeye. 7. reyn - T reyn,

Wtlegginghe. 4. hebben, - T hebbben, 6. doet - T doen Epigramme in Apodixe. 3. veriaecht: - T veriaecht