Memoires 1998-A

[p. 113]

Amsterdam

31 maart 1998

Westerkade

Ellen en Peter waren weer als normaal. Ik was er van 16:00 tot 18:00 uur. Peter kwam om 16:30 uur.

Zij hadden veel reacties gehad op mijn verzoek de oproep aan Kok en Van Mierlo te ondertekenen. Theo van Gogh doet mee, maar Theo Holman niet. Toon Quarles had Ellen gebeld. Ze had met Van Dantzig gesproken en ook Sharon Dijksma was in het geweer gekomen. Van Wolffensperger geen reacties. Evenmin van Mimi Hofland. Ook niet van Paul de Leeuw en Sonja Barend. Milo Anstadt wel, en Jan Marijnissen ook. Je haalt ze er zo uit. Von der Dunk doet ook mee, wat ik geweldig vind. Egbert Kunst: ja. Sander Simons: een briefje. Ook Wertheim. Casper: stilte. Arendo Joustra en Pim Fortuyn: niets. Jan Mets? Maar Igor Cornelissen dus weer wel. Zelfs Teresa Fogelberg heeft aan Ellen gezegd te willen meedoen, en Tage ook.

Peter Nicolaï zei: ‘Ik zou je een pak voor je blote billen hebben willen geven dat je toen twijfel zaaide in het stuk van Jos Slats over de echtheid van de brief van Louw. Dat had een sleutelstuk kunnen zijn.’

Ellen zei dat mijn brief uit Kaapstad haar ontroerd had. Mijn tweede brief aan haar kwam aan op de Westerkade en nam ik voor haar mee.

Ellen vernam van Lubbers dat hij van de secretaresse van Van Mierlo had gehoord dat deze vorige week een afspraak met Stoffelen had afgezegd. Dus de ellende rond mijn zaak gaat nog steeds verder. Nu is het april. Aanstaande dinsdag om 10:15 uur zijn Stoffelen en Jurgens bij Van Mierlo.

Tot mijn grote verrassing lag er een brief van Pieter Lakeman, die heel duidelijk maakte waarom hij mij geen advies meer wil geven in mijn zaak, maar wel zijn naam onder mijn oproep wilde zetten. Hij wil koffie met me drinken, als ik maar niet over mijn zaak begin.¹¹¹ Ik heb hem zorgvuldig geantwoord dat ik hem in veel gelijk moet geven en dat Ellen inderdaad

111 Zie bijlage 29.

[p. 114]

onervaren is, maar wel eerlijk en zich volledig inzet voor mijn zaak. Ik heb hem gesmeekt onze zonden te vergeven en met ons verder te gaan om deze zaak tot een goed einde te brengen. Ellen was natuurlijk razend over de brief van Lakeman die ik haar heb laten lezen, en wilde meteen in de pen klimmen, maar Lakeman zegt zinnige dingen en ik heb zelf al geantwoord. Ik heb Ellen gevraagd zich er even buiten te houden. Ze zat ook naar Peter te vissen. Natuurlijk gaf ik geen teken van wat er echt gebeurd is. Ik liet alleen los dat ik begreep dat zij hem had gebeld en dat ik dit niet prettig vond. ‘Ja, maar dat heb ik één keer gedaan, op een avond toen ik hier op kantoor zat te huilen omdat jij zo agressief was.’

Ellen moet 2.000 gulden aan Doeleman betalen voor het verloren kort geding tegen de nvj. Ze benadrukt dat ze aan de rand van een faillissement staat - en ik zei haar dat van de 10.000 gulden van Story er 2.000 voor haar zijn. Nu gaat ze Steenbeek bij vnu bellen.

Serge van Duijnhoven schreef een heerlijke brief als dank voor mijn briefje van medeleven vanwege het overlijden van Joris. Het is een opkikker dat zulke emoties nog steeds bestaan onder de overlevenden.¹¹²

Erik van der Leeden stond op het antwoordapparaat.

Er lag een aardige brief van Pak Kadarisman die me uitnodigt voor een informeel bezoek.¹¹³ Ik zal hem op gaan zoeken.

Kok en Wijdenbosch hebben overlegd in Brussel, maar intussen heeft een ex-militair uit het Surinaamse leger een verklaring afgelegd tegen de politie en De Telegraaf, dat Bouterse Surinaamse wapens geruild zou hebben tegen cocaïne met de farc in Colombia.¹¹⁴ We weten hoe dat gaat: tegen Bouterse is een bataljon Verripsen ingezet met leugenverhalen en die verschijnen dan in de spreekbuis van de spionagediensten: De Telegraaf.

Bij het knippen van artikelen uit de kranten, moest ik krachtig mijn reflex onderdrukken artikelen voor Peter te selecteren. Zijn frontale aanval op mijn integriteit heeft me nog het meest geschokt. Ik kan er niet omheen nu.

Heerlijk om weer te werken in plaats van mijn tijd in Hillbrow te verdoen met ‘vrienden’, die me niet echt mogen of vertrouwen. Er is maar één reactie op mogelijk: stilte.

Paul zegt dat er sinds een paar maanden (en De staat van bedrog) soms dagenlang de telefoon niet overgaat. Hij is overtuigd dat

112 Zie bijlage 30.

113 Brief d.d. 17 maart 1998.

114 NRC Handelsblad, 27 maart 1998.

[p. 115]

zijn gang van zaken wordt gecontroleerd - post en telefoon - en ik vind het afschuwelijk. Hoe kunnen ze op die manier overleven?

Martin van Amerongen doet mee. Hij vroeg zelfs: ‘Moet ik ook wat centjes overmaken?’

Helaas is mijn beste leesbril gesneuveld in het vliegtuig naar Zürich.

De weduwe van Wim Klinkenberg zei dat ze niet meedoet, omdat de andere mensen onder mijn petitie Wim haatten. Zij sprak over een artikel van Hofland over communisme, waarin hij had geschreven: ‘En één bracht het tot vicevoorzitter van de nvj...’. Typisch Hofland, de lul.

Sukma schreef een lieve, maar verwarde brief, over studenten die voor dertien jaar de gevangenis in moeten en een script dat ze schrijft voor een film over Bung Karno en naar Kevin Costner wil sturen.¹¹⁵ Hoe kan ik helpen? Wat vertel ik haar? Ik antwoordde haar dat ik haar graag wilde helpen met de film, omdat ik vind dat die alleen gemaakt kan worden door mensen die haar vader hebben gekend en wie hij vertrouwde, maar dat ik wacht tot Suharto het veld geruimd heeft.

Ik ben vanmiddag en vanavond naar Adonis gegaan en uiteindelijk masturbeerde ik (na zeer veel gerommel met onder anderen een Filipijnse jongen). Er komt letterlijk geen druppel sperma meer naar buiten. De peniskop blijft kurkdroog. Dus het was een vorm van castratie, die operatie.

Slechts 100 van 225 parlementariërs waren aanwezig bij het beslissen of de dochter van Hans van den Broek prinses kan worden.

115 Brief d.d. 11 maart 1998.

1 april 1998

April fool's day begint met een telefoontje van Peter. Ik was vergeten de stekker eruit te trekken nadat ik gisterenavond Voetelink belde. ‘I am very happy about what happened,’ zei Peter. ‘I think you should go to Van Dantzig to get some medicine for your brain. I think you need it. I like to talk to you very soon. My name is Peter Donders, it still happened. Good morning. Bye.’ En hier zit ik dan. De koffie is klaar, maar ik ben een ijspegel. Als ik dit telefoontje van Peter afzet tegen het vorig jaar gefilmde tv-interview met hem, wat is dan de conclusie?

Vanmorgen heb ik met Ellen twee uur gezwoegd op de tekst en het alfabetiseren van de lijst met namen. Ik stuurde haar net

[p. 116]

nog een fax om het begin te veranderen, wat ze gedaan heeft, precies zoals ik het bedoeld had. Zij werkte het uit op de computer en we stuurden het naar Martin van Amerongen, maar hij reageerde per omgaande dat het niet geschikt was voor zijn column. Ik faxte vervolgens de shit naar de Volkskrant.

Tom Struick van Bemmelen liet niets van zich horen, evenmin als Voetelink. Jammer. Dan maar zonder hen. Dus Struick eruit en Wouter Kok erin. Valt me wel van hen tegen. Jaap van Ginneken doet toch nog mee.

Peter en Ellen zeiden gisteren dat Vermeer maandag in hoger beroep de zaak Margriet heeft gewonnen. Maar ze willen geen publiciteit, want ze denken dat dit feit een extra drukmiddel zal zijn voor Hans van Mierlo om te praten. Maar Van Velzen zit erbij en dan behaalt Lakeman weer zijn gelijk: het zal niets uithalen. Natuurlijk had die uitspraak meteen in de krant gemoeten! Bovendien hoe ziet de apenrots in Den Haag kans zoiets niet op het anp-net te krijgen? De zaak stond aangekondigd en toch is er nergens een letter over te lezen. Dit koninkrijk is een slechte grap.

Marijnissen zit aan de top van sp, en heeft niets te verliezen. Hij doet dus mee. Peter Rehwinkel, Gerritjan van Oven en Sharon Dijksma liggen aan de leiband van de partijleiding van de PvdA en mogen dus niet in het openbaar zeggen wat ze denken. Zij tekenen dus niet.

2 april 1998

Er kwam een brief van psycholoog Douwe Draaisma uit Groningen over Gerard Croiset en de stoelenproef op 4 januari 1969 die mislukte omdat Croiset mijn emoties over een ruzie met Peter aanvoelde.¹¹⁶ Zelfs een glas sinaasappelsap dat bij een ruzie tussen Peter en mij in Groningen tegen de muur uiteenspatte, pikte hij op.¹¹⁷ Ik heb hem kort teruggeschreven dat hij beter een keer langs kan komen omdat ik nu geen tijd heb hem uitgebreid te antwoorden. Wat Croiset op 4 januari 1969 over Peter zei is inderdaad schokkend. Vooral nu, na wat er recentelijk in Zuid-Afrika is gebeurd. Niet dat Croiset zomaar de wijsheid in pacht zou hebben, maar wat er soms gebeurde in de 30 jaar na 4 januari 1969 bewijst zijn punt. Misschien had Croiset het over mij ook mis.

Ellen Pasman heeft Kees Versteegh gebeld, op 18 mei komt hij. Op 14 april zijn de klootzakken van Buitenlandse Zaken opgeroepen. Ellen zei dat ik Tom Struick van Bemmelen toch op

116 Zie Memoires 1968-1970, pagina 85 en 86.

117 Brief d.d. 31 maart 1998.

[p. 117]

moest bellen. Dat deed ik met tegenzin. Hij had mijn brief niet ontvangen. Dus ik las hem aan hem voor en hij doet mee.

Nu is de halve dag om en ik ben nog niet begonnen aan Memoires-werk.

Ik probeerde Ellen voor de zoveelste maal duidelijk te maken dat het via Jurgens en Stoffelen nooit zal lukken. ‘Je bedoelt dinsdag,’ vroeg ze heel onschuldig. Van Velzen en Den Hertog zitten bij dat gesprek. We zijn dan nergens. Lakeman heeft gelijk. ‘Ik ben het niet met hem eens,’ zei ze ook nog. ‘Hoe stel jij dan voor het te doen?’

Ik zei: ‘Keihard procederen’, maar ik dacht: ja, dat lukt dus ook nooit. Ik weet het ook niet meer.

Gase had gebeld dat hij toch wilde meedoen. Ellen wilde Pieter Broertjes niet bellen. Zeer tegen mijn zin heb ik (in mijn absolute nood) Broertjes een fax gezonden en om hulp gevraagd. Walgelijk tot welke diepten je moet gaan in deze strijd.

Belde Riet Lina, de secretaresse van de hoofdredactie van de Volkskrant. Ze was er niet, maar ik kreeg een andere secretaresse aan de lijn, die eigenlijk wel aardig deed. Ze zei dat Pieter Broertjes mijn fax kende, maar de afhandeling ervan heeft overgedragen aan Yvonne Zonderop, waarvan Ellen wist te vertellen dat ze adjunct-hoofdredacteur was. We besloten verder niets te doen en de plaatsing van de oproep aan het lot over te laten.

Ik heb Piet Stoffelen uitgebreid geschreven wat er al aan voorstellen voor afrekening zijn gedaan door de overheid en hoe ik erin sta, zodat hij dinsdag 7 april met de juiste informatie naar Van Mierlo kan. Jurgens zal daar ook bij zijn, maar hem schrijf ik niet meer, dat heeft geen enkele zin.

Yvonne Gnirrep van de redactie van Forum van de Volkskrant faxte eind van de middag dat ze de oproep niet wilden plaatsen en ook niet in de brievenrubriek op wilden nemen. Maar als ik de oproep als advertentie zou willen plaatsen dan kost dat 9.000 tot 11.000 gulden. Dat kan dus niet, ook niet als we 100 gulden de man (achteraf) zouden vragen.

Hetty Nietsch, die me jaren geleden voor Trouw op Amerbos kwam interviewen, arriveerde om 16:15 uur met het nova-team om te praten over Neal Lachman.

Ben zo misselijk van Peters gedrag en diens telefoon gisteren. Het is na 31 jaar einde verhaal. Ongelooflijk, maar ik heb het gehad.

3 april 1998

Heerlijk tot 08:00 uur geslapen. Begin meteen te werken, maar

[p. 118]

wat préludes van Rachmaninov die ik opzette, houden me van het schrijven af. Wat is dat toch belangrijk, bereikbaar blijven voor deze vorm van kunst. Anderen spenderen hun tijd aan het lezen over mevrouw Palmen en mijnheer Ischa Meijer. Ik ben liever bij Rachmaninov.

Paul vertelde dat Erik, met vriendin en hondje, vanochtend onaangekondigd bij Papieren Tijger was langs geweest en een nogal verwarde indruk had gemaakt. Ik praatte hem bij. Wat ik tot dusverre heb gehoord, zelf, is dat hij inderdaad een wandelend warhoofd is. Afschuwelijk dat mensen zo kunnen veranderen.

Ellen heeft Christo gesproken. Hij heeft de hele stapel documenten al. Een deel ervan heeft hij hun al gefaxt, wat nu bij Nicolaï is.

Het eerste stapeltje (20 pagina's) van deel 46 (1988-A) ligt alweer op de tv.

De Japanse economie staat op het punt van instorten, volgens de voorzitter van Sony.¹¹⁸ Het is duidelijk dat de hausse niet aan kan houden. We staan denk ik aan de vooravond van een economische crisis.

Hans Jaap Melissen van de Wereldomroep arriveerde. We gingen bij de Chinees eten. Soms vraag ik me af of hij me wil uithoren - voor wie dan ook. Maar ik heb geen zin om me door achterdocht te laten leiden, dus ik behandelde hem normaal, niet als spion.

118 International Herald Tribune, 3 april 1998.

4 april 1998

Een heel onhebbelijk telefoongesprek met Ellen, en nog steeds ‘hoor’ ik Peters vermaning zo lief mogelijk voor haar te zijn. Ze zei dat ze erover dacht Punt nu een vonnis te vragen en in hoger beroep te gaan.

Ik schreef Nicolaï een kort briefje om met hem alleen in Keijzer te praten bij een koffie verkeerd.

5 april 1998

Eduard kwam een uurtje langs. Mora had in tranen gebeld dat haar oude vriend Harry Tosczyner (87) was overleden. Eduard zei ook bijna gevraagd te hebben of hij hier een keer mocht slapen. Maar dat kan dus niet. Ik zal nooit meer met Peter of hem - of Erik, Frits, Loet, wie dan ook - kunnen slapen in één bed. Alleen Gino, en straks met hem ook niet meer. Eduard heeft nu een enorme pens, het is niet te geloven: hij is pas 38 jaar.

[p. 119]

Het doet me intens pijn om geen letter meer te schrijven aan Peter, maar hij heeft de deur permanent dichtgesmeten, wat ik al die jaren voor onmogelijk heb gehouden. Hij heeft me in Hillbrow voldoende te kennen gegeven hoe hij anno 1998 over mij denkt dat die breuk niet te repareren is. Het is verder geen probleem, het is hoe het is. Ik kan trouwens na die vertoning geen woord meer door mijn keel krijgen tegen Peter. Ik zeg er verder niets over (ik zei er ook niets over tegen Eduard). Heb toch zeker acht uur gewerkt vandaag en bereikte 29 januari. Ben nu moe.

Wat ik nog niet geschreven heb, is dat op de zondagavond dat ik Caroline Delgado vroeg te vertrekken, ik de koperen asbak uit Indië van mijn vader, die me zeer dierbaar was, in het raam had gezet (zodat het raam niet zou dichtklappen). Toen ik Caroline vroeg te vertrekken, viel het ding opeens naar beneden. Later ben ik het in het donker gaan zoeken, en ook de volgende dag deed ik nog een poging de asbak te vinden, maar hij was weg. Als je in geesten gelooft, was het mijn vader die me een signaal gaf en kenbaar wilde maken dat ik dat niet had moeten doen. Ik heb de brief van Caroline nog altijd niet gelezen. En ga dat ook niet doen.

6 april 1998

09:10 uur, trein naar Den Haag

Ik probeer de Volkskrant toch mee te krijgen en heb hun gefaxt dat ik mijn oproep eigenlijk als ingezonden mededeling geplaatst had willen hebben, en dat ik best wil proberen alle ondertekenaars 100 gulden te vragen, dus of het niet voor 4.000 gulden kan.

Time zet de twintigste eeuw op een rij.¹¹⁹ Als dit de eeuw van democratie, kapitalisme en vrijheid is, zou de eenentwintigste eeuw de eeuw van socialisme, socialistische economie en geleide democratie moeten worden. Het zal minder ‘gezellig’ zijn, maar misschien wel noodzakelijk. Time zet Lenin evenmin ‘gezellig’ neer en noemt hem weer eens de icoon van de Sovjet Unie. Ik kwam er van 1971 tot 1987 en zou er toch nog een keer naar moeten teruggaan, om het contrast op te tekenen.

119 Time, 13 april 1998.

12:00 uur, Malieveld, Den Haag

De correspondentie van mijn eerste advocaat Hans Warendorf namens de journalistenfederatie was grotendeels al opzij gelegd. Kees Thomassen (Ad Leerintveld verscheen later ook) hielp me

[p. 120]

de rest uit de mappen en dozen te halen. Ik kopieerde alles meteen. Ik zal vanavond een stapel kopieën bij Ellen in de bus doen. Kees zal het Oltmansarchief met het materiaal uit 1700-1800 laten taxeren in Haarlem. Mijn vader moest eens weten dat ik in 1998 er geld voor moet gaan vragen om mijn hoofd boven water te houden.

Toen ik klaar was sprak ik met Sierk Plantinga van het Rijksarchief. Aardige kerel. Hij vroeg om niet te lullig tegen Van Velzen te doen, want hij had zich uitgesloofd om zoveel mogelijk te geven. Dat is waar. ‘De eerste bups, maar daarna kon hij niets meer vinden,’ hield ik hem voor. Toch voerden we een aardig gesprek.

Trein naar Amsterdam

Ik heb met Frits poffertjes gegeten. Hoe lang had ik hem al niet gesproken? Hij is druk in de weer met zijn studio (het kerkje) bij Steenwijk, en plantte 250 dennenbomen om zijn plek af te schermen. Toch moest ik erg wennen om weer met hem te praten en was eigenlijk (voor het eerst) niet echt op mijn gemak, omdat ik maar al te goed weet hoe kritisch hij is. Het eerste wat hij zei was dat ik me weer niet goed geschoren had en daar knapte ik eigenlijk al op af. Maar okay, het gaat Frits erg goed. Vanmorgen floot een conducteur tergend lang en hard. Ik keek hem berispend aan. Vanmiddag was hij weer in de trein. Hij had spijt van het overdreven fluiten, zei hij tegen me, en kwam bij me zitten. Hij had me altijd al eens willen ontmoeten, en bood me een stoel in de eerste klas aan, maar ik zei dat het niet nodig was. We spraken tot Amsterdam.

Westerkade

Ik ben bij aankomst de kopieën van de brieven van Hans Warendorf en landsadvocaat Eduard Droogleever Fortuijn bij Ellen in de bus gaan posten, en schreef thuis J.M. Drees of ik de correspondentie van zijn vader Willem Drees sr. mocht inzien. Karel Appel zei op televisie nooit langer in Nederland te willen zijn dan een dag of twee. Wat is de reden dat zoveel ‘beroemdheden’ deze plek in de loop van hun leven verlaten?

7 april 1998

Ik schreef Han André de la Porte vier weken geleden of de Nijenrode-reünie van jaargang 1946-1948 al was gehouden, want dat ik er nooit meer over had gehoord. Ik geloof dat Leffelaar mijn aanwezigheid tegenhoudt vanwege mijn uitlatingen over Gerrit Jeelof, die hij ‘lasterlijk’ vindt.

[p. 121]

Wouter Kok wil me 11.000 gulden geven om de ingezonden mededeling aan de Volkskrant te kunnen betalen.¹²⁰ Dat is te veel om te accepteren. Ik schreef hem en bedankte hem zeer voor zijn aanbod, en faxte Broertjes nog eens dat Gnirrep een afschuifbriefje zond¹²¹ en wat zijn positie is - tevens benadrukkend dat ik me realiseer dat we geen vrienden meer zijn.

Ellen belde. Jurgens had haar gezegd dat de ontmoeting niet door was gegaan, want de secretaris van Hans van Mierlo had afgebeld. Van Mierlo zou ziek zijn. Maar Ellen had hem gisteren nog in een shirt op straat gezien. Nu kan Van Mierlo over drie weken. Erik had er een bezoek aan Straatsburg voor afgezegd. Het is te gek om los te lopen. Ellen denkt dat Stoffelen razend zal zijn, maar de ambtenaren nemen een loopje met zowel deze minister als met de Kamerleden. De enige die er een eind aan kan maken is Wim Kok.

Ellen zei ook dat Christo belde dat er belangrijk materiaal in mijn dossier zit, dat onderweg naar hier is. Hij had ook gezegd dat hij door de inlichtingendiensten in de gaten wordt gehouden.

Ellen zei verder dat Stoffelen haar vorige week vertelde dat hij een ontroerende brief van mij gekregen had. Intussen heeft Ellen bij de rechtbank weer vier mensen aangemeld om te verhoren op 14 april: R. Sterneberg, P.A. van Buuren, B. Hiensch en Joris Vos.¹²²

Ellen vond wel dat ik het aanbod van Wouter moest accepteren. Maar dat doe ik dus niet.

Haakmat belde dat hij helemaal niet in Suriname is geweest, zoals de media wijd en zijd hebben bericht.

Pieter Broertjes belde als gevolg van mijn fax. Commercieel kan hij niets voor me doen, want dat heeft met de directeur advertenties te maken. Ze zouden morgen een bericht over mijn actie maken (wat ik eigenlijk niet wil), bovendien antwoordde hij me liever niet, want dan kwam hij toch maar weer in mijn dagboek en dat was niet acceptabel. Kan je nagaan hoe de hazen lopen in dit land.

120 Brief d.d. 6 maart 1998.

121 Fax d.d. 2 april 1998.

122 Brief Pasman aan Arrondissementsrechtbank 's Gravenhage, 6 april 1998.

8 april 1998

Ik had veel last van mijn keel vannacht.

Piet Hagen schreef in De Journalist een stukje over mijn afgewezen aanklacht van laster tegen de nvj.¹²³

123 De Journalist, 4 april 1998.

[p. 122]

Ik heb De Journalist meteen een stukje - met als kop: Oltmans wint! - geschreven voor het volgende nummer, waarin onder meer dat wij de zaak over het oproepen van Margriet wel gewonnen hebben, en dat ik ook in Zuid-Afrika nieuw bewijsmateriaal tegen Den Haag heb verkregen.

Broertjes had woord gehouden: er staat inderdaad vandaag een snertberichtje in de Volkskrant over de oproep aan Kok en Van Mierlo voor een eerlijke regeling voor mij.¹²⁴ Er was eindelijk ook een keer goed nieuws: Joost Bloemsma van Spectrum wil (misschien) een boekje over mijn periode in Suriname uitgeven. Hij wil in ieder geval wat materiaal daarvoor.¹²⁵

Ik ging naar Adonis en het derde nummer sinds Kaapstad vond plaats. Er was een hele mooie jongen (ik denk dat hij me herkende) en we kregen contact. Er was ook een vampier, die ik mijn nummer gaf.

124 De Volkskrant, 8 april 1998.

125 Brief d.d. 2 april 1998.

9 april 1998

Zit rustig te werken en ben nu in februari 1988.

Ik stuurde Broertjes een afscheidsbriefje. Al de jaren dat wij elkaar kenden, hield ik er rekening mee dat onze vriendschap eigenlijk in het geheim was, omdat hij zich geneerde te laten blijken dat hij me kende. Daarom staat hij ook niet onder de oproep. ‘Jij bent het er ook mee eens, maar je kunt er niet onder staan. Jij bent niet vrij.’ Ik besloot de brief met dat ik niet bang hoef te zijn voor dagboeken van anderen ‘want ik leef niet gefragmenteerd (ter wille van roem en eer!)’. Hoop dat hij het begrijpt.

Ik stuurde Lubbers het artikel van James Markham uit The New York Times van 4 februari 1989, sloot een kopie van de oproep

[p. 123]

in en schreef dat hij er natuurlijk onder had moeten staan, ware het niet dat we nog in bezettingstijd verkeren.

Ellen belde dat, volgens Stoffelen, Melkert was geschrokken van de oproep. Zou ze het zelf geloven?

Als Spectrum 5.000 gulden voorschot zou geven voor het Suriname-boek, dan ga ik begin juni een weekje naar New York. Al vanaf de laatste verhoren heeft Ellen aan Den Hertog gevraagd te bemiddelen bij de komst van de getuigen voor 14 april. Vandaag werd duidelijk dat de gevraagde getuigen er dan niet zullen zijn, dus Ellen heeft zowel aan Punt als Den Hertog meegedeeld dat de verhoren op die datum niet doorgaan. Den Hertog had daarop een lullig briefje aan Punt geschreven. Toen wilde Ellen van leer trekken, maar ik heb haar afgeremd en gezegd dat we even moeten afwachten om te zien hoe het verder gaat. Zoals het nu gaat komt er niets van het proces terecht. Ellen vroeg Den Hertog nog wel of hij voor vier andere getuigen vast kon bemiddelen, want ‘naar ik begrijp, kost de bemiddeling bij de komst van getuigen de nodige tijd.’

Eduard belde uit Parijs, net toen ik had teruggelezen dat we zelfs in 1988 op Amerbos nog in de koffer kropen. Hoe komt het toch dat ik de overtuiging had dat we op dat punt al vele jaren ‘dood’ waren? Hij zei (eigenlijk heel verstandig) dat als Wouter Kok iets wilde doen, hij beter 10.000 gulden kan geven om weer twee delen dagboek te laten verschijnen. Aan zoiets denk ik zelf niet.

Ik hoor weer helemaal niets meer van Erik van der Leeden, behalve een telefoontje toen hier iemand was. En later nog een, waarbij hij over een zekere Lydia sprak, die zelfmoord probeerde te plegen. Ik ken geen Lydia en denk dat ik niet goed heb gereageerd. Ik heb overwogen contact op te nemen, maar eigenlijk heb ik er geen zin in.

Wie is er nog over na de botsing met Peter? Niemand. Geen probleem, zo is het leven. Trouwens, de ontmoeting met Frits was eigenlijk ook een afknapper.

Het pakket documenten uit Pretoria is op mijn adres binnengekomen. Ik heb het meteen bij Ellen in de bus gedaan. Ik heb gewoon geen zin meer om erin te kijken, want de hele zaak komt mijn neus uit.

10 april 1998

Heb weer eens het ‘nou, dan neem je andere advocaten’-gesprek met Ellen Pasman gehad. Ze laat geen kans voorbijgaan om op Pieter Lakeman te katten: ‘Die wil toch dat je tien miljoen vraagt!’, wat inderdaad waar (en idioot) is. Maar goed. El-

[p. 124]

len bouwt blindelings op Piet Stoffelen, waarvan ik denk dat het niets uithaalt. Alleen als Kok ingrijpt gebeurt er wat. Maar als we nu om een vonnis vragen, dan duurt het hoger beroep nog eens vier of vijf jaar. Ellen zegt wel dat duidelijk is uit de stukken dat Den Haag me in Zuid-Afrika als communist afschilderde en ze duidelijk geageerd hebben om me van de nvj los te weken.

Erik van der Leeden kondigde vanmorgen luidruchtig aan tussen 11:00 en 12:00 uur langs te komen. Maar ik wilde hem op de Westerkade niet ontvangen, en sprak in de stad af. Ik sprak hem tot 14:30 uur.

Paul had vanmorgen opnieuw gewaarschuwd voor Erik. Toen vorige week Erik onverwachts binnen stond sprongen bij Paul de lichten op rood. Is hij gestuurd om te spioneren? Manipuleren ze hem omdat hij aan de grond zit? Of tast hij de situatie af om er een slaatje uit te slaan? In ieder geval is Erik gek geworden, ik zal hem niet meer zien. Ik ging na Erik even bij Adonis aan. Het was er behoorlijk druk en opwindend.

Eenmaal thuis hoorde ik dat Ellen een nieuw dreigement van Doeleman had gekregen over de proceskosten tegen de nvj.¹²⁶ Ik sprak lang met haar en legde weer uit geen vertrouwen in het gesprek met Van Mierlo te hebben, tenzij Stoffelen eerst naar Kok gaat en Kok bereid is Van Mierlo een schop onder zijn gat te geven; zoals met Sorgdrager in de affaire Docters van Leeuwen.

Theo van Gogh wil praten. Hij zag me net in nova over Neal Lachman (ik vergat te kijken) en belde me op. Ik nam de telefoon niet op uit angst dat het Peter was, want die wil ik niet spreken. Theo sprak in en zou nu opnames willen maken over de stand van het proces. Ik ga erover nadenken.

126 Brief van H.F. Doeleman aan E. Pasman, d.d. 9 april 1998.

11 april 1998

Story komt - aangekaart door Rik Felderhof nota bene - met een omslagartikel dat Claus een dochter zou hebben, maar het stuk is juridisch zo veilig geschreven dat niemand iets tegen het geklets kan doen. Het verschil met de affaire Alexia is dat zij bestaat, en dat dit verhaal onzin is. Maar dat maakt voor Story of voor Santegoeds niets uit.

Lubbers heeft Ellen gebeld. Hij zit volgende week bij de Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten en zal dan ook mijn zaak aansnijden.

Alex van Maarsseveen woonde bij Niek Engelschman toen ik

[p. 125]

hem in Utrecht ontmoette.¹²⁷ Nu wordt er een brug in Amsterdam naar Engelschman genoemd, aldus meldde de Gay Krant (die ik nu zelf lees en niet meer ongeopend naar Peter zendt).

In New York heeft het overleg tussen Nederland en Suriname om de onderlinge betrekkingen te verbeteren niets opgeleverd.¹²⁸ Welke idioot heeft besloten er een snoepreisje voor zes ambtenaren naar New York van te maken? Ze hebben ongetwijfeld sukkels gezonden. Waanzin. Ze liegen dat Buitenlandse Zaken geen rol in juridische zaken kan spelen.

127 Zie Memoires 1961-1963.

128 NRC Handelsblad, 11 april 1998.

12 april 1998

Dit had ik tegen iedere prijs willen ontlopen, met Pasen hier te zijn. Ik haat de shit van Urbi et Orbi tot en met het smoelwerk van Witteman in Buitenhof over voortplanting. Wat de tv biedt is een reflectie van het failliet van kunst en cultuur, zoals dat in de vs al jaren geleden ten onder is gegaan.

De Groene Amsterdammer heeft de oproep met ondertekenaars als open brief geplaats, liet Ellen weten. Ze zei: ‘De Volkskrant heeft zoveel geld en doet niets, terwijl De Groene arm is en knokt en zij hebben het wel gedaan.’¹²⁹

Ik ga me nu de hele Pasen van de buitenwereld afsluiten, en trek de stekker uit de telefoon.

In plaats van in Hillbrow niets zitten te doen, heb ik straks op 20 april - de dag dat ik eigenlijk zou terugkomen - een half deel Memoires geschreven.

Ik ben erg benieuwd of Spectrum het boekje over Bouterse wil hebben - als vervolg op Sukarno.

Poème des Montagnes van Vincent d'Indy (uit 1881) voor piano en orkest heeft hele mooie momenten.

Ik schiet prima op; ben in februari 1988 aan mijn laatste bezoek aan Suriname bezig, tien jaar geleden. Ik heb van 09:00 tot 15:00 uur gewerkt, en ga nu even fietsen en melk halen (misschien ook wat chocola) en ga dan verder.

129 De Groene Amsterdammer, 8 april 1998.

19:45 uur

Ik heb bijna twaalf uur gewerkt en ben nu toch wel aan het eind van mijn Latijn. Geen fut meer, maar ik heb bijna maart 1988 bereikt.

[p. 126]

13 april 1998

Regen, regen, regen. Zogenaamde tweede Paasdag. Even natte sneeuw.

Heerlijk: de tweede dag dat ik me van de buitenwereld afsluit zonder telefoon. Ik heb grote vooruitgang geboekt en ben al bij maart 1988. Het geeft me een zeer voldaan gevoel. Hoe meer ik over Kelly Hothleuf in mijn dagboeken lees, hoe meer ik hem wil terugvinden.¹³⁰ Waar zou hij zijn? Zijn broer woonde in Nederland, maar niet in Amsterdam.

Ineens wandelde Gino binnen. Hij wilde de videorecorder lenen, om een beeldband uit Peru te kunnen draaien. Ik kon het niet weigeren. Ik had meteen weer een lat. Hij blijft een aantrekkelijk ventje. Hij werkt nu in een diamantenwinkel. Als er een Spaans sprekende klant is, wordt hij geroepen en gaat dan via een paal net als bij de brandweer naar beneden. Hij heeft dus twee baantjes en is alleen zondag en maandag vrij. Hij zei dat hij niet kan wachten om met me op reis te gaan. Ik blijf hem absoluut het einde vinden.

Het gaat de hele week nog regenen, en vannacht is er kans op nachtvorst.

Ik bereikte 2 maart 1988. Soms heb ik moeite het bijltje er niet bij neer te gooien.

130 Zie ook Memoires 1988-A.

14 april 1998

Ik heb aan de Memoires geschreven tot en met mijn laatste bezoek aan Bouterse op 12 maart 1988.

Ik heb Piet Stoffelen een brief geschreven om hem aan te sporen via Kok bij Van Mierlo te komen, want tot op heden zijn we bij alle pogingen afgescheept met assistenten, als de afspraak al doorging.¹³¹

Ellen wilde de stukken uit Zuid-Afrika nog voor 21 april inzetten, maar ik geloof niet dat dit nu zin heeft. Ik zei haar rustig aan te doen en eerst de ontmoeting met de heren en Van Mierlo af te wachten. Ik probeerde te bepleiten dat een briefje meer of minder er echt niet meer toe doet.

De natte moesson houdt aan. Sneeuw, kou, rotzooi. Wat een plek. Vanwege de sneeuw staat er vandaag 450 kilometer file. Ik denk toch dat ik een unieke serie Memoires schrijf. Het verhaal over Bouterse is nu af, maar het lijkt nooit te stoppen.

Ik kijk nu naar Heartburn met Jack Nicholson en Meryl Streep, want ik heb heel de dag gewerkt.

131 Zie bijlage 31.

[p. 127]

15 april 1998

Ellen belde dat Nicolaï niets bruikbaars ziet in de nieuwe documenten uit Zuid-Afrika. Natuurlijk, hij ziet zelfs niets in mijn zaak. Hem is in bijna drie jaar nog niets te mijnen behoeve gelukt en hij heeft nog niets afgemaakt wat hij is begonnen. Ellen zei dat mijn brief aan Stoffelen perfect was - althans, het zou kunnen werken. Ik vroeg haar of ze ooit nog in beweging kwam in mijn zaak tegen Story of Elitair. Zij stuurt dreigbrieven, maar ze lachen haar uit.

Het is 11:00 uur en ik kan nu pas beginnen. De natte moesson houdt aan.

Tien miljoen Hindoes baadden in de Ganges, overtuigd dat er een nectar in het water neerdaalt, welke je onsterfelijk maakt. Alle idiotie heeft te maken met het niet kunnen verklaren van waarom de dingen zijn zoals ze zijn. Daarom is Beatrix de belangrijkste psychiater in het land en niet professor Van Dantzig (aardig om dit te lanceren bij Catherine Keyl).¹³²

Van Gogh zou bellen, wat hij niet heeft gedaan. Hij heeft gisteravond op televisie een bungeejump gedaan, met zijn dikke pens, waarbij zijn hoofd onder water ging.¹³³ Johan Struwe vroeg (trots) of ik dat had gezien. Niet dus.

Serge van Duijnhoven belde vanuit Gent. Hij zit ook bij Keyl op 27 april. Het artikel over de autobiografie van Bernhard verschijnt op 28 april.

Paul stuurde me een interview met Klaas de Jonge uit Trouw van 20 november 1997, wat ik doorstuurde naar Christo.

Jerry Springer had een musicus in zijn show, die aan zijn liefje bekende dat hij met haar beste vriendin had geslapen (ze vlogen elkaar allemaal aan). Toen bekende de musicus dat hij ook een liefdesaffaire had met de voormalige vriend van nummer twee, de beste vriendin van zijn meisje, die ook verscheen. En weer vloog iedereen elkaar aan, en dit herhaalde zich met enige regelmaat. Wat natuurlijk hoogst schadelijk is aan dit zieke gedoe, is dat iedereen oneerlijk is tegen iedereen en dat het wordt verkocht onder het mom van ‘kijk wat er kan gebeuren, doe dit niet’. Maar in werkelijkheid wordt een collectieve idiotie en corrupt denken met deze shows in de breinen van de massa geïnjecteerd. Misschien was de dominee of de priester van

132 Redactie: Oltmans was telefonisch gevraagd voor het RTL4-programma Catherine koninklijk, wat op 27 april zou worden opgenomen, en 30 april om 20.30 uur werd uitgezonden. Van dit telefonisch contact maakt hij nergens melding maar hij ontvangt later een bevestiging van deze afspraak (d.d. 21 maart 1998).

133 Redactie: In Theo van Goghs tv-show 'T is hier verschrikkelijk gezellig. Veronica TV, 1998.

[p. 128]

vroeger efficiënter in het aanreiken van grenzen tussen mensen en hun gedrag onderling.

16 april 1998

Gisteravond zat Conny Braam bij het schatje van de kro voor het gesprek à deux in TeeVee Studio.¹³⁴ Conny etaleert nog altijd dezelfde haat voor de blanke hoofdrolspelers van de apartheid. Haar huidige woede is het gevolg van het feit dat leiders als P.W. Botha zijn blijven rondlopen, en nog in hun villa's wonen. Conny schrijft nu romans. Ze zat in het programma vanwege haar nieuwste boek.¹³⁵ Ze lijkt wel aardig, als je niet verder kijkt dan je neus lang is.

Gita, het koninginnetje van Wouter, vond de tekst van de petitie van Ellen niet goed. Het had een Telegraaf-achtige tekst moeten zijn. Onzin dus.

Ellen heeft via Nico Haasbroek en Felix Rottenberg een interview met mij voor Het Parool weten regelen. Fred Vermeulen belde lang en wist kennelijk vrijwel van niets. Ook van de kwestie en de rechtszaak rondom Margriet niet, die mijn superadvocaten publicitair lieten liggen. Hij wilde graag een kopie van de uitspraak. Als hij nu geen primeur heeft, dan weet ik het ook niet meer.

Even later belde iemand van Nijenrode of ik geen 50 gulden per maand kan betalen - nee dus. Ik spreek hem op de reünie.

Ik kwam thuis om 21:00 uur (na Adonis) en Trees stond op het antwoordapparaat. Ze had Peter met Pasen gebeld en hij had verteld dat hij heel erg kwaad op mij was geworden, maar nu hoorde hij niets meer van mij en hij had gehuild. Ja, bij mij heeft hij ook gehuild, maar omdat hij te veel drinkt kan ik hem niet meer helpen. Ik wil hem ook niet meer helpen. Bovendien, waarom zou hij een vriend van een fake willen zijn? Het enige aspect in zijn leven dat ik fake is het accepteren van Edwin als zijn geliefde. Niet omdat ik hem niet in enige mate kan waarderen, maar hij ruïneert Peters leven met die verdomde whisky dag in dag uit. Ik vind het ook heel triest, maar de belediging was zo diepgaand, zo vernietigend, dat tenzij hij het terugneemt op eigen initiatief, ik op geen enkele manier terug naar hem kan gaan, zelfs niet met een enkele brief. Misschien zal hij eindelijk bij zinnen komen - door zijn beproeving (waarvan Trees zegt dat dat het is) - en voor een keer niet de makkelijkste weg kiezen. Ik denk dat het zelfs Trees moeite

134 Redactie: Oltmans' schatje van de KRO is Rémi van der Elzen.

135 Conny Braam, De amazone van Dahomey, Meulenhoff, Amsterdam, 1998

[p. 129]

kostte me te vragen Peter te bellen. Ik doe het niet. En ik blijf de telefoon er 's avonds uit trekken.

Misschien is het een Oltmans karaktertrek - net als Lex Poslavsky die tegen zijn dochter Jet zei dat hij niet meer van haar hield - maar er is een belangrijke snaar bij mij gesprongen, nu zelfs met Peter. En het is goed, want waarom zou je wensen dat het anders was als dit de realiteit is. Ik zal nooit meer zonder reserve van Peter kunnen houden, want na die uitbarsting vertrouw ik zijn affectie niet meer.

Ik heb nog een keer naar Trees' stem geluisterd, haar vraag of ik hem wilde bellen ‘want hij lijdt om jou’. Hij was toch blij dat het gebeurd was? Dat vind ik in- en intriest, maar hij heeft het aan zichzelf te danken. Genoeg is genoeg, het kan zo niet. Als hij me een brief schrijft, zal ik antwoorden, maar zoals het was kan het nooit meer worden.

17 april 1998

Op aandringen van Trees heb ik Peter toch geschreven. Ik kan er niet meer van maken dan wat ik ook al tegen hem gezegd heb en dat hij iets onherstelbaar kapot heeft gemaakt.

Ben helemaal naar van de brief aan Peter, maar er is niets meer aan te doen. Hij is weg. ‘Van je vrienden lijd je het meest,’ zei Willem van Voorst van Beest al.¹³⁶

Ellen belde me vanuit de rechtszaal. Ze was zojuist op de radio geweest. Ze werd geïnterviewd voor de vpro op vrijdag, en werd tijdens het gesprek gesteund door hoogleraar pers- media en communicatierecht Gerard Schuijt, die in de studio zat. Toen de interviewer zei: ‘Ja, maar Oltmans was een querulant,’ reageerde Schuijt meteen scherp: ‘Dat heeft er niets mee te maken.’ Ook de kwestie Margriet was ter sprake gekomen, plus dat de nvj het allemaal als een publiciteitsstunt zag en er niet achter stond. Ik hoop dat Ellen ook Vermeer heeft genoemd (zoals het hoort), maar ik betwijfel het.

Het Parool heeft niets vandaag.

Ik had de tekst van het interview met Johan van den Hout voor het sp-blad toch moeten controleren, maar omdat ik tot 19 april zou wegblijven heb ik het laten gaan. Nu staat er dat Suharto ‘een miljoen Timorezen’ heeft laten vermoorden! Dat heb ik nooit gezegd, maar er is niets meer aan te doen.¹³⁷

Ellen zei vanmiddag dat ze Lachman en Story ging bellen, maar ik hoorde niets meer. Het is natuurlijk mislukt, maar het is een vorm van oneerlijkheid bij haar, die er eerst niet was. Stoffelen

136 Memoires 1925-1953, pagina 53.

137 Tribune, 17 april 1998.

[p. 130]

had gebeld dat hij niet naar Wim Kok kon gaan, want zo lagen de hiërarchische verhoudingen in de partij niet. Ze zijn gek.

De hele dag thuisgebleven en heb rustig gewerkt.

18 april 1998

Het Parool heeft weer niets vandaag. Ben benieuwd welke smoes Fred Vermeulen zal verzinnen.

Kok probeert het met nieuwe leugens te redden. Hij wil met een nieuw paars kabinet een linksere koers gaan varen om zo de sp en GroenLinks de wind uit de zeilen te nemen.¹³⁸ De ‘kiezers’ zijn er stom genoeg voor. Verder staan de media bol over Hendrik Colijn.¹³⁹ Alle zichzelf zeer respecterende dames en heren uit het Madurodamse, hebben er wat over te zeggen. Zo ook Elsbeth Etty, ondanks dat ze schrijft (zoals ik gisteren ook tegen Ellen Pasman zei) dat je op de historie geen hedendaagse normen kunt toepassen, probeert ze dat ten aanzien van de daden van Colijn in Nederlands-Indië toch.¹⁴⁰

Een idioot van de PvdA wil zelfs straatnamen met Colijn veranderen. Hoe zit het dan met de jfk-laan, het Van Heutszplein en alle andere?

Ik wilde iemand bellen dus deed er even de telefoon in, prompt belde Ellen. Ze ging met Peter Nicolaï kijken of er toch iets tussen de nieuwe stukken uit Zuid-Afrika zat om aan Jurgens en Stoffelen te geven, om te bewijzen dat Hans van den Broek heeft zitten liegen. Ik zei meteen dat de 21ste vast niet doorging. ‘Jawel, het is net bevestigd, 10:15 uur.’ Ik heb helemaal geen zin hiermee nog iets te doen, want Nicolaï had meteen gezegd dat er niets bijzat, en plots nu weer wel? Allemaal geklets. Het werd dus weer een vervelend gesprek. Ellen zei dat de telefoon van Lachman was afgesloten en dat Story niet antwoordde. Dat deze financiële zaken voor mij nu dringend zijn, begrijpt ze blijkbaar niet. Gisteren legde zij uit dat het opstarten van een kort geding 1.000 gulden kost, dus ik zei: ‘Die zal ik er dan van betalen,’ en doelde op het geld dat zij bij Lachman en Story binnen moest halen, maar daar begreep ze niets van.

Ik zit bij het vallen van de avond te werken, met een symfonie van Anton Bruckner aan, en wordt opgeschrikt door Peters stem, die het antwoordapparaat inspreekt. Wat kan ik doen? Moet ik maar weer over die vernederingen van die avond heen

138 Het Parool, 18 april 1998.

139 Redactie: Er was commotie ontstaan naar aanleiding van de verschijning van het eerste deel van de biografie van Hendrik Colijn, waarin de oorlogsmisdaden van oud-minister-president Colijn op Lombok werden onthuld. Herman Langeveld, Dit leven van krachtig handelen. Hendrikus Colijn 1869-1944, Balans, Amsterdam, 1998.

140 NRC Handelsblad, 18 april 1998.

[p. 131]

stappen? Ik had nog zo heerlijk in Zuid-Afrika willen blijven en morgen pas vertrekken? Triest, erg triest. Maar in plaats daarvan heb ik weer 130 pagina's, 10.000 woorden Memoires geschreven.

Šimek interviewde Mulisch in Rome en de Volkskrant schreef er vanmorgen nogal kritisch over.¹⁴¹ Mulisch heeft zeventien jaar geleden maagkanker gekregen, werd geopereerd en is er nog. Mulisch vond de Duitsers net zo erg als de leraren, van ‘je moet dit en je moet dat’. De bevrijding van Nederland in 1945 was voor Mulisch dus ook een bevrijding - van de scholen. Zijn vader (een collaborateur) wist zijn moeder (Joods) uit het concentratiekamp te halen. Was hij geen collaborateur geweest dan was zijn moeder geen 88 geworden, maar al in 1943 overleden. Toch vind ik vanavond dat Šimek het beter deed dan wat de Volkskrant aankondigde. Šimek legde Mulisch wel degelijk het vuur na aan de schenen.

141 De Volkskrant, 18 april 1998, over de reeks interviews met Harry Mulisch door Martin Šimek in het tv-programma op de educatieve omroep RVU Simek ontmoet!, uitgezonden 28 maart, 4, 11 en 18 april 1998.

19 april 1998

Ik kwam vannacht om 01:15 uur thuis. In Argos was de nodige activiteit, maar mijn pik wordt niet meer zo hard als vroeger. En waar ik voor de operatie vrijwel meteen klaarkwam, gebeurt er nu eigenlijk vrijwel niets. Is mijn seksuele beleving - waar Van Dantzig voor waarschuwde - echt voorbij? Ik zal de realiteit moeten accepteren.

In Buitenhof interviewt Paul Witteman (PvdA) deze keer premier Kok (PvdA) behoorlijk agressief. Kok moet een ander gebit aanschaffen, het is te veel te horen.

Aad Jacobs van de ing-bank die ook bij Witteman zat, gaf toe dat Van Mierlo met zijn opmerkingen over de mensenrechten in China ervoor zorgde dat niet ing, maar Franse en Duitse banken contracten hebben gekregen in China, waar hij juist lang aan had gewerkt. Van Mierlo's onbekwaamheid - of die van Buitenlandse Zaken in het algemeen - zal weer de nodige miljoenen hebben gekost, dus ze mogen nu met mij ook wel eens afrekenen.

Heb Kok geschreven dat Piet Stoffelen dinsdag met Van Mierlo gaat praten, en of hij Van Mierlo niet even wil bellen om hem te steunen tot een regeling met mij te komen. Ik schreef hem dat ik Piet al had gevraagd hem te benaderen met die vraag, maar dat hij zei dat niet te kunnen omdat hij daarvoor niet zomaar naar de premier kon stappen. Ik heb de brief op de

[p. 132]

fiets naar Kok thuis gebracht. Op de terugweg reed ik door het glas, maar terwijl de band leegliep, haalde ik net de Westerkade.

Ik heb even de telefoon aangesloten en 45 minuten lang met Wouter Kok gebeld. Het is toch wel opmerkelijk dat terwijl ik op de naam van Sutikno probeer te komen, hij die al voor me invult. Ik zei hem dat hij het manuscriptdeel dat ik extra had, wel kon krijgen. Hij krijgt het deel dat begint met Bibeb, wat uitgerekend het begin is geweest van zijn belangstelling voor mijn werk.¹⁴²

Ik vind het steeds prettiger om alleen en op mezelf te zijn. Ik heb het hele weekend de telefoon er weer uit gehad. Ik heb veel gewerkt, maar als ik naar de muur met dagboeken kijk, zakt me de moed weleens in de schoenen. Hoeveel werk is er nog te verzetten?

142 Memoires 1985-B.

20 april 1998

De vvd ziet Van Aartsen als kandidaat-minister voor Buitenlandse Zaken, als opvolger van Van Mierlo.¹⁴³ Wat staat me dan te wachten? Van Mierlo liet mijn zaak opzettelijk vier jaar liggen door het ambtenarenadvies: brand je niet aan Oltmans.

Peter zal vandaag of morgen mijn brief krijgen. Heb vandaag ook de telefoon er uitgetrokken. Vanmorgen stond Ellen op het antwoordapparaat. Ze wilde me spreken over een fax naar Stoffelen en Jurgens die morgen Van Mierlo zullen ontmoeten. Vrijdag zeurde zij hier ook al over. Ik zei toen dat ze het niet moest doen, maar dat zij het toch beter weet. Ik had geen zin om vandaag onaardige gesprekken met haar te krijgen, en ik weer zou moeten herhalen dat ze nu kalm moet blijven. Ze heeft veel fantastisch werk verzet, maar tegelijkertijd ook veel verpest, zoals haar uitval tegen rechter Punt laatst en haar inzinking als gevolg daarvan.

143 De Volkskrant, 20 april 1998.

21 april 1998

Ik heb vanmorgen om 07:45 uur een kort interview op de radio gehad en gezegd dat Kok Sorgdrager ook een zetje moest geven, en dat hij nu de slappe lul Van Mierlo een trap onder zijn gat zou moeten geven om van mijnheer Dirk Jan van den Berg af te komen, zoals Sorgdrager van Docters afkwam. De interviewer zei dat ik een paar jaar geleden ook voorspelde dat Docters niet in orde was. ‘Leugenaars hangen vroeg of laat, kijk maar hoe er nu 100 jaar later over mijnheer Colijn wordt

[p. 133]

geschreven.’ Ik noemde nog even mijn boek De staat van bedrog, maar hoe kan een luisteraar op die manier in vijf minuten zich een beeld vormen van wat er gebeurt? Ik vertelde dat Lubbers een ton bood, omdat men hem de info had onthouden, maar dat Lubbers wel hielp. Ik vind het in ieder geval prima om Van Mierlo een slappe lul te noemen op de ochtend dat ‘de doorbraak’ er zou moeten komen, maar daarom vindt Verploeg dat ik ‘eerst door de knieën’ moet. Ik had even later een behoorlijk telefoongesprek met Ellen. Het gesprek gaat definitief door.

Gisteravond stond er een artikeltje van Fred Vermeulen in Het Parool over mijn zaak.

13:30 uur

Ellen belde. Jurgens heeft gemeld dat ze twee uur met Van Mierlo hebben gesproken. Er moet nu een delegatie komen om met De Wijkerslooth en Den Hertog te gaan spreken. Ik zei meteen: ‘Daar hoort Lakeman bij, want dat is zijn werk.’

‘Ja, maar dat wil de Staat niet.’

‘Maar dat wil ik, en de Staat heeft niets te willen. Ik ben het slachtoffer van de Staat. Ik bepaal wie namens mij gaat.’ Ik werd eigenlijk weer woedend, want Ellen (zelfs zij) wil dit maar niet zien. Ik kom daar niet als slachtoffer met de hoed in de hand, zoals de nvj zo graag zou willen. Ik schreef direct een brief aan Lakeman om hem te vragen te helpen.

Ik had J.M. Drees, de zoon van Willem Drees sr., toestemming gevraagd in het Rijksarchief de correspondentie van zijn vader in te mogen zien. Zijn neefje (W.B. Drees) stuurde me een briefje dat zijn oom daarvoor geen toestemming gaf.¹⁴⁴ Ik stuurde hem een briefje terug dat zijn epistel vooral laat zien dat de appeltjes nooit al te ver van de boom vallen. Het ging mij slechts om een kopie van één specifieke brief, die van Drees aan Kleffens, waarin ik word genoemd, en de rest van het dossier interesseert me totaal niet. Ik stelde voor dat het Rijksarchief deze brief opzoekt en mij daarvan een kopie toestuurt.¹⁴⁵

Ik was bij Johan Struwe voor de kranten. De voorpagina's van Time en Newsweek gingen over de gekte op de aandelenbeurs, dus die rotzooi hoefde ik niet. Johan Struwe benadrukte niet te optimistisch te zijn over de gesprekken met Van Mierlo.

Ik had een uitstekend gesprek met Hans Pos en Ellen van Slagmaat van Shooting Star. Ze hadden tien dagen geleden een

144 Brief d.d. 18 april 1998.

145 Brief onjuist gedateerd op 11 april 1998.

[p. 134]

lang gesprek met Rens Broekhuis gehad. Ze willen nu uit de opnames een compacte film samenstellen, want letterlijk alle contacten waren huiverig om er iets mee te maken te hebben. Ik gaf aan dat ik enerzijds de voorkeur geef aan Theo van Gogh boven Rens Broekhuis, maar dat ik anderzijds de hele affaire graag samen tot een einde breng.

Ellen liet me haar verslag van het telefoongesprek met Jurgens over het overleg van de Eerste Kamerleden met Van Mierlo bezorgen.¹⁴⁶ Verrassend is het dat Jan Glastra van Loon (van d66) bij het gesprek aanwezig was. Maar hoe hebben ze hun tijd kunnen verdoen met het weer van stal halen van Asscher? Dat is een oude koe van drie jaar geleden nota bene. Ze spelen nu als altijd weer een spelletje, wat vooral vertraging betekent en niets anders. Dan zit er straks een vvd-minister, en zijn we even ver van huis (zoals Struwe voorspelde).

Ik belde Ellen en zei haar Nicolaï niet bij de onderhandelingen te betrekken, want dat zou zijn als de Sovjet Unie die de oorlog verklaart aan Japan, een paar dagen voor het einde van de oorlog. ‘Als Nicolaï op papier wil verklaren dat Abram hem verteld heeft dat Van Mierlo hem gezegd heeft dat de affaire beëindigd moet worden, en als hij zich herinnert dat Den Hertog op 7 juli uit zijn pleitnota het Verrips-verhaal besprak, mag hij mee, maar liever niet.’ Ik herhaalde dat ik uiteindelijk akkoord moet gaan met de samenstelling van de delegatie, en ik wil en vertrouw alleen Pieter Lakeman. ‘Maar Peter Nicolaï staat bekend als een harde onderhandelaar,’ zei ze. Ik moest me inhouden om niet te zeggen: die door Den Hertog heen sliep, maar ik zei wel: ‘Als Peter na Den Hertog op 7 juli direct had ingegrepen - want de Verrips-affaire stond in Peters pleitnota - zou Den Hertog uit de zaak zijn gesmeten.’

‘Dat is waar,’ antwoordde Ellen.

‘Daarom zie ik Peter niet als een harde onderhandelaar, en zolang hij cruciale zaken niet kan onthouden, voel ik me niet op mijn gemak bij hem als hij me representeert in de laatste ronde. Lakeman, Vermeer, Pasman, dat is mijn delegatie: Fuck the rest.’ Maar ik legde tevens uit dat wat ik werkelijk nodig heb, is wat Vermeer en Den Hertog overeenkwamen: een register-accountant die de schade berekent. Dat is alles.

Trouwens, ze had met Leo van Rooijen van Story gesproken, die zeer onbeschoft tegen haar was geweest. Er is dus op geen enkel terrein enige vooruitgang geboekt, evenmin bij Lachman. En ook niet bij Spectrum, want Joost Bloemsma had me

146 Zie bijlage 32.

[p. 135]

een hele domme afwijzingsbrief geschreven.¹⁴⁷ Misschien moet ik Wouter Kok om hulp vragen.

Ellen zei verder dat Jurgens opgewekt en huppelend uit Den Haag terugkwam. Afgesproken was dat hij de woordvoerder zou zijn, want, zei Ellen terecht, ‘hij wil straks met de eer gaan strijken.’ Stoffelen heeft tegen Ellen gezegd: ‘Laat ik het diplomatiek zeggen, ik zie een mogelijkheid dat we er nu uitkomen.’

147 Brief d.d. 17 april 1998.

22 april 1998

Ik faxte Ellen Pasman en Hans Vermeer, schreef Stoffelen en Glastra van Loon en maakte hen allemaal duidelijk wat mijn positie tegenover Jurgens en Nicolaï is, en dat we met het resultaat van het gesprek grotendeels terug zijn bij 1993.¹⁴⁸ Ik benadrukte dat ik alleen Lakeman, Pasman en Vermeer als driemanschap vertrouw om namens mij te onderhandelen, maar dat ik wel terug wil naar een schadeberekening door een registeraccountant, als indertijd afgesproken was door Vermeer en Den Hertog.

Ellen belde meteen, maar zei het geheel eens te zijn met mijn fax. Ze zei nu toch ook te vermoeden dat Jurgens vast wil houden aan de 600.000 gulden van een paar jaar geleden. En, omdat hij dit toen adviseerde, nu niet terug kan, evenals met zijn vriend Asscher, die hij opnieuw naar voren schoof. Daarom moest dus ook op Jurgens gewacht worden tot hij uit Zuid-Afrika terug was (nota bene). Ik heb zelden zoveel incompetent gerommel bij elkaar gezien.

Ellen zei ook dat ze van Jurgens had losgekregen dat De Wijkerslooth, voor het gesprek met de Kamerleden, met Van Mierlo in conclaaf zat, en had gezegd dat hij niets hoefde te doen, want de Staat zou winnen. Moet je nagaan. Van Mierlo had De Wijkerslooth opdracht gegeven een acceptabele regeling te treffen. Hoe acceptabel, en voor wie?

Ik sprak twee uur met Asjha van den Akker over de show van Catherine Keyl die opgenomen wordt op 27 april.

Ellen heeft Erik Jurgens vanmiddag weer gebeld. Hij gaat twee dagen naar Straatsburg. Ze heeft hem uitgelegd dat de Kamerleden eigenlijk niets bereikt hebben, want dat de bemiddeling van Asscher al eerder door de advocaten was afgewezen, en dat de inzet is een berekening van de hoogte van de schade door een aanvaardbare accountant. Dit leek Erik een prima gedachte. Jezus, wat een ramp.

148 Correspondentie van 22 april 1998.

[p. 136]

Ik schreef na Ellens bericht Asscher, dat ik zijn bereidheid te bemiddelen waardeerde, maar dat die route voor mij onbespreekbaar is. We hebben daar vijf jaar geleden een streep door gezet en daar kom ik niet op terug. Ik deed maar alsof ik niet wist dat Jurgens achter deze zet zat.

Kok zond ik een kort verslag van het gesprek met Van Mierlo en wees nog eens op de inlichtingendienstentrucjes die ze voortdurend op me loslaten, om af te sluiten met dat wie hier niets tegen doet medeplichtig is.

De tegenpartij heeft het weer effectief gespeeld: er is anderhalf uur in de ruimte gekletst.

20:45 uur

De eerste lente, een zomerse avond. Ik stond op en belde Peter. Edwin nam de telefoon op en ik verontschuldigde me ervoor niet met hem gepraat te hebben aan de telefoon in Holiday Inn. ‘Ik was te veel van streek, sorry, terwijl jij erbuiten stond.’ Peter kwam aan de lijn en ik vertelde hem dat ik tijd nodig heb. Hij ook. En dat was het.

23 april 1998

Paniek. Mijn fax van gisteren aan Ellen, waarin onder andere stond dat ik Peter Nicolaï niet langer vertrouwde en dat de delegatie moet bestaan uit Lakeman, Vermeer en Ellen, had zij op haar bureau laten slingeren. Peter vond hem. Stel je voor dat je elkaars bureau afroomt. ‘Ik ruim zoiets altijd meteen op, maar...’ Deze keer is ze het dus vergeten. Ik schreef meteen een fax voor Peter. Begin van de week vroeg ik Ellen om de laatste complete lijst van de petitie: vergeten. Nog eens gevraagd: vergeten. Vervolgens maakte ze niet 20 maar 120 kopieën. Typisch Ellen.

Even later werd ik razend. Op 19 maart werd gezegd dat Margriet voor het Hof gehoord moest worden. Ik vroeg zojuist aan Ellen wat de volgende stap inzake Margriet was. ‘Ik ben in overleg met Vermeer,’ en meer van die excuses.

‘Ja, waarom doen jullie het niet in het jaar 2000,’ riep ik en ik heb opgehangen. Razend was ik. De idioten denken dat ik het eeuwige leven heb. En Vermeer is niet te bereiken. Leuke boel.

Het heeft me twee uur gekost om te schrijven, maar de klacht die ik ga indienen bij de Raad voor de Journalistiek tegen Abram en Verploeg is af.¹⁴⁹ Ik wil dat de Raad zich buigt over

149 Brief d.d. 24 april 1998.

[p. 137]

de eenzijdige, negatieve en soms onjuiste manier waarop over mij of mijn zaak wordt bericht door de nvj en De Journalist. De Raad krijgt er twee boeken bij: Memoires 1961-1963 en De staat van bedrog, waarin precies staat hoe het wel is gegaan. Ze kunnen het krijgen zoals ze het hebben willen. Erg jammer van de tijd en energie.¹⁵⁰

Jeroen Trommelen stond op het antwoordapparaat. Hij wilde over Suriname spreken. Door Broertjes uitverkoren om me uit te horen? Ik heb hem niet geantwoord.

150 Klacht ingediend bij de Raad voor Journalistiek, d.d 24 april 1998.

24 april 1998

Ik was verbaasd over de brief van Pieter Lakeman, die adviseert zo snel mogelijk een bindend advies van Asscher te accepteren.¹⁵¹ Ik zal Toon Quarles om advies vragen.

Ik dronk koffie met Wouter. Ik gaf hem het manuscript van 1985-B. Hij wil me 10.000 gulden geven. Ik leen het geld, want hij werkt er hard genoeg voor. Hij zal een schuldbekentenis van mij krijgen. Ik liet hem de brief van Spectrum zien, als bewijs dat ik had gehoopt mezelf te kunnen redden. Ik ga dus naar New York.

Ik heb Jeroen Trommelen, toch een faxje gestuurd dat ik zijn berichten dikwijls bewonder, maar dat ik voorlopig niet met de Volkskrant wil praten, vanwege de pro-establishment berichtgeving en een slaplul als hoofdredacteur.¹⁵²

Joost Bloemsma van Spectrum die Bouterse een eenvoudige crimineel vond en niet de indruk wilde wekken dat de uitgeverij sympathieën voor deze man zou koesteren, schreef ik terug of hij al eens had nagedacht hoeveel ‘eenvoudige criminelen’ in andere hoofdsteden ongecontroleerd hun gang gaan, zoals in Den Haag. Zo was Hendrik Colijn altijd een held, maar 100 jaar later ook een oorlogsmisdadiger. Dat kan ook andersom.¹⁵³

151 Zie bijlage 33.

152 Brief d.d. 24 april 1998.

153 Brief d.d. 24 april 1998.

25 april 1998

Ik moest Lakeman er toch op attenderen dat ik Jurgens niet verder vertrouw dan mijn neus lang is. Hij heeft gekonkeld met Van Mierlo en Asscher en daar heb ik dus geen zin in. Ik belde hem en kon langskomen. Ik had een lang gesprek met Pieter Lakeman, die zei dat Ellen hem niet moest bellen. Pieter bleek ernstig beïnvloed door Kemper en consorten. Hij vroeg

[p. 138]

welke idioot eerst een bemiddeling en dan bindend advies had bedacht. Het verwonderde hem niet dat dit Jurgens was.

Pieter zei dat Asscher iemand was die zich uiteindelijk niets van Jurgens aantrekt. Wanneer Asscher de zaak overneemt, is het dus alsof een nieuwe Punt zich ermee gaat bemoeien. Het is een gok die we meteen moeten nemen, was zijn advies. ‘Laat Van Mierlo voor 6 mei tekenen,’ zei Pieter. Hij adviseerde tegen een handtekening van een advocaat. Hij bood aan een tekst te dicteren.

Volgens Lakeman zijn er drie opties: 1) nog vijf jaar procederen, 2) direct met de Staat onderhandelen, 3) aan Asscher overlaten.

Ellen was gisteravond met Peter Nicolaï uit eten gegaan omdat hij wilde afhaken. Ze wist niet dat ik Peter op de 23ste al gefaxt had om hem uit te leggen wat hij in de fax aan Ellen gelezen had; hij had het haar niet verteld. Ze zei dat ik geen idee had waar ze doorheen had moeten gaan om hem aan boord te houden. Ze hadden bepaald dat Jurgens ‘de man’ zou zijn en Stoffelen en Glastra van Loon waren hierdoor monddood - ook ten aanzien van de contacten met Ellen. ‘Ik had zo'n hoge pet op van Stoffelen,’ zei ze, ‘maar die is in mijn ogen diep gevallen.’ Ze heeft gelijk, maar ik zei Ellen dat ze niet te veel van het ene naar het andere uiterste moet bewegen, en rustig moet blijven.

Ze vertelde overigens dat Peter Nicolaï met De Wijkerslooth wilde gaan onderhandelen. Dat gaat dus nooit gebeuren.

Erik van der Leeden belde met een overvloed aan onthutsende mededelingen. Hij was lazarus in Eindhoven in elkaar geslagen, opgepakt door de politie, geboeid afgevoerd en had een nacht in de cel gezeten. Maar dan volgde een verhaal dat boeien niet werden gesteriliseerd en er dus een kans was dat hij aids had opgelopen. Ook was hij geniaal en paranormaal begaafd en zou hij nooit vergeten hoe hij zijn moeder buiten had gezet. Hij sprong van de hak op de tak, en was zeer vermoeiend om te volgen. Hij was erg bezopen. Vreselijk eigenlijk.

26 april 1998

Het is zondagochtend. Ik werd zoals gewoonlijk om 07:00 uur wakker en wist dat ik Erik Jurgens een brief moest schrijven over wat zijn positie is. Ik maakte hem ronduit duidelijk dat sinds hij me probeerde te overtuigen, genoegen te nemen met een fooi van 600.000 gulden, ik hem niet meer volledig vertrouw. Ik wil dan ook voor vanmiddag 16:00 uur weten waar hij staat ten opzichte van de hoogte van het schadebedrag, en

[p. 139]

anders wens ik geen enkele directe of indirecte bemoeienis meer van hem met mijn zaak. De brief zit inmiddels bij hem in de bus, en ik heb een kopie bij Ellen en Peter in de bus gedaan. Ik ben erg opgelucht dat ik open kaart met Jurgens heb gespeeld. Hij is voor het blok gezet nu.

Erik van der Leeden belde dat hij vandaag wilde komen. Hij kondigde zijn komst zonder meer aan, wat ik afwimpelde. Ik zou hem wel faxen als ik ‘vrij’ was. Eigenlijk vind ik hem gek, en zie ik hem net zo lief nooit meer. Hetzelfde geldt voor Loet Kilian en Frits van Eeden met wie ik laatst in de poffertjeskraam eigenlijk geen contact meer had. Dus waarom zou ik me druk maken?

Ik luister naar een strijkkwartet van Schumann, wat herinneringen uit mijn jeugd oproept.

Ik probeer Paul de Ridder op drie velletjes in acht punten het dilemma uit te leggen waar ik nu voor sta.

Ik had vanavond een bespreking van twee uur met Ellen en Peter over Erik Jurgens. Hij had niets van zich laten horen. Volgens Peter zal hij nooit met me willen praten. Ellen herhaalde dat Erik volgens Stoffelen inderdaad nog op de zes ton van 1993 zat, en dat is precies wat ik niet wil. Bovendien, hoorde ik nu, is hij bevriend met Van Velzen. De conclusie van vanavond was dat ik nog tien jaar zou kunnen procederen en minder zou kunnen vangen dan wat uit de bemiddeling van Asscher kan rollen. Rechtstreeks onderhandelen met de etters komt zeker lager uit dan deze stap met Asscher, dus we spraken erover of Asscher zou worden beïnvloed door Jurgens. Uiteindelijk ging ik akkoord met de Asscher-bemiddeling en schreef een verklaring dat het in orde was. Even later volgde een discussie over de belasting die de Staat mogelijk over een aan mij uit te keren bedrag zou heffen, waarop ik de verklaring weer terugnam, want als van, stel, zes ton de helft afgaat aan belasting hou ik nog niets over nadat ik mijn schulden heb betaald.

Uiteindelijk bleef ik toch bij mijn akkoordverklaring, want ik sta met mijn rug tegen de muur. Bovendien nekt ons het feit dat er geen geld is. Verder is de kans dat ik bij Asscher meer krijg dan bij Punt of een andere rechter groter. ‘Als ik 300.000 gulden had, zou ik naar Zuid-Afrika gaan,’ zei Peter, ‘en alle dossiers omkeren. Als we dan kunnen bewijzen dat ze wel bezig zijn geweest, gaat de prijs omhoog en kunnen we aantonen dat ze je opzettelijk met een fooi hebben afgescheept.’

Peter herhaalde dat ik door in gesprek met Slats eerlijk te zijn geweest, de bewijslast van de Zuid-Afrika-dossiers krachteloos

[p. 140]

had gemaakt en daarmee mijn kansen had verzwakt. Daar ben ik het niet mee eens, want als Peter niet (om interessant te doen) naar Bruinsma was gelopen om het handschrift te laten controleren, zou ik niets aan Slats hebben verteld, maar dat zei ik maar niet.

Ze leken me zeer opgelucht, maar dat kan een projectie zijn. Ellen zei dat Jurgens had gezegd dat de zaak over een maand afgelopen kon zijn.

Ik vroeg hen waarom er al een maand niets aan Margriet meer was gedaan. ‘Die zou toch alleen maar instructies krijgen hoe zij moet liegen,’ was het gezamenlijke antwoord. ‘Zoals alle getuigen hebben gelogen,’ in koor. Ik ben weggegaan en dacht eigenlijk: fuck you all. Jurgens wil alleen maar aan Beatrix kunnen melden dat hij heeft voorkomen dat Margriet voor de rechter moest komen.

Toen ik thuis arriveerde was ik in een dusdanige stemming dat ik dacht: ik schrijf mijn Memoires af en maak er een einde aan. We hebben het compleet verloren. We zijn op een gigantische manier door het hele zooitje besodemieterd. Stoffelen en co. schreven voor Kerstmis naar Van Mierlo dat de minister voor de commissie Buitenlandse Zaken van de Eerste Kamer zal moeten verschijnen als er geen schikking komt. Peter deed als gevolg hiervan vier maanden niets; Ellen sloofde zich uit - huilde bij de rechter, en we schoven van week naar week - tot een week voor de verkiezingen. Nu zijn we er ingeluisd, want nadat in 1996 de nvj niet bij Van Mierlo kon komen, wisten we al dat de oplossing van Asscher de enige was. Dus waarom nog eens twee jaar ellende?

Karin Adelmund en Jan Marijnissen praten op televisie, ieder op een andere plaats, via de telefoon. Een stem op Kok is een stem op Bolkestein. Daar kan Marijnissen wel eens gelijk in hebben. Ik ga voor een keer stemmen, en wel op Marijnissen.

27 april 1998

Jurgens heeft van a tot z een verradersrol gespeeld. Terwijl de nvj het aanbod van de Staat steeds als ‘te mager’ omschreef - maar toen was Klinkenberg er nog, of gold in ieder geval diens invloed - heeft Jurgens zich namens de Staat uitgesloofd om de fooi zo laag mogelijk te houden. Ik ben omgeven geweest door lichtgewichten en verraders. De vraag is of ik iedereen kan meedelen dat ik met ingang van heden mijn eigen advocaat ben en niemand meer namens mij kan optreden. Ik zal het eerst Lakeman vragen, dan zal ik handelen. Ook zal ik met Lakeman overleggen of ik Van Mierlo en de Staat al mee zal delen dat ik

[p. 141]

akkoord ga met een bindend advies van mr. B.J. Asscher. Ik wil er nog even mee wachten.

Toen ik gisteren naar Nicolaï keek die steeds weer over zijn intuïtie begon, vroeg ik me af wat ik nog langer met die man moet.

Ellen belde rond 11 uur. Ik heb haar gezegd tuinarchitectuur te gaan doen. ‘Je bent veel te eerlijk voor advocaat. Jij hebt er alles aan proberen te doen, maar Jurgens speelde dubbelspel. Dat wist Verploeg ook. Misschien wilde hij het buiten je om spelen opdat je niet hoefde te verliezen, maar nu heb ik drie jaar verloren en ben even ver als met Vermeer vier jaar geleden.’ Het is voor Ellen eigenlijk heel erg en ik vroeg haar geen boek te schrijven, omdat het beroep haar op geen enkele manier ooit zal accepteren. ‘Je kunt geen eerlijk boek schrijven, dus schrijf geen boek.’

Vermeer wil, na verslag te hebben gekregen van de stand van zaken, ogenblikkelijk de zaak Margriet uitspelen en direct met Ellen en mij bijeenkomen, en wel morgen om 10:00 uur. Vermeer zou wel eens gelijk kunnen hebben. Ik benadrukte tegen Ellen nog eens dat ze geen contact moet zoeken met Jurgens. Morgen om 10:00 uur gaan we verder. Godzijdank wil Vermeer niet blindelings Pasman en Nicolaï volgen.

Vanmiddag waren de opnames voor de Koninginnedaguitzending van het programma van Catherine Keyl. Ik vond Wilma Nanninga best aardig en Catherine ook wel, maar de middelmatigheid zelve. Beiden zaten onder een dikke laag make-up. Ik zat naast Hans van den Bergh die er zat als woordvoerder van het Republikeins Genootschap, en voormalig toneelrecensent van Het Parool, maar die zich veel te republikeins opstelde in een zaal waar 79 procent voor het koningshuis stemde. Er zat ook een gek die een fanclub voor Willem-Alexander en Emily had opgericht,¹⁵⁴ en dan Serge van Duijnhoven, die echt de knuppel iedere keer in het hoenderhok gooide. Hij zag er afschuwelijk uit met een zijden zwarte broek en hesje. Maar hij is een aardige jongen.

Ik waarschuwde Catherine halverwege, via de redactie, dat het een beroerde uitzending werd. Er was geen stemming, het was te ongeorganiseerd en rommelig en helemaal niet zoals het zou kunnen zijn. De nep-Beatrix uit de verboden ster-reclame, kwam op. En inderdaad dat mens lijkt wel heel erg op de koningin. Ze hadden drie japonnen voor haar laten maken met bijpassende hoeden. Het haalde het tempo er helemaal uit.

154 Redactie: Johan Vlemmix.

[p. 142]

Toen we vertrokken, kregen we poen mee nadat Serge erom had gevraagd, godzijdank.

Serge bracht mij in zijn nieuwe bestelauto naar Holbeinstraat 27 waar Herman Voetelink, die mij voor het avondeten had uitgenodigd, woont. Serge vroeg, en ik ging door de grond: ‘Of je bang bent bij mij in de auto te stappen?’ doelend op zijn ongeluk met Joris. Serge (die inderdaad slecht rijdt) vertelde nogmaals over hoe het ongeluk was gebeurd. Ik kon het nauwelijks aanhoren.

Serge heeft geen werk en heeft tal van problemen, maar verdient bij in een rapband.

Dan Herry Voetelink: hij woont alleen met een lieve poes. We gingen naar New China City in de Beethovenstraat, waar Hans Pos met zijn moeder zat te dineren. Zijn zoon, nu 30 met de geest van een vierjarige, werkt in een tuin van een instituut in Bergen (of ergens aan zee) en heeft daar een vriend (zoon van Kamerlid Beinema). Herry liet me een foto van hem zien, wat me opnieuw door merg en been ging. Waarom dit kruis?

Herry was zeer geïnteresseerd in de affaire. Morgen heeft hij zijn vaste reünie van Nauta Dutilh en ziet dan onder andere Slager. Herry vertelde nog eens over het verhoor van prins Claus in 1982. Hij zei ook dat Asscher in orde was, maar waarschuwde dat die ook op drie ton zou kunnen uitkomen. Hij vond druk op de zaak door het verhoren van Margriet een goed idee, al zei hij wel - net als Ellen en Peter - dat Margriet vooraf geïnstrueerd zou worden om te liegen. Zo zit het koninkrijk anno 1998 blijkbaar in elkaar. Hij reed me na afloop naar huis in zijn grote zwarte Volvo stationwagen.

28 april 1998

Het artikel over Bernhards biografie is keurig verschenen. Ik stuurde het naar hp/De Tijd en de Groene Amsterdammer, maar nu is het toch naar buiten via MilleniuM.¹⁵⁵ Serge van Duijnhoven vertelde dat in de Volkskrant had gestaan dat MillenniuM prima was, behalve dat hij mij te veel had geloofd.¹⁵⁶ Dan is dit artikel over Bernhard met vermelding van uur en datum wel in de roos.

155 MillenniuM 13, Royalty '98. Redactie: De Royalty!-editie werd 's avonds gepresenteerd en aangeboden aan Willem Oltmans in de kelderruimte van Herengracht 114, waar tevens een dansfeest werd gehouden ter nagedachtenis van Joris Abeling. Zie ook bijlage 34.

156 De Volkskrant, 10 februari 1998.

[p. 143]

13:30 uur, Amstelveen

Ellen kwam een half uur te laat, dus ik kon onder vier ogen met Vermeer praten. Hij wil ‘het kanon’ Margriet afschieten als de Staat niet over de brug komt. Zijn analyse is dat Beatrix voor eerlijkheid is, en dat Margriet niet zal liegen, vandaar het dilemma. Verder overtreedt De Wijkerslooth de gedragsregels van de advocatuur door voor Margriet op te treden, terwijl hij ook al voor de Staat optreedt.

Toen Ellen kwam, hadden Vermeer en ik al een besluit genomen: Vermeer gaat naar Den Hertog met een eisenpakket dat we gedetailleerd hebben vastgesteld. Als die eisen niet worden ingewilligd, dan gaat Margriet voor de bijl. Ellen sloeg een hoge toon aan, maar ik riep haar direct tot de orde. Ik fietste alleen terug, met de smoes dat ik naar Sutikno ging.

Ik heb Bernhard en Margriet mijn artikel in MilleniuM Royalty gestuurd, en voor Bernhard nog even benadrukt dat zijn vrouw nog steeds mijn favoriete Oranje is.

Ik heb Beatrix er fijntjes op gewezen dat De Wijkerslooth de gedragsregels van de advocaten overtreedt door zowel voor de Staat als voor Margriet op te treden en dat het toch wel opmerkelijk is dat niemand haar daarop gewezen heeft.

Erik Jurgens heeft me een brief gestuurd, ik zal hem ongeopend terugsturen met als antwoord erbij dat hij een ordinaire verrader is. Gisteren heeft Jurgens nog tegen Ellen gezegd, die blijkbaar toch contact met hem heeft gehad, dat aow geen recht maar een gunst was.

Ik had 's avonds een lang gesprek met Ellen. Peter Nicolaï wil zich nu echt terugtrekken nu Vermeer met Den Hertog gaat praten. Net een kleine jongen. Nicolaï wil zelf met Den Hertog gaan praten en de grote mijnheer uithangen.

Ellen zei dat Jurgens gisteren razend was. Hij had haar niet gesproken, maar had met Peter gebeld, en had bovendien gezegd dat ik het toch zo leuk vond om naar de vs te gaan, dus dat ik helemaal niet weggejaagd was. Ellen zei dat Erik zich telefonisch had aangekondigd als Jurgens van de PvdA. Ze was bang dat hij haar contacten bij die partij gaat losweken. Jurgens had Peter gezegd: ‘Ik laat me niet tegen Stoffelen en Glastra van Loon uitspelen.’ De man is gek.

Ellen zegt niets meer tegen haar man over mijn zaak; alleen haar moeder weet alles en staat achter haar. Ze vond dat we 8 mei Van Velzen maar moeten horen en dan moet Vermeer Kuethe nemen. Ellen zei dat Stoffelen ook geen contact meer met haar heeft opgenomen, wat ze heel vreemd vond. Hij volgt de orders van Jurgens dus op.

[p. 144]

Van 21:00 tot 23:00 uur was ik bij het feest voor Joris Abeling. Helaas bood Serge eerst mij een exemplaar van het nieuwe nummer aan, en toen pas de vader van Joris, wat ik erg ellendig vond. Jan Mets was er, die Joris Abelings biografie van Willem de Derde heeft uitgegeven. Joris' vader Menno heeft heel lang met me gesproken. Ik probeerde iets van Joris in hem terug te vinden. Ook zijn moeder - die er met de overbuurman vandoor was gegaan - was er. Joris heeft montessorionderwijs gevolgd, hij haalde zijn universitair examen Geschiedenis cum laude toen hij 23 jaar was. Ik luisterde ter wille van Joris naar zijn vader, die non-stop doorratelde. Hij kan niet alleen zijn en is nu 63. Terwijl ik naar hem luisterde, probeerde ik in gedachten bij Joris te zijn.

29 april 1998

Ik kreeg twee brieven van de Raad voor de Journalistiek. De ene was een ontvangstbevestiging van de klacht over Pieter Broertjes en de Volkskrant, welke daarheen is doorgestuurd met het verzoek binnen drie weken te reageren. Deze brief was gedateerd op 27 april en ondertekend door de secretaris, mevrouw Konings. De andere brief was een ontvangstbevestiging van de klacht aan de nvj, Verploeg en Abram en die kan pas over twee weken in behandeling worden genomen, omdat de secretaris (mevrouw Konings) op vakantie is. Deze brief was ook gedateerd 27 april, maar ondertekend door de secretaresse Harmina Snoodijk. Uiterst vreemd, maar goed, hangen zullen ze.

Ellen was bang dat mijn brief van gisteren aan Jurgens een boemerangeffect zou hebben. ‘Ik houd niet van het woord verrader.’ Ik kon er niet minder om geven. Jurgens heeft vanaf dag één Pieter Lakeman tegengehouden, als zijnde onacceptabel voor de Staat. Ik herinnerde haar eraan dat zij mij dit had verteld. Ze probeerde het even te ontkennen, maar toen wist ze het weer. De Staat heeft niets te willen. Boemerang: fuck them all!

Ik ga van 11 tot 15 juni met Singapore Airlines naar New York. Ik moet even weg.

Vanmiddag belde Sjuul Paradijs of het waar was dat de Staat een regeling had aangeboden. Hij belde me wakker, ik lag op bed, dus sprak losjes. Ik zei dat er gesprekken waren geweest en dat mij was gezegd dat het nog vier weken zou duren en dat het ervan afhangt hoeveel het wordt. Ik vertelde ook van de chantage door de nvj. Hij wilde dat ik de uitspraak van 19 maart over Margriet naar De Telegraaf faxte. De hemel mag we-

[p. 145]

ten welke valkuil dit is, misschien ook wel niet. Je weet het nooit. Alles kan in deze veldslag. Wie zou De Telegraaf getipt hebben? Nanninga?

Toen arriveerde een brief van Paul.¹⁵⁷ Hij gaf de cijfers van wat verkocht was, en stelde zich vragen bij de recente ontwikkelingen. Hij had Het Parool geattendeerd op de oproep van de 44, en op het feit dat Margriet moet getuigen, daar was het interview met Vermeulen uit voortgekomen. Dat wist ik niet.

Beau van Erven Dorens van Propria Cures belde op advies van Theo van Gogh, over de nieuwe documenten uit Zuid-Afrika. Ik ga er niet op in.

Haakmat stuurde me een kort briefje en noemde de reactie van Bloemsma ‘belachelijk’ Hij schreef zelfs gehoord te hebben dat Bloemsma bezig zou zijn met een anti-Bouterse boek.¹⁵⁸

157 Brief d.d. 28 april 1998.

158 Brief d.d. 28 april 1998.

30 april 1998

De misselijke uitspraak van Kok dat Marijnissen overal tegen is, dus dat hij daarom geen debat met hem wil, is voor mij de druppel die de emmer doet overlopen. Kok is de nieuwe populairste man in het koninkrijk à la Luns. Dus voor het eerst in mijn leven ga ik stemmen en ik stem op de sp.

De Telegraaf heeft een keurig bericht gemaakt op pagina drie, wat ik meteen bij Ellen in de bus heb gedaan.

[p. 146]

Ik moest alleen lachen over ‘aan de grond zittende journalist’. Dat had moeten zijn: tot de bedelstaf gebrachte journalist.

Ik stuurde Sjuul Paradijs de 42 namen en de tekst van de oproep door. Trouwens, als Nicolaï, Pasman en Vermeer iets van het belang van publiciteit hadden begrepen, was er op 20 maart een persbericht naar de pers gegaan. Dan hadden we vijf à zes weken gewonnen.

Wouter heeft me 5.000 gulden gebracht. Ik heb het geld niet geteld, maar direct in een boek gedaan. Hij heeft me letterlijk gered, want nu heb ik wat geld betreft voorlopig mentaal even rust.

Ik probeerde met de fiets wat eten te halen, maar realiseerde me niet dat alle winkels dicht zijn. De stad is een grote bende. Op de verjaardag van de majesteit gaat blijkbaar iedereen uit zijn bol. Alles mag: pissen op straat, ostentatief alles op straat kwakken en overal zeer luide muziek. En wat onverklaarbaar is: waarom gooien mensen op Koninginnedag al hun troep op de straten, en proberen voor 5, 10 of 25 centen pure rotzooi te verkopen? Wat zegt dit over de nationale geest van het land? Het lijkt wel of de clou van deze dag is om lekker te doen wat anders niet mag. Zo staan alle fietspaden en trottoirs vol met auto's. Een ramp, zo'n dag.

Vischjager belde vandaag vier keer. Hij maakte een heldere opmerking: ‘De Telegraaf is geen krant, De Telegraaf is een barometer.’

Vanavond kwam Michael van Hetten, een zeer mooie Surinamer. Ik raakte weer helemaal holderdebolder. Toen hij vertelde over zijn moeders dood was ik geroerd en zei: ‘Ik zou je nu een zoen kunnen geven.’

Hij stond op en we kusten. Ik ben benieuwd hoe het verder zal gaan met hem.

1 mei 1998

Ik heb een afschuwelijke nachtmerrie gehad over Peter. We woonden ergens samen, tot Peter besloot met een ander samen te gaan, waardoor we voor het leven afscheid namen. Het was absoluut afschuwelijk en allemaal heel pijnlijk.

Bij de Volkskrant gedragen ze zich als kleine kinderen. Van het Hoornse sufferdje tot en met De Stem berichten de kranten over de komende verschijning van prinses Margriet als getuige in mijn zaak, behalve de Volkskrant. Daar staat expres niets in. Ellen is het er nu mee eens dat we een eind verder waren geweest als we op 19 maart meteen de publiciteit hadden gezocht. Maar met Jurgens c.s. was afgesproken het stil te hou-

[p. 147]

den. Dat de advocaten niet snapten dat de zaak daardoor opnieuw vertraagd zou worden! Vermeer zei dinsdag letterlijk: ‘Als u een advocaat raadpleegt, moet u van tevoren incalculeren dat er steken zullen vallen.’

Bas den Hond van Trouw belde, want hij had vanmorgen van het anp een bericht gelezen dat de rvd de uitspraak inzake Margriet (van 19 maart) bevestigd heeft. Bas was zeer verbaasd dat dit stuk van 19 maart was en wilde het graag hebben.

Ramdharie had Ellen gebeld, maar zij belt terecht niet terug: fuck de Volkskrant.

Ik zou om 12:00 uur met Nicolaï in Keijzer spreken, maar hij stelde de afspraak uit. Ik weet zeker dat hij dit doet omdat hij vreest dat er rond die tijd te veel ‘bekenden’ zitten.

Mijn telefoongesprekken worden weer gestoord door andere stemmen en meeluisteraars.

Erik van der Leeden belde ook weer. De toon waarop hij mijn naam zegt, werkt nog steeds vertederend op mij. Maar verder is de stroom woorden zo onsamenhangend en onophoudelijk dat het niet te volgen, noch te verwerken is. Hij is redelijk beledigd als je duidelijk maakt dat je andere (en belangrijkere) dingen te doen hebt. Wat is er toch met hem gebeurd?

Ik sprak vanaf 18.00 uur twee uur lang met Peter Nicolaï in Keijzer. Het verliep uitstekend. Vermeer gaat naar Den Hertog, wat waarschijnlijk vastloopt. Peter wil daarna zelf naar De Wijkerslooth gaan. Ik heb hem in alle toonaarden duidelijk gemaakt dat ik nooit akkoord zal gaan met een fooi, zoals Jurgens wil. Jurgens konkelt met de Staat. Nicolaï wil nog steeds Landman aanzwengelen.

Ik belde bij Ellen aan toen ik van Keijzer terugkwam, en later toen ik zat te eten belde ze me op. Ze wond zich veel te veel op. Ik laat haar niet in de steek, nooit, dat zou ze moeten weten. Ze begon ook weer over het vertrouwen. Ik vertelde haar (naar waarheid) dat dat minder was dan voorheen.

Ik belde Serge in Gent. De Volkskrant had op hoge poten om directe toezending van mijn artikel gevraagd. ‘Maak je borst maar nat,’ zei Serge. Ik ben er klaar voor.

Jan Kuijk van Trouw schreef een rotartikel en ik zal hem eerst om opheldering vragen, anders breng ik hem voor de Raad voor de Journalistiek.¹⁵⁹ Hij schrijft over mijn artikel over de biografie van Bernhard in MilleniuM en leest mijn artikel als ‘prins Bernhard en ik zijn het slachtoffer van dezelfde Haagse machinaties’ en noemt mijn verhaal een ‘geweldig mistgor-

159 Trouw, 29 april 1998.

[p. 148]

dijn: feiten en feitjes, die niet ter zake zijn, slonzig zijn weergegeven en opgeschreven, of aantoonbaar fout zijn’.

2 mei 1998

Ik ben de dag begonnen met een fax aan Beatrix om nog maar eens te benadrukken dat het oproepen van Margriet allemaal niet nodig zou zijn als Van Mierlo en Kok gewoon een fatsoenlijke regeling zouden treffen.

Bas den Hond van Trouw publiceerde een uitstekend artikel en vroeg de mening van professor Elzinga in Groningen, die meende dat dit de weg opende naar het horen van Beatrix zelf.¹⁶⁰

Ellen zei dat Lakeman zeker niet zal willen onderhandelen. Haar gedrag kenmerkt zich nu door een gedeeltelijke openheid. En Nicolaï beweerde gisteren dat ik in 1995 had moeten zeggen me er twee jaar niet mee te bemoeien, dan was de hele zaak in samenwerking met de nvj afgewikkeld geweest. Tot nu toe komen de belangrijkste ontwikkelingen echter voor rekening van Ellen, Vermeer en mijzelf.

De Volkskrant en ook nrc Handelsblad schrijven nog steeds geen letter over de Margriet-affaire, wat ik van de Volkskrant onder de gordel vind, en dat heb ik Broertjes ook geschreven. Wouter Kok mopperde - evenals Ien Struwe - dat ik had gezegd bij Catherine: ‘Als ik een vrouw was geweest, zou ik mezelf hebben verzopen,’ wat hij een onvergeeflijke belediging voor alle vrouwen vond. Ik benadrukte dat dit er niets mee had te maken en dat ik al in 1972 tegen Bibeb had gezegd dat mam de meest bijzondere persoon in mijn leven was geweest.

Na twee dagen verloren te hebben door onrust over ‘de zaak’ en gesprekken met onder andere Nicolaï, geloof ik toch dat ik nu weer op gang kom met mei 1988.

160 Trouw, 2 mei 1998, EEN PRINSES IS GEEN KONINGIN.

3 mei 1998

Ik belde lang met Ellen. Ze had Peter onder druk gezet om met mij te spreken omdat hij werkelijk wilde afhaken. ‘Als je eens wist wat ik weet,’ riep ze uit. Minder gezellig dus, maar het kan waar zijn. Jammer dat het zo moest gaan. Ze belde eveneens omdat ze met Peter wilde bespreken wat hij in een later stadium tegen De Wijkerslooth zou kunnen zeggen. Ik smeekte haar om het even te laten rusten, en af te wachten waarmee Vermeer terugkomt. Ze was ook al bezig geweest om via via

[p. 149]

uit te zoeken waar Asscher in mijn zaak stond. Hoe haalt ze het in haar hoofd? Vrijdagmiddag had zij nog met Stoffelen gesproken, maar ze vertelde niet wat hij had gezegd. Vermoedelijk zal de Staat nooit instemmen met iets wat lijkt op de nvj-regeling. Druk uitoefenen door in te zetten op het verhoren van prins Bernhard zal dan noodzakelijk worden.

Eduard kwam langs. Hij bracht veel interessante katernen (wetenschap en boeken) van The New York Times mee. Voor het eerst zat zijn boven- en onderlip vol met herpesinfecties, op wel vijf plekken. Ik maakte me ongerust. Hij vertelde over de scheiding van zijn broer, waar zijn ouders kapot van zijn. Ed had Iwan Beek meegebracht, wat ik vervelend vond, maar waar niets aan te doen is. Morgen gaan ze met de trein naar Parijs. Hoe houdt hij het uit met Iwan?

4 mei 1998

Lakeman staat op het antwoordapparaat. Hij zegt dat ik beloofd had met Asscher akkoord te gaan. Hij was ontsteld omdat ik nu blijkbaar toch de voorkeur geef aan publiciteit. Volgens hem was het heel simpel: wil ik over vijf jaar door het Hof worden berecht of nu (over een half jaar) door Asscher. ‘Hier besteed ik geen seconde meer aan,’ zei hij. Ik heb Lakeman geschreven dat ik hem er graag bij heb, maar dat hij blijkbaar niet meer begrijpt waar het over gaat en dat een bemiddeling nu niet van toepassing is.

Ik sprak een uur met Peter en Ellen. Peter was gehaast en keek schrikachtig. Ik dacht aan Ellens woorden: als je eens wist wat ik weet. Hij deed of het idioot was om prins Bernhard te dagvaarden - net als Lakeman. ‘En als hij liegt,’ probeerde Peter, maar ja, dan kan je niemand meer dagvaarden. ‘Denk aan het Colijn-effect,’ zei ik tegen Peter. Ellen opperde dat Hazeu ons de niet verschenen biografie over Bernhard moest geven. Peter stelde voor dat er een gesprek met Bernhard moest komen voor hij als getuige wordt opgeroepen. ‘Dan gaan jullie naar Soestdijk,’ zei ik.

‘Nee, jij zou met hem moeten spreken.’

Ik vroeg Ellen of prinses Margriet inmiddels was opgeroepen, maar Vermeer had anders beslist, zei ze. Dus heb ik later Vermeer duidelijk gemaakt dat ik heb opgemerkt dat hij zonder overleg afspraken wijzigt. Ellen vroeg of ze morgen niet met Vermeer mee moet naar Den Hertog? Op de fiets bedacht ik me dat dit geen stom idee was, dus dat faxte ik zowel Ellen als Vermeer.

Intussen was Peter intens bezig geweest met Zuid-Afrika.

[p. 150]

Beukes had de brief gezonden waar een pagina van miste. Maar hij kreeg niets klaar, want hij moest naar Frankrijk en om 13:00 uur kwam een volgende klant.

Waarom heeft Ellen Nicolaï niet laten weten - zoals ik haar gevraagd had - dat mijn zaak met de Kamerleden geen kans heeft? Ze hebben van december tot eind april nodig gehad om Van Mierlo te zien. Van Velzen kwam er tijdens het gesprek bij om duidelijk te maken wat Den Haag wilde betalen en toen is hij waarschijnlijk vertrokken. Dus is er met Van Mierlo een ultimatum besproken. Ik heb Van Velzen vanmorgen gefaxt en dat moet iedereen glashelder zijn: alleen mijn advocaten mogen namens mij spreken, en de berekening van de nvj is uitgangspunt. Iedereen weet waar hij zich aan te houden heeft. De Kamerleden staan buitenspel.

De advocaten kregen zojuist een fax van Jurgens binnen met een verslag van wat hij bij Van Mierlo had bepleit, en met een verzoek of ik medewerking geef aan de door Jurgens geschetste procedure.¹⁶¹ Zijn fax was het gevolg van een bericht van Van Velzen op zijn antwoordapparaat. Dit zegt mij genoeg. Laat Jurgens maar faxen en wachten op een signaal van mijn advocaten. Het feit dat juist Van Velzen contact opnam met Jurgens, nadat Vermeer een afspraak met Den Hertog had gemaakt om de oproep tot getuigen van Margriet in de strijd te gooien, zegt alles. Hoe heb ik erin kunnen trappen? Jurgens, maak je borst maar nat.

Nog niet halfweg in de middag en nu ben ik al moe. Het is weer een dag waarop ik niet aan werken toekom.

Nu Doeleman. Zijn ultimatum dat ik de proceskosten voor de verloren zaak tegen de nvj moet betalen, is gemener dan de Staat.¹⁶² Hij vraagt zelfs hoe ik mijn reizen betaal! Ik heb zowel Doeleman zelf als de Raad voor de Journalistiek geschreven dat ik van hem verwacht dat hij de beweringen over mij en smaad en laster ofwel gaat onderbouwen ofwel gaat intrekken.

Antonie Kamerling was met zijn vrouw bij het reisbureau, toen ik mijn ticket ophaalde. Hij zag er goed uit. Als hij in de vs geboren was, was hij een nicht geworden.

161 Fax, kopie van brief aan P.L.G. van Velzen, d.d. 4 mei 1998.

162 Brief d.d. 4 mei 1998, van Doeleman aan Ellen Pasman.

5 mei 1998

Ik heb vanochtend eerst Vermeer een spoedfax gestuurd ter voorbereiding op zijn ontmoeting met Den Hertog. Ik heb benadrukt dat hij geen afspraken met Den Hertog op papier mag zetten over een regeling waar wij het niet mee eens zijn, maar

[p. 151]

wel hoop dat hij bij Den Hertog kan bereiken dat de Staat de berekening van de nvj uit 1991, gecorrigeerd naar de afgelopen zeven jaar, als uitgangspunt voor overleg accepteert. Verder heb ik hem ervoor gewaarschuwd zich aldaar niet kritisch over mij uit te laten, zoals hij eerder deed in het beruchte confraterneel overleg met Punt en Den Hertog.¹⁶³

Nu is het weer 10:00 uur en terwijl ik om 08:00 uur begon met werken aan de Memoires, ben ik er weer helemaal uit. Steeds dat gelazer met ‘de zaak’.

Ik heb een klacht ingediend bij de Orde van Advocaten over Doeleman. Ik wil van hen weten of Doeleman de gedragscode voor advocaten heeft geschonden door de nvj te vertegenwoordigen, terwijl iedereen wist dat zijn voormalig kantoorgenoot Ellen Pasman mij tegen de nvj zou verdedigen.

Ik zag een moeder met twee jongetjes langs de gracht lopen. De jongetjes vonden lege bierblikjes, nog van het feest van Beatrix, die ze onder toeziend oog van moeder in de gracht mieterden. Dan ben ik toch wel blij dat wij het anders leerden, zij het soms met een flinke tik.

Bernhard neemt weer het defilé in Wageningen af. Is dit de laatste keer? Pieter van Vollenhoven is erbij.

Gisteren kocht ik voor fl 2,50 bloemen, ik sneed de stelen af en zette ze in een vaas zonder water. Ik raak de kluts kwijt. Vanmorgen zag ik het pas en deed er alsnog water in. Nu zijn ze weer sterk en mooi.

Joop van Zijl en Jan Tromp nemen een voorschot op het lijsttrekkersdebat vanwege de landelijke verkiezingen op 6 mei. Tromp begint met te verklaren dat Wim Kok zal gaan winnen. Ze zullen zeker Marijnissen erbuiten laten, maar die zit wel bij nova vanavond. Dat wil ik zien. Ferry Mingelen en Witteman leiden het debat in Carré.

Ineens kwam Gino binnen. Hij zag er weer om op te eten uit: hij had een zwarte broek aan waar zijn poten zalig in uitkwamen en hij leeft in mijn laarzen, die nu lekker gebruikt lijken. Begon net het debat te kijken, maar Gino ging natuurlijk voor. Hij had behoefte te praten. Hij voelt zich depressief. Hij heeft twee banen, kan nauwelijks sparen en kreeg op een bepaald moment tranen in zijn ogen. Hij werkt zich kapot - zendt altijd eerst geld naar zijn moeder - maar heeft niet het gevoel dat hij vooruitgang boekt

163 Zie ook Memoires 1996-A.

[p. 152]

6 mei 1998

Ik heb om 08.30 uur gestemd in de school aan de Karthuizerstraat. Ik was nummer 93 op de lijst. Ik maakte Marijnissen rood en gaf het papier terug aan de drie achter de tafel. Nee, het moest in de bus. ‘Dat doet er niets toe, ik stemde Marijnissen,’ zei ik, en ze lachten zich kapot. Socialisme is de enige rationele oplossing om te overleven.

Eindelijk lag er een bericht van Vermeer, die helaas denkt nu verder te gaan met onderhandelen.¹⁶⁴ Den Hertog wil een bemiddelaar, ik niet.

Ellen had met Lubbers gesproken. Hij is het ermee eens dat een bemiddelaar teruggaan naar vier jaar geleden is. Het gaat ook volgens hem alleen nog om het bedrag. Den Hertog zei dat de Staat nog niet over geld denkt, ik wel, en dat zal ik Kok ook direct schrijven. Hij moet zijn mensen eens tot de orde roepen. Ik heb Van Velzen nog eens geschreven dat ik hem erg waardeerde vanwege de eerste documenten die hij me opstuurde, omdat hij tegen het advies van zijn collega's gewoon een wob-verzoek uitvoerde. Ik schreef onderaan de opmerking - omdat Den Hertog gisteren duidelijk heeft laten blijken dat Buitenlandse Zaken nog steeds weinig toe wil geven - hij binnenkort wel bericht zal ontvangen over de dagvaarding van Van Mierlo, Kok en Beatrix.¹⁶⁵

164 Brief d.d. 5 mei 1998. Zie bijlage 35.

165 Fax d.d. 6 mei 1998.

7 mei 1998

Ik werd gisteravond misselijk van al dat verkiezingsgelul op televisie. Kok domineerde, en als je goed keek was hij arroganter dan ooit. Dat Nederland in meerderheid links stemde, is positief, maar mede het gevolg van berichten als vandaag in de Volkskrant, dat de acht bestuurders van de ing-bank samen voor 90 miljoen gulden aan opties hebben.¹⁶⁶ Het kan niet anders, overleven kan alleen met links.

Peter Contant van Nieuwe Revu belde. Hij had me bij Catherine gezien, en wilde wat over me schrijven. Ik zei weer veel te open dat ik 750 gulden had gekregen voor die uitzending. Ik belde terug en hij beloofde het niet te noemen.

Ik heb Vermeer een fax gestuurd wat ik van zijn optreden vond, en dat ik zijn bezoek aan Den Hertog als mislukt beschouwde omdat hij geen stap verder was gekomen. Bovendien benadrukte ik dat hij absoluut niet de enige onderhandelaar namens mij kon zijn.

166 De Volkskrant, 7 mei 1998.

[p. 153]

Nu is het 11:30 uur en ik ben te onrustig om te schrijven.

Vermeer was diep gekwetst door mijn fax. Hij had Ellen een fax gestuurd dat hij zich zou terugtrekken uit mijn zaak. Ik zat bij Ellen toen hij haar belde. Ellen maande me een briefje te faxen dat ik het zo niet bedoelde en dat ik hem niet kwijt wil. Dat heb ik natuurlijk meteen gedaan. Ellen zei dat ik gelijk had, maar me te grof uitdrukte. ‘Natuurlijk moet Vermeer niet onderhandelen, te soft,’ zei Ellen. Den Hertog had hem vele veren in zijn reet gestoken. Zo gaat dat. En Lubbers had gisteren tegen Ellen gezegd dat hij niet dacht dat ik er een hoog bedrag uit zou slepen. ‘Natuurlijk,’ zei ik tegen Ellen, ‘hij heeft me zelf ooit een ton aangeboden, hij kan nu moeilijk zeggen dat ik veel zal krijgen.’ Ellen was weer helemaal als vroeger. Ik vertelde haar dat ik Doeleman had gerapporteerd bij de Orde van Advocaten.

Ellen wil toch steeds maar Jurgens een brief schrijven. Ik zei haar Jurgens te negeren. Jurgens had haar per fax gevraagd wat ze tegen mij had gezegd en Ellen, die nu in de fax aan Jurgens over O. in plaats van Willem spreekt, wil maar steeds haar eigen straatje schoonvegen. Ik zei haar dat ze daar boven moet staan. Ellen vroeg waarom ik niet ook Beatrix zou dagvaarden, of nog beter eerst prins Bernhard. Het is inderdaad een goede gedachte om eerst de prins te horen.

Ik faxte Stieven Ramdharie, Sjuul Paradijs, Bas den Hond en Smitt van Privé over mijn plannen om naast Margriet ook prins Bernhard, Wim Hazeu, en Robbert Ammerlaan op te roepen voor verhoor. Ik belde vervolgens Serge in Gent, die zich allengs meer opwond. Hij zei dat hij liever niets te maken wilde hebben met mijn zaak. Zou hij in de rikketik zitten over de consequenties van mijn artikel?

Wouter kwam precies op tijd en leende me nog eens 5.000 gulden. Hij at als een wolf. Hij zal waarschijnlijk nooit weten hoe hij me op dit moment uit het slop heeft gehaald.

8 mei 1998

10:05 uur, Arrondissementsrechtbank Den Haag

Peter van Velzen vertelde dat hij veel tijd gestoken had in het zoeken naar het curriculum vitae dat Luns van mij zou hebben, maar dat hij het niet heeft kunnen vinden. Hij sloot niet uit dat het vernietigd was. Van Velzen blijkt dus ook de man te zijn geweest die de ombudsman in Den Haag over mijn zaak aan ‘inlichtingen’ hielp.

Ellen moest lachen waarop Den Hertog meteen riep: ‘Lacht u niet mevrouw!’

[p. 154]

‘Je mag niet lachen van Den Hertog,’ zei ik tegen Ellen. Den Hertog en zijn kantoorgenoot A.G. Castermans probeerden Ellen op te naaien, maar ik stond op en zei: ‘Trap er niet in.’ Casterman was bezig zinnen van Ellen met interrupties te herformuleren, tot rechter Punt ingreep en hem terechtwees.

Maar Van Velzen was zijn geheugen op veel punten ook kwijt, punten die ik in mijn dagboek wel had opgeschreven.

Ik bracht om 13.50 uur iedereen koffie onder de woorden: ‘Namens de Sociale Dienst van Amsterdam.’ Na Van Velzen was Rik Kuethe aan de beurt. Hij had als politiek-secretaris aan de ambassade in Madrid een aankondiging van mijn bezoek aan Spanje ontvangen, waarbij ontbrak dat ik te goeder naam en faam bekendstond, maar wel dat men voorzichtigheid met mij in acht moest nemen. Van een brief van Luns uit 1964 wist hij niets.¹⁶⁷

Na de verhoren reserveerden we data voor het verhoren van Margriet en prins Bernhard. Punt was verbaasd. Vermeer denkt dat we onze hand aan het overspelen zijn. Ik vind dat allerminst. Ellen is het met me eens: het is nu alles of niets. Maar als de Staat in cassatie gaat in de zaak Margriet, duurt het anderhalf jaar, en dat blokkeert dan ook het verhoor van Bernhard. Dat wist ik dus niet, maar dat wist Vermeer. Hij verwacht dat de Staat in vertraging zal investeren, en dat er daarom een onderhandelingslijn opengehouden moet worden.

Stieven Ramdharie heb ik met veel egards behandeld. Na afloop van de verhoren hield Ramdharie een pleidooi dat we hem hadden moeten waarschuwen. Ik zei maar niets. In ieder geval vroeg hij nog het artikel uit MillenniuM te faxen, wat ik om 15:15 uur deed.

167 Zie bijlage 36.

9 mei 1998

Ramdharie kwam natuurlijk weer met een stom klein stukje op pagina negen over het oproepen van Bernhard, en het getuigenverhoor van Margriet in juni.¹⁶⁸

Ik ben de dag begonnen met een fax aan prins Bernard dat ik hem wil oproepen voor verhoor om duidelijk te krijgen dat hij persoonlijk nooit tegen een ontmoeting met mij was. Nu is de vraag: gaan prins Bernhard, Hazeu en Ammerlaan gecoördineerd liegen?

Prins Bernhard is vanmorgen met prostaatproblemen in een ziekenhuis opgenomen.

168 De Volkskrant, 9 mei 1998.

[p. 155]

10 mei 1998

Om 09:15 uur belde Peter. Ze waren naar een première geweest en hij kon weer niet slapen. Hij zei dat hij, nadat ik vertrokken was, iedere keer huilde als hij mijn yoghurt in de koelkast zag staan. Hij realiseert zich dat ik 73 word en dat hij 53 zal zijn en dat we niet meer tijd moeten verspillen aan domme ruzies. ‘Ja, niet over een kopje koffie,’ kon ik niet laten te zeggen. Hij zei dat iemand had opgebeld dat ik in hp/De Tijd over onze relatie zou hebben gesproken. Ik ontkende het, maar nu bedenk ik me dat ik in het interview (waarin Hofland voor de bijl ging) misschien wel iets heb gezegd. Hij wil in de herfst vier weken komen, alleen.

Suharto hield een toespraak op tv voordat hij naar Caïro vertrok, en sprak een vaarwel uit tegen Habibie, die nu waarneemt. Suharto was kennelijk woedend, en struikelende over zijn woorden. Er staat iets te gebeuren. Je kon goed zien wat een klootzak het is.

Ik heb Trees even gebeld dat Peter en ik lang gesproken hadden. Ze zei dat Peter haar had gezegd dat ik hem weer geschreven had. Ja, stap voor stap.

11 mei 1998

Ik schreef Kees Versteegh van nrc Handelsblad dat ik hem misschien toch als getuige wilde horen over zijn vraag aan Van Mierlo op de persconferentie in Djakarta of hij Alatas had gevraagd waarom ik geen visum had gekregen en Van Mierlo's opmerking daarna dat hij die vraag beter niet had kunnen stellen.

Ik was bij Peter en Ellen om te praten over het oproepen van Margriet, Bernhard, Eef Brouwers en anderen. Vermeer wil morgen overleggen voordat hij op vakantie gaat, maar Ellen zei dat zij dan een zitting heeft.¹⁶⁹ Peter zal naar Vermeer gaan.

Ellen kondigde aan: ‘Je kunt een deurwaarder tegemoet zien die je bezittingen betekent.’ Peter zei direct: ‘Dat is goed, dan staat de nvj helemaal voor schut.’ Ik wist niet wat ik hoorde en zei alleen: ‘Als mijn ouders dit eens wisten...’ en ik vertrok.

Thuis las ik de excellente brief van Ellen aan Doeleman,¹⁷⁰ en dacht verder na. Dit kan dus niet. Nu is de nvj de Gestapo. Ik belde Ellen en zei nooit gedacht te hebben dat ik ooit door een deurwaarder bezocht zou worden. Ze bood direct aan de 2.000 gulden te betalen maar dat wilde ik niet, want ze heeft al zoveel

169 Zie bijlage 37.

170 Zie bijlage 38.

[p. 156]

gedaan. Ze bevestigde dat Doeleman had gedreigd over acht dagen (nu over 48 uur) mijn studio te zullen laten betekenen. Ik werd woedend, en zei dat ik vond dat ik zo niet echt word verdedigd. Na veel praten garandeerde zij me voor 100 procent dat dit niet zou gebeuren. Ik vroeg of zij het nvj-bestuur de correspondentie met Doeleman wilde sturen. Dat kon zij als advocaat niet doen. Ik zei dat ze dan maar een persverklaring moest uitgeven, want er moest iets gebeuren.

12 mei 1998

Ik was te veel van slag om verder te gaan met mijn Memoires. Ik beklaagde me bij Ellen, die eerlijk was en haar excuses maakte voor wat er allemaal gebeurd was.

Mevrouw Konings (secretaris) van de Raad voor de Journalistiek had me geschreven dat ze mijn klacht over de nvj, Verploeg en Abram niet in behandeling kon nemen omdat die niet over ‘journalistieke gedragingen’ ging.¹⁷¹ De klacht over Piet Hagen had ze wel doorgestuurd. Ik heb haar geantwoord dat ik hier geen genoegen mee neem en mijn klacht handhaaf. Ik zal alleen genoegen nemen met een uitleg van de voorzitter over het besluit en denk dat er wel verschil van mening kan zijn over wat dan ‘journalistieke gedragingen’ zijn.

Ben vandaag verder tot niets gekomen, door de onrust rond de nvj en Doeleman en de reeks telefoontjes met Ellen. They drive me to drink, zoals het gezegde gaat.

Ik vergat op te schrijven dat Michael (Suriname) gisteravond twee uurtjes kwam. Ik denk dat hij een spion voor Bouterse is. Toen ik vanmiddag bij de McDonald's een ijsje kocht, kwam ik Thom Hoffman tegen, die een gesprek begon.

Ik heb per fax een beroep gedaan op Pieter Broertjes - als voorzitter van het Genootschap van Hoofdredacteuren - om te bemiddelen tussen mij en de nvj, in de hoop de deurwaarder af te wenden.¹⁷²

171 Brief d.d. 8 mei 1998.

172 Zie bijlage 39.

13 mei 1998

De beelden uit Djakarta zijn afschuwelijk. Suharto heeft steeds meer bloed aan zijn handen en ‘de wereld’ zwijgt, omdat hij een Amerikaanse uitvinding is. In Indonesië loopt de zaak nu pas goed uit de hand, terwijl Suharto op staatsbezoek in Egypte is.

Vandaag heb ik als resultaat van nachtelijk piekeren Pieter Broertjes, in overleg met Pasman en Nicolaï, een verzoek ge-

[p. 157]

stuurd of hij met mijn advocaten wil overleggen hoe hij samen met Hans Verploeg en Gerard Schuijt de impasse met Van Mierlo en Kok zou kunnen doorbreken. Ik heb meteen mijn klacht die liep tegen Pieter en de Volkskrant ingetrokken bij de Raad van Journalistiek. Ik heb hem proberen uitleggen dat ik in vrede met de nvj deze zaak wil eindigen, en dat daarom eigenlijk geen advocaten, maar journalisten dit moeten afhandelen, nu de Staat genegen is de affaire te willen afhandelen.

's Middags belde Ellen. Doeleman had laten weten dat hij ging betekenen.¹⁷³ Hij schrijft de brief van 30 maart van Ellen niet te hebben gekregen. ‘Hij liegt daarover. Ik ga hem bellen en vragen of hij gek is geworden,’ zei Ellen.

‘Niet doen Ellen, bel Peter en overleg en als Peter aanbiedt hem te bellen, laat hem het dan doen. Denk even aan mijn zaak en niet aan je persoonlijke vete.’¹⁷⁴

Ik heb met Ellen verder het idee besproken om Gerard Schuijt, Pieter Broertjes en Hans Verploeg te vragen een regeling met de Staat uit te werken, in plaats van verder met de messen op tafel de zaak door advocaten te laten uitvechten.

Dito belde. Susanto Suprapto zit in Zürich in de bak, de zoon van de djaksa,¹⁷⁵ en hij werd gepakt omdat hij geen visum had. ‘Als hij wordt teruggestuurd, dan wordt hij vermoord,’ zei Dito.

Ik probeerde Pak Kadarisman te bereiken. Mevrouw Suhardi zou Pak Kadarisman in de auto vertellen over de penibele situatie van Suprapto in de gevangenis in Zürich. Met deze toezegging belde ik Dito terug. Dat is alles wat ik kan doen.

Peter gaat inderdaad Doeleman bellen en zeggen dat Ellen garant staat voor 2.000 gulden.

173 Brief d.d. 12 mei 1998.

174 Redactie: Doeleman vermeldt in zijn brief van 12 mei dat hij de brief van 30 maart waaraan Pasman in haar brief van 8 mei refereert, niet heeft kunnen vinden. Verderop geeft hij aan dat hij 30 maart een brief schreef aan Pasman, waarop zij per brief op 31 maart heeft gereageerd. Ellen Pasman heeft in haar brief per abuis de datering van de brief van Doeleman genoteerd, en niet 31 maart, de datering van haar antwoord. De verdenking van de leugen van Doeleman dat hij de brief niet kon vinden, is gebaseerd op een vergissing van Pasman. De brief waar het over moet gaan, is die van 31 maart.

175 Indonesische officier van justitie.

17:30 uur

De situatie in Indonesië loopt uit op een burgeroorlog. Suharto komt eerder terug. Weer een student vermoord, als het niet meer dan een is. Maar eindelijk laat het Indonesische volk zien hoe woedend het is. Het duurde 32 jaar voor ze begrepen wat Suharto echt representeert.

[p. 158]

Paul de Ridder vond het idee Broertjes, Schuijt en Verploeg behalve een bijzondere zet, ook een zeer verrassend team. En dat is het ook.

14 mei 1998

Suharto is gepiept. Hij zou gezegd hebben te zullen aftreden. Dat had hij eerder moeten bedenken. Hij behoort voor de rechter (voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag zelfs) als het afdoende gebeurt, maar het Indo kassian¹⁷⁶ zal wel weer meespelen.

Ellen speelt kiekeboe over het oproepen van Bernhard en Margriet. Ik moet er wat aan gaan doen.

Ik heb Ellen dus een stevige fax gestuurd dat ik er een groeiende onzekerheid ontwikkel over afspraken die ik met haar maak. Ook Paul de Ridder heb ik het getreuzel bij het oproepen van Bernhard en Margriet uit de doeken gedaan.¹⁷⁷

De chaos in Indonesië is compleet. Het is het einde van Suharto. We beleven het dus toch, godzijdank.

Leuntje, de echtgenote van Douwe Spil, belde vanuit Djakarta. Ze dachten veel aan mij. ‘Jij hebt in alles gelijk gekregen. Ik lees je brochures.’ Douwe was in een regen van stenen terechtgekomen, Bas was bij een vriendje ondergedoken. Op televisie niets, alleen op cnn. De familie Suharto zou gevlucht zijn. Dat geloof ik niet.

Buitenhof stond op het antwoordapparaat. Even later belden ze weer. Ze wilden al mijn Indonesische contacten hebben! Fuck them! Ik gaf ze het nummer van Wertheim.

Dito belde een aantal keren, hij was opgewonden. Hij was op weg met de jonge Suprapto die in Zürich vrij was gelaten.

De faxen naar Margriet en Bernhard zijn eindelijk verzonden door Ellen. ‘Als Peter het wist,’ zei ze, ‘want hij is bang.’

‘Waar zijn jullie bang voor, ze bijten niet.’

Wim Hazeu is niet in Nederland, maar het adres van Robbert Ammerlaan is doorgegeven.

Stieven Ramdharie belde met Ellen. Ze vinden het bij de Volkskrant idioot wat de nvj tegen mij onderneemt. Hij wilde weten of de deurwaarder al is geweest.

176 Nederlands-Indische uitdrukking voor medelijden.

177 Zie bijlage 40.

15 mei 1998

Suharto is terug in Indonesië, Djakarta lijkt rustig. Hoe is dat mogelijk? Ik werd kort geïnterviewd door Business Update, en zei dat Suharto met een paar dagen of een week weg zou zijn.

[p. 159]

Toen ik het zei dacht ik: te optimistisch. Later vertelde de Leidse docent Coen Holtzappel dat Alatas had gezegd als oude wijze man op de achtergrond te willen blijven, het leger stond paraat. Ik vond hem maar een slappe kletskous. Hij wilde zijn vingers niet branden.

Suharto heeft bij thuiskomst opdracht gegeven om op te treden.

Ik sprak ook een kwartiertje op de radio over de misdadige houding van Nederland ten opzichte van Suriname, waar de presentator gauw overheen probeerde te praten, maar daar trapte ik niet in, en het dertig jaar financieren van de fascistische politiestaat van Suharto.

Aart van der Want moet weg bij vnu en wordt op subtiele manieren weggepest, nadat zijn bazen van baan wisselden zeiden de nieuwe heren: ‘We kennen je niet.’

16 mei 1998

Casper belde, op weg terug van een golfwedstrijd in Luxemburg. Toen ik de zaak rond de biografie van Bernhard uitlegde, en dit in mijn proces tegen de Staat ging gebruiken, benadrukte hij dat ik voorzichtig moest zijn op de fiets.

Het is rustig in Indonesië, althans in Djakarta, door de overweldigende aanwezigheid van het leger met pantserwagens.

Ik heb gezellig met Casper in een Italiaans restaurant gegeten. Ik moet altijd eerst even aan hem wennen. Hij geeft op 4 juli een feest voor 100 man, en heeft Hilversumse cateraars ingehuurd voor Indonesisch eten. Hoe haal je het in je hoofd? Hij heeft nog steeds niet door waar het leven om draait. Wie doet zulke idiote dingen om te bewijzen, ja, om wat te bewijzen? Ik zei niets, maar dacht: hij is toch veranderd.

17 mei 1998

Nu zijn er 500 doden in Djakarta en 1.000 mensen gearresteerd. Suharto gaat gewoon op de oude voet verder, met zijn zieke geest. Het Westen en de vs zwijgen. Het zegt alles. De klootzak is hun eigen creatie.

Ik kan niet wachten een boek te gaan schrijven over mijn jaren op De Horst. Ik zou het ‘Toen’ kunnen noemen, of ‘Er was eens’.

Intussen heb ik in het dagboek 10 juni 1988 bereikt, waar ik alleen met Peter was.

Ik heb Gino een briefje gebracht om mijn videorecorder die hij leende terug te komen brengen. Het is altijd hetzelfde.

Ik heb heerlijk zitten corrigeren. Het eerste deel van 1988 is

[p. 160]

bijna gereed. Soms zinkt de moed me in de schoenen om verder te gaan.

Buitenhof begint met Indonesië. Suharto zou Wiranto hebben weggestuurd. Als hij weg is, zal de situatie erger worden. Bung Karno ging ten onder toen hij weigerde om in de weg te staan, opstootjes te veroorzaken of mensenrechten te schenden, maar Suharto met zijn gekke en moordzieke manier van denken, houdt vast aan de macht en is klaar om zelfs een burgeroorlog te veroorzaken, wat Bapak weigerde te doen. Maar de gevolgen van het uiteenvallen van de politiestaat zullen niet mis zijn. Wie benijdt hen die deze klootzak volgen?

Ik was een uur in Adonis. Het was deze keer goddelijk en ik maakte een nummer. Het barstte van de jonge opwindende jongens - een ging zeer met me tekeer, beet, sloeg en kwam steeds terug. Hij had een lekker lijf, zoog me en toen ik eindelijk zei: ‘Not bad for a guy of 73,’ antwoordde hij: ‘I thought you were born in '73.’ Uiteindelijk kwam een heel lekkere blonde kerel met een klein pikkie - als hij vijf centimeter was, was het veel - die voelde, herkende en zoog. Toen kwam ik. Het blijft heel vreemd dat het onzichtbaar verdwijnt. Ruim een uur uit en thuis. Nu ga ik nog wat werken.

Ik had willen vasten, maar bereidde alsnog een stukje vis, met rijst en sla; heerlijk.

Requiem van Fauré, die prachtige stemmen - ook van de kinderen - waar broer Hendrik om heel andere redenen van zou genieten. Even een verademing.

18 mei 1998

Zeer opgewonden telefoontje van Ellen. Er was een nieuwe brief van Doeleman gekomen.¹⁷⁸ Doeleman was opgebeld door een journalist, die hem gezegd had dat hij vernomen had dat Doeleman mijn boeken per opbod wilde gaan verkopen. Roerende zaken zal Doeleman erbuiten laten, schreef hij Ellen als reactie op de jounalistieke interventie, maar hij wil wel dat zij het bedrag op korte termijn voorschiet.¹⁷⁹ Ik zal Broertjes faxen om hem te bedanken, want ik vermoed dat de journalist waar Doeleman het over had, van de Volkskrant was.

Om half een sprak ik telefonisch een kwartier met Pieter Broertjes. Hij haatte mij, hij wilde me vermoorden, en nu de zaak Margriet opnieuw ging spelen ‘gaat dat mij mijn carrière kosten,’ aldus Pieter. Hij wilde weten wat ik nu weer wilde. Ik zei dat ik wil dat hij met Schuijt en Verploeg de zaak gaat re-

178 Brief d.d. 14 mei 1998.

179 Brief d.d. 14 mei 1998.

[p. 161]

gelen. Ik blijf trouw, maar eerlijk. Pieter zei dat ik onmogelijk was, maar zei ook ‘je moest eens weten wat ik allemaal voor je doe.’ Broertjes zei dat hij niemand kende die zo selfish was als ik. ‘Sorry, maar ik ben niet selfish. Ik deel alles met iedereen, je bedoelt self-centered en dat mag waar zijn, want dat zou je er wel van worden.’ Hij gaat morgen het bestuur van het Genootschap van Hoofdredacteuren raadplegen. Ik heb vervolgens in een fax nog eens uiteengezet hoe het zou moeten.

Intussen hebben zowel Jurgens als Stoffelen naar Ellen gebeld, alsof ze wilden weten of we nog verder gingen onderhandelen: Fuck them. Never. Betalen is nu het parool, want ik zet de Staat klem. De op last van Beatrix niet door Wim Hazeu gepubliceerde biografie van prins Bernhard wordt nu cruciaal. Het is nu menens, we hebben lang genoeg gehoopt op redelijkheid. Ellen denkt dat Bernhard razend zal zijn.

Door al het gedoe met Broertjes en Bernhards biografie kom ik weer niet tot geconcentreerd werken. Maar misschien komt er nu beweging in de zaak en dan is het door niemand anders (laat staan door de advocaten en de nvj) dan door mij bedacht. Eind van de middag sprak ik de advocaten. Peter Nicolaï zat een beetje te praten alsof hij de stunt met de biografie van Bernhard had aangemoedigd. Ik zei: ‘Peter, ik heb gewoon in mijn studio van 6 bij 6 opgetypt wat er gebeurd is. Vervolgens heb ik het verhaal aangeboden aan hp/De Tijd en De Groene Amsterdammer en heb afgewacht tot uiteindelijk Joris Abeling het in MilleniuM publiceerde.’ Peter vond het een sterke tactiek, maar ik ben blij dat ik het allemaal zelf bedacht had en Ellen bereid had gevonden me te steunen. Noch Vermeer, noch Nicolaï zou er ook maar iets mee gedaan hebben.

Ellen was verbaasd dat Broertjes gezegd had dat zelfs zijn positie op het spel stond.

Peter vond het erbij betrekken van Verploeg heel sterk. Peter zei dat Verploeg constant tegen mensen zegt dat ik nooit een cent zal krijgen, wat lullig is, maar als ik hem zie vind ik hem een stakker, er zit niet meer in. Nu Margriet voor gaat komen, vinden Ellen en Peter het drietal juist erg sterk, want Broertjes heeft er alle belang bij deze affaire weg te werken. Maar, zei Peter, dat hoe ik nu Den Haag aan het aanpakken ben, o.a. met de verboden biografie, als chantage kan worden uitgelegd. ‘Waarom,’ reageerde Ellen, ‘Hij zoekt gewoon de waarheid.’ Afgesproken dat de afwikkeling van een mogelijke regeling bij hen ligt.

De Wijkerslooth heeft bevestigd dat prinses Margriet op 16 juni gehoord kan worden en dat hij haar als raadsman bij zal

[p. 162]

staan.¹⁸⁰ Ellen opperde De Wijkerslooth aan te pakken, omdat hij van hetzelfde kantoor is als Den Hertog. Ze haalde de gedragscode van advocaten erbij en er ontstond een discussie tussen Peter en Ellen, met als conclusie dat het een optie was. Ze ging bezwaar maken. Ik faxte Ellens brief hierover later op de dag naar Ramdharie.

Karina belde over een idioot stukje in The New York Times. Ze wil de schrijver ervan aanvechten. Ik vroeg haar het artikel en haar reactie te faxen. Ze zei dat ze Alatas op haar laatste reis naar Djakarta bij een dinertje ontmoet had en dat hij haar vertelde dat hij en ik al 30 jaar brieven uitwisselen. Ze vertelde Alatas over mijn operatie, maar toen ik daar op inging en tegen Karina zei: ‘They served part of my prostate off,’ deed ze gechoqueerd, alsof je dat niet tegen een vrouw kan vertellen. Waarom niet?

Het is nu elf dagen mooi weer, nog een dag en dan is het klaar. Het gebeurde twee keer eerder deze eeuw.

Luister voor het eerst in vele jaren weer naar de langspeelplaat met het pianokwartet van Fauré, gekregen van Jim Carmichael, mijn oude Yale-vriend, die alweer zo lang dood is. De langspeelplaat kraakt zo erg en het geluid is zo slecht, dat ik hem af moet zetten. Maar ik ken werkelijk iedere noot. Wel een aanmoediging om weer cello te gaan spelen. De andere kant, kwartet nummer twee, is beter.

Karina belde rond 01.30 uur (ik vergat de telefoon eruit te trekken en ik kon na het tweede gesprek urenlang niet slapen). Ze had al een brief aan The New York Times gezonden. Dat is te vlug.

180 Brief d.d. 18 mei 1998.

19 mei 1998

Ik was om 07:45 uur bij de tandarts. Ik ben kapot vandaag.

Ik faxte vanmorgen Broertjes om de afspraak die ik met Nicolaï en Pasman gisteren maakte te benadrukken. Namelijk dat Broertjes, Verploeg en Schuijt alleen Kok moeten zien te overtuigen dat een regeling voor 16 juni mogelijk is, maar dat de afwikkeling van die regeling volledig bij Nicolaï en Pasman blijft.

Vanmiddag belde Ellen, altijd weer in paniek, ze was juist terug uit Den Haag. Doeleman heeft nu geschreven dat hij mijn minimumuitkering via de gemeente in beslag wilde laten nemen.¹⁸¹ Ik vroeg wat Ellen ervan dacht. ‘Dan laten ze bijvoorbeeld 70 gulden afhouden.’ Ik zei dat ik Peter wilde raadple-

181 Brief d.d. 18 mei 1998.

[p. 163]

gen. Ze belde terug en zei dat ze Peter had gebeld, maar die wilde er niet met mij over praten. Peter vond dat Ellen de 2.000 moest betalen, want zij had me immers verzekerd dat er niets zou gebeuren. Maar ik wil niet dat ze dit ook nog gaat betalen. Ze vroeg ook of ze Ramdharie moest informeren, maar ik maakte duidelijk dat dat niet haar taak is. Nu Verploeg via Doeleman niet stopt met klieren, kan hij natuurlijk niet met Broertjes en Schuijt naar Kok, dus stuurde ik Broertjes nog een fax om hem dat duidelijk te maken.

Maar ik hoor, na het gesprek van gisteren, nog steeds niets van hem. Ontspannen blijven is het parool. Helaas kookt Ellen voortdurend over. Ik word van haar soms hartstikke gek, à la Röell.

Kees Versteegh heeft ontkend dat Van Mierlo na de persconferentie kwam zeggen dat hij zijn vraag niet had mogen stellen. Gelogen dus: voor zijn baan. Ze zijn allemaal hetzelfde.¹⁸²

Ellen had er zeer de schurft over in dat ik niet mee was gegaan naar het verhoor van Versteegh, maar dan had zij het maar beter moeten regelen. Rechter Punt was weer heel vervelend geweest en Den Hertog had gezegd dat het niet zeker was dat Bernhard zal komen. Interessant.

Waarom zou Ellen toch ontkennen dat haar gedonder met Den Hertog en Doeleman (waar ik haar overigens gelijk in geef) geen ‘winstpunt’ voor mijn zaak is, en dat het zelfs extra tegenwind veroorzaakt? Ze wilde me meteen een brief schrijven, want dat was niet zo. Ik zei: ‘Stop writing, stop telephoning, I told you 100 times.’ Toen zei ze: ‘Ik heb Doeleman om 48 uur bedenktijd gevraagd en meteen een paar fijne zinnetjes toegevoegd.’ Dat is waar ik afhaakte, ze regelt haar eigen shit terwijl ze met mijn zaak werkt - het is verdomme gewoon een feit. De andere ellende is dat ze Story weer had gebeld. Ik zei haar voor de 100ste keer dat ze niet moest bellen, maar die dingen altijd op papier moet doen.

Ik ben ontzettend bang dat Suharto's stunt, het uitschrijven van verkiezingen en daarbij aftreden, verwarring zaait in dat land en de demonstratie van morgen een ramp zal worden. In Soerabaja reden legertrucks op mensen in die de straat blokkeerden, er vielen 90 gewonden.

182 Zie bijlage 41.

20 mei 1998

Suharto's vieze truc heeft voor de zoveelste keer gewerkt. Er zijn demonstraties, maar niet massaal, uit angst voor bloedver-

[p. 164]

gieten. Dus het schieten heeft weer zijn vruchten afgeworpen. Het is niet te geloven dat ze er weer ingetrapt zijn. Hij heeft de stad laten afsluiten door 15.000 soldaten. En zelfs Rais heeft gisteravond ook nog opgeroepen niet te demonstreren uit angst voor kogels. Dat is dus nu weer de enige manier waarop deze klootzak in het zadel kan blijven. Een glimlach op tv van: ik ga weg, niets aan de hand, en dan bij iedereen verdeeldheid zaaien, en met het leger aan de macht blijven om te laten zien wat voor macho hij is. Nu zijn de studenten bij het parlementsgebouw op zichzelf aangewezen en in de steek gelaten. Toch zal Suharto uiteindelijk alleen maar dieper vallen. De man is gehaat. Niets is opgelost. De roepia zal verder dalen, de tekorten en de werkeloosheid zullen verder toenemen.

Maar vanmiddag blijkt uit rechtstreekse beelden uit Djakarta dat Suharto allerminst heeft gewonnen. Indonesië is nu echt razend en ze gaan eindelijk door. Parlementsvoorzitter Harmoko heeft Suharto tot vrijdag een ultimatum gesteld om af te treden.

Vandaag belde nova opnieuw en stelde allerlei vragen over de studenten en ik trok vergelijkingen tussen 1945, 1965 en 1998, ook wat de rol van de studenten betrof. Het is ook ironisch dat Suharto in 1965 de studenten bewerkte met leugens om aan de macht te komen, en nu zijn het de kinderen van die studenten die de klootzak neerhalen. Suharto laat 140 miljard aan schuld na. Sukarno in 1965 twee miljard, waar schande van werd gesproken.

De dochter van Paul is weer ziek, hij is al naar huis. Alleen André was op kantoor. Zijn ze nog uitgever?

Frank Heckman wandelde binnen. Hij zag er prima uit: slank en aantrekkelijk. Het gaat goed met hem.

Ellen belde dat ze uit hun kantoor kunnen worden gezet. Ze hebben verbouwwerkzaamheden laten stoppen, maar die zaak hebben ze blijkbaar verloren. Ellen vertelde ook dat haar man Tom afgelopen november erg ziek was geworden, maar daar vroeg ik verder niet op door. Ze heeft ook een tweede hypotheek op haar huis genomen.

Ik ging laat de stad in. Even naar Adonis, toen de hoerensteeg. Een jongen, een jonge acteur, zei dat hij enorm respecteerde wat ik doe in de zaak tegen Den Haag. Er gaat geen dag meer voorbij of ik word op straat aangesproken.

21 mei 1998

Suharto is weg. Habibie is hem opgevolgd. Het leger zal de expresident en zijn familie beschermen. Henk Schulte Nordholt zegt dat de studenten het niet zullen opgeven omdat Habibie

[p. 165]

een Suhartoman is. Forbes zette Suharto op de vierde plaats met een vermogen van 34 miljard dollar in de lijst van rijkste mensen. Hij is nu weg onder druk van de straat, het parlement en het buitenland.

De zogenaamde geschiedkundige overzichten van de nos - en ook cnn - zijn wat Zairin Zain ooit noemde ‘ongeveer verslagen’, zeer onnauwkeurig en zeer incorrect. Grote vreugde op straat in Djakarta trouwens. cnn zegt dat Suharto een man met mystieke krachten was, die rust en voorspoed bracht. Te idioot voor woorden. Hij bracht rust met kogels en fascisme. Wat wel goed is, is dat cnn zegt dat Habibie eerder botste met het leger, omdat hij de oude ddr-vloot heeft opkocht (wat waar is). Dewi zegt op cnn dat Wiranto en Habibie keuzes van Suharto zijn, dus dat het uiteindelijk nog steeds zijn regering is. Dewi heeft helemaal gelijk.

Ik heb de eindredacteur van rtl voor Max Westerman het adres van Dewi en Karina gegeven en deed hetzelfde bij nova. Bij nova wisten ze nog wie Dewi was, maar bij rtl hadden ze geen idee, ze zijn te jong.

Het oordeel van Albright heeft dus de doorslag gegeven voor de oude man: zijn scheppers en eerste supporters lieten hem vallen als een baksteen.

De oorlog met Beatrix is nu frontaal begonnen. Ik heb haar een fax gestuurd dat nu Suharto het veld heeft geruimd, voor haar de tijd is gekomen om de waarheid te vertellen over de weigering van mijn visum voor Indonesië. Ik heb haar ingelicht dat ze binnenkort een oproep kan verwachten om te komen getuigen.¹⁸³ Het is voor mij duidelijk: zij voorkwam dat ik naar Djakarta ging. Mijn fax is overduidelijk.

Hans Jaap Melissen van de Wereldomroep kwam een uur en vijftien minuten langs. Een deel van ons gesprek ging over Suharto. Ik vertelde hem op tape ook over mijn plan om Beatrix aan te vallen en haar op te roepen om te getuigen dat zij het was die niet wilde dat ik naar Djakarta ging.

Ik belde hierna Peter Nicolaï en bereidde hem voorzichtig voor op het dagvaarden van Beatrix. Ik trok de vergelijking met de affaire rondom ambassadeur Röell, waarin de koningin druk op Van Mierlo had uitgeoefend om deze ambassadeur versneld terug te roepen. In dat licht bezien was ingrijpen van de koningin voor wat betreft mijn visum voor Djakarta tijdens haar staatsbezoek ‘dynamiet’.

Het programma Business Update van rtl5, belde opnieuw of ik

183 Zie bijlage 42.

[p. 166]

iemand weet, of zelf wilde komen. Ik benadrukte er niet om te zitten springen, maar ja, ik zal komen.

Max Westerman belde en stelde de tip van Dewi zeer op prijs en ik gaf hem een nieuw nummer. Hij wist niet dat zij al op cnn was geweest. Karina was niet bekend genoeg zei hij, wat me van hem tegenviel.

Maar ik zei toch tegen hem dat ik trots was op wat hij als exleerling deed, wat hij zelf ook zei enigszins te zijn geweest.¹⁸⁴ Douwe en Leuntje Spil belden. Ze gingen op reis naar Rome. Douwe had een mannetje binnen het Indonesische parlement, die hem had gezegd dat de tanks van Wiranto en de elite-eenheid Kostrad tegenover elkaar hadden gestaan.

Karina belde zojuist zeer uitvoerig. Ze had Mega per fax ‘in sharp tones’ gevraagd waarom ze op de achtergrond was gebleven. Ik legde haar uit dat er misschien een driemanschap komt om een overgang naar een burgerregering te organiseren en dat ze dan zomaar Megawati als overgangspresident zouden kunnen aanstellen. Ze wist niet dat Dewi op cnn was geweest, en ze lachte toen ik zei: ‘I was watching cnn all the time when Merdeka Palace came in sight, waiting for Dewi to rush up the stairs with a kitchen knife, to slit Suharto's throat.’

‘We celebrate when you come,’ zei ze. Ze stelde ook voor om nog niet naar Djakarta te gaan ‘because they might not leave you alone.’

's Avonds belde Hans Jaap Melissen dat het oproepen van Beatrix al op teletekst staat. De beer is los. Het is hun eigen schuld. Om 21.00 uur stuurde ik drie faxen: naar het anp, Broertjes en Melissen.

Het ging allemaal prima bij rtl5. Ze zeiden er dat Max Westerman inderdaad Dewi heeft gefilmd, en dat het gesprek morgen om 12:30 uur zal worden uitgezonden.

's Nachts op TalkRadio heb ik meteen de toon gezet. De brief aan Beatrix die ik vandaag verstuurd had was niet in diplomatieke taal, niet zoals je een majesteit aanspreekt, was het verwijt van de interviewer. Misschien niet, maar die dagen zijn voorbij, repliceerde ik. De jongen (28) bond in en het gesprek verliep verder prima.

184 Op 15 mei 1977 ontmoette ik Max Westerman (zie ook Memoires 1976-1977). Hij was toen een jonge rechtenstudent van negentien jaar die de journalistiek in wilde.

22 mei 1998

Ik was van de week bij at5 waar Ton van Royen een gesprek met me opnam. Hij eindigde met: ‘Wat zou u doen als u president was?’ Eerst kletste ik wat in het rond, maar toen zei ik:

[p. 167]

Suharto oppakken, berechten en tegen de muur zetten. Die man heeft zoveel doden op zijn geweten en ‘doodvonnissen’ getekend, de man verdient de kogel. Ton citeerde Hans van Mierlo, namelijk dat Suharto ook grote verdiensten had geleverd. Ik probeerde hem duidelijk te maken dat Van Mierlo de laatste was om iets zinnigs over Indonesië te zeggen, en dat ik het liefst Van Mierlo op zijn bek had willen timmeren toen ik hem dat hoorde zeggen. Maar dat halen ze er vast uit.

The shit still must hit the fan. Ik ben er al sinds lange tijd van overtuigd dat de hele wereld leeft in een denkbeeldig paradijs dat voor eeuwig zal bestaan. Dat kan niet. Amerika - de nummer één monopoliespeler in de wereld - zal de voornaamste reden zijn dat we uiteindelijk allemaal ten onder gaan.

De redactionele stukken vandaag in De Telegraaf en de Volkskrant zijn weer beroerd. De Telegraaf heeft het over ‘de vele fouten’ van het regime, en de Volkskrant noemt de balans van dertig jaar Suharto in hoofdzaak negatief om vervolgens op te sommen wat hij allemaal goed heeft gedaan.

In wat een onbeschrijflijke bende ontaardt de zaak Bouterse! Nu heeft het Openbaar Ministerie de namen van twee anonieme getuigen tegen Bouterse per ongeluk laten staan in de dossiers die aan de verdachten in de drugszaak zijn gegeven. Daar komt bij dat officier van justitie Evert Harderwijk de afspraak heeft gemaakt met een anonieme getuige dat hij korting krijgt op de straf die hij nu uitzit, als hij een verklaring aflegt die ‘zakelijk overeenkomt’ met wat hij eerder tegen de politie heeft gezegd.¹⁸⁵ Dat kan allemaal maar. Verschrikkelijk.

185 NRC Handelsblad, 22 mei 1998.

19:00 uur

Ton van Royen heeft ons gesprek keurig intact gelaten, en de passage dat ik Van Mierlo voor zijn geklets over Indonesië een klap op zijn bek zou willen geven erin gelaten. Het geeft voldoening om me te realiseren dat ik sinds 1970 mijn mening over Suharto nooit heb behoeven bij te stellen. Het filmpje is eigenlijk heel aardig geworden. Zal het opvragen, met een extra voor Peter.

Dewi gaf een uitstekend interview en beschuldigde Nederland ervan de klootzak altijd geholpen te hebben. Nederland zou zich schuldig moeten voelen en Suharto hoort voor het Internationale Strafhof in Den Haag. Perfect. Zij zegt ook dat hij gewoon doorgaat achter de schermen. Zoals Dewi zei: ‘He will never give up.’ Hij trekt aan de touwtjes vanuit zijn boer-

[p. 168]

derij. Er zal druk verkeer zijn tussen hem en Habibie, de marionet.

23 mei 1998

De dame bij de groenteboer zei vanmorgen: ‘U hebt het op at5 heel helder uiteengezet.’ Ik vergat in mijn brief aan Dewi, die ik zojuist postte, te schrijven dat ik mijn interview op at5 eindigde met dat Suharto de kogel verdient. Denk je dat er één journalist is die dit schrijft of zegt? Dat kan immers niet in dit vrije, democratische en bespottelijke land.

Toch, als ik nu de blije smoelen van de krantenjongens in Djakarta zie, dan denk ik aan dezelfde plaatjes uit de jaren zestig van hoe blij ze waren dat Bung Karno vertrok.

Eindelijk is het eerste deel van 1988 gereed. Alleen de foto's nog. Al het gelazer met het proces vertraagt me steeds.

Nicolaï heeft mijn fax aan Beatrix gelezen. Hij belde er twee keer over.

Ik belde Peter even. Hij had opnieuw geen brief ontvangen, terwijl ik hem nu toch al weer vijftien keer heb geschreven. Hij heeft me beloofd maandag met de chef van het postkantoor te gaan praten. Ik las hem de brief van 3 juli 1988 voor, en hij moest zeer lachen. Toen ik omkeek, zag ik dat ik opnieuw op tv was bij at5, dus heb nog eens gekeken. Het is aardig, maar had beter gekund. Wat toch wel doorkwam denk ik, is dat je Van Mierlo en Pronk niets over Indonesië moet vragen, want ze kunnen er niets over zeggen, afgezien van het feit dat ze niet weten waar het over gaat.

Ik las het proces verbaal van het verhoor van Kees Versteegh nog eens. Hij kon het zich niet permitteren om de tweede helft onder ede te bevestigen, het zou hem zijn baan hebben gekost. Ik realiseer me nu nog nooit zo helder in de hele procedure sinds 1991, dat dit voor bijna alle getuigen geldt die ik vraag te getuigen. En nu Beatrix. Dat is de stand van Nederland anno 1998. Ze noemen het een samenleving gebaseerd op gerechtigheid, vrijheid en de wet. Het is bijna vermakelijk, maar het is absurd.

24 mei 1998

Ik schreef Sukma een briefje om te laten weten dat ik aan haar denk en aan alle vrijheidsstrijders en studenten in Indonesië.

Weer 24 uur de telefoon eruit. Het compleet maken van het eerste manuscript van 1988 met bijlagen en foto's neemt nog veel tijd in beslag. Heb echt non-stop gewerkt deze zondag, de dag dat de basis voor mijn leven werd gelegd: vandaag is de trouwdag van mijn ouders

[p. 169]

Die show van Groenteman - ze zit nu te eten, met een wijntje - in een zaal vol publiek met een groep plaatselijke ‘groten’ is totaal irrelevant geklets in de ruimte, waar de moderne televisiekijker op wordt vergast.¹⁸⁶ Simon Vinkenoog zit te vertellen hoe goed hij soep kan maken...

Ik heb bijna twaalf uur gewerkt en laat de telefoon er nog tot morgen uit. Ik bereikte 9 juli 1988. Nu nog even de hort op, want ik moet er even uit.

186 Redactie: Oltmans kijkt naar een uitzending van De Plantage, een praatprogramma over kunst en cultuur, uitgezonden door de VPRO. Centraal stond de 70ste verjaardag van Simon Vinkenoog.

25 mei 1998

Ik liet voor Gino een bericht achter op zijn antwoordapparaat dat ik mijn videorecorder terug wilde.

Ellen belde. Peter Nicolaï wil geen advies inzake een regelings-voorstel aan Rogier Duk, advocaat bij Brauw, Blackstone en Westbroek, vragen en de afspraak die we morgen met de man hebben afzeggen omdat mijn nieuwe actie iedere regeling zal verhinderen. Waarom is die man toch zo schijterig? Het is een excuus om mijn actie rond het dagvaarden van Beatrix af te keuren. Ellen reageerde duidelijk: ‘Duk is nu zelfs meer nodig dan ooit.’ Terecht. Zij had mijn brief aan Beatrix uitstekend gevonden. Ellen zei letterlijk: ‘Peter zal niet rusten voor hij zal kunnen zeggen dat hij de zaak gewonnen heeft.’ Ze heeft daar gelijk in, terwijl Peter de helft van de tijd niet te vinden is. Zij is degene die het allemaal heeft gedaan.

Johan Struwe noemde mijn brief aan Beatrix ‘een les in menselijkheid’. Het manuscript voor het eerste deel van 1988 moest in drie delen gebonden worden. Het zal echt voldoening opleveren als ik deze delen op het schap zal kunnen zetten.

Toen ik thuiskwam, zat Gino in mijn stoel. Hij bracht de videorecorder terug en had een gezwollen arm in een zwachtel. Hij was zaterdagnacht dronken, en was in gevecht met Cynthia geraakt. Hij had haar er uitgesmeten. Toen ze op straat zat te huilen, werd ze aangesproken door twee jongens, waarop Gino naar buiten stormde, en ze allebei tegen de grond sloeg. Jammer. We lagen op bed, hij beet in mijn nek en sprak over zijn droom om in Peru voor zichzelf te beginnen.

Pieter Broertjes belde. De zeven heren van het Genootschapsbestuur hadden gezegd niets te willen doen. ‘Oltmans is gek en doe niets,’ hadden ze gezegd. ‘Maar ik word in je brief genoemd, ik ben tenslotte de baas,’ vervolgde Pieter - hij klonk net als Eef Brouwers - ‘wat wil je dat ik doe, de nvj bellen?’

[p. 170]

‘Nee, nee,’ zei ik, ‘Nicolaï en Pasman behartigen mijn belangen, dus zoals ik je al dikwijls vroeg, praat eerst met hen.’

Ik belde snel Peter Nicolaï die zei Broertjes te zullen telefoneren. Misschien had ik op Ellen moeten wachten, maar goed, veel kwaad kan Peter niet doen. Het ergste zou zijn als Peter Ellen afvalt tegenover Broertjes, waartoe hij in staat is.

Peter belde een uur later terug en zei dat Broertjes niet achter mij stond, en zelfs zeer ongunstig over mij sprak. Verploeg had tegen Broertjes al gezegd: ‘Trap er niet in.’ Moet je nagaan! ‘Er was niemand meer, had Broertjes gezegd, die het voor me wilde opnemen, (ik zal ze nogmaals de 42 sturen), en Peter zei dat Broertjes heel erg nerveus was. Maar Peter heeft wel een afspraak gemaakt met Pieter, morgen.

26 mei 1998

Vandaag was ik op kantoor bij Ellen Pasman en Peter Nicolaï. Rogier Duk zou een oriënterend bezoek afleggen in verband met zijn mogelijke adviserende rol. Maar eerst sprak ik even met Ellen alleen.

Ellen had via Frieda Mulisch (zogenaamd bij toeval) Van Mierlo ontmoet en verdomd, ze hebben zelfs vrij uitvoerig gesproken. Ellen was met Frieda in Le Garage gaan eten waar Frieda's vader Harry zijn zogenaamde Herenclub ontving.¹⁸⁷ Van Mierlo zei haar dat hij een brief die Ellen voor hem aan de drie Kamerleden had meegegeven niet kende. Ze denkt voor de zoveelste keer dat ze met Van Mierlo in acht weken nog iets kan bereiken, maar dat is natuurlijk onzin.¹⁸⁸

Rogier Duk bleek een wat slonzige, scherpzinnige baas, die interessante dingen zei, zoals over de achterbakse methode om Beatrix' wens dat ik niet mee zou gaan naar Indonesië, te regelen door Djakarta mijn visum te laten weigeren.

Rechter Punt was advocaat geweest op het kantoor van Duk. Peter vroeg Duk of hij het beruchte document van ambassadeur David Louw in moest dienen, omdat hij het gevoel had dat de handtekening geforceerd was.¹⁸⁹ Duk zei: ‘Als je kunt

187 Redactie: De Herenclub was een door Harry Mulisch geïnitieerde vriendenclub van overwegend intellectuelen, politici, en kunstenaars. Van deze club zijn o.a. de volgende personen lid geweest: Willem Brugsma, Marcel van Dam, Adriaan van Dis, Wim Duisenberg, Rudie Fuchs, Hans Gruijters, Jeroen Henneman, Henk Hofland, Gerrit Komrij, Han Lammers, Reinbert de Leeuw, Gerard van Lennep, Hans van Mierlo, Harry Mulisch, Cees Nooteboom, Jan Posch, Julius Roos, Peter Schat, André Spoor, Frits Staal, Coen Stork, Martin Veltman. Wekelijks was er een bijeenkomst in restaurant Le Garage van Joop Braakhekke.

188 Redactie: Zie ook de beschrijving van deze ontmoeting door Ellen Pasman in Oud zeer. Over de façades van de Nederlandse rechtsstaat. Bert Bakker, Amsterdam, 2002. Pagina 251 en 252.

189 Zie ook Memoires 1996-B, en Memoires 1997-A.

[p. 171]

zeggen waar de brief vandaan komt...’. Maar hij zei ook: ‘Waarom was een kopie van de brief ondertekend met een volledige handtekening in plaats van een paraaf?’ Scherpe man. Het toppunt van alles vond Duk dat toen Droogleever Fortuijn overeenkwam met Buitenlandse Zaken om een oekaze uit te laten gaan: Oltmans met rust te laten, er door Luns keihard een telegram overheen werd gestuurd dat dit weer introk.¹⁹⁰

Rogier Duk vond mijn zaak bijzonder smerig. Later zei Nicolaï tegen me: ‘Geloof maar dat als hij De Wijkerslooth ziet, hij gaat zeggen: wat behandel je nu een smerige zaak.’ Het gesprek was uitermate zinvol.

Alvorens Peter en Ellen naar Pieter Broertjes gingen, bereidden we het gesprek voor. Peter wilde alles weten wat ik wist over de rol van Beatrix in mijn zaak, via Broertjes of op enig andere manier. Het verbaasde me dat hij wilde weten of Broertjes iets gezegd had over diens bezoek aan Kok, omdat we hem dan duidelijk moeten maken dat we hem niet zouden oproepen wegens meineed. Toen verloor ik even mijn geduld. ‘Peter, ik heb deze jaren mijn lesje geleerd. Het gaat niet om wie wat deed, wat ze nu bevestigen - zoals Lubbers deed - wordt later voor de rechter als “vergeten” gekenmerkt, of verandert in een leugen.’ Ik probeerde uit te leggen dat hij moet vergeten dat hij een advocaat is als hij naar Pieter gaat, dat hij voor een keer menselijk moet zijn en niet meteen moet denken in termen van meineed.

Na afloop kwam Ellen op de Westerkade langs om de ontmoeting met Pieter te bespreken. Ze vertelde er 45 minuten lang over, en toen ze net weg was belde Peter.

Ellen vertelde dat de zeven hoofdredacteuren wel degelijk sympathiek tegenover mijn zaak stonden. Ze zei dat Broertjes precies begreep waar het om ging. Hij vond de combinatie Gerard Schuijt en Hans Verploeg goed, en wilde daar niet aan tornen. Hij zou Verploeg bellen. Als de drie akkoord zijn dan volgt er een ontmoeting van het hele comité met mij.

Ellen had op een bepaald moment het gesprek met Pieter onderbroken, na een klaagzang over het feit dat ik een moeilijke man was, en dat iedereen daarover sprak, en had gezegd dat het daar niet om ging, maar dat het om de zaak gaat, over de jarenlange overheidssabotage tegen een journalist, terwijl men daar het liefst niet over spreekt.

Ellen wilde dat ik een verklaring zou tekenen, over wat ik wilde hebben. Peter ging hier later verder op in, en zei dat ik me

190 Zie Memoires 1991-A, bijlage 76, pagina 429 t/m 432.

[p. 172]

er tijdens de onderhandelingen niet mee mocht bemoeien. Het klinkt me te Haags in de oren.

Broertjes had benadrukt dat het belang van de Volkskrant nu in het geding was.

Ellen had gezegd dat de verhoren van Margriet en Bernhard intussen gewoon door zouden gaan.

Over Beatrix oproepen aarzelen ze, zelfs Ellen. Bernhard willen ze liever gewoon vragen, maar ik heb uitgelegd dat hij het niet kan maken om vrijwillig te getuigen en dat hij gewoon wacht op een dagvaarding. Broertjes had zelfs over Bernard gezegd: ‘Die trekt zich nergens iets van aan en zegt gewoon dat het boek er is.’ De stunt Broertjes-Schuijt-Verploeg die ik heb bedacht, en eigenlijk heb geforceerd, zou misschien de oplossing kunnen zijn.

Wim Hazeu wil getuigen maar wil wel geld zien voor de uren dat hij niet kan werken.¹⁹¹ Typisch hetzelfde schandelijke gedrag dat hij steeds ontplooide sinds ik hem ken.

191 Brief van Wim Hazeu aan Ellen Pasman, d.d. 21 mei 1998.

27 mei 1998

Vanmorgen belde ik Peter Nicolaï over Dijkstra, maar hij begon over mijn fax vanmorgen aan Broertjes, Nicolaï en Pasman, dat ik onder voorwaarden akkoord ging met hun eisen om bemiddeling te kunnen starten.¹⁹² ‘Ik ben ontploft,’ riep Nicolaï. Dat maakte me razend: ‘Ik wil vrij zijn en blijf vrij, ik laat me door niemand - ook jou niet - ooit de mond snoeren! Laat staan door jou. Je lijkt Verploeg en Abram wel.’ Maar Broertjes had gevraagd wie de regie had. ‘Die hebben jullie beiden en Broertjes,’ zei ik hem.

Ellen kwam 's middags langs. Peter had vanmorgen (tot schrik van Frieda) met de deuren gesmeten vanwege mijn fax. Als je je wilt terugtrekken is dat prima, had Ellen gezegd, maar niet nu. Ellen zegt dat ze Bernhard heeft gedagvaard, maar is dat ook gebeurd?¹⁹³ Ik zal nooit meer zeker van haar zijn. Het is begrijpelijk dat ze twijfelt, maar het is dus wel een probleem.

Wouter stuurde een prachtige kleurenfoto van hem op de fiets in Limburg.¹⁹⁴

Typisch Nederlands: het anp heeft ervan gemaakt dat ik geld van Beatrix persoonlijk wil en de hoofdschotel verzwegen: dat ik wil dat ze getuigt waarom ze ervoor zorgde me niet naar

192 Zie bijlage 43.

193 Redactie: Ellen Pasman stuurde op 26 mei 1998 een concept dagvaarding aan A. Bosveld deurwaarders in Amersfoort met het verzoek de dagvaarding voor Bernhard uit te brengen.

194 Zie het fotokatern.

[p. 173]

Djakarta te laten gaan. Ze noemen dit journalistiek. Het is echt om te lachen.¹⁹⁵

Het Hollandse nieuws is, vergeleken met cnn, armoedige troep - het gevolg van onkunde, ongeneeslijk amateurisme en provincialisme.

195 Amersfoortse Courant, 23 mei 1998.

28 mei 1998

Peter stuurde me zijn motivering in het hoger beroep over het wob-verzoek,¹⁹⁶ en maakt in een begeleidend briefje zijn excuses voor zijn uitbarsting.

Slap verhaaltje van René Zwaap. Waarom schreef hij in godsnaam dat ik tonnen claim?¹⁹⁷

Robbert Ammerlaan heeft een bericht gezonden dat hij niet komt en nooit iets met me te maken heeft gehad.¹⁹⁸ Hoe is het godsterwereld mogelijk?

196 Zie bijlage 44.

197 De Groene Amsterdammer, 30 mei 1998.

198 Fax aan Nicolaï en Pasman, 27 mei 1998.

[p. 174]

Edwin van Rooyen kwam langs. Hij bracht een kopie van zijn doctoraalstudie politicologie van 9 april 1988 voor me mee: De toekomst van Lomé, het samenwerkingsverdrag tussen de eu en acs-landen aan de vooravond van een grondige herziening.¹⁹⁹ Mijn eerste indruk was dat hij het perfect gedaan heeft.

Terwijl hij er was, belde Ellen dat Bernhard de advocaat, J.L.W. Sillevis Smitt, in de arm heeft genomen, die haar heeft geschreven.²⁰⁰

Ik sprak net met Toon Quarles aan de telefoon en zei hem dat ik bang was dat Indonesië terug gaat verlangen naar Suharto als er niet snel nieuwe leiding komt. Nu lees ik een artikel dat er zoveel verschillende politieke groeperingen zijn die in het gat willen springen wat Suharto achterlaat dat gevreesd wordt dat dezelfde problemen zullen ontstaan waar Sukarno in de jaren vijftig tegenaan liep.²⁰¹ Hoe moet je omgaan met economische tegenslag met een gefragmenteerd politiek front? Is Megawati er goed genoeg voor? Ik heb mijn twijfels.

Ellen belde dat een advocatenblad haar wilde interviewen. Ik zei haar dat ze Nicolaï erbij moest betrekken. Daar was ze het mee eens. Later belde ze dat het blad alleen haar wilde hebben. Het leek me niet koosjer, het spijt me.

Op televisie keek ik naar de reconstructie van de val van Docters van Leeuwen. Sorgdrager had hem aangesteld om schoon schip te maken. De documentaire was duidelijk pro-Docters. Docters stelde zich in de uitzending zeer minzaam op en was veel langer aan het woord dan de minister. Winnie Sorgdrager vatte samen: ‘Je moet als minister niet te veel willen, want je roept tegenkrachten op.’²⁰² De vara-medewerkers Roderick Veelo en Kor Al, een oud-redacteur van Sonja, presenteerden het programma. Dit vara-programma was zeer duidelijk bedoeld om Kok uit de puree te helpen. Ook Pieter Broertjes (de Volkskrant en PvdA) zat in de uitzending. Hij raadpleegde De Wijkerslooth (PvdA)in deze affaire! Jacques Wallage (PvdA) vond Docters een man van groot formaat. Wallage mocht Koks straatje schoonvegen, en Sorgdrager was het offerlam van deze uitzending. Een dergelijk staaltje van misleiding en propaganda wond mij zeer op. Ik was nog furieus toen Peter belde, wat jammer was, want hierdoor reageerde ik soms veel te fel.

Ivo Niehe was op bezoek bij Frederik de Klerk en Marike.²⁰³

199 Redactie: De ACS-landen zijn de landen in Afrika, het Caribisch gebied en de Stille Oceaan.

200 Brief d.d. 28 mei 1998 van Sillevis Smitt aan Ellen Pasman.

201 International Herald Tribune, 28 mei 1998.

202 Zembla, uitzending 28 mei 1998 op Nederland 3, programma van VARA en NPS.

203 TV show op reis, TROS, uitzending 28 april 1998.

[p. 175]

Dat is acht jaar na mijn gesprek met hem op 23 januari 1990! Zo gaat het nu altijd.

29 mei 1998

In de Volkskrant wordt aan verschillende mensen gevraagd of zij vinden dat Docters van Leeuwen terug mag komen.²⁰⁴ Erik van Muiswinkel, die men ook om zijn mening heeft gevraagd, vindt dat ik ‘een fatsoenlijke schadevergoeding van de Nederlandse regering moet krijgen, en dat Docters van Leeuwen voor straf Suriname op poten moet gaan zetten’.

Rond de middag werd aan de deur gebeld. ‘Ik moet een paar dingen afgeven,’ zei iemand, wat een leugen was. Hij, de lang verwachte deurwaarder van de nvj en Doeleman, kwam boven en gaf me een enveloppe. Het was een brief van betekening, als niet binnen 48 uur het geld bij de deurwaarder zou zijn, zouden ze mijn spullen in beslag nemen. Ik faxte de brief naar Ellen en Broertjes. Ellen wilde meteen betalen, maar daar baal ik van en Doeleman had nog een faxje gestuurd of Ellen nog een laatste redelijk aanbod had te doen.²⁰⁵ Ik vroeg haar eerst met Peter Nicolaï te praten.

Eind van de middag belde Pieter Broertjes dat Docters hem zojuist telefoneerde. ‘Jullie zijn in veel hetzelfde,’ aldus Pieter.

‘Ja, ik wil nog steeds het Forellenkwartet van Schubert met zijn dochter spelen,’ antwoordde ik. Docters had gisteravond weer verteld dat zij cello speelde. Pieter Broertjes had Hans Verploeg gebeld. ‘Ik doe het voor jou,’ had hij tegen Broertjes gezegd. Pieter is dus bezig de delegatie samen te stellen, en wil dan met mij samenkomen. Maar dan wilde hij wel mandaat hebben om het af te maken. Dat weet ik nog zo net niet. Stieven Ramdharie had Broertjes verweten dat hij erbuiten was gelaten en er een bericht over wilde maken. ‘Als je dat doet, ontsla ik je,’ had Broertjes laten weten, dus die is uitgeschakeld.

Peter en Ellen waren erg blij dat Pieter het gaat doen en dat Verploeg heeft toegezegd mee te doen.

Ellen zei dat ze Doeleman gefaxt heeft dinsdag het bedrag over te maken.

Wertheim belde (beetje lang en zeurderig) dat Vrij Nederland foto's uit 1966 heeft geplaatst, bij een interview met Dewi.

204 De Volkskrant, 29 mei 1998.

205 Brief d.d. 29 mei 1998.

30 mei 1998

Tijdens deze verschrikkelijke Pinksterdagen wil ik op volle

[p. 176]

snelheid doorwerken aan mijn Memoires. Ik heb 1 augustus 1988 bereikt. Het blijft een enorme klus, maar het moet.

Ellen belde dat haar moeder mijn brief aan Beatrix super had gevonden, en direct had aangeboden de 2.000 gulden en meer aan de nvj voor te schieten. Pijnlijk.

nrc Handelsblad liet de vreemde uitlatingen van gisteravond van Jacques Wallage, namelijk dat wat hem betrof Docters van Leeuwen op zijn post kon terugkeren, en dat hij zelfs een uitstekende minister van Justitie zou zijn, helemaal liggen. Ik zou deze krant het liefst opzeggen, wat ik al eens eerder heb gedaan. Maar waar kom je dan bij terecht?

Het huwelijk van Maurits en Marilène is aan de gang.²⁰⁶ Geweldig dat ze nog bij elkaar zijn.

De nos interviewde mensen op straat over het huwelijk. Een dame (op enige leeftijd): ‘Ik wist niet dat ik zo Oranjegezind was,’ zei ze. Ze lieten eigenlijk alleen idioten zien, die voor het koningshuis waren, want op zo'n feestdag mag je de Oranjevreugde niet verstoren.

206 Redactie: Prins Maurits en Marilène van den Broek zijn voor de wet getrouwd op 19 mei 1998. Oltmans kijkt naar de kerkelijke inzegening in de Grote kerk in Apeldoorn, rechtstreeks uitgezonden door de NOS van 12:15-14:20 uur op Nederland 1.

Pinksteren, 31 mei 1998

De stad was gisteravond overladen met mensen, ook toeristen, maar minder Aziaten. Het valt op hoe smoezelig, onverzorgd en ongezond men eruitziet en hoe je altijd weer ziet dat totaal niet bij elkaar passende mensen hand in hand gaan, en hoe lelijk en dikwijls mismaakt velen in de kuddes zijn. Bij de kroegen stonden de straten vol van ‘vertier’ en ‘contact’ zoekende ‘verdwaalden’, die zich blijkbaar niet realiseren dat kroegen de laatste plaats zijn om ‘iets’ te vinden - evenmin als darkrooms.

Kees Schaepman schreef een korte opsomming van de val van Sukarno en het hoogverraad van Suharto, al noemt hij dit een coup.²⁰⁷ Hij eindigt zijn artikel met de uitspraak die Sukarno in 1966 tegen mij deed: ‘Een revolutie is geen rechte lijn zoals de Champs d'Elysées. Een revolutie zigzagt. Nu zien we een zwenking naar rechts. Ik zal het niet beleven, maar er komt weer een beweging naar links, het volk zal zich verzetten tegen militaire onderdrukking.’²⁰⁸ Schaepman concludeert dat het verzet er nu succesvol gekomen is, maar dat van een beweging naar links nog geen sprake is. Ik heb Schaepman een briefje ge-

207 Vrij Nederland, 30 mei 1998.

208 Zie ook Memoires 1966, 8 oktober 1966, pagina 109.

[p. 177]

schreven dat Sukarno nooit had vermoed dat Suharto links letterlijk in de rivier zou smijten. Net als Sukarno dacht, denk ik dat alleen een beweging naar links ons kan redden omdat we met zijn allen ver boven de mogelijkheden van deze planeet leven.²⁰⁹

Oud-commissaris Eric Nordholt (PvdA), die ik altijd wel enig ‘gezag’ toekende, zegt in Buitenhof even tussen neus en lippen - natuurlijk door Paul Witteman daartoe de gelegenheid gegeven - dat Arthur Docters van Leeuwen nooit had mogen worden weggestuurd. Dan weet je hoe laat het is. De PvdA orkestreert inderdaad een terugkeer van Docters ‘in enigerlei functie bij het Openbaar Ministerie. Het is allemaal zo doorzichtig en duidelijk, maar ‘het volk’ slaapt er zalig doorheen.

Eduard was hier bijna twee uur, waarin we konden bijpraten. Hij wilde eerst samen met Iwan Beek komen, maar ik zei dat ik dat liever niet had. Eduard zag er prima uit, maar ik bleef mezelf afvragen waarom ik me fysiek niet meer tot hem aangetrokken voelde. Eigenlijk onverklaarbaar.

Eds herpes rond zijn mond was weg, maar de plekken op zijn lippen zijn toch nog enigszins zichtbaar.

Het is 22:00 uur. Ik werkte de hele dag, begon om 08:00 uur en ben alleen even gestopt voor het bezoek van Eduard. De enige manier om deze afschuwelijke dagen door te komen. Ik bereikte 17 augustus 1988. Ik ga misschien wel een beetje te snel. Sla ik te veel over?

Absoluut zalig om alleen te kunnen werken, zonder voortdurend gestoord te worden door de telefoon.

In de rai in Amsterdam zijn 12.000 pelgrims samengekomen ter ere van Maria. Enkele dames zeggen: ‘Ik heb Maria - in de geest - gezien. Ik kan zonder geloof niet leven.’ En dat gebeurt gewoon allemaal, en wordt nog serieus genomen ook.

209 Brief aan Kees Schaepman, Pinksteren 1998.

1 juni 1998

Vanmiddag bracht Ellen post langs, ook de fax met de leugens van Robbert Ammerlaan. Eerder faxte ze naar Herman Doeleman dat hij dinsdag zijn geld zou hebben, maar vanmiddag zei ze iets anders. ‘Ik krijg nog geld van Doeleman, dus ik zal hem morgen zeggen het daarvan af te trekken. Ik vond het erg vervelend om te zeggen, maar ik zei haar: ‘Dat kan je niet doen.’

‘Vind je dat?’

‘Had dan je fax niet gezonden,’ zei ik. Bovendien had ze za-

[p. 178]

terdag verteld dat haar moeder direct had aangeboden het bedrag voor te schieten. Overigens zegt ze over het gedonder op haar kantoor dat ze vreselijke scènes met Peter heeft, die zeer krenterig is (wat ik ook denk).

De entree voor een popfestival bedraagt 75 gulden per persoon. Er gingen 51.000 mensen naartoe: hoe is het mogelijk?²¹⁰

210 Redactie: De 29ste editie van Pinkpop in Landgraaf

2 juni 1998

Christo Landman had Ellen gebeld. Hij had uit Nederland gehoord dat het niet goed ging met mijn proces, dus Ellen had hem gevraagd van wie hij dat wist. Ik probeerde haar vriendelijk uit te leggen dat je nooit vragen moet stellen waarvan je weet dat je geen of alleen een oneerlijk antwoord zal krijgen. Ze bleef even stil en zei toen dat ze het begreep.

Ellen belde vandaag zeker nog eens tien keer. Ik werd er hartstikke gek van, maar hield me in. Peter Nicolaï had een schets geproduceerd voor de brief die er moet komen waarin uitgangspunten zijn opgenomen waarmee het driemanschap van Broertjes aan de slag kan gaan.²¹¹ Ellen liet de schets met een koerier brengen, voor 15 piek. In grote lijnen is het prima, maar ik had enkele bezwaren. Wat me steeds weer grenzeloos verbaast, is dat Peter voor 42 jaar immateriële schade gewoon maar 125.000 gulden invult, omdat Duk dit heeft gezegd. Duk schreef intussen een kantoorgenoot van Sillevis Smitt te zijn, dus hij kon niet meer met ons brainstormen.

Met Peter Nicolaï besprak ik vanavond mijn kritiek op zijn uitgangspunten. Ik zei hem dan ook dat ik 125.000 gulden immateriële schadevergoeding voor 42 jaar getreiter waanzin vond, waarop hij zei: ‘Ja, maar wat is haalbaar?’ Uitgebreid bespraken we verder de brief die hij op basis van de uitgangspunten naar Broertjes gaat sturen. Hij had vandaag ook Gerard Schuijt gesproken, en die doet eveneens mee.

Toen ik het er met Nicolaï over had dat ik wilde dat hij alleen naar Broertjes zou gaan, zei hij: ‘Als Ellen dat maar niet vervelend vindt.’ Van zo'n opmerking begrijp ik niets.

Ik lichtte Vermeer in, die nerveus is over Margriet en hij wilde graag morgen praten. Ik ga dus maar.

211 Zie bijlage 45.

3 juni 1998

Het gelazer in Indonesië is allerminst voorbij. Het land zit nog met twee boeven van Suharto: Habibie en Wiranto. Dat kan dus niet.

[p. 179]

Weer een halve dag voorbij. Ik ben op de fiets naar Vermeer gegaan, dus ben nu wel een beetje moe.

Vermeer beschouwde Peter Nicolaï als de generaal en Ellen en zichzelf als de soldaten. Ellen werd razend toen ik haar dat vertelde.

Intussen had Griffiths van kantoor Doeleman naar Ellen gebeld om te zeggen dat de deurwaarder bij mij een vergissing was, waar Ellen het mee eens was. Ze hopen dat het niet in mijn volgende boek komt.

Zeer aardig telefoontje van Pieter Broertjes (vanuit de auto) die een lunch van een 80-jarige tante uit Indonesië had bijgewoond. Hij vertelde dat Verploeg aan de bel was gaan trekken bij de eerste trojka - de Kamerleden - en nu wilde Verploeg helderheid over wat het plan was, want de Kamerleden zaten nog steeds op antwoord te wachten. Broertjes zal morgen Nicolaï ontmoeten. Ik zei dat ik Nicolaï als commander in chief zag, waarop Broertjes zei dat hij zelf ook de zoon was van een generaal.

Ellen was er ook zeer op tegen om de trojka van Jurgens bij die van Broertjes te trekken, voornamelijk omdat Jurgens vastzit aan de acht ton en daar niet op terug wil komen. Verploeg spant zich wellicht in om erop toe te zien dat ik zo min mogelijk krijg. Het zou me niet verwonderen. Vermeer was trouwens zeer tegen het weer aandragen van Verploeg.

Blijkbaar heeft Verploeg dus Jurgens, Stoffelen en Glastra van Loon aan het lijntje gehouden, alsof zij nog ergens in actie moeten komen. Ik heb de heren Kamerleden dus haarfijn duidelijk gemaakt dat ik niet langer wil dat zij zich nog met mijn zaak bemoeien, door toedoen van Jurgens, want die vertrouw ik niet meer.²¹² Hij blijft maar vasthouden aan de acht ton en dat kan gewoon niet.

Ik heb Ellen simpelweg gezegd Nicolaï voor een keer alleen naar Broertjes te laten gaan, waar ze niets op antwoordde. Misschien heeft Nicolaï gelijk, want ik kreeg verder vandaag geen telefoontjes meer van haar. Dat zou haar haar geprikkeldheid op dit punt aantonen.

Ik moest vanavond bij Luc Sala en Erik van den Muijzenberg van MySTèR, een lokaal commercieel televisiestation, zijn. Ze brachten me weer in een lelijke hoek in beeld. Ik ga er dan vrijdagmiddag ook niet naar kijken. Ik was stellig van plan me terughoudend op te stellen over het proces (wat Luc meer dan armzalig samenvatte, en wat ik ook meteen tegen ze zei), maar

212 Brief aan Stoffelen, Glastra van Loon en Jurgens, 3 juni 1998.

[p. 180]

het lukte me niet. Zondagavond nog een tv-gesprek, maar dan moet ik dat onderwerp beslist zien te omzeilen.

Ik was perplex toen Luc zei dat van de 705.000 inwoners van Amsterdam er 305.000 buitenlanders zijn, en dat hij een Marokkaanse burgemeester heel goed denkbaar vond. Toen ik daar tegenin ging, vroeg hij: ‘En wat denk je dan van Joden?’ Luc Sala vroeg later of ik zelf ook televisie zou willen maken. Ik zei het met Foudraine als gast wel eens te willen proberen. Die zou dat ook wel willen.

4 juni 1998

Ik sprak Peter Nicolaï, die ook zei dat de trojka van Kamerleden niets had uitgehaald, dus dat we daar mee moesten ophouden. Hij zou en Jurgens bellen en Broertjes vandaag ontmoeten om hun onze voorwaarden te overhandigen.²¹³ Ik vroeg Peter om Jurgens duidelijk te maken dat hij klaar is. Verploeg zal ook zijn activteiten bij de Kamerleden moeten stoppen.

Wat later sprak ik Ellen. Ik had het gisteren mis. Ellen belde uit zichzelf op, en er was niets aan de hand. Ze had een heerlijk venijnig briefje aan Doeleman geschreven over de actie met de deurwaarder.²¹⁴

Ellen wilde Jurgens een briefje schrijven, maar ik raadde het sterk af omdat hij haar tijd niet waard is, waar ze het mee eens was. Ellen zei trouwens dat Jurgens wel had begrepen dat het voor hem gedaan was, maar wel tegen Verploeg zijn beklag wilde doen, wat Verploeg vervolgens aan Broertjes had doorgesluisd, waardoor hij weer begon te twijfelen.

De Telegraaf had 27.000 reacties gekregen in verband met de druiloren van de protestantse en de katholieke kerken die zaten te sputteren over het niet geheel volgens hun regels uitoefenen van ieders rituelen bij de gemengde huwelijksinzegening van Maurits en Marilène.²¹⁵ De kerken werken met compleet achterhaalde denkbeelden en maken zich gewoon belachelijk.

Ik had laatst Indro geschreven. Hij was een week geleden teruggekomen van Djakarta waar het leven zich herstelt, maar waar alles schreeuwend duur is geworden. ‘Mensen kankeren bij het leven, alleen nu openlijk.’ Hij schreef ook dat Boes Suwandi was overleden, wat me zeer aangreep. Het sloeg me om 't hart, zoals dat heet.²¹⁶

213 Zie bijlage 46.

214 Zie bijlage 47.

215 De Telegraaf, 4 juni 1996.

216 Brief d.d. 3 juni 1998.

[p. 181]

Op Amerbos had ik geregeld Casper van den Wall Bake, Tage Domela Nieuwenhuis en Frank Heckman op bezoek, maar sinds ik daar weg ben, zijn we niet een avond meer bij elkaar geweest. Ik heb ze geschreven om deze zomer weer eens bij elkaar te komen, en omdat mijn studio te klein is voor vier, stelde ik voor dit bij Tage en Teresa te doen.

Monica Seles hakte op Roland Garros Martina Hingis in de pan, wat de arrogante jongedame nodig had. Seles' vader overleed vier weken geleden. Ze speelde in het zwart en ik ben er zeker van dat ze deze wedstrijd voor haar vader won, die haar coach was.

Wanneer het waar is dat in Indonesië de politieke groeperingen als paddenstoelen uit de grond rijzen, dan is Indonesië verloren.

Een Surinamer zegt op tv dat hij zich bedreigd voelt, want het is immers maar al te eenvoudig om op de fiets geschept en vermoord te worden. Er waren bij mijn ongeluk op de Rozengracht twee agenten in burger in de buurt, dat herinner ik me. Maar ik sloot de mogelijkheid van een bewuste aanrijding als niet ter zake doende uit, omdat ik op het laatste moment had besloten naar de groenteboer aan de overkant te gaan. Maar dan nog. Bovendien, ze zijn zo zeker dat ik het juridisch niet kan winnen, dus waarom zou ik me druk maken?

5 juni 1998

Ellens klacht bij de Orde van Advocaten over het feit dat De Wijkerslooth Margriet bijstaat tijdens haar verhoor, is door Beelaerts van Blokland afgewezen. Hij ziet er juridisch geen probleem in en vindt het de verantwoordelijkheid van de individuele advocaat om te bepalen of hij een cliënt wel of niet kan bijstaan.²¹⁷

Op 11 juni zal Ramdharie Ellen en Peter interviewen voor de Volkskrant. Later op de dag om 17:00 uur, zal dan de ontmoeting op hun kantoor plaatsvinden van het hele comité en de advocaten. Pieter Broertjes wil Verploeg erbij houden ‘want ik heb hem in de hand’. Verploeg is op huwelijksreis met Inge Brakman.

Freek de Jonge verscheen op een demonstratie tegen de mensenrechtenschendingen in Nigeria. Maar ik kwam de brave Freek tegen op een puissant tournee in Indonesië, waar hij herrie maakte omdat het hem toegewezen hotel niet het Hilton was. Types als De Jonge weten natuurlijk niet echt wat er zich

217 Brief d.d. 5 juni 1998, van A.W. Beelaerts van Blokland aan E. Pasman en J.L. de Wijkerslooth de Weerdesteyn.

[p. 182]

in de wereld afspeelt, en zijn alleen met hun eigen financiële belang bezig.

De avro neemt afstand van een radiocolumn van G.B.J. Hiltermann, waarin hij asielzoekers ‘etnische profiteurs’ noemde ‘die naar Nederland komen omdat ze hier makkelijk aan de kost kunnen komen, zo ze al niet misbruik maken van de overmatige tolerantie waarmee ons land zogenaamde uitkeringen verstrekt.’²¹⁸ De avro is daar dus niet blij mee en beweert dat zijn column in strijd met de statuten van de omroep is. Hiltermann zegt dat hij zich nooit iets van de avro heeft aangetrokken, maar dat lijkt me niet waar.

Jouke Mulder belde. Hij kende Wim Hazeu van de middelbare school. Hij noemde hem een geldboef en gaf voorbeelden van hoe hij door Wim was belazerd (net als ik). Jouke zei onder meer dat Bosch & Keuning de religieuze uitgeverij Kok in Kampen afgelopen december had overgenomen.

Jouke Mulder vertelde ook dat Floor Kist hem vier jaar geleden zei dat ik in de war zou zijn. Ja, ja. Beatrix is duidelijk voorgelogen.

218 De Volkskrant, 5 juni 1998.

6 juni 1998

Ik belde Bob Tapiheru over de Multatuli-lezing van 12 juni in Breda, waar bisschop Muskens en ook Ruslan Abdulgani komen spreken. Bob zei meteen dat hij erbij wilde zijn, wat ik aan de organisatie zal doorgegeven.

Aart belde, ik hoorde gehuil en geschreeuw van de jongedames op de achtergrond. Hoe zorgt hij dat hij niet gek wordt?

Het is 15:00 uur en ik heb 12 september 1988 bereikt. Tijd voor tennis.

De wedstrijd tussen Monica Seles en Arantxa Sánchez was niet mis. Ze waren zeer aan elkaar gewaagd. Was Monica te overmoedig? Ik dacht dat Seles zou winnen, maar ze verloor toch. Dinsdag zijn de opnames al van het gesprek tussen Foudraine en mij voor Luc Sala.

7 juni 1998

De komende week wordt onrustig helaas, dus vandaag zal ik extra hard werken. Ben al tweeënhalf uur bezig. Bij het werken aan mijn Memoires realiseer ik me steeds weer hoe de tijd vliegt, zoals wanneer ik lees hoe ik broer Theo belde terwijl hij er nu al zo lang niet meer is.

Alles wat een mens kan doen tijdens het ouder worden is ver-

[p. 183]

antwoordelijk zijn voor wat hij wel en niet doet. Mijn eerste prioriteit is om mijn verantwoording om hier en nu te leven compleet te maken. Ik bereik oktober 1988. Ik zal dit jaar nog proberen in 1990 te komen, volgend jaar in 1993 en zo verder. In de biografie van Helmut Kohl zijn enkele documenten van de Duitse overheid gepubliceerd waaruit zou blijken dat Lubbers probeerde de Duitse eenwording te vertragen. Lubbers zei als reactie op die publicatie dat hij weet dat Kohl laster over hem verspreid heeft om hem zwart te maken.²¹⁹ Lubbers laat toch zien dat hij nooit echt begrepen heeft - met zijn vriendschappen met Bush en Thatcher - hoe het internationale spel in elkaar zat, of zit. Dat Kohl een smeerlap was, wist ik al toen hij in een rel terechtkwam als Duitse oppositieleider, voor hij kanselier werd.

Wat is Hiltermann ontzettend oud geworden. Hij praat in Buitenhof over zijn avro-column waar zoveel keet over is ontstaan.²²⁰ De trut die hem interviewt bij Buitenhof vindt dat door de komst van Turken, Marokkanen en hun cultuur, Nederland verrijkt worden, en de ander, de idioot, zegt dat Nederland misschien een immigratieland wordt. Hoe kan dat in godsnaam? Patijn komt terug uit Marokko en zei dat over tien jaar de meerderheid van de Amsterdammers allochtoon is. Hoe is het godsterwereld mogelijk! Wat een stom televisie-interview. Bureau Racismebestrijding wil juridische stappen nemen. Hiltermann lacht zich terecht kapot. Ik schreef hem een briefje om mijn steun te betuigen, want hij heeft natuurlijk gelijk.

Gerrit de Boer legt bloot wat het spanningsveld is in Indonesië bij de hervorming naar een democratie en met welke gevoeligheden Habibie rekening moet houden.²²¹ Hij vertolkt precies mijn vrees, dat de rampspoed van '50 en '60 nu in Indonesië terug zou kunnen keren. Dat zou heel rampzalig zijn.

Ik ontdek bij het uitwerken van mijn dagboekaantekeningen hoe in september 1988 Lubbers en Van den Broek een uitzonderlijk smerig spel in het parlement speelden. Eigenlijk zijn het politieke patjepeeërs. Maar één is nu familie van de chique Bea. Of je nog een eitje lust.

Het tv-programma vanuit De Kroon op het Rembrandtplein - met een troubadour op een gitaar - was totaal amateurisme. De man die zogenaamd interviewde, was verschrikkelijk. Hij hield lange monologen, het was een grap. De andere gast, Hen-

219 De Volkskrant, 6 juni 1998. Zie ook Memoires 1994-B, noot 150.

220 Buitenhof, 7 juni 1998. Hiltermann werd geïnterviewd door Hubert Smeets (NRC Handelsblad) en Elles de Bruin (VPRO).

221 De Volkskrant, 4 juni 1998.

[p. 184]

drik Kaptein, en ik stonden samen in het smalle liftje en ik vroeg of hij Kaptein was. Ja, dat was hij. ‘Stelt u zich niet voor?’ vroeg hij.

‘Dat lijkt me overbodig. U begint al met oneerlijk te zijn, want u weet best wie ik ben. U wist dat u en ik waren uitgenodigd.’

Hendrik Kaptein was medewerker strafrecht aan de juridische faculteit Amsterdam. Terwijl de interviewer en Kaptein voor de vorm begonnen over mijn boekje De staat van bedrog, ging het daarna alleen over Bouterse, Docters van Leeuwen en de klacht tegen Desi. Nadat Kaptein vijf- of zesmaal over ‘het opportuniteitsbeginsel’ had gesproken, zei ik: ‘Nog één keer en ik ga weg.’ Vervolgens ben ik om 00:30 uur opgestapt, het was allemaal te lullig. Kaptein was overigens wel aardig en we zaten soms op dezelfde lijn. Hij was vorig jaar in Suriname geweest.

8 juni 1998

Gino wandelde binnen. Hij blijft een lekkere kerel. Hij vindt dat Cynthia zeurt, maar hij blijft met haar omgaan. Ze is ontzettend jaloers, zei hij. Gino droomt over zijn eigen plek in Peru en rekent op wat steun van mij - waar de Struwes al voor waarschuwden - maar hij is er behoorlijk eerlijk en open over, en niet gemeen of als een ‘etnische profiteur’, zoals Hiltermann zou zeggen. Hij is een latino en ik vertrouw hem binnen die context.

Karina belde. Ze zocht nog steeds de tekening die zij als klein kind van het paleis van haar vader maakte. We lachten veel. Zij was in Cornell University geweest en had professor Kahin gesproken. Dewi was in Parijs, maar is volgende week terug.

Ellen heeft Ruslan Abdulgani al bij Punt aangekondigd. Ze proberen hem na Sterneberg te verhoren.

Ik was lang aan de telefoon met Bob Hering. Hij werkt nog steeds aan een biografie van Bung Karno. Hij staat in contact met Dewi, die materiaal levert. Toch voel ik me nooit echt op mijn gemak bij hem. Poulgrain interviewde Latief in de gevangenis, die bevestigde dat Suharto wist wat er ging gebeuren en Yani niet waarschuwde, aldus Hering.

Ik heb weer de hele dag gewerkt. Ga een film kijken om 20:30 uur, want ik moet morgen vroeg op.

Er is niets fatsoenlijks op televisie dus ik werk nog wat door.

9 juni 1998

Het zeikt natuurlijk weer, maar als jongen van stavast - zoals vroeger in Bosch en Duin, en in Baarn - fiets ik 's morgens-

[p. 185]

vroeg om zeven uur op de fiets naar tandarts Van Splunter in Noord.

Netty de Jong belde voor mijn verjaardag van morgen.²²² Op 2 mei had zij een familiereünie - ook met haar broer Boy - voor haar 75ste verjaardag. Ze ziet Philip Nasta heel vaak en hij had gezegd dat ik de strijd over Peter alleen van hem had gewonnen, omdat Peter voor mijn geld had gekozen. Kwam het ooit bij deze man op dat Peter en ik misschien een ander, dieper contact hadden?

Vanmorgen belde ook Casper. Hij was erg enthousiast over een ontmoeting met Frank en Tage.

Toen liep ik naar MySTèR. Jan Foudraine was er op tijd, en ik denk dat we een interessant gesprek hadden. Hij zei: ‘Ik heb nooit begrepen waarom ze jou geen interviews hebben laten maken.’ Na afloop zei hij: ‘Als iemand van de bonzen in Hilversum dit ziet...’²²³ Ik had inderdaad een uitzonderlijk goed contact met Foudraine, bovendien hij presenteert altijd nieuwe inzichten.

Ellen had het interview met het juristenblad achter de rug, maar ze zegt dat de interviewster er niets van begrepen heeft. Ik hoop niet dat Ellen een stomme streek heeft uitgehaald.

222 De weduwe van Enk Feldhaus van Ham.

223 Redactie: Het gesprek dat op 9 juni werd opgenomen, is op YouTube (https://www.youtube.com/watch?v=FTPOTu884oE) te zien.

10 juni 1998

16:00 uur, trein Bilthoven-Utrecht

Na veel twijfelen besloot ik toch het originele plan uit te voeren. Ik was rond 10:00 uur bij Den en Rust en zonk diep weg in gedachten bij het graf van mijn ouders, waar ik twee rozen op legde. Ik liep tot de rotonde op de Bachlaan, werd moe en jawel, de eerste stationwagen stopte en zette me bij Marie van Oostenbrugge af. Het duurde een uur. Ze begon te praten toen we gingen zitten en stopte niet meer met praten over de ene medische ramp na de andere bij mensen die ze kende, of kinderen waarvan ik geen idee had wie het waren. Ze praatte maar een keer over mij, toen ze zei dat mensen haar verteld hadden dat ik eerst veel sympathie kreeg, maar nu niet meer, nu ik het onderste uit de kan wilde halen.

Ik liep terug naar Bilthoven, naar Quirine Hattink. Ze zag er goed uit. Bij haar scheiding hadden ze ieder twee advocaten nodig bij de verdeling van de buit, omdat ze in gemeenschap van goederen getrouwd waren. Ze had haar moeders erfenis nooit aangeraakt en kon haar ex daarom uitkopen voor 400.000

[p. 186]

gulden. Zij heeft een hond, golden retriever, die Milu heet. We spraken over mijn familie, inclusief broer Hendriks liefde voor kleine jongens, waar zij in het verleden geen signalen van had opgevangen en wat ze ontstellend vond. Zij vertelde vaak in haar kamer gehuild te hebben nadat ze de relatie met Theo had verbroken. Mijn ouders waren met haar komen praten. ‘Je moeder was een engel, maar wel zeer geremd, net als je vader.’ Ze had onlangs kasten opgeruimd en was verrast brieven van mijn moeder te vinden. Ik keek nauwgezet naar Quirine. Ze zei dat ze in 1943 voor het eerst naar De Horst kwam. Waar is de tijd gebleven.

Westerkade

Ellen deed paniekerig over het gesprek morgen van Nicolaï met de trojka van Pieter Broertjes. Peter vond mijn eisen te hoog, en bleef maar over wat maximaal haalbaar was zeuren. Hans Verploeg zal morgen pas laten weten of hij komt.

En morgen om 11:00 uur zal Ramdharie Peter en Ellen komen interviewen. Ze vroeg of ik nog ideeën had voor het interview. Ja, ik vind dat zij moesten duidelijk maken wat de rol van de nvj is geweest (na wat er ten voordele van de nvj en ten nadele van mij in zijn krant heeft gestaan). Ellen zei dat dat niet ging, want het gaat over de procedure. Ik antwoordde: ‘Wat eraan ontbreekt, zet ik in een brief aan de Volkskrant.’

Vanmiddag was er al een stukje van het gesprek met Foudraine uitgezonden, zei Luc Sala, en ze waren zeer onder de indruk. Vrijdagmiddag komt het hele gesprek op het kunstkanaal. Ik belde Foudraine, die zei: ‘Verschrikkelijk, twee oude egotrippers aan het kakelen.’ Hij had zich kapot gegeneerd. Wat nu weer? Ik verzon snel dat er veel was gebeld, wat hem scheen te kalmeren. Die man blijft toch zeer labiel. Waarom? Heel vreemd.

Ed was hier van 17:30 tot 22:15 uur. We hadden een aangename avond, maar ik ben toch het liefst alleen.

Ik heb Eduard verteld wat er in maart in Hillbrow gebeurde na het etentje met Bokkie. Ik vertelde hem over Peters idiote uitbarsting over de kritiek die ik had op de Zuid-Afrikaanse koffie. Eduard reageerde meteen: ‘Dat heeft mevrouw Van Wijk gedaan,’ waarmee hij zei wat ik al die tijd al vermoedde, dat Edwin die scène opriep door beïnvloeding van Peter. Maar hoe kan Peter zich zo in de luren laten leggen? Eduard zegt dat Peter duidelijk de kracht mist te breken met dat waarvan hij zich realiseert dat het fout is.

[p. *1]

Op het feest van de Struwes. Rechts Ien en links haar zus.

[p. *2]

Wouter Kok en Jan-Bert Bos.

[p. *3]

Ruslan Abdulgani.

[p. *4]

In New York.

[p. *5]

Hashram Zainoeddhin begin jaren zestig.

[p. 187]

11 juni 1998

Eerst verjaardagspost van Nellie Hazeu, Mora, Karel Oltmans en Fré Pattipilohy beantwoord.

Van het tweeënhalf uur lopen gisteren hield ik enige pijn aan mijn heupen over.

Politiechef René Lancee wordt 500.000 gulden geboden - hij vraagt 950.000 - voor de schandalige affaire die rond hem werd gesponnen door justitie. Ik ben blij dit vernomen te hebben voor de bijeenkomst van straks.

De ontmoeting op het kantoor van Peter Nicolaï en Ellen Pasman was ronduit curieus. Verploeg zegde af en zoals te verwachten was kondigde Broertjes aan dat ik eerst mijn klacht bij de Raad voor de Journalistiek moest stopzetten, omdat het allemaal niets om het lijf had. Ellen benadrukte, ook zo loyaal, dat zij die klacht bij de Raad niet had ingediend. Gerard Schuijt deed eerst bijna vijandig, met uithalen als ‘maar hoe kan je bewijzen dat je zonder de sabotage een betere carrière had gemaakt?’ En dat ik in Zuid-Afrika een totaal ander parcours had kunnen volgen.

En vooral Broertjes bleef maar zeggen dat ik niet te hoge verwachtingen mocht hebben en dat de betaling tussen de een en twee miljoen zou liggen. En wanneer je er 50 procent belasting aftrekt, je nog op zes ton zit. Ik maakte dus heel snel duidelijk dat ik met een dergelijk gang van zaken niet akkoord zou gaan. Ik vond Peter Nicolaï goed. Na lang geklets werd het duidelijk dat Peter wil bereiken dat de journalistentrojka de Staat - dus Kok - gaat vertellen: dit is een redelijke regeling en een redelijk bedrag om dat vervolgens door Asscher te laten sonderen en de deal is rond.

‘Als Bolkestein Buitenlandse Zaken krijgt, ben je nergens,’ aldus Broertjes - die er dan opnieuw nog even aan wil herinneren dat hij door mij bij de Raad van Journalistiek was voorgebracht. Dan hoor ik Nicolaï zeggen: ‘Als hij tot zijn 83ste jaar leeft, moet hij zeventien jaar pensioen hebben.’ Ik zeg niets en blijf stil, maar ik blijf diep verafschuwd door ieders mentaliteit.

Ellen liet me een fax van Jurgens aan haar zien waarin hij schreef niet te snappen hoe ik aan ‘de verhalen’ kom die ik ‘hem toedicht’, en dat hij dacht dat Buitenlandse Zaken onze journalistieke trojka niet zal accepteren.²²⁴

224 Brief d.d. 5 juni 1998.

[p. 188]

12 juni 1998

Vandaag de Multatulli-lezing in Breda, waar ik Abdulgani zal proberen te spreken.

10:00 uur, trein naar Breda

Ik heb Pieter Broertjes nog maar eens heel duidelijk geschreven dat ik me door niemand laat dwingen met een fooi genoegen te nemen, wat zijn idee van zes ton netto is, en dat ik nu onderhand wel wat steun verwacht van de kranten en de hoofdredacteuren. Onder druk van Broertjes heb ik Verploeg geschreven dat ik mijn klacht tegen hem en Abram over de uitspraak van hun advocaat dat mijn carrière op smaad en laster is gebouwd, vanmorgen schriftelijk heb ingetrokken. Ik schreef in de trein ook nog een stevige brief aan Jurgens. Hij begrijpt het blijkbaar nog steeds niet.²²⁵

Ik reed om half twaalf door Tilburg. Vreemde emoties. Peters stad. De trip kostte fl. 32,50 - te veel eigenlijk.

225 Zie bijlage 48.

Breda

Ik sprak bij Papieren Tijger. Wat later wandelde ik met Paul naar de binnenstad. We aten daar een pannenkoek. Ze gaan misschien fuseren met Belgen, want het gaat niet goed. De Grote Kerk, waar de lezing plaats vond, was vol. Ik werd veel aangegaapt in de kerk en op straat (zelfs Paul viel het op).

Ik groette de secretaresse van Ruslan Abdulgani. Ruslan gaat zondag naar Londen en logeert nu in Hotel Bel Air in Den Haag. Toen zag ik Kadarisman, die aardig was, met Ruslan staan. Ruslan deed koel. Hij begroette me met: ‘Wat doe jij hier?’ Ik dacht: nou mijnheer, kan het aardiger? In Djakarta zwaaide hij me lof toe, hier zweeg hij bijna als het graf. Abdulgani vertelde me wel dat hij in 1995 de wens van Suharto aan de koningin had overgebracht om op 17 augustus 1995 in Djakarta te zijn. Ze kwam dus later. Dat is dus inderdaad de reden geweest dat hij haar als een hond heeft behandeld.

Ik besloot Abdulgani verder te laten rusten.

Ellen en Frieda arriveerden, ik moest ze van me wegkijken. Ze zei: ‘En Kadarisman?’

‘Nee Ellen, niet zo opdringerig, dat kan hier niet.’ De ambassadeur vertrekt eind juli. Ik zal hem voor die tijd spreken.

Greg Poulgrain kwam op me af, ik zou hem niet hebben herkend. Hij vertelde kolonel Latief in de gevangenis te hebben opgezocht. Maar ik vertrouw deze Australiër weer niet. Hij zei

[p. 189]

me tien jaar geleden ontmoet te hebben, vlak nadat ik door een auto was aangereden. Klopt niet.

Bisschop Muskens heb ik genegeerd, omdat hij eerder geen tijd had. Ik had eigenlijk al spijt van deze hele trip, al ben ik met het corrigeren tot pagina 120 van het tweede manuscriptdeel van 1988 gekomen, na ongeveer vier uur in de trein.

Vanavond ben ik in een theatertje op Nieuwezijds Voorburgwal 282 een half uur gaan luisteren en kijken naar een optreden van Noddy, die vooruitgang heeft geboekt bij zowel zijn bewegingen en vooral ook het gebruik van zijn stem.²²⁶

226 Redactie: Het theatertje is het Betty Asfalt Complex.

13 juni 1998

Het artikel van Ramdharie wordt shit, aldus Ellen, wat je van die idioot van tevoren kon weten. Ze zijn er aan gaan dokteren, in plaats van mijn advies te volgen om Broertjes op te bellen om het af te zeggen. Na snibbig gekissebis over deze amateuristische gang van zaken hingen we nijdig op. Gisteren zei Paul de Ridder: ‘Jouw relatie met Ellen doet me aan Röell denken.’ Ik was zo verbaasd, en vroeg: ‘Heb ik je dat gezegd?’

‘Nee, dat heb ik zelf geconcludeerd.’

Vanavond zit 70 procent van Nederland aan de buis voor de voetbalwedstrijd Nederland-België. Oranje is ‘in’: oranje taarten, ballonnen en zelfs de koks in de keukens zijn in het oranje. Hartstikke gek.

nrc Handelsblad schrijft dat het kabinet-Kok in 1995 het tegenhield dat Beatrix op 17 augustus al in Djakarta zou zijn. Abdulgani zei op de Multatulilezing dat hij in Den Haag had benadrukt dat Suharto Beatrix graag op 17 augustus aanwezig zou zien bij de viering van de onafhankelijkheid.²²⁷ Als ik dit artikel lees, wat correct is, dan is de reden dat Suharto Beatrix als een hond behandelde, dat ze niet 17 maar pas 20 augustus kwam. Het niet verwerkte verlies bij Luns werkte dus zelfs 50 jaar later nog in ons nadeel. Wisten Kok en Van Mierlo veel. Ik heb wel eens gedacht en verkondigd dat via Van der Voet, Kadarisman en Alatas aan Suharto bekend werd dat ze niet meer wilde na mijn brochure, maar dat is een onzingedachte. 17 augustus is natuurlijk de eigenlijke reden.

De stad is een gekkenhuis, vanwege Nederland-België op het wk. Zelfs de diensters in de Jordaan zijn in het oranje en je ziet overal beschilderde gezichten met rood-wit-blauw of oranje. Ze zijn gek. Ik las vandaag dat Eduard in 1988 zei: ‘Dat komt

227 NRC Handelsblad, 13 juni 1998.

[p. 190]

omdat jij ouder wordt.’ Maar dat denk ik niet. Er wordt in Parijs op de tribune ‘Oranje boven, leve de koningin’ gezongen. De Belgen spelen ontzettend smerig, voor iedereen zichtbaar. Ze hebben al twee gele kaarten.

14 juni 1998

Een traan welt op door het spel van pianist Svjatoslav Richter die Rachmaninov speelt op tv. ‘Af en toe moet je naar Bach luisteren, al was het maar uit hygiënische overwegingen,’ zei Richter.²²⁸ Dat geldt voor alle muziek. Zoals wij Bach en Beethoven als ‘diep’ emotioneel ervaren, zo doen Javanen dit met de gamelan, dus de ‘geest’ verwerkt het geluid, de melodie, hier heel anders dan in Jogja en Solo, vanwege de verschillende input vanaf de geboorte. Tot 1960 mocht hij de Sovjet Unie niet uit. ‘Er werden afschuwelijke dingen over me geschreven - volkomen absurd.’ Maar hij moest wel Bach spelen op de begrafenis van Stalin. Hij vond dat een weerzinwekkende ervaring.

Verbazingwekkend, al die noten en partituren die noot voor noot in zijn brein zijn opgeslagen. Hij zit als oude man te vertellen terwijl je fragmenten ziet van zijn spel tientallen jaren eerder. Zoals hij Rachmaninov speelt, is werkelijk ongelooflijk. Het moet heerlijk zijn om zo zeker van je noten te zijn. Zijn debuut in 1960 in de Verenigde Staten in Carnegie Hall was onder begeleiding van een kgb-waakhond, wat hem zeer nerveus maakte. Toen ze in de vs zeiden: ‘blijf toch hier,’ zei hij: ‘Waarom, ik vind het best thuis.’ (...) ‘Ik speel niet voor het publiek, maar voor mezelf.’

Het is dermate koud buiten, een week voor de zomer begint, dat het raam dicht moet. En ook komt de regen met bakken uit de hemel! Wat een moerasland.

Je hoort steeds meer - ook Broertjes zei dit - dat Bolkestein op Buitenlandse Zaken zal komen. Dan zit Weisglas met zijn hete adem in de nek, en raak ik nog eens vier jaar achterop. Het is dus echt nu of nooit.

Hoe het hoort weten maar weinigen. Advocaat John Janssen organiseert op 30 juni een kleine bijeenkomst van politieke relaties waarop hij mij een kwartier spreektijd aanbiedt. Hoe aardig zou het zijn geweest mij vooraf een hapje aan te bieden?

228 Oltmans kijkt naar de tweede aflevering van de driedelige documentaire Richter, l'insoumis, uitgezonden op Nederland 3.

15 juni 1998

Weekkrant Suriname heeft nu ook een bijlage, genaamd ‘Lan-

[p. 191]

delijke Allochtonenkrant’. Het is de dominee Wawelaar-mentaliteit van good-do'ers, die nog altijd in de war zijn over het niet-haalbare.²²⁹

Hiltermann reageerde niet op mijn briefje, wat ik best vind.

Stak - na een dag zonder - de telefoon, na een plotselinge ingeving, om 19.30 uur in de contactdoos, en even later belde Met het oog op morgen. Het anp had een bericht verspreid over het getuigenverhoor van prinses Margriet, en nu wil het oog mij straks in de uitzending. Vooruit dan maar.

Henny Stoel die vanavond presenteerde, vroeg of ik geen zin had ermee op te houden. Nooit natuurlijk!

229 Redactie: Wawelaar is een personage uit de Max Havelaar, van Multatuli.

16 juni 1998

Trein naar Den Haag

Het interview door Stieven Ramdhari met de advocaten in de Volkskrant is goed, maar niet goed genoeg en soms onvolledig.²³⁰ De drie ondertekenaars die hij noemt in het artikel zijn irrelevant in mijn proces.

230 De Volkskrant, 16 juni 1998.

Den Haag

Margriet was gekleed in een paars deux-pièces, en droeg er paarse schoenen onder. De Wijkerslooth zei dat ze onder protest van gehoudenheid kwam in verband met een eventueel in te stellen cassatieberoep.

Over de uitspraak ‘Waarom mochten we ook alweer niet van Oltmans houden’, zei ze dat ze nooit zulke woorden bezigde, ook niet in die strekking. Ze wist niet meer wat er wanneer allemaal gezegd is. Ze had geen beeld van mij en had mijn naam voor de reis nooit eerder gehoord. Aan het begin van de reis had ze gehoord dat ik voor Story mee was en voor dat blad waren ze extra op hun hoede. Maar ze had wel een ander soort journalist verwacht, niet een oudere man.

Vermeer had van tevoren (zoals ik gevraagd had) mijn excuses aan Margriet overgebracht voor het feit dat deze zitting plaatsvond.

Er stonden letterlijk tientallen fotografen en journalisten. Ik gaf interviews aan Gerard Arninkhof (nos Journaal) en een kerel van rtl Nieuws, die zei een vriend van Ab Mennega te zijn. Margriet was al vertrokken toen ik terugkwam van deze gesprekjes.

Hierna was het verhoor van Sterneberg. Hij had niets gehoord, noch gezien. Zijn taak was het faciliteren van werkzaamheden

[p. 192]

geweest. Sterneberg wist er niets van dat ik niet bij het interview met Gromyko had mogen zijn, want Van der Stoel vond het goed. Sterneberg begrijpt wel dat hij is opgeroepen.

Hij zegt dat ze niet wisten dat ik in Moskou zou zijn. Hij had Van der Stoel geadviseerd mij toe te laten en Max was akkoord gegaan. Klaas Jan Hindriks is dus misschien de boosdoener die op eigen initiatief mij zou hebben weggehouden, nadat hij uit een telefoongesprek met Sterneberg geconcludeerd zou hebben: ‘Liever niet Oltmans.’ Hij ontkent dat er hoe dan ook een incident is geweest en misschien denkt hij dat zelf echt.²³¹ Klaas Jan zou dus in beginsel een oneerlijke man zijn, iets wat ik inmiddels niet meer kan uitsluiten.

Toen Sterneberg aanbood ons zijn notities beschikbaar te stellen, zei landsadvocaat Den Hertog hardop en ongevraagd dat hij Sterneberg adviseerde dat nog eens in beraad te nemen. Deze interventie van Den Hertog was voor Nicolaï de druppel die de emmer deed overlopen. Peter zei dat hij vanavond nog een klacht bij de minister van Justitie gaat indienen over de gang van zaken vandaag. Maar wat helpt het in godsnaam?

Sterneberg is nu de tweede man in Brussel dus ik vroeg hem Bot de groeten te doen, wat hij beloofde. Hij was wel aardig. Ik gaf hem de tekst van mijn dagboek uit april 1974 in Moskou.

231 Zie bijlage 49. Zie Memoires 1973-1974, pagina 268 e.v.

Westerkade

Toen ik thuis kwam stond er een motorfiets voor de deur. Zou hij voor mij komen, dacht ik. Het was Gino. Hij had weer gedonder met Cynthia en wilde vannacht hier slapen.

Vermeer was een ramp. Hij stond daar met bevende handen en deed het zeer slecht. Een anp-verslaggever had gisteren vijandig naar Ellen gebeld. Arjan Paans van Algemeen Dagblad was er ook weer eens.

rtl Nieuws had Broertjes en Van Vonderen uit mijn interview weggeknipt. Het nos Journaal van 18:00 uur had drie nieuwsberichten, het derde was Margriet. Arninkhof had het zeer vriendschappelijk gemonteerd. Maar waarom is rtl zo vijandig?

Peter Nicolaï heeft zijn klacht over de interventie van Den Hertog aan minister Sorgdrager al klaar en ingediend.²³² Hij heeft het ook tien hoogleraren toegezonden. Ook faxte hij de klacht naar Peter Rehwinkel, de lul die toch niets doet. Peter vond dat Vermeer het verhoor van Margriet had verpest en dat

232 Zie bijlage 50.

[p. 193]

De Wijkerslooth zich in zijn vuistje rot moest lachen, want daar had hij naar toegewerkt.

Om 19:30 uur geeft rtl wel een goede weergave van vanmorgen, ook wordt Broertjes nu genoemd. En om 20:00 uur heeft het nos Journaal het prima verhaal van Arninkhof opnieuw uitgezonden. Ook de klacht die Peter Nicolaï aan Sorgdrager zou insturen over het beïnvloeden van getuigen haalde het nos Journaal al.

Dat is een enorm succes voor Peter. Hij vroeg het faxnummer van rtl4, en daar gaat het ook nog heen. Ik belde hem om te feliciteren en te zeggen dat ik ongelijk had.

Jan Pieter Visser (ncrv) belde - hij staat achter me - en hij vond de media-aandacht van vandaag prima. Hij was Ron Abram tegengekomen: ‘Dat is geen vriend van jou.’ Ik heb deze uitspraak aan Ellen doorgegeven.

Klaas Jan Hindriks belde. Toen ik Sterneberg noemde, zei hij meteen: ‘Die eikel.’ We spraken over de getuigenis van Sterneberg en de gang van zaken in 1974.

17 juni 1998

Trouw heeft een aardig artikel.²³³ Ik schreef Trouw-journalist Bas den Hond na 29 juni eens met hem te willen praten. Het artikeltje van Ramdharie in de Volkskrant vandaag is prima. Hij vermeldt tenminste dat Broertjes voor de rechtbank had bevestigd dat hij de uitspraak van Margriet via Van Vonderen had gehoord. En ook mijn conclusie dat Margriet hier Van Vonderen en Broertjes dus indirect voor leugenaars heeft uitgemaakt. Arjan Paans, Algemeen Dagblad, heeft ook een artikel geproduceerd.

Ellen kondigde gisteren aan toch weer een briefje aan Jurgens te willen schrijven. Weer moest ik haar duidelijk maken dat ze niets moest doen. ‘Ja, maar ik wil rechtzetten...’

‘Er valt bij die types niets recht te zetten.’

Vanmorgen belde zij, na een telefoongesprek met Jurgens: ‘Ik ben nu overtuigd dat hij dubbelspel speelt.’

Ik had een aardig gesprekje met Beau van Erven Dorens - 27 jaar, uit Bloemendaal - voor TalkRadio.

Ik schreef een brief aan W. Asser (voorzitter Raad voor de Journalistiek), Pieter Broertjes (voorzitter Genootschap van Hoofdredacteuren) en Ron Abram (voorzitter nvj) in de hoop dat Broertjes en Asser het geroddel en gestook van Abram kunnen laten ophouden.

233 Trouw, DOSSIER OLTMANS LEEST ALS EEN ONUITGEEFBARE SPIONAGEROMAN, 17 juni 1998. Zie bijlage 51.

[p. 194]

Ik kom tot niets vanwege mijn vertrek naar New York morgen.

Ik had ook nog een aardig gesprekje met Jan Lenferink op diens kantoor, over prinses Margriet en guna guna, en over Bernhard en de nooit verschenen biografie van Ammerlaan, om zijn rubriek in Het Parool van komende zaterdag te helpen vullen.

Ronald Gase belde vanmorgen: ‘Waarom ben je zo koel?’ Al twee jaar kondigt hij aan hier langs te komen, maar ik heb hem nooit gezien. Dus ja, ik zit niet te springen.

Jan Lenferink belde. Het Parool had contact gehad met de rvd over de foto van Beatrix en mij in Mexico, 1964.²³⁴ Het verzoek van de rvd was om die foto niet te plaatsen.

Ook nrc Handelsblad had vandaag een stuk van de hand van Harm van den Berg over de getuigenis van Margriet. Volgens Den Hertog zie ik spoken. Ik vind er enige gerechtigheid in dat Vermeer in nrc Handelsblad de held is, nadat Peter en Ellen de artikelen in de Volkskrant pakten.

Lenferink belde nog drie keer. Hij hikte aan tegen de biografie van Ammerlaan over Bernhard. Wat hebben ze toch? Hij had MillenniuM moeten lezen.

Peter Nicolaï kwam 's avonds nog ongeveer twee uur langs. Hij was voor het eerst op de Westerkade. Ik sprak lang met hem om het gesprek van de advocaten met de trojka van Broertjes voor te bereiden. Hij blijft maar steeds vragen: ‘Maar als “ze” vragen wat is Willems minimum, wat zeg ik dan?’ Ik kan er maar niet toe komen me te laten verleiden, onder welke druk ook, een minimumbedrag te noemen. ‘Ja, maar dan zeggen ze: we doen niets.’

‘Dan doen ze maar niets,’ was mijn antwoord waarop Peter zei: ‘Dan ga ik niet.’

Na veel vijven en zessen kreeg hij toch voor elkaar dat er een minimum deal uitkwam: 100.000 gulden per jaar, ingaande in 1998; 440.000 gulden ineens, en zeven ton subsidie voor de dagboeken. Dit alles beredeneerd vanuit de gedachte dat ik nog zes of zeven jaar zou leven (700.000 plus 440.000 plus 700.000 is onder twee miljoen). En tevens ervan uitgaande dat ik zal terugkeren naar de vs, anders moet de 100.000 herzien worden (in verband met de belasting).

Peter zei dat Ellen de avond voor het verhoor van Margriet zo nerveus was dat ze de hele nacht niet had kunnen slapen. En Vermeer stond er met trillende handen. Peter zei dat Ellen tij-

234 Zie ook: Memoires 1963-1964, het fotokatern, en pagina's 207, 209. Zie ook: Mijn vriendin Beatrix.

[p. 195]

dens een betoog ineens ophield (wat waar is), waarop hij haar aanvulde en improviseerde (wat hij prima deed). Peter zei - want ik kon de prinses niet zien - dat Margriet zelf enorm nerveus was en zodanig met haar ogen rolde dat hij dacht dat ze een aanval zou krijgen.

Sterneberg had zich inderdaad ‘ik lust ze rauw’ laten ontvallen in de rechtszaal. Nicolaï herinnerde zich dit uitstekend. Ik vond het op dat moment te beschamend voor woorden.

Ik belde nog laat Ellen Pasman, bracht haar op de hoogte van de resultaten van mijn gesprek met Peter en vroeg haar op 29 of 30 juni een afspraak te maken met Sillevis Smitt.