Met en zonder lauwerkrans. Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar (1997)

Met en zonder lauwerkrans. Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar

(1997)–Piet Couttenier, Lia van Gemert, Karel Porteman, M.A. Schenkeveld-van der Dussen– rechtenstatus

Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende



[pagina 184]
‘Door den lijdenden weg geleid’ Mechteldis van Lom (Venlo, 1600 - Venlo, 29 november 1653) Mechteldis van Lom werd geboren in een familie van gegoede Venlose burgers. Vader Hubert (1570-1622), wiens tweede kind zij was, vervulde in haar geboortestad gedurende enkele jaren de functie van schepen. Als zodanig legde hij in 1617 de eerste steen voor de nieuwe kerk van het klooster Transcedron, dat zijn dochter Mechteldis enkele jaren later als verblijsplaats zou kiezen. Moeder Elisabeth van Vogelsanck (ca. 1570 - na 22 november 1640) was, evenals de familie Van Lom, geparenteerd aan het geslacht Puteanus, dat in de persoon van de humanist Erycius Puteanus (1574-1646) grote faam verwierf. Kort nadat Mechteldis, in haar twintigste levensjaar, tot de orde der Annunciaten was toegetreden, viel zij ten prooi aan hevige lichamelijke pijnen die haar tot haar dood in 1653 onafgebroken zouden kwellen. Niettemin droeg zij haar lijden op bovenmenselijk moedige wijze, reden waarom de Franciscaan Matthias Croonenborch, rond het jaar 1640 biechtvader van de Venlose Annunciaten, in zijn hagiografie van Mechteldis' medezuster Agnes Maria Huyn van Amstenraedt (1614-1641) speciale aandacht aan Mechteldis schonk. Hij wijdde tevens enkele woorden aan haar dichterlijke voortbrengselen, die volgens hem bovennatuurlijk geïnspireerd waren: ‘Zeer schoon zijn ook de exclamatien, die zij tot God, ende het Hoog-weerdig H. Sacrament gemaakt heeft, met veel Geestelijke Liedekens van het innig leven, die bijzonder troostelijk zijn voor zieltjens die van God door den lijdenden weg geleid worden, die zij met zulke lichtigheid gedicht, ende gemaakt heeft, dat zij genen arbeid daartoe en scheen te doen, als alleen de penne te roeren, in de zelve te schrijven.’ (Croonenborch 1673, p. 233). 33 Begin van het handschrift waarin de liederen van Mechteldis van Lom zijn overgeleverd Kenmerkend voor het spirituele leven van de Annunciaten is de liefde voor de Maagd Maria, die hen in alle opzichten tot richtsnoer dient in hun streng van de buitenwereld afgesloten meditatief bestaan. Daarbij is men zich ervan bewust dat dit ideale voorbeeld door eigen onwaardigheid nimmer geëvenaard kan worden, hetgeen gemakkelijk voert tot zwaarmoedigheid. Niettemin overwint de blijde zekerheid uiteindelijk toch gered te zullen worden. Ook in het tweeënveertig gedichten omvattende oeuvre van Mechteldis van Lom - na haar dood opgetekend in een door een van haar medezusters, waarschijnlijk Elisabeth van Lom^o, gemaakt handschrift - neemt Maria een centrale plaats in. De geestelijke en lichamelijke pijn die zij als
[pagina 185]
Annunciate ervoer, heeft zij in haar gedichten door persoonlijk lijden wellicht beter kunnen verwoorden dan enig andere medezuster. Daarbij kan Mechteldis niet verweten worden te willen zwelgen in haar eigen pijn, want in dit opzicht stond haar vooral matigheid voor ogen. Niettemin trok zij zich steeds verder terug uit de kloostergemeenschap om in een mystieke opgang tot de Bruidegom haar eigen heil te vinden. In dit opzicht lijkt haar lyriek beïnvloed door werk van voorgangers, met name door de Evangelische Peerle, vóór 1535 geschreven door een niet nader bekende religieuze, Reinalde van Eymeren (1463-1540), alsmede door werk van de Limburgse mysticus Pelgrum Pullen (ca. 1520-1608). De liederen van Mechteldis van Lom zijn door de afschrijfster in een viertal categorieën ingedeeld: (1) ‘om te zingen op verscheiden tijden des jaars’; (2) ‘tot zonderlingen [bijzondere] troost voor die in lijden ende strijd zijn’; (3) ‘van verlangen, liefde, vereninge en lovinge Gods’; (4) ‘van de H. Moeder Gods’.
Liedeken ter eren het H. Maagdeken Ludowina De tragische geschiedenis van Liedewij van Schiedam (1380-1433), die op veertienjarige leeftijd bij het schaatsen zo ernstig gewond raakte, dat zij de rest van haar leven het bed moest houden en aan ondraaglijke pijnen werd onderworpen, inspireerde Mechteldis van Lom, zelf jarenlang door ziekte gekweld, tot het volgende lied.
Liedeken ter eren het H. Maagdeken Ludowina Men kan 't zingen op de vozeGa naar voetnoot: 't Was een fraai rijk borgers kind Daar was een maged zuiverlijk Binnen Schiedam woonachtig, Den Heer heeft haar zeer wonderlijk Getrokken tot hem krachtig. 5[regelnummer] 't KoordekenGa naar voetnoot5 was veel lijden Daar zij mee kwam t'ontvlieden 's Werelds geneugt', Verkoos de deugd Die haar brocht tot de vreugd'. Ziel* 10[regelnummer] O maged, ik zien u vol pijn, Vol ziekten ende zere. En gij, zalige Ludowijn, Roept al om meer en mere. Zegt mij, hoe mag 't geschieden 15[regelnummer] Dat gij in uw groot lijden Maakt een jolijt Met groot verblijd, Blij van wezen altijd. Ludowijna O ziel, dit is Gods goedheid groot. 20[regelnummer] Wie hij verkiest tot lijden Geeft Hij ook zijne gratie zoet:
[pagina 186]
Dat lijden wordt verblijden. Hij weet het zo te wagenGa naar voetnoot23 Dat Hij in d' ene schale 25[regelnummer] Leit meerder vreugd Dan 't lijden weegt. Dit maakt de ziel verheugd. Ziel Dit en gevoel ik niet voorwaar Dat lijden maakt verblijden, 30[regelnummer] Want mijn kruisken valt mij zo zwaar. Kost ikGa naar voetnoot31, ik wierp 't bezijden. Den geest wil het wel dragen Maar de natuur komt klagen. Zou ik in 't zeurGa naar voetnoot34 35[regelnummer] Mijn jonge fleur Verslijten met douleurGa naar voetnoot36? Ludowijne O wilt ge enen zoeten troost In al uw pijnen smaken, En niet wensen te zijn verloostGa naar voetnoot39 40[regelnummer] Maar nog naar meerder haken, Zo wilt u heellijk voegen Naar Gods wil en genoegen. Geeft uw gemoed Tot lijden groot, 45[regelnummer] Dan zal 't u worden zoet. Ziel Naar mijn vermogen en klein kracht Maak ik zeer dikGa naar voetnoot47 't voornemen Om gern te lijden dag en nacht Uit ware liefd' en minne, 50[regelnummer] Maar kan nog niet geraken Tot zijne zoete smaken. Ik moet ingaan, Vallend opstaan Door deze lijdens baan. Ludowijne 55[regelnummer] Den keilijkGa naar voetnoot55 heeft mij eerst ook zeur Bitter geweest om drinken. Maar als ik mij poerdenGa naar voetnoot57 daardoor Jezus lijden t' gedenken Doen kwam met zijnen douwe 60[regelnummer] Jesus mijn hert besproeien.
[pagina 187]
Door dezen wijn En medicijn Is heel verzoet mijn pijn. Ziel O maged, wil mij leren zoet 65[regelnummer] Hoe ik deez' medicijne Zal gebruiken in tegenspoed Om t' verzoeten mijn pijne. Den geest die zoekt het lijden Maar 't lichaam wil dat vliedenGa naar voetnoot69. 70[regelnummer] Door dezen strijd Word ik subijt Verflauwd tot aller tijd. Ludowijne Maakt uwe resolutie sterk Om liefd' met liefd' te lonen 75[regelnummer] En deze liefde stelt te werk. Als gij voelt ongewone Pijn, wee en tribuleren, Zegt: om de liefd' mijns Heren Die g'leden veel 80[regelnummer] Heeft voor mijn ziel Wil ik ook lijden veel. Ziel Och, wanneer kom ik tot dien graad Dat ik naar 't lijden hake, Krachtig begere metterdaad 85[regelnummer] In 't zeur het zoet mocht smaken, Verblijen t' allen tijen In kruis, pijn, wee en lijen. Den wille mijn Mocht Jesus zijnGa naar voetnoot89 90[regelnummer] En Jesus' wille mijn. Ludowijne Neemt voor ene gelijkenis Dat gij geboeid, gebonden Bent als in 't zoet gevankenis Van Jesus' wil en wonden. 95[regelnummer] Wilt aan Jesus verheven Uw wil voor sluitelGa naar voetnoot96 geven. En wilt niet meer Verlost zijn zeer Dan als 't belieft den Heer.
[pagina 188]
Ludowijne 100[regelnummer] Dan zo zult ge gevoelen teer In uw hert groot verblijden, Met een verlangen, meer en meer, Naar kruiskens pijn en lijden En zult uw pijn certeine 105[regelnummer] Achten weinig en kleine Ten opzicht goed Van Jesus' bloed, Wonden, kruis, pijn en dood. Ludowijne Hij zal u schenken overvloed, 110[regelnummer] Zijn zoete consolatieGa naar voetnoot110. De brokskens van zijn tafel zoet U geven voor colatieGa naar voetnoot112. Och hadde mijnen Here Mij, zijn hondeken tere, 115[regelnummer] Die niet gebracht Dag ende nacht, Mijn ziele waar versmacht. Ziel Ik bidde u, o maged zoet, Wilt mij toch nu verwerven 120[regelnummer] Door Jesus en Maria goed, Uw deugden tot mijn erve: PatiëntieGa naar voetnoot122 in 't lijden, Sterkheid in veel strijden, Grote begeert', 125[regelnummer] 't Lijden op eerdGa naar voetnoot125 Uit pure liefde weerd. Ludowijne Maakt een couragie ende moed, Wilt het lijden omhelzen. Jesus uwen bruidegom zoet 130[regelnummer] Zal 't u zeer wel vergelden. Hij laat zich niet verwinnenGa naar voetnoot131 Van die hem hier beminnen. Lijdt dan, o ziel, Betrouwt geheel 135[regelnummer] Op zijn beloften veel.
[pagina 189]
Bron N. Wijngaards (ed.), Liederen van Mechteldis van Lom en andere Annuntiaten, voorafgegaan door de Transcedronkroniek van Barbara de Put. Zwolle 1957. p. 242-246. Literatuur Matthias Croonenborch, Het Ryck-deughdigh leven van de Hoogh-Edele Gheboren Maghet Suster Agnes Maria Huyn van Amstenraedt. Brussel 1673. (UBN 709 c 144) J.J.M.H. Verzijl, ‘Van Lom - De Lom de Berg’. In: Jaarboek van het Centraal Bureau voor Genealogie 15 (1961), p. 223-236. N.C.H. Wijngaards, Mechteldis van Lom, 1600-1653. Dichteres en Annuntiate van Venlo. Zwolle 1957. WH	voetnoot* melodie voetnoot5 koordje (om te trekken) voetnoot23 wagen voetnoot31 kon ik voetnoot34 zuur voetnoot36 smart voetnoot39 verlost voetnoot47 dikwijls voetnoot55 kelk voetnoot57 aanzette voetnoot69 ontvluchten voetnoot89 die van Jezus zijn voetnoot96 sleutel (om de gevangenis weer te openen) voetnoot110 troost voetnoot112 voedsel. Cf. Matt. 15:26-27 voetnoot122 geduld voetnoot125 aarde voetnoot131 overtreffen (in liefdebetoon)

Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

Liederen van Mechtildis van Lom en andere annuntiaten, voorafgegaan door de Transcedron-kroniek van Barbara de Put

auteurs

W.N.M. Hüsken
over Mechteldis van Lom