Met en zonder lauwerkrans. Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar

[p. 166]

‘Adieu dan wereld kwaad, ik word annonciaat’
Elisabeth van Lom
(?, ? - Venlo, na 1673)

In hetzelfde handschrift als waarin tweeënveertig gedichten van de Annunciate Mechteldis van Lom^o (1600-1653) zijn overgeleverd, treffen we enkele tientallen andere liederen aan, ‘gemaakt door een van de medezusters van Zuster Mechtelt voorschreven’. De identiteit van deze kloosterlinge wordt niet onthuld maar blijkens het voorkomen van de naam Van Lom als acrostichon in twee van deze gedichten mogen we aannemen dat we met een familielid van Mechteldis te maken hebben. De eerste letters van de strofen van het ‘Adieu der wereld en resolutie tot den geestelijken staat’ vormen de naam ELISABETH VAN LOM. Mogelijk is zij dus de schrijfster van deze liederen.

Elisabeth van Lom was een dochter van Mechteldis' oom, Leonardus van Lom (ca. 1568-na 1603), van beroep molenaar en olieslager, getrouwd met Maria Puteanus. In 1588 werd Leonardus beschuldigd van hulp bij het verdrijven van de Spaanse troepen, waarna hij de stad Venlo moest verlaten, om de rest van zijn leven in Nijmegen en Zaltbommel door te brengen. Elisabeth zal zijn teruggekeerd naar de ouderlijke streek, waar zij, evenals haar nicht Mechteldis, toetrad tot de orde der Annunciaten in het klooster Transcedron te Venlo. In 1663 en latere jaren fungeerde zij daar als vicaresse.

Elisabeths liederenverzameling is ingedeeld in vijf categorieën: (1) ‘tot een afscheid der wereld ende minnelijke resolutie tot den geestelijken staat, ende H. profecije’; (2) ‘tot geestelijke onderwiezinge, troostelijke raden ende verwekselen tot de deugd ende liefde Gods’; (3) ‘affectiën van verlangende ende verenigende liefde Gods ende van den loon voor die wettelijke hebben gestreden [...] gemengd met verscheiden minnelijke samenspraken’; (4) ‘kerstliedekens ende op sommige andere hoogtijden des jaars’; (5) ‘enige liedekens tot geestelijk vermaak’.

29 Handschrift met liederen van Elisabeth van Lom, opengeslagen bij het ‘Adieu der wereldt’ Fol 246 toont het begin van Elisabeths acrostichon

1. Een ander

Evenals het eerder genoemde ‘Adieu der wereld en resolutie tot den geestelijken staat’ is het nu volgende lied afkomstig uit de eerste categorie van de hierboven genoemde indeling. Het is doordrenkt van een zekere weemoed, naast een gevoel van opluchting en bevrijding, om het verlaten van wereldse zaken en geneugten. Ook dit gedicht is voorzien van een acrostichon; de beginletters van de vijf strofen waaruit het is opgebouwd vormen het woord ADDIA.

[p. 167]

Een ander dat kan gezongen worden op de voze^*: Die mint die lijdt veel pijn

 

Als ik 't al heb doorzien

 

Wat d' wereld ons kan biên²

 

Vind ik het al weerd veracht.

 

Dus ik met ripen raad⁴

5

Verkies den besten staat,

 

Waarin ik zie den weerdsten schat

 

Aan d' wereld onbekend,

 

Het deel dat niet en endt

 

't Welk in Maria's huis

10

Bedekt ligt onder 't kruis.

 

 

 

Dezen schat glorieus

 

Die maakt mij amoureus.

 

Adieu dan, o ijdelheid,

 

Die niet en blijft in staat

15

Maar met den wind vergaat.

 

Ik verkies een vastigheid

 

En kleed mijns lichaams jok¹⁷

 

Met enen grauwen rok¹⁸

 

Om Jesum, naakt en bloot,

20

Te volgen totter dood.

 

 

 

Dus zal ik metter spoed

 

Uit hert, ziel en gemoed

 

Zoeken gaan dat eeuwig goed

 

Hetwelk alleen, gewis,

25

In God te vinden is.

 

Adieu dan, o wereld snood,

 

Die u wel zoetjes toont

 

Maar ten eind bitter loont.

 

Dus vlucht ik in een slot²⁹

30

Om daar te dienen God

 

 

 

In ootmoed, zuiverheid,

 

Armoed', gehoorzaamheid

 

En in allerhande deugd,

 

Want dit ons met gewin

35

Brengt den hemel in.

 

Daarom wil ik nu met vreugd'

 

Trachten te volgen naar

 

Maria's deugden klaar

 

In d' orden excellent

40

Van haar tien deugden jent⁴⁰.

 

 

* wijze

2 bieden

4 na rijp beraad

17 juk (lichaam als last)

18 t.w. het annuntiatenkleed

29 klooster

40 edel

[p. 168]

 

Adieu dan die mij kent

 

En die ik heb bemind.

 

En laat het u niet dunken hard

 

Dat ik met reden recht

45

Den Heer kies voor den knecht

 

En den hemel voor die aard',

 

God voor de creatuur,

 

Wie lof zije t'aller uur.

 

Adieu dan, wereld kwaad,

50

Ik word Annontiaat.

Fin

Vive jesus en tous temps, Vive tous ces fidelles amants

2. Een ander

In het Venlose Transcedron was er blijkbaar af en toe ook gelegenheid tot uitbundige vreugde waarbij alle zwaarmoedigheid opzij gezet mocht worden. De verzameling van de Annunciaten bevat daartoe zelfs een afzonderlijke afdeling liederen die ‘in tijde van recreatie’ gezongen mogen worden. Vooral bij de viering van het feest van de H. Martha, op 29 juli, kon het er, blijkens het volgende lied, vrolijk aan toegaan.

Komt, komt vrolijke geesten,
Ik nood u al ter feesten
Alhier in dit termijn³.
Weg met dien zwaren pagie⁴
Ik hou van goe couragie⁵.
Sa laat ons vrolijk zijn.

Wel aan, stelt dan ter zijden
Alle zwaarmoedigheiden.
Geen treuren mag hier zijn
Casseert¹⁰ melancolie
En wilt dezelve vlieën¹¹
Want z' is een kwaad venijn.

Hierom wilt vreugd' hanteren,
Bid ik u, mijn geburen,
En drinkt eens lustig om.
De droefheid wilt weg weren
Die den mens doet uitteren
En ons verrot de long.

Laat, laat dan zonder vrezen
Den wijn door 't keeltjen reizen
Want hij verheugt den geest.

3 tijd

4 last

5 moed

10 verbreekt

11 ontvluchten

[p. 169]

 

Lustig in aller eren

 

Laat ons ons recreëren²³

 

En lachen eens om 't meest.

Fin

Enen vrolijken geest is zeer bekwaam En aan God en de mensen aangenaam.

Bron
Hier volghen eeneghe deellen vande liedekens gemaekt door onse weerde suster Mechteldis van Lom saliger memorie gewesen Annontiat int clooster deser H. order tot Venlo [...]. Bibliotheek Beyart, Maastricht. (Hs Aa 10 nr. 32)
(1) p. 251-253.
(2) p. 422-423.

Literatuur
J.J.M.H. Verzijl, ‘Van Lom - De Lom de Berg’. In: Jaarboek van het Centraal Bureau voor Genealogie 15 (1961), p. 223-236.
N.C.H. Wijngaards, Mechteldis van Lom, 1600-1653. Dichteres en Annuntiate van Venlo. Zwolle 1957.
WH

23 ontspannen