Met en zonder lauwerkrans. Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar

[p. 164]

Het offer van de kledingmerkjes
Barbara de Put
(?, omstreeks 1585 - Venlo, 1635)

Het leven van Barbara de Put - een familielid van de geleerde Erycius Puteanus - speelde zich voor het overgrote deel af binnen de communiteit van het klooster Transcedron, zoals dat ook gold voor Mechteldis en Elisabeth van Lom^o. Haar geboortedatum is niet bekend maar ze werd in 1599 (aankomend) lid van de kloostergemeenschap en werd er op 8 oktober 1609 geprofest - ze was toen nog geen 25 jaar. Aan het eind van haar leven was ze novicenmeesteres.

Haar medezusters hadden in 1599 een zeer moeilijke tijd achter de rug. Tijdens de troebelen aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog was hun vroegere klooster verbrand en waren zijzelf verdreven: tijdelijk hadden ze in Roermond een onderkomen gevonden. In 1599 keerden ze naar Venlo terug, waar ze als nieuwe vestigingsplaats Transcedron toegewezen kregen. Het was een oud en vervallen huis, maar de zusters maakten er het beste van. Wel was de kloosterdiscipline verslapt. Niemand droeg een sluier en ook het ‘slot’ - het letterlijk van de wereld afgesloten zijn - werd niet gehandhaafd. De bisschop van Roermond probeerde daar wat aan te doen, maar werd van binnen het klooster tegengewerkt, vooral door de oudere zusters. Al gauw echter verandert de stemming bij een aantal zusters, onder wie Barbara de Put, en dan begint een kloosterhervorming.

Deze en andere gegevens zijn bekend uit een kroniek over Transcedron, waarvan het eerste deel, tot 1635, door Barbara de Put geschreven is. Onbekende zusters zetten in de loop van de tijd het verhaal voort. Een laatste notitie stamt uit 1724. Het boek is pas in 1957 gedrukt, maar het zal, zoals gebruikelijk, door middel van voorlezing in de kring van de communiteit gefunctioneerd hebben.

[Kroniek]. Hoofdstuk VII

Op 27 juni 1611 werd het klooster gevisiteerd door de bisschop van Roermond, Jacobus van den Borch. Hij hield de zusters voor dat ze geen eigen bezit mochten hebben, maar alles gemeenschappelijk moesten delen, en dat ze het kerkelijk gezag gehoorzaamheid verschuldigd waren. Dat viel aanvankelijk niet in goede aarde. Meer succes had de eigen zielzorger van het klooster, pater Willem Hesius, met een zielroerende preek. Daarop wenden de zusters zich tot de bisschop met een betuiging van gehoorzaamheid en bede om hulp. Opnieuw bezoekt hij hen, zij het minder officieel, en dan beginnen de religieuzen met serieuze pogingen om tot een werkelijke gemeenschap te worden. Het geld wordt bijeengevoegd, en ook een tweede belangrijk punt halen de hervormingsgezinde zusters binnen: ieders kleding wordt niet meer apart gehouden (met behulp van merken) maar die wordt gemeenschappelijk gewassen en daarna niet meer persoonsgebonden uitgedeeld. De anonieme zuster die de merkjes wegsneed, was mogelijk Barbara de Put zelf.

[Kroniek]. Hoofdstuk VII

Hoe wij tot het gemeen leven kwamen.

Korts hierna kwam Zijn Hoogweerde¹ zelver binnen Venlo en onze eerweerdige pater gaf hem te kennen hoe wij al onder malkanderen leefden, begerende dat hij ons zoude visenteren², waarop hij antwoordde dat hij korts visitatie gehouden hadde, en daarom nu niet weder houden en mocht, maar zoude

1 d.i. de bisschop

2 officieel bezoeken

[p. 165]

nochtans iegelijk in 't particulier spreken, in 't welke hij scherpelijk onderzocht of de zusters ook nog eigen beursekens hadden, en als hij verstond dat het geld nog niet bijeen en was, toen en was hij niet wel tevreden, dede ons een hertelijke vermaninge, ende vermaande ons zeer zoetelijk tot het onderhouden van de heilige armoede, van de regel en statuten, ende ook de ordinantiën die hij ons gegeven hadde, bevelende wel scherpelijk dat al het geld van de zusteren in één beurs bijeen zoude gedaan worden, hetwelk men des anderen daags ook doen most. Hij ordeneerde hoe hij het klooster gesloten woude hebben ende beval dat men het zoude laten maken. Wij en hielden geen slot, anders dan dat de gewijlde³ zusteren niet buiten des kloosters poorte en mochten gaan.

Korts hierna geviel 't dat wij wassen zouden. Toen bad Ondermoeder dat het Moeder zoude believen dat wij ons lijnwaad mochten bijeen wassen, hetwelk zij ons toeliet want zij was zeer goed van nature. Maar wij vreesden als 't openbaar zou worden, dat men 't ons dan wederom zoude verbieden⁴ - hetwelk ook zo geschiedde - en daarom worpen wij terstond alle lijnwaad onder malkanderen opdat wij 't niet wel en zouden konnen vaneenscheiden. Wij waren bevreesd, al was 't geld nu gemeen, dat de affectie nog aan enige dingen zou kleven, het een omdat het van de ouders ofte vrienden was, oft omdat men 't zelver geprocureerd⁵ hadde; daar waren er enige die haar doeken bij malkanderen deden⁶, ende dit werde nog een zuster gewaar; die sneed terstond haar⁷ tekens uit, opdat men ze in de wasse niet en zoude kennen, ende noodzakelijk moeten bij de anderen blijven, ende hierdoor werde 't een iegelijk bekend. Toen nam iegelijk zijn lijnwaad in zijn mande en brachte hetzelve bij Ondermoeder. Dit geschiedde in 't jaar ons Heren 1612, op het hoogtijd van Sinxen⁸, ende zo deden wij met de rokken, kappen ende andere klederen ook; wij sneden alle de tekens uit en maakten alle dingen zo onkennelijk als wij kosten. Hierna ontving een iegelijk uit de handen van Ondermoeder hetgene dat hem van node was.

Bron
N. Wijngaards (ed.), Liederen van Mechteldis van Lom en andere annuntiaten, voorafgegaan door de Transcedronkroniek van Barbara de Put. Zwolle 1957. p. 28-29.

Literatuur
N. Wijngaards (ed.), Liederen van Mechteldis van Lom en andere annuntiaten, voorafgegaan door de Transcedronkroniek van Barbara de Put. Zwolle 1957. p. 28-29.
N.C.H. Wijngaards, Mechteldis van Lom, 1600-1653. Dichteres en Annuntiate van Venlo. Zwolle 1957.
RS

3 gesluierde

4 kennelijk wordt gedoeld op de invloedrijke groep oudere zusters die in de hervorming geen zin hebben

5 aangeschaft

6 hun eigen linnengoed apart hielden

7 hun

8 Pinksteren