Met en zonder lauwerkrans. Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar

[p. 354]

Amsterdams initiatief voor publicatie van eigen werk
Cornelia van der Veer
(Amsterdam, 30 augustus 1639 - ?, na 10 april 1702)

Cornelia van der Veer was naar eigen zeggen (Lauwer-stryt, p. 80) een van de zeventien kinderen van Albert Pietersz. - die zich vanwege zijn woning ‘Op 't Sardammer Veer’ in de loop van zijn leven ‘Ter Veer’ of ‘Van der Veer’ ging noemen -, en Cornelia Cornelis, die als achternaam ook wel Van Marken gebruikte. De schrijfster bleef haar hele leven ongehuwd, wat mede de oorzaak van haar relatief grote oeuvre zal zijn geweest. Speels dichtte ze eens dat ze door haar kinderen in de vorm van verzen te baren haar maagdelijkheid niet verloor (Lauwer-stryt, p. 138). Waarschijnlijk beschouwde ze het schrijven als een eervolle taak; ze maakt in elk geval de indruk van een ijverig studerend auteur, die in het dichterschap een middel tot zelfontplooiing zag: ‘Ik oefen mij hierdoor, en ploeg een rijper oordeel’, antwoordt ze op de vraag naar het nut van haar poëzie (Lauwer-stryt, p. 135). Deze humanistische inslag spreekt ook uit haar devies ‘ik tracht VEERder’.

Het ziet ernaar uit dat de schrijfster tijdens haar jeugd niet erg gestimuleerd werd tot studie. Bij gebrek aan gegevens over het milieu waarin ze opgroeide, moeten we het doen met een enkele toespeling in haar poëzie, waarin gesproken wordt over haar ‘tegenstreven / Van ouders weder-wil’ die haar ‘ijver-lust’ in lezen en schrijven blijkbaar afkeurden, en haar liever ‘in stadig huisgewroet’ bezig zagen, net als de bijbelse Martha, het prototype van de zorgende huisvrouw (Lauwer-stryt, p. 45). Hoe dan ook, ze wist blijkbaar toch behoorlijk wat tijd vrij te maken voor scholing: uit haar oeuvre blijkt kennis van de bijbel, de klassieke wereld en de retorica. Wellicht bezat ze een exemplaar van Ovidius' Metamorfosen, een werk waar ze regelmatig op zinspeelt en een enkele maal met paginering naar verwijst; als veel zeventiende-eeuwers stelde ze overigens de Schrift boven de klassieken. Tevens toont ze belangstelling voor de actualiteit in verwijzingen naar de politieke situatie van de Republiek en naar humanistische schrijvers als de Franse filosoof Montaigne en de Hollandse arts Van Beverwijck. Van de contemporaine Nederlandse literatuur was ze eveneens goed op de hoogte. In haar werk prijken heel wat namen: naast prominenten als Vondel en Oudaan vinden we een flink aantal subtoppers, zoals Hendrik de Graef, Justus Hoflandt, Johan Blasius, en Hendrick Waterloos. Ook met vrouwen had ze nogal wat contacten: ze wisselde bijvoorbeeld gedichten met Catharina Questiers^o en Catharina Lescailje^o en met onbekendere schrijfsters als de domineese Christina van Os^o, schrijfster van Hasselts maagden-rijm. Van der Veer bewoog zich dus actief in literaire kringen, vooral binnen ‘mijn vaderlijk Amsterdam’, zoals ze het zelf vaak noemde.

Behalve ongeveer 135 gedichten, waarvan een aantal in handschrift, zijn er van Van der Veer vier pamfletten overgeleverd; ze was een van de eerste vrouwen die zich in het publieke politieke debat mengden. Het gedrukte oeuvre is verspreid over een achttiental werken en bestaat uit verzen voor verzamelbundels, opdrachtgedichten voor derden, zelfstandige publicaties en dichtwisselingen met andere schrijfsters. Een opmerkelijke bijdrage aan de verzameling geschriften van zeventiende-eeuwse schrijfsters leverde Van der Veer samen met haar collega Questiers. In 1665 publiceerde dit duo de Lauwer-stryt tusschen Catharina Questiers, en Cornelia van der Veer. Met eenige by-dichten aan, en van haar geschreeven. Daarmee behoorden ze tot de toen zeldzame groep vrouwen die toentertijd zelfstandig een uitgave op de markt brachten. Hoe dit 375 pagina's tellende boek gefinancierd werd, is niet zeker; waarschijnlijk echter nam de niet onbemiddelde Questiers een flink deel van de kosten voor haar rekening, bij wijze van afscheid van de ‘vrijheid’ die ze zo beminde maar bij haar huwelijk vaarwel zei - ze gaf daarmee tegelijkertijd haar dichterschap op. Vandaag de dag is het boek zeldzaam, een aanwijzing dat de oplage niet erg groot geweest zal zijn; denkelijk was het bedoeld voor vrienden en kennissen.

De kern van de bundel wordt gevormd door de Lauwer-stryt, een serie van tien verzen, vijf van elke auteur. Ze draaien om de vraag aan wie van beiden de lauwerkrans, het klassieke eerbetoon voor een dichter, toekomt. De cyclus kwam tot stand tussen 22 november 1662 en 16 januari 1663; zeven van de tien

[p. 355]

63 Titelprent van de Lauwer-stryt (1665) Mogelijk is uitgebeeld hoe in het bijzijn van verschillende goden, voorgezeten door de oppergod Jupiter, wordt bepaald wie bij de strijd om het dichterschap de lauwerkrans toekomt Mercurius, god der welsprekendheid, of Apollo, god van het licht en beschermer van de poezie

[p. 356]

bijdragen bevatten dezelfde rijmwoorden, wat in dit soort reeksen niet ongebruikelijk was. In een spel vol mythologische verwijzingen betogen Van der Veer en Questiers om de beurt dat ze niet zichzelf maar de ander als de beste kunstenares zien. De strijd eindigt onbeslist. Verder bevat de bundel vele gedichten van Van der Veer (51) en Questiers (33) aan anderen en verzen van die anderen aan een van hen tweeën; het gaat voornamelijk om gelegenheidspoëzie.

Een tiental jaren later neemt Van der Veer opnieuw deel aan een poëtische correspondentie, overgeleverd in Tooneel- en mengelpoëzy, de verzamelde werken van uitgeefster-schrijfster Katharina Lescailje^o. Deze opent de reeks met een afscheidsgedicht bij een reisje van Van der Veer naar Den Briel in 1674. Van der Veer antwoordt gevleid. De twee stellen zich ten doel stichtelijke poëzie te maken, waarin aanstootgevende onderwerpen als de ‘onkuise Sodomiete vrucht’ (Tooneel- en mengelpoëzij I, 343) vermeden zullen worden. Of hier naar dartele minnestreken of naar heidense, klassieke thema's verwezen wordt, maken de tien gedichten waaruit deze correspondentie bestaat niet duidelijk. Wellicht is het bij dit kleine aantal gebleven: eind 1675 of begin 1676 schijnt de vriendschap bekoeld te zijn, toen Lescailje blijkbaar meer aandacht aan anderen besteedde en Van der Veer daar jaloers haar beklag over deed.

De vier pamfletten dragen een minder huiselijk, meer openbaar karakter. Drie ervan - 't Hervormde slag-swaard (waarschijnlijk van 1666), Triumphante vreugde-galm (vermoedelijk uit 1673) en Olyf tak, over de geslote vrede (1674) - handelen over de Engels-Nederlandse oorlogen; het vierde - Tranen over het droevigh overlyde - betreurt de dood van stadhouder-koning Willem III. Het is gedateerd op 10 april 1702 en vertegenwoordigt het laatst opgetekende levensfeit van Van der Veer, wier sterfdatum onbekend is. Hoewel ze in de pamfletten politieke onderwerpen bespreekt, is er geen sprake van een scherpe staatkundige partijkeuze: in een met bijbelplaatsen doorspekte terminologie legt ze de nadruk op de rol van God en het calvinistische geloof in de Nederlandse samenleving, die voor haar een tweede Israël is - een vergelijking die door meer tijdgenoten gemaakt werd. De lezer krijgt een algemeen calvinistische visie op de situatie in de Republiek, die niet gekoppeld wordt aan orangistische of wittiaanse propaganda.

Van der Veer neemt dus enerzijds een aparte plaats in onder de zeventiende-eeuwse schrijfsters: ze bracht als een van de eersten zelf een bundel op de markt en zocht tevens de publiciteit met enkele pamfletten. Daarnaast getuigen de veelvuldige toespelingen op de oudheid van haar ambitie als poeta docta op te treden. Anderzijds bestaat het overgrote deel van haar oeuvre uit gelegenheidspoëzie voor een ruime kring van bekenden, en zijn haar pamfletten niet politiek-strijdbaar maar vooral bijbels van toon, met een calvinistische inslag. Al met al wijkt ze dus toch niet heel veel af van het algemene beeld van de schrijfsters uit de gouden eeuw.

1. Tweede verleg aan Juffr. Catharina Questiers

Op 12 december 1662 doet Van der Veer een tweede poging Questiers tot de beste kunstenares van hen tweeën te verklaren: opnieuw stuurt ze de lauwerkrans terug. Van der Veer gebruikt in haar antwoord dezelfde rijmwoorden en een aantal dezelfde zinsneden als Questiers in Apollo's oordeel van 27 november, wat in de zeventiende eeuw in dergelijke dichterlijke correspondenties gewoonte was.

Ik ben onwaard den dienst van hem die lauwerieren
In plaats van Dafne kust^1-2; uw vaarzen^1-2 hebben spieren,
En aders vol van merg, waardoor gij Helicon³
Beklautert met vermaak; schoon dat gij zegt die bron⁴
Te hebben nooit gesmaakt tot koeling voor uw lusten;

1-2 nl. Apollo; hij achtervolgde Dafne, maar toen hij haar wilde kussen, veranderde zij in een laurierboom (Ovidius, Metamorfosen, I, 452-567)

1-2 verzen

3 dichtersberg

4 de Pegasusbron op de dichtersberg

[p. 357]

 

Maar dat gij slechts de stee⁶ der muzen voetzool kusten,

 

Eerbiedig daar weleer haar zoet gezelschap stond.

 

Ei! veinst niet voor de goôn; met wensing dat uw mond

 

Slechts met een druppel door Thalia⁹ wierd begoten:

10

Ondankbaarheid heeft eer¹⁰ der goden gunst verstoten,

 

En nimmer hun gezag aan u een drup ontzeid.

 

't Geen middagklaar vertoont wijl gij uw wieken zweit¹²

 

Zo hoog als Dedalus door d'heldre hemeltransen,

 

Daar ik starogend sta wanneer uw schitterglansen

15

Mij stralen in 't gezicht; en mijn t' onheilge voet

 

Uw spoor niet volgen derf.^13-16 Hoe zou dan mijn gemoed

 

Dees eedlen dichterskroon (te Delfos¹⁷ opgetogen¹⁷)

 

In 't groene lauwerwoud met mijn te duistre ogen

 

Gelijk een eigen gift omhelzen en bezien?

20

Dees overgrote eer die moet aan u geschiên;

 

Schoon dat gij zegt dat gij 't orakel kwaamt te vragen

 

Door Phebus' priester,^21-22 die het offervee gaat dragen

 

Naar 't zwart berookt altaar; 't geen leken is ontzeid;

 

Dat werd hier door mijn veer²⁴ op 't minst niet wederleid;²⁴

25

Maar wijl gij achter stondt waar d' as van 't altaar jaagde,

 

Terwijl de priester aan de blonde god dit vraagde:

 

Wie zal de lauwerkroon? zo hebt gij straks verstaan

 

Dat z' aan mij blijven zou: maar dat 's verkeerd gegaan

 

Door d' hoornen poorten^28-29 die met zwiersel zijn behangen.^28-29

30

Wat mocht gij toch vergeefs staan haken met verlangen

 

Daar gij nog 't onrecht hebt verstaan dees twijfel-eer:

 

Die aan uw zijde blijft en niet aan Van der Veer.

 

Terecht is z'u dan eerst om 't schrander brein gebogen.

 

Neen, leidd' ik mij die toe, ik vond mijn reis bedrogen.

35

De godspraak kom hierin met u niet overeen;³⁵

 

Schoon dat gij zelver wilt met mij ter vierschaar treên

 

Voor Themis' godlijkheid^36-37: omdat ik nog verzake

 

Den lof der lauwrenkroon; 'k zal mij noch sterker maken

 

Door 'tgeen der goden tolk³⁹ mij riep van Helicon:

40

't Orakel roept, sprak hij, Questiers die als een zon

 

In Gijsbregts koopstad⁴¹ praalt, die wil u doen geloven

 

Dat ik de krans u schenk; maar neen, gij zoudt ontroven

 

'Tgeen haar alleen behoort. Waarop ik zeggen mag

 

De lauwer voegt Questiers gelijk de zon den dag.⁴⁴

Ick tragt VEERder.

6 plek

9 muze van het blijspel, dat in de literaire rangorde tamelijk laag stond

10 al eerder

12 zwaait, uitslaat

13-16 Daedalus maakte voor hem en zijn zoon Icarus vleugels van was, waarmee ze uit het labyrint op Kreta konden wegvliegen (Ovidius, Metamorfosen bk VIII, 183-235). Van der Veer klaagt dat ze Daedalus' (Questiers') spoor niet kan volgen

17 Delphi

17 opgedoken

21-22 Apollo's orakel te Delphi, dat via priesters geraadpleegd werd

24 pen

24 tegengesproken

28-29 Questiers heeft het antwoord van het orakel verkeerd verstaan, het werd vervormd door de met laurier omkranste tempelbogen; in plaats van ‘Van der Veer’ meldde het orakel dus ‘Questiers’

28-29 Questiers heeft het antwoord van het orakel verkeerd verstaan, het werd vervormd door de met laurier omkranste tempelbogen; in plaats van ‘Van der Veer’ meldde het orakel dus ‘Questiers’

35 de uitspraak van het orakel stemt niet overeen met Questiers' oordeel

36-37 naar de rechtbank van de godin Themis, die over een goede rechtsorde waakt; Themis zetelde vóór Apollo in Delphi

39 de priester van Apollo

41 Amsterdam

44 de lauwerkrans en Questiers passen op natuurlijke wijze bij elkaar, zoals de zon bij de dag

[p. 358]

2. 't Hervormde slagzwaard of geestelijke hane-kraai over de bedroefde toestand, van onze scheepsvloot

In dit waarschijnlijk uit 1666 stammende pamflet becommentarieert Van der Veer de deplorabele situatie van de Nederlandse Republiek tijdens de tweede Engelse oorlog (1665-1667). In haar oproep tot door godsvrucht gestimuleerde hernieuwing van de strijdkracht concentreert de auteur zich vooral op Amsterdam, dat zich van God heeft afgekeerd. Diens waarschuwingen - de pestepidemie (1-8a) en de komeet (24-25, 40-42a) - zijn in de wind geslagen, waardoor de voor de handel zo schadelijke strijd kon uitbreken. De gevechten zorgen alom voor verdriet en kosten velen het leven. In juni 1666 won De Ruyter weliswaar de vierdaagse zeeslag bij North Foreland, maar op 4 en 5 augustus 1666 leed de vloot een smadelijke nederlaag (44-81). Van der Veer gaat niet in op de conflicten tussen Tromp en De Ruyter, maar betoogt - met bijbelse aanhalingen - dat een overwinning en economisch herstel voor de Republiek slechts mogelijk zijn als men terugkeert naar een godvruchtig leven (82-104).

't Roemruchtig Amsterdam zo vaak van God gedagvaard,
Gevoelde door de striem van 't mens-verdervend slagzwaard²,
Haar boezem doorgewond, en dodelijk gekwest:
De straten om, en om, met lijken, door de pest
Terneergeveld; waardoor dat kerrek, en kerk-hoven
Bijna in barensnode, een vuile stank naar boven
Opzonden; die 't bedroefd en ovrig mensdom bracht
Een tijding dat misschien haar zielen in de nacht
Gelijk als Belthasar, zoud' werden weggenomen.^9-13
Gewisse bode van den Hemel afgekomen,
Om ons tot ware boete en goddelijk berouw
Te nodigen, aleer de dood ons leem gebouw,
Door hare zeisen onverwacht kwam neer te vellen.
Maar, leider ach! wij gaan gelijk als snoo rebellen
Ons kanten tegens God en kweken 't zondig kwaad:
Het burgermeesterschap, en hooggedachte raad,
Stelt bedestonden om Jehova^17-18 saam te smeken;
De tempels^17-18 lopen vol: de priesters^17-18 gaan de leken
Met d' hamer van Gods woord op hunne herten slaan.
Dit noopte ons tot gebeên; maar, nauwelijks ontslaan
Van straffe, of men gaat als Pharo²¹ d'oude gangen:
Beloften in de wind; de mantel omgehangen:
Waardoor Gods toorn op 't volk nu lichter-lage brandt,
En dreigde ons met een ster²⁴, wiens roede 't hele land
Doorzien wierd; en ons bracht een zware en kwade boodschap;
Gelijk wij speuren hoe de Vrede, en Bondgenootschap,
Twee dochtren van omhoog, zeer jammerlijk verkracht
En weggezonden zijn, door een te droeve nacht
Van duistre oorlog, met de kroon van Groot-Brittanjen,
Wiens bloeddorst zelfs ten trots van Mahomet, en Spanjen,

2 de pest, die in 1664 was uitgebroken en als een straf van God werd gezien

9-13 de bijbelse koning Belsazar van Babylon zag tijdens een orgie de tekst ‘Mene, mene, tekel, ufarsin’ op een muur verschijnen. Slechts de profeet Daniel kon hem ontcijferen: ‘Geteld, gewogen en te licht bevonden’. Voor Daniël was deze goddelijke boodschap een teken dat de ondergang van de stad naderde; dezelfde nacht werd de koning gedood (Daniël 5)

17-18 Oudtestamentische beeldspraak voor God, kerken en predikanten

17-18 Oudtestamentische beeldspraak voor God, kerken en predikanten

17-18 Oudtestamentische beeldspraak voor God, kerken en predikanten

21 Pharao weigerde de macht van God te erkennen (o.m. Exodus)

24 in januari 1665 werd een vallende ster met een lange staart gesignaleerd

[p. 359]

 

In de Oceaan braveert^30-31, en daagde ons scheepsvloot uit:

 

Waardoor den koopman zucht, en ziet zijn schat tot buit

 

En plonder-roof gemaakt, de burgren zonder nering.

 

De sterke deuren van de Waag³⁴ vereisen smering,

35

Door hare stramheid, en het weinig opengaan.

 

Den handel op de Beurs, schijnt tenenmaal gedaan,

 

Haar holle bogen zijn getuige van het jammer

 

Der klagend' handelaar; zo moedig Amsterdammer

 

Met zijn geburen, als den vreemdeling van ver^39-40.

40

Zo ziet men nu gewis hoe ons de droeve ster,

 

En 't vuur des Hemels, 'tgeen de onstelde lucht doorsnorden,

 

Vergeefs niet heeft gedreigd. En dat⁴² wij nog omgorden

 

De lendnen ons verstands! Emanuel⁴³ was met ons;

 

Maar laas! de droeve vloot, uit wien wij bons op bons

45

Nog onlangs⁴⁵ hoorden, tuigt⁴⁵ genoegzaam dat de boosheid^45-47

 

Met haar gespelen trotse en zondige godloosheid,

 

Op d'ouden droesem leit en teert gelijk voorheen:

 

Behoorde niet een hart, al waar 't zo hart als steen,

 

Zich te verbrijzelen op het dondren der kartouwen⁴⁹,

50

'Tgeen galmde door de lucht en schudde de gebouwen,

 

Gegrondvest langs de strand? 'tgeen kar en wagenman

 

Nauw speurden, of het ros moest vaardig in 't gespan,

 

Om hele troepen volk zo strandwaard heen te voeren:

 

Daar elk met oog en oor, wel scherplik kwam te loeren

55

Naar 't bulderen van 't metaal, 't geen zo veel volks verslond,

 

En sterke kielen⁵⁶ kwam te boren in de grond.

 

Elk keek naar tijding op den aanbreuk van de zondag,

 

De hoofden gongen t'zaam wijl menig in de wond lag,

 

Door kogel of door schroot te jammerlijk gekwest:

60

De straten krielden nog⁶⁰ van volk, al schoon de pest

 

Een tal van duizenden had grafwaart heen gezonden:

 

Gods Zoendag⁶² liep voorbij, de Maandag sloeg de wonden

 

Van droeve tijding op de noen⁶³ zeer duffe en naar,

 

In 't hert van Amsterdam: daar had men nu de maar⁶⁴:

65

Doch die niet die we ons zelfs roem-ruchtig lieten voorstaan,

 

Neen! leider neen! er kwam wat anders door ons oor slaan

 

Als⁶⁷ tonen van triomf: de vrees en zachte hoop,

 

Twee dochtren van de tijd, die tegen⁶⁸ op de loop,

 

En lieten ons de rouw, en droefheid, in 'er plaatsen,

70

Die aan ons anders niet, als wondgeschrei toekaatsten,

 

Van arm- en benenloos; de dood die kwam erbij,

 

En toonden ook hoe groot een oogst dat zij van 't Y

 

En andre plaatsen in haar schuur had⁷³ in gaan zamen⁷³:

 

't Gerucht liep door de stad, de hoofden rotten⁷⁴ samen,

30-31 het bloeddorstig Engeland is zelfs sterker dan Spanje en de Mohammedanen

34 Amsterdams handelsgebouw

39-40 zowel binnenlandse als buitenlandse kooplui klagen

42 als

43 Christus

45 in de zeeslag op 4 en 5 augustus 1666

45 getuigt

45-47 de bondgenoten boosheid en goddeloosheid spannen als vanouds samen

49 geschutsstukken

56 schepen

60 toch

62 de zondag geldt als de dag van vrede en verzoening

63 om 12 uur

64 bericht

67 dan

68 gingen

73 had verzameld

73 had verzameld

74 troepten

[p. 360]

75

Bedroefde vrouwen met 'er kinders nevens haar,

 

Gaan schreiend langs de straat; en maken groot misbaar,

 

Om 't sneuvelen van haar mans, als andre om 'er zonen.

 

Zo wordt de lucht vervuld met duffe en nare tonen,

 

Omdat het wierook van boetvaardige gebeên

80

Niet opgezonden wierd, terwijl de helden streên

 

Met hunne machten; want gebeên zijn als de schilden

 

En strijdbre beukelaars⁸²; zo lang als Mozes^82-85 tilde

 

Zijn handen opwaarts, en voor Israel hevig bad,

 

Zo triomfeerde 't volk; maar als hij moede en mat

85

Zijn handen nederleit, bespeurden zij de neer-lag.

 

En of wij schoon op 't nu, gaan levren aan haar weer-slag⁸⁶

 

En gaan den ouden gang, het zal niet beter zijn:

 

Maar naadren wij Gods troon, de heldre zonneschijn

 

Van zijn genade, zal ons mildelijk overstromen:

90

Waardoor 't triomflied dan nog end'ling voort zal komen,

 

En galmen door de lucht. Want schoon den Benjamijt⁹¹

 

Tot tweemaal Israel versloeg, de darde strijd

 

Verloren ze echter met nog vijfentwintig duizend

 

En honderd strijdbre, door 't gebed; 't welk vaak het kruis wendt

95

Van stad, van staat, en volk; 't gezegend Nederland

 

Grijp dan de waapnen met gebeên weer in de hand!

 

Terwijl men op⁹⁷ het⁹⁷ nu⁹⁷ de vloot gaat kalefaatren:

 

Zo zal 't triomflied voor geschrei de lucht door schaatren,

 

En zenden ons de vreed, die heil en welstand wekt.

100

De zwarte tonnen van het teer en pek bepekt,

 

Die zullen lichterlaag haar vlam ten hemel zenden:

 

Vuurpijlen door de lucht, tot teken dat het ende

 

Des strijds gedaan is, en het bloedvat uitgedroogd:

 

Zo wordt de koopmanschap en welstand weer verhoogd.

Ik tracht VEERder

82 beschermers

82-85 Zolang Mozes zijn handen hief en bad, hadden de Israëlieten de overhand in de strijd tegen de Amalekieten, als hij ze liet zakken, keerden de kansen (Exod. 17:11)

86 tegen de Engelsen weer slag gaan leveren

91 De Benjaminieten versloegen Israël tweemaal, maar met Gods hulp wonnen de Israëlieten de derde slag (Richt. 20:35-36)

97 opnieuw

97 opnieuw

97 opnieuw

3. Aan Juffr. Catharina Questiers met een Straatse tobakspijp

Speels gedicht ter begeleiding van een geschenk van Van der Veer aan Questiers. Het is niet de bedoeling dat deze het cadeau echt zal gebruiken...

Schoon dat ons niet en past Vulkaan¹ met offeranden
Van vuil en zwarte rook t'ontmoeten als de mans,
Aanvaardt desniettemin dees pijp, in verre landen
Van 't wild barbarisch volk gebruiklijk tot dien dans.⁴

1 Vulcanus, de smid van de goden

4 door wilde barbaren bij de offerdans gebruikt

[p. 361]

4. Klacht aan de volgeestige Katharine Lescailje

Begin 1676 beklaagt Van der Veer zich bij haar vriendin Katharina Lescailje dat deze te weinig aandacht aan haar besteedt. Aanleiding is het bezoek dat Lescailje op oudejaarsavond 1675 aan Sara de Canjoncle bracht. Op die avond ging Van der Veer nauwkeurig Lescailjes gangen na. De aangesprokene reageerde overigens kalm en verstandig: zonder rechtstreeks op de verwijten in te gaan, beloofde ze spoedig op bezoek te zullen komen. Na dit incident lijkt de vriendschap echter bekoeld te zijn.

Hoe is het Katharien, met onze vriendschap g'legen?
Slacht zij 't gemene goed,² dat meest verloren gaat?
Of waant gij, brave maagd, dat ik geen volle maat
Aan u gegeven heb, voor 't geld daarvoor verkregen?
Heel anders tuigt⁵ mijn hart omtrent dat grote werk:
En evenwel, mij dunkt, uw vriendschap schijnt aan 't wijken,
Terwijl⁷ ik van haar niet en zie de minste blijken,
Waarmee⁸ dat ik mij in dees twijfelheên versterk.
Dat⁹ ik de laatstemaal 't geluk had u te aanschouwen
Was juist zo als uw voet Canjonkels stoep af trad
Op d' uitgang van het jaar, dat afgerekend had,
Om d' eerste morgenstond van 't nieuwe ons voor te houwen;
Doch 'k heb daar u, maar gij niet mij gezien; o neen:
Onwetend evenwel dat gij 't waart, die ik oogde,
Schoon ik uw voetspoor trad, totdat g' uw gang verhoogde,
En sloeg de brug op, vast gebouwd van kalk en steen:
Toen heeft mij de achterdocht in zelfstrijd toegedreven:
Zou 't wel Katrina zijn die daar de sluis opstreeft?
't Schijnt aan haar trotse tred, en al wat aan haar leeft:
Ik keer, en heb mij op de middelhoog begeven;
Waar gij, van mij, als Galathé van Polifeem²¹,
Werd naarstig nageoogd tot aan uw zusters drempel;
Die gij opstreefde en sloeg straks in mijn hert den stempel
Van volle zekerheid, als in het weekste leem;
Vergeefs was 't, dat ik mij van 't ongeluk beklaagde:
En u, met Dido²⁶, zond mijn zuchten achterna,
Gij waart geweken als een schaduw tot mijn scha:
Dies mij mijn dom verstand, en schier mijn zelf mishaagde;
Doch moed herschiep ik, als ik dacht op uw bezoek,
Op hoop dat de achterstal³⁰ daarin voldaan zou werden,
Waartoe dat ik, tot nog, de tijd kom uit te herden³¹,
Maar vind, van u, niet als een ongeletterd boek^32-33,
Waarin ik u vriendin noch vijandin kan lezen;
Hoewel ik 't laatste nooit verhoop, roemwaarde maagd;
Waar vuur is vindt men rook; na 't vonken vlam opdaagt.
Uw pen of uw bezoek moet hier getuige wezen.

2 lijkt die op doorsnee vriendschap

5 getuigt

7 omdat

8 waardoor

9 de de keer dat

21 de liefde van de cycloop Polyphemus werd door de nimf Galathea niet beantwoord (Ovidius, Metamorfosen bk XIII, 740-869); Van der Veer is hier Polyfemus, Lescailje Galathea

26 de Carthaagse koningin Dido werd door haar minnaar Aeneas verlaten (en pleegde daarom zelfmoord; Vergilius, Aeneis bk IV)

30 achterstand

31 in afwachting waarvan ik de tijd met moeite doorkom

32-33 een boek waarin Lescailje geen opdracht heeft geschreven

[p. 362]

 

Uw vederbeksken³⁷ schijnt ook t' enemaal als stom:

 

En schoon mijn oren naar uw lekk're verzen jeuken,

 

Die roos en anjelier braveren in haar reuken,

40

Uw zangheldin⁴⁰ blijft weg, mij lief en wellekom.

 

Dies Katharien, ik u citeer⁴¹ om op te dagen,

 

Behoudens uwe gunst, die ik vrij⁴² hoog waardeer:

 

Blijf onderwijlen uw vriendinne Van der Veer,

 

Die in uw dichtkunst schept een zonderling behagen.

Ik tracht VEERder.

Bronnen
(1) Lauwer-stryt tusschen Catharina Questiers en Cornelia van der Veer. Met eenige by-dichten aan, en van haar geschreven. Amsterdam 1665. p. 6-7. (sign. KB Den Haag 809 G 29)
(2) 't Hervormde slag-swaard of geestelyke hane-kraay oover de bedroefde toestand, van onse scheeps-vlood. Z. pl., z.j. (KB Den Haag, Pamflet 9343 (Knuttelcatalogus))
(3) Lauwer-stryt. p. 100.
(4) K. Lescailje, Tooneel- en mengelpoezy. Deel I, p. 347-348.

Literatuur
Gemert, L. van, ‘De vrouwenzucht van Katharina Lescailje’. In: H. Duits e.a. (ed.), Klinkend boeket. Studies over renaissancesonnetten voor Marijke Spies. Hilversum 1994. p. 143-149.
Gemert, L. van, ‘Hiding behind words? Lesbianism in 17th-century Dutch poetry’. In: Thamyris 2-1 (1995), p. 11-44.
Spies, M., ‘Oudejaarsavond 1675: Cornelia van der Veer schaduwt Katharina Lescailje als deze van het huis van haar vriendin Sara de Canjoncle naar dat van haar zuster gaat. Het vrouwelijk aandeel’. In: M.A. Schenkeveld-van der Dussen e.a. (ed.), Nederlandse Literatuur, een geschiedenis. Groningen 1993. p. 282-287.
LvG

37 pen

40 muze

41 dagvaard, beveel

42 zeer

* beleg, poging

* Het door godsdienstige krachten hervormde wapen, oftewel oproep tot godsdienstige bezinning, vanwege de betreurenswaardige situatie van onze vloot

* Straatsburgse