Met en zonder lauwerkrans. Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar

[p. 376]

Een dichtende amazone verbeterd
Sibylle van Jongstal (?, 1641 - ?, ?)

Sibylle van Jongstal werd in 1641 geboren als dochter van de raadsheer Allart Pieter van Jongstal en Margaretha van Haren uit Ondersma-state in Friesland. In 1659 trouwde zij met Arnolt van Vierssen, grietman uit Haskerland. Het echtpaar kreeg vier kinderen.

Het enige gedicht dat van haar bekend is, is een vers dat zij als jong meisje van veertien jaar schreef als antwoord op een lofdicht op haar paardrijden door de Friese dichter Simon Abbes Gabbema. In deze tekst wijst zij de haar toegewezen lof af en raadt ze Gabbema aan verzen te schrijven op de verdiensten van Sibylle van Griethuysen^o. Gabbema, die ook contacten onderhield met Van Griethuysen, heeft beide gedichten waarschijnlijk naar haar opgestuurd, want op haar beurt reageert Van Griethuysen op Van Jongstals verwijzing met een gedicht ‘Aan d'e[dele] juffer Sibille van Jongstal: op 't antwoord van haar ed. aan Simon Abbes Gabbema’.

Gabbema stuurde de gedichten van Van Jongstal en hemzelf ook naar de bekende dichter Gysbert Japix uit Bolsward, die naar aanleiding hiervan twee Friestalige verzen schreef: een op het vers van Gabbema en een op dat van Sibylle. Deze laatste twee gedichten zijn in de negentiende eeuw in het Nederlands vertaald door niemand minder dan Willem Bilderdijk.

Sibylle van Jongstals gedicht, dat behalve in handschrift eveneens is overgeleverd in de brievenverzameling van Gabbema (Provinciale Bibliotheek Leeuwarden), is samen met de gedichten van Gabbema en Van Griethuysen ook in druk verschenen. In 1657 publiceerde de Groninger dichter Johan van Nyenborgh, die bevriend was met Van Griethuysen, de drie verzen in het ‘Aenhangsel’ bij zijn bundel Het wonder-toneel ofte lust-hof der histori-paerlen en in hetzelfde jaar werden de verzen van Gabbema en van Van Jongstal ook opgenomen in het tweede deel van de bloemlezing Klioos kraam van de Leeuwarder drukker-uitgever Henrik Rintjus, een bundel waaraan Gabbema zijn medewerking verleende.

Het geval is interessant, omdat men erin kan zien hoe men er in de provincie prijs op stelde vrouwelijke dichters in zijn midden te hebben: de prestatie van het wonderkind diende bekend te worden. Tegelijk is het een getuigenis voor de roem van Van Griethuysen.

a. [Titelloos]

Het handgeschreven gedicht van Sibylle. De spelling verraadt soms de Friese uitspraak. Om de vergelijking tussen de versies beter mogelijk te maken, is in dit geval niet herspeld.

Ghij soekt hoog waerdich man mijn eere te vermeren
Met u hoog drawend vers om dat ick ging braweren
En Rennen met mijn paert tot oeffening van t' Lijf
Als mede tot vermaeck of eennich tyt verdryf
U stil is al te hoog te groot sijn V gedachten
Te fallen opt' voorwerp twelck niet en is te achten
Daar is wel ander stof tot Roem van u verstant
Zo 't u beliewen sal te nemen by der hant
Laet blijken u vernuft door dichten van laurieren
Tot lof van vorsten als zij suiren¹⁰ met banieren
Tot dienst van t'vaderlant hier door zo sal de faam

10 zwieren

[p. 377]

66 Handschrift van Sibylle van Jongstal in de brievenverzameling van Simon Abbes Gabbema

Uit bralen¹² uwen Lof en prysen Uwen naam
Of anders so ghij wilt laet drawen V gedichten
Tot eere van griethuis voor wiens Roem mannen swigten
Wiens ziel is op gepropt¹⁵ van dalder beste merg
Uit helicons fontein En hoog parnassus berg
Ghij schrijft mij prenten¹⁷ voor niet dat ick kan bereiken
Int' alderminst haer deugt maar dat het sij tot teiken
En voorschrift om daer nae te scherpen mijn gedacht
En soo t' niet int gheheel 't ten deel mach zijn volbracht
Ick danck U voor dees les ick sal mijn kragt inspannen
Te volgen uwen Raet k' sal soeken uyt te bannen
Al wat hier tegens streef wat niet is in mijn macht
Dat bid ick dat mij godt wil gewen door zijn kragt

12 luid verkondigen

15 opgevuld

17 afdrukken

[p. 378]

b. Aan Simon Abbes Gabbema

Het door Gabbema aangepaste gedicht van Sibylle zoals het is opgenomen in Klioos kraam. Gabbema blijkt er veranderingen in aangebracht te hebben voor hij het vers opstuurde aan Sibylle van Griethuysen en het in Klioos kraam liet publiceren. Wat direct opvalt zijn de aangebrachte interpunctie en de aanpassingen van de op de Friese uitspraak gebaseerde spelling. Maar ook in stilistisch opzicht heeft de meer ervaren dichter in de tekst ingegrepen. Het meest opvallend is de aanpassing in regel 9 waarin Van Jongstal de kromme metafoor ‘dichten van laurieren’ gebruikt voor het schrijven van lofdichten. Gabbema verandert het werkwoord in het meer passende ‘vleghten’.

Gij soeckt, Hoogwaerdige, mijn eere te vermeeren,
Door uw hoogdraevend vers, om dat ick ging braveeren
En rennen met mijn paerd tot oeffeningh van lijf,
Als meede tot vermaeck en tot mijn tijtverdrijf;
Uw stijl is al te hoog, te groot zijn uw' gedachten,
Zij vallen op 't voorwerp dat niet en is te achten,
Daer is wel ander stof tot roem van uw verstandt,
Zo 't uw believen zal te nemen by der hand.
Laat blijcken uw vernuft door 't vleghten van laurieren
Tot lof van Vorsten, als zij swieren met banieren,
Tot dienst van 't Vaderlandt; hier door zo sal de faam
Uit-brallen uwen lof, en prijsen uwen naem:
Of anders, zo gij wilt laet draeven uw' gedighten
GRIETHUYZEN tot een eer, voor wiens roem mannen swighten;
Wiens ziel is opgepropt van 't aller beste mergh
Uit Helikons fontein en hoog Parnassus bergh.
Gij schrijft mij prenten voor; niet dat ick kan bereicken,
In 't allerminst haer deughd; maer dat het zij tot teicken
En voorschrift, om daer naer te scherpen mijn gedaght,
En, zo niet in 't geheel, 't ten deel, magh zijn volbraght
Ick danck u voor dees les. Ick sal mijn kraght inspannen
Te volgen uwen raet; 'k sal soecken uit te bannen
Al wat hier tegen-streef; wat niet is in mijn' maght,
Dat bid ick, dat mij GODT wil geeven door sijn kraght.

Bronnen
(a) Handschrift in de brievenverzameling van Simon Abbes Gabbema, PB Leeuwarden. (PBL: 9056 HsMM)
(b) Klioos kraam, vol verscheiden gedichten. De tweede opening. Leeuwarden 1657. p. 193-194. (UBU AB: Moltzer 6 D 21)

Literatuur
J.H. Brouwer, ‘Dichttournooi’. In: Saxo-Frisia 3 (1941), p. 55-62.
DS