Met en zonder lauwerkrans. Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar

[p. 561]

Een gevarieerd oeuvre
Sara Maria van der Wilp
(Amsterdam, gedoopt 19 november 1716 - Amsterdam, 3 april 1803)

Het was deze dichteres die aanleiding is geweest voor de recensent van de Vaderlandsche letteroefeningen (1772) om de achttiende eeuw uit te roepen tot ‘de eeuw der dichteressen’. Hoe is dat zo gekomen?

Sara Maria van der Wilp was een van de twee dochters van Willem Frederik van der Wilp, conrector van de Latijnse school in Amsterdam. Over haar is niet veel bekend; ze is ongehuwd gebleven en leefde vermoedelijk ambteloos. Zij schreef veel stichtelijke poëzie, onder meer een bewerking van Popes ‘The Messiah’ (mogelijk blijkens een aantekening naar een Frans intermediair), een aantal berijmingen van bijbelstof, en kortere en langere vrome bespiegelingen van allerlei aard. Verder schreef zij voornamelijk gelegenheidsgedichten: op geboorte, huwelijk en dood, bij benoemingen en verjaardagen, bij nationale gebeurtenissen en bij privé-zaken. Ze geven blijk van een veelzijdige beheersing van de kunst. Sommige van de gedichten hebben de vorm van een pastorale, andere hebben een epische inslag; er is een ‘heldinnenbrief’ (Jacoba van Beieren aan Filips van Bourgondië) en ook een reeks bijschriften op portretten. Kortom een oeuvre dat naar achttiende-eeuwse maatstaven veel afwisseling te bieden had.

Uit de gelegenheidspoëzie is iets af te leiden over haar literaire contacten. Zij was bevriend met Lucretia Wilhelmina van Merken^o, voor wie ze drie gedichten schreef, en onderhield onder meer ook betrekkingen met Sybrand Feitama en de Amsterdamse dichters van het ‘donderdags-genootschap’ (Lukas Pater, Bernardus de Bosch, Dirk Willink, Jacob Lutkeman en anderen). Concrete gegevens over die omgang zijn uit haar gedichten overigens niet of nauwelijks af te leiden. Naar verluidt bezorgde zij de postume publicatie (Amsterdam 1751) van de Herderszangen en Mengeldichten van de tekenaar en dichter Abraham de Haen (1707-1748), maar behalve dat het opdrachtgedicht van die bundel inderdaad haar initialen draagt, blijkt daar verder niet veel van. In dat gedicht zegt ze alleen dat ze het boek aanbiedt, en in een voorbericht en in de lofdichten wordt de uitgave als het werk van ‘enige kunstgenoten’ respectievelijk ‘vrienden’ gepresenteerd. Van der Wilp komt in het hele boek nergens meer voor. Zou een actief aandeel van een vrouw in de tekstbezorging niet met nadruk vermeld zijn? Heeft zij de zaak wellicht alleen gefinancierd? Vóór 1772 werden enkele van haar gedichten afzonderlijk gepubliceerd:

‘Op de vrede, gesloten te Aken.’ In: Tempel der vrede, geopend door de mogendheden van Europa, en vereeuwigd door verscheide Nederlandse dichteressen en dichteren. Amsterdam 1749.

‘Toewijing aan den Heere Jan Abraham Willink, voornaam koopman te Hamburg.’ In: De herderszangen en mengeldichten van Abraham de Haen. Amsterdam 1751. (niet in Gedichten 1772)

Alexander Pope, Messias, gewijde herderszang, in navolging van den IV. herderszang van Virgilius, genaamd Pollio. Na het Engelsch. Leiden, 1757.

‘Klacht aan den Helikon, over den dood van den here Sybrand Feitama.’ In: Lijkzangen ter gedachtenisse van den beroemden dichter, den heere Sybrand Feitama. Amsterdam, Pieter Meijer, [ca. 1758].

De bundeling van haar eigen gedichten (1772) droeg ze op aan Bernardus de Bosch, met het bekende bescheidenheidsvertoon:

Mijn zangeres is niet getooid
Met vinding, zwier en grootse taalsieraden;
Een nedrig kleed heeft ze om de leên geplooid;
[Enzovoort].

[p. 562]

Hoewel er voor haar werk zeker waardering bestond, heeft ze misschien toch het meest de aandacht getrokken door haar ruzie met de portretschildert Joseph Marinkelle. Op haar verzoek had deze haar afgebeeld in losse, antieke kleding, met een blote boezem. De gravure naar dit portret sierde de de uitgave van haar gedichten. Naar eigen zeggen zag ze er daar uit als ‘een viswijf’ en ‘een dragonder’. IJlings werd een ander, decenter portret vervaardigd. De affaire leverde begrijpelijk enkele spotgedichtjes op en de beledigde Marinkelle schreef een verweerschrift.

102 Sara Maria van der Wilp vond achteraf dit portret dat Joseph Marinkelle in 1771 van haar maakte veel te vrijmoedig en keurde het af, het ‘mishaagde’ haar Volgens de bijschriftschrijver Bernardus de Bosch streefde Van der Wilp in het ‘oefenperk der eedle Dichtkunst’, let op de woordkeus ‘mannlyk naar de eersten prys’

103 Dit eerbaar portret door Reinier Vinkeles naar een ontwerp van D Bruijninx kon ten slotte de goedkeuring van de schrijfster vinden en werd opgenomen achter het eerste in de uitgave van haar Gedichten (1772) De attributen wijzen ondubbelzinnig op haar positie van dichteres

1. Aan Lucretia van Merken

Dit gedicht over de ernstige ziekte van Van Merken is emotioneel, maar de emoties worden merkwaardig op afstand gehouden door ze in de mond te leggen van de gepersonificeerde ‘Vriendschap’. Diezelfde ‘Vriendschap’ is het ook die zich biddend tot de hemel richt.

Wij zien u dan verheugd,
Lucretia! van 't kwijnend bed verrezen,
En, daar gij korts ten grave scheent verwezen³,
Op 's Hemels wenk, tot aller vreugd,
Van ziekte en hete koorts genezen.

3 veroordeeld

[p. 563]

 

De Vriendschap, die mijn hart

 

Aan 't uwe boeit met onverbreekbre banden,

 

Zag bevend hoe de kwaal u aan dorst randen;

 

Zij zag met onverdraagbre smart

10

Het koortsvuur daaglijks feller branden.

 

 

 

In 't eind borst zij dus uit:

 

‘Zal mij, helaas! mijn hartsvriendin begeven,

 

Daar 't alles schijnt mijn wens te wederstreven,

 

Daar kunst noch vlijt haar kwalen stuit!

15

Moet ik Van Merken overleven!’

 

 

 

Zij, voor dien slag beducht,

 

In 't hart geraakt door teder mededogen,

 

Zond haar gebed naar de opperhemelbogen,

 

Of de Almacht ditmaal, op haar zucht,

20

Tot uw herstelling wierd bewogen.

 

 

 

Haar zuivre wens, gesterkt

 

Door aller bede en ongeveinsde tranen,

 

Wist zich een pad tot voor Gods troon te banen;

 

Wanneer Zijn macht, die alles werkt,

25

Zich niet vergeefs om hulp liet manen.

 

 

 

Licht²⁶ sloeg Hij 't alziende oog

 

Op uw geloof, dat met een sterk vertrouwen

 

De zuil der hoop durfde op zijn bijstand bouwen,

 

En riep u toe uit 's hemels boog:

30

‘Sta op! 't geloof heeft u behouen’.

 

 

 

Hoe lacht nu 't blij geluk

 

U minzaam toe in dien onschatbren zegen,

 

Door milde gunst van 's hemels hand verkregen!

 

Nooit moet' na dezen 't prangend juk

35

Der krankheid op uw schouders wegen.

 

 

 

Gods onbeperkte macht

 

Schenke u eerlang meer dierbre liefdeblijken!

 

Zij³⁸, die de kwaal deed van uw sponde wijken,

 

Will' 't lichaam met herboren kracht

40

En frissen bloei op nieuw verrijken!

 

 

 

Zo vloeie uw leeftijd voort

 

In stille rust, gelijk de klare beken

 

Langs 't mollig gras in merrijke streken,

 

Door tegenspoed noch leed gestoord!

45

Niets moete ooit aan uw wens ontbreken!

 

 

26 waarschijnlijk

38 nl. Gods macht

[p. 564]

 

Zo doe uw poëzij,

 

Die onlangs, wars van schone kunstgezangen,

 

Haar gouden lier had aan den wand gehangen,

 

Ons, als voorheen, de melodij

50

Van haar verheven klanken vangen!

2. Wenselijke begrafenis

In de achttiende eeuw gingen vrouwen niet mee naar een begrafenis omdat zulks ongepast werd geacht.

Een lijk te volgen, zal in onze levensdagen
Om de ongevoeglijkheid geen vrouw aan 't Y bestaan.
Doch zo de boze Nijd ten grafkuil wierd gedragen,
Ik zou in feestgewaad dan mee ter uitvaart gaan.

Bron
Sara Maria van der Wilp, Gedichten. Amsterdam, Pieter Meijer, 1772. (KB 3093 E 22)
(1) p. 166-168.
(2) p. 209.

Literatuur
L. Buijnsters-Smets, ‘Daniël Bruyninx, konstig miniatuur pourtraitschilder (1724-1787)’. In: Antiek 1-10 (1967), p. 19-25; i.h.b. p. 24.
TvS