Met en zonder lauwerkrans. Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar

[p. 736]

Gezangen voor de kerk
Johanna Elisabeth Helmcke
(Amsterdam, 4 november 1762 - Zutphen, 26 oktober 1844)

Van het werk van deze schrijfster is nooit iets gebundeld, maar sommige van haar gedichten hebben tot de bekendste teksten van de Nederlandse literatuur behoord omdat ze zijn opgenomen in de bundel Evangelische gezangen, die sinds 1807 bij de Hervormde Kerk in gebruik is geweest. Daaruit is meer dan anderhalve eeuw door talloze mensen gezongen. Ook in het moderne Liedboek voor de kerken is nog een bewerking van een lied van haar opgenomen, namelijk gezang 317. Helmckes werk kreeg in de Evangelische gezangen overigens pas een plaats na dogmatisch en dichtkundig door de desbetreffende commissie bewerkt te zijn. Het feit dat ze eerder bijdragen had geleverd aan de doopsgezinde bundel Christelijke gezangen voor de openbare Godsdienst was mogelijk een reden voor die voorzichtigheid.

129 Allegorische titelpagina van de Christelijke gezangen en liederen (1804) waarin verscheidene liederen van Johanna Elisabeth Helmcke zijn opgenomen Vgl afb 15 in de inleiding (p 53)

[p. 737]

Ze kreeg een streng-godsdienstige opvoeding. Haar moeder zag niet in ‘waartoe al die geleerdheidnodig was bij het besturen van een gezin’ maar haar vader zorgde voor haar geestelijke vorming. Ze was goed bevriend met de dichteres Maria Petronella Woesthoven^o. In 1783 trouwde ze met de dichter Willem van de Velde, die een vooraanstaande rol in het genootschapswezen speelde. Hij was weduwnaar en had twee kinderen, waarvan er een krankzinnig was en op achttienjarige leeftijd stierf. Van de drie kinderen die ze zelf kreeg, stierven er twee in 1790. De poëzie was haar tot troost en gedichten van haar verschenen in vrome bundels aan het eind van de achttiende eeuw. Ze zong zelf graag de liederen van de zeventiende-eeuwse predikant-dichter Lodenstein. Samen met haar man was ze lid van het ‘Amsterdamsch dicht- en letterkundig genootschap’ en ze publiceerde in de Werken ervan. Ook voor het gezelschap ‘Hierna volmaakter’ leverde ze bijdragen.

Gezang LXI. Het gebed

Het volgende lied is kennelijk geliefd geweest. Het komt in verschillende bundels voor: Christelijke gezangen voor de openbare godsdienstoefeningen (Amsterdam 1796); Christelijke gezangen en liederen (Haarlem 1804); als gezang 79 in de Evangelische gezangen, maar dan sterk gewijzigd; en in Christelijke kerkgezangen (Amsterdam 1851).

Hoe zalig, Vader, is ons lot,
Hoe onuitspreeklijk 't heilgenot
Dat hier Uw kind mag smaken,
Dat zelfs in ramp en strijd U roemt,
In vreugd en smart U Vader noemt,
Die alles wel zal maken;
Dat U zijn angst en noden klaagt
En vol vertrouwen redding vraagt.

Ja zalig zijn wij, bij 't gemis
Van al wat wereld-blijdschap is,
En zegevol in 't strijden,
Als wij, vertrouwend op Uw Zoon,
Ons, biddend, wenden tot Uw troon,
En staren op Zijn lijden;
Ja dan daalt bij de zwaartste smart
Zelfs hemelvreugd in 't biddend hart.

Wat heil voor zondaars, welk een eer
Vertrouwlijk met den Opperheer
Als vriend te mogen spreken,
Van Hem vertroosting, sterkte, licht,
Besturing, onderwijs in plicht
Ja, alles af te smeken;
Hier zwijgt al 't morrend zorgen stil,
En 't kinderhart aanbidt Gods wil.

Gij toch, o God, Gij kent en weet

[p. 738]

 

Al onze zwakheên, al ons leed,

 

Gij wilt verlossing zenden;

 

Wij zijn Uw kindren, wat ons treff',

 

Wat ramp of vijand zich verheff',

30

Hoe zich ons lot moog' wenden;

 

Gij, God, wien 't biddend hart vereert,

 

Gij zijt het, die 't heelal regeert.

 

 

 

Dat dan geen donker ogenblik

 

Ons hart vervull' met angst en schrik,

35

Geen vijand ons doe wijken!

 

Neen, voor Gods troon, waar 't heil ons wacht,

 

Is raad en troost, en moed en kracht,

 

Zou dan ons hart bezwijken?

 

Hij is 't die onze tranen telt,

40

En 't smekend kind ter hulpe snelt.

 

 

 

Al stort ons vaak ons dwalend hart

 

In jammervolle zondesmart,

 

Door schijn bekoord, bedrogen:

 

Hij is een Vader, die vergeeft,

45

Die wellust in genade heeft,

 

Met 's zondaars smart bewogen,

 

Voor Hem wordt, bij het stil gebed

 

Ons hart verbeterd en gered.

 

 

 

Volmaakte Jezus! die in 't leed

50

Voor zondaars worstlend biddend streedt,

 

Gij wilt ons bidden leren;

 

Uw Geest vuur' onzen ijver aan,

 

Leer' ons tot God ook biddend gaan,

 

En Hem als Vader eren,

55

Zo worden wij reeds hier bereid

 

Voor 't eeuwig lied der dankbaarheid.

Bron
Christelijke gezangen en liederen. Haarlem 1804. (Stadsbibliotheek Haarlem 312 B 23)

Literatuur
A.W. Bronsveld, De evangelische gezangen verzameld in de jaren 1803-1805 [...]. Utrecht 1917. p. 94-100.
RS