Chronologisch woordenboek

De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen

Voor de taalfeiten gebruikte bronnen

Voor taalkundige gegevens is voornamelijk (maar zie ook de literatuurlijst hierachter) gebruik gemaakt van: Bakker en Dibbets (red.) 1977; Berns en Van Marle (red.) 2000; Bovee 1969: 55-59; Van den Branden 1967; Burger en De Jong (red.) 1999; Debrabandere 1999; Groeneboer (red.) 1997; Molewijk 1992; De Ruiter (red.) 1991; De Schryver e.a. 1998; De Vooys 1952; De Vries, Willemyns en Burger 1993; Van der Wal 1995. Voor de gebarentaal Koenen e.a. 1998 en Nijen Twilhaar 1999. Gegevens over schrijvers komen uit Van Bork en Verkruijsse 1985 en het Winkler Prins Lexicon van de Nederlandse letterkunde 1986.

De woordenboeken zijn gebaseerd op Claes 1974, 1976, 1979; Claes en Bakema 1995; Geeraerts en Janssens 1982; en Van Sterkenburg 1984. Van de woordenboeken is gekozen voor de belangrijkste of eerste op een bepaald terrein; voor andere woordenboeken zie het eerste deel van de literatuurlijst. Van de dialectwoordenboeken zijn alleen de oudste vermeld, uit de negentiende en begin twintigste eeuw, die het begin inluidden van de wetenschappelijke dialectlexicografie, en de omvangrijkste uit de twintigste eeuw. Vooral na de Tweede Wereldoorlog is een zeer groot aantal plaatselijke woordenboeken verschenen; dit is tekenend voor de dialectrenaissance. Een groot aantal hiervan (waaronder álle Zuidelijk Nederlandse) is te vinden op www.flwi.rug.ac.be/dialect/, onder de keuzemogelijkheid ‘Bibliografieën’.

De vermelde Nederlandse en Belgische instituten in het buitenland zijn gebaseerd op de Inventaris culturele en wetenschappelijke instituten buitenland, in 2000 gepubliceerd op initiatief van het anv. Voor hoogleraarsbenoemingen is gebruik gemaakt van Groen 1988 en Jensma en De Vries 1997.

Als geschiedkundige bronnen zijn, behalve de gewone encyclopedieën, de volgende bronnen gebruikt. Voor de geschiedenis van Nederland en België: Beliën en Van Hoogstraten 1998; Blokker e.a. 1999; de driedelige delta-reeks 1992-1993; Van der Horst 2000; Kalendarium. Geschiedenis van de Lage Landen in jaartallen 1999; Vuijsje en Van der Lans 1999. Voor de wereldgeschiedenis: Kalendarium. Wereldgeschiedenis in jaartallen 2000 en Sesam Atlas bij de wereldgeschiedenis 1993-1994.

Suggesties voor de taalfeiten zijn tot slot geleverd door de volgende personen: Henk Bloemhoff (Nedersaksisch), Frans Debrabandere, Anne Dykstra en collega's van de Fryske Akademy (Fries), Jaap Engelsman, Joop van der Horst, Jan Nijen Twilhaar (gebarentaal), Fritz Ponelis (Afrikaans), Harrie Scholtmeijer (Nederlandse dialecten) en Rob Tempelaars.

[p. 588]

Woordenlijst - en - taalfeiten

107	wad*
222-235	twee*
300	trecht <latijn
639	vlier*
639	zaal*
694	donk*
694	ham* ‘aangeslibd land’
694	midden*
698-699	mond*
698-699	ruim*
701-750	boord*
701-800	acht* ‘telwoord’
701-800	af*
701-800	ander* ‘telwoord: de tweede, niet dezelfde’
701-800	bagge*
701-800	barg* ‘gecastreerd mannelijk varken’
701-800	boom* ‘houtachtig gewas’
701-800	borst* ‘lichaamsdeel’
701-800	buik*
701-800	diep*
701-800	dorp*
701-800	dorpel*
701-800	duizend*
701-800	echt* ‘huwelijk’
701-800	gaard*
701-800	geit*
701-800	gelte*
701-800	haan*

57 v.C. - Caesar verovert Noord-Gallië en komt tot de Rijn

12 v.C. - Eerste vermelding van de Bataven of Batavieren in het rivierengebied

12-9 v.C - Drusus houdt veldtochten in Germanië en legt de Drususdam aan bij de splitsing van Waal en Nederrijn, en de Drususgracht, waarschijnlijk de huidige Utrechtse Vecht

16 n.C. - De Rijn wordt definitief de grens van het Romeinse rijk; ten noorden ervan wonen vrije Germaanse stammen zoals de Friezen

69 - Opstand van de Bataven tegen de Romeinen; in de Tachtigjarige Oorlog en de Patriottentijd worden zij een lichtend voorbeeld

238-244 - Eerste vermelding van de Franken

250 - Begin terugtrekking van de Romeinse troepen van de Rijn

357/358 - De Salische Franken worden als bondgenoten opgenomen in het Romeinse rijk

400-800 - Friese runeninscripties

406 - Grote Germaanse inval in Gallië, waardoor het Romeinse gezag verdwijnt; als gevolg hiervan Germaanse volksverhuizingen: Friezen boven de grote rivieren, Franken ten zuiden daarvan, Saksen in het oosten

476 - Val West-Romeinse rijk

481-751 - Frankische rijk o.l.v. de Merovingen

496 - De Merovingische koning Clovis laat zich dopen

526 - Invoering christelijke jaartelling

534 - Op initiatief van keizer Justinianus de Grote verschijnt het Corpus Iuris Civilis, een verzameling van het geldende Romeinse recht, later aan alle West-Europese universiteiten onderwezen

625 - Stichting abdij te Gent

647-650 - St.-Amandus, die in België verschillende abdijen heeft gesticht, is bisschop van Maastricht

695 - De Franken verslaan de Friezen bij Dorestad

695 - De Angelsaksische monnik Willibrord wordt de eerste bisschop van Utrecht

701-800 - Lex Salica, een Latijnse wetstekst met Frankische glossen

725 (ca.) - Eerste vermelding van Vlaanderen, waarmee aanvankelijk alleen de streek rond Brugge en Oudenburg werd aangeduid, in een levensverhaal van bisschop Eligius van Noyon, de Vita Sancti Eligii

[p. 589]

701-800	hand*
701-800	hengst*
701-800	horig*
701-800	kloven*
701-800	lam* ‘jong van een schaap’
701-800	maal* ‘jonge koe’
701-800	manen* ‘herinneren aan’
701-800	manslag*
701-800	merrie*
701-800	negen*
701-800	negentig*
701-800	oor*
701-800	os*
701-800	sperwer*
701-800	stal*
701-800	tien*
701-800	twaalf*
701-800	tweeduizend*
701-800	vee*
701-800	veertig*
701-800	veulen*
701-800	vier*
701-800	viggen*
701-800	vijf*
701-800	vogel*
701-800	vrij*
701-800	weergeld*
701-800	zaak* ‘rechtszaak’
701-800	zes*
701-800	zeven*
709	beer* ‘mensendrek, gier’
709	burcht*
709	heim, heem*
710	hulst*
721	doorn*
723	laak*
726	reep*
741	hout*
751-800	laar*
755-768	aal*
755-768	meer* ‘waterbekken’
771-814	moer* ‘veen’
772-776	ambacht <keltisch
772-776	els* ‘boomsoort’
772-776	meers*
776	a*
776-800	al* ‘onbepaald voornaamwoord’
776-800	almachtig*
776-800	duivel <latijn
776-800	en*
776-800	geest* ‘ziel, onstoffelijk wezen’
776-800	geld* ‘betaalmiddel’
776-800	geloven*
776-800	genoot*
776-800	god*
776-800	heilig*
776-800	ik*
776-800	in*
776-800	noodvuur*
776-800	vader*
776-800	verzaken*
776-800	werk* ‘arbeid’
776-800	woord*
776-800	zijn* ‘bestaan’
776-800	zoon*
777	kerk <grieks
777	op*
777	schoot* ‘deel van lichaam’
777-866	weer* ‘wal, muur’
779	voorde*
788-789	lang*
788-789	rak*
790-793	gouw* ‘gewest, landstreek’
790-793	noord*

725-750 - In Rome ontstaat een permanent centrum (schola) voor Frankische pelgrims

734 - Stichting van een kloosterschool te Utrecht

750-775 - In Rome ontstaat een permanent centrum (schola) voor Friese pelgrims

751-843 - Frankische rijk o.l.v. de Karolingen

754 - De Angelsaksische missionaris Bonifatius wordt bij Dokkum vermoord

768-814 - Regering van Karel de Grote

776-800 - Utrechtse doopbelofte en lijst van heidense praktijken: oudste Nederlandse tekstje

785 - Karel de Grote onderwerpt de Friezen en Saksen

[p. 590]

792-793	mark* ‘grens’
793	eend*
793	woud*
793	zee*
794	maar ‘gracht’ <?
796	made* ‘weide, hooiland’
797	haar* ‘hoogte in het veld’
797	rein*
801	eng* ‘bouwland’
801	land* ‘grond, bouwland’
801-850	hamer*
802-817	veld*
802-822	oost*
806	beuk* ‘boomsoort’
806	telg*
814	beek*
814-815	stil*
815	vrede*
820	drie*
820	lee*
820-822	bar* ‘naakt’
821-823	akker*
822-825	hinde*
822-825	west*
830	loo*
830	otter*
838	horn*
838	wagen* ‘voertuig’
838	weg* ‘baan’
840-875	brug*
847	kamp ‘stuk land’ <latijn
847	wan <latijn
850	heer* ‘leger’
850	woerd* ‘laaggelegen omdijkt land’
851-900	breed*
855	put <latijn
855	schaar* ‘aandeel in de meent’
855	wijk <latijn
856	dal*
856	vorst ‘bos, woud’ <me Latijn
857	stad*
860	es*
865	berg*
870	esp*
870	uit*
875	krom*
876-900	achter*
889	haag*
889	hoeve*
890	monnik <latijn
891-892	loot*
893	huis*
893	oud*
893	zand*
901-1000	aan*
901-1000	aanschijn*
901-1000	aarde* ‘grond’
901-1000	afgrond*
901-1000	aflaat*
901-1000	aks*
901-1000	angst*
901-1000	arbeid*
901-1000	arm* ‘lichaamsdeel’

800 - Karel de Grote wordt keizer; deze titel blijft tot 1918 in Europa bestaan

810-1006 - Invallen van de Noormannen

843 - Verdrag van Verdun luidt de Frankische rijksdelingen in

843-87 - De Nederlanden (zonder Vlaanderen) behoren tot het rijk van Lotharius en zijn zoon, naar hen Lotharingen genoemd

864 - Boudewijn met de IJzeren Arm overwint de Noormannen en wordt de eerste heerser van Vlaanderen; daarom wordt hij Boudewijn i van Vlaanderen genoemd

870-925 - De Nederlanden zijn grotendeels deel van Oost-Frankenland

881 - Lodewijk iii van West-Frankenland verslaat de Vikingen bij Saucourt in Noord-Frankrijk, waardoor ze uit Vlaanderen wegtrekken; dit wordt bezongen in het Oudhoogduitse Ludwigslied

885-1299 - Het graafschap Holland, geregeerd door de graven van het Hollandse huis, breidt zich gestaag uit

[p. 591]

901-1000	arm* ‘behoeftig’
901-1000	armoede*
901-1000	as* ‘verbrandingsresidu’
901-1000	avond*
901-1000	baren*
901-1000	bede*
901-1000	bedriegen*
901-1000	beeld*
901-1000	beginnen*
901-1000	beiden*
901-1000	bekennen* ‘bespeuren, erkennen’
901-1000	bekeren*
901-1000	belgen*
901-1000	berouwen*
901-1000	beschermen*
901-1000	beter*
901-1000	beven*
901-1000	bidden*
901-1000	biecht*
901-1000	bij* ‘voorzetsel’
901-1000	bisschop <latijn
901-1000	bitter*
901-1000	bleek* ‘wit’
901-1000	blijven*
901-1000	bliksem*
901-1000	bloed*
901-1000	bloeien*
901-1000	bode*
901-1000	boek*
901-1000	bok ‘mannetje van de geit’ <?
901-1000	boog* ‘schiettuig voor pijlen’
901-1000	born*
901-1000	boud*
901-1000	bouwen* ‘een huis optrekken’
901-1000	brengen*
901-1000	broeder* ‘mannelijk kind m.b.t. kinderen van dezelfde ouders’
901-1000	bruidegom*
901-1000	buigen*
901-1000	buil* ‘bult’
901-1000	daad*
901-1000	daar* ‘bijwoord van plaats’
901-1000	dag* ‘etmaal, tijd dat het licht is’
901-1000	dagelijks*
901-1000	dan* ‘bijwoord van tijd: op die tijd, in dat geval’
901-1000	dank*
901-1000	dat* ‘aanwijzend voornaamwoord’
901-1000	dat* ‘onderschikkend voegwoord’
901-1000	deel* ‘gedeelte’
901-1000	deerne*
901-1000	dekken* ‘bedekken’
901-1000	delen*
901-1000	denken*
901-1000	deur*
901-1000	die*
901-1000	dienen* ‘geschikt of dienstig zijn, functie vervullen’
901-1000	dier*
901-1000	dij*
901-1000	dijn*
901-1000	ding*
901-1000	dis ‘gedekte tafel’ <latijn
901-1000	dochter*
901-1000	doem*
901-1000	doen*
901-1000	dom* ‘niet wijs’
901-1000	dood* ‘toestand waarin men niet meer leeft’
901-1000	door*
901-1000	dorst*

901-1000 - Wachtendonkse Psalmen, de oudste Nederlandse psalmvertaling

922 - In Egmond wordt het eerste Nederlandse klooster gesticht

925-1648 - Lage Landen onder het Duitse rijk (opvolger van Oost-Frankenland); de Duitse koning is na de 12de eeuw slechts leenheer, de Nederlandse graven en hertogen gedragen zich als zelfstandige landsheren en sluiten zich vaak aan bij Frankrijk of Engeland

[p. 592]

901-1000	drank* ‘drinkbaar vocht’
901-1000	drenken*
901-1000	drinken*
901-1000	drop*
901-1000	druipen*
901-1000	duif*
901-1000	duisternis*
901-1000	dwalen*
901-1000	echt* ‘wettig, werkelijk’
901-1000	een* ‘telwoord’
901-1000	eer* ‘bijwoord van tijd: vroeger’
901-1000	eer* ‘achting, deugd’
901-1000	eerlijk*
901-1000	eeuw*
901-1000	einde*
901-1000	erf <?
901-1000	erg* ‘slecht’
901-1000	eten*
901-1000	euvel*
901-1000	gaan*
901-1000	gaar*
901-1000	gal* ‘bittere vloeistof’
901-1000	gard*
901-1000	gebed*
901-1000	gebieden*
901-1000	gebod*
901-1000	gedachte*
901-1000	geduld*
901-1000	gelieven*
901-1000	gelijk*
901-1000	gelijkenis*
901-1000	gemeen* ‘gemeenschappelijk’
901-1000	genade*
901-1000	genaken*
901-1000	geven*
901-1000	geweld*
901-1000	gezond*
901-1000	gij*
901-1000	glijden*
901-1000	goed*
901-1000	goud*
901-1000	graf*
901-1000	graven*
901-1000	groef*
901-1000	haagdoorn*
901-1000	haar* ‘bezittelijk voornaamwoord’
901-1000	hard*
901-1000	hart*
901-1000	haten*
901-1000	hebben*
901-1000	heden* ‘bijwoord van tijd: vandaag’
901-1000	heer* ‘naam en titel van mannelijk persoon’
901-1000	hees*
901-1000	heet*
901-1000	heil*
901-1000	hel* ‘onderwereld’
901-1000	helpen*
901-1000	hemel*
901-1000	hert*
901-1000	het* ‘persoonlijk voornaamwoord’
901-1000	heuvel*
901-1000	hij*
901-1000	hoe*
901-1000	hoeden*
901-1000	hond* ‘hondachtige’
901-1000	honger*
901-1000	honing*
901-1000	hoofd* ‘kop’
901-1000	hoorn* ‘uitsteeksel aan dierenkop’
901-1000	houden*
901-1000	hulp*
901-1000	ijdel* ‘vergeefs’
901-1000	ijlen* ‘zich haasten, hard lopen’
901-1000	ijselijk*
901-1000	immer*
901-1000	jeugd* ‘het jong-zijn’
901-1000	jongeling*
901-1000	kalf*
901-1000	keel* ‘strot’
901-1000	kennen*
901-1000	keren* ‘wenden’
901-1000	kever*
901-1000	kiem*
901-1000	kind*
901-1000	kinnebak*
901-1000	klauw*

[p. 593]

901-1000	kleven*
901-1000	knaap*
901-1000	koe*
901-1000	koker <me latijn
901-1000	komen*
901-1000	koning*
901-1000	kracht*
901-1000	krachtig*
901-1000	kunne*
901-1000	lap*
901-1000	leem*
901-1000	leeuw <latijn
901-1000	leiden*
901-1000	lende*
901-1000	leren*
901-1000	leugen*
901-1000	leven*
901-1000	licht* ‘uitstraling van zon e.d.’
901-1000	lief*
901-1000	liegen*
901-1000	likken*
901-1000	loeien*
901-1000	lof*
901-1000	lok*
901-1000	loos* ‘vals, slim’
901-1000	lopen*
901-1000	loven*
901-1000	maan*
901-1000	maken*
901-1000	man* ‘mens van mannelijk geslacht’
901-1000	men*
901-1000	menig*
901-1000	met*
901-1000	mij*
901-1000	mijn* ‘bezittelijk voornaamwoord’
901-1000	minnen*
901-1000	misdaad*
901-1000	moeder*
901-1000	moes*
901-1000	morgen* ‘ochtend’
901-1000	mus <latijn
901-1000	muur ‘metselwerk’ <latijn
901-1000	naar* ‘akelig’
901-1000	nacht*
901-1000	nat*
901-1000	neder, neer*
901-1000	neigen*
901-1000	nemen*
901-1000	niet*
901-1000	noch*
901-1000	nu*
901-1000	of* ‘onderschikkend voegwoord’
901-1000	offeren <latijn
901-1000	onder* ‘voorzetsel’
901-1000	ons* ‘bezittelijk voornaamwoord’
901-1000	ooft*
901-1000	oog*
901-1000	over*
901-1000	poort ‘doorgang in muur’ <latijn
901-1000	psalm <latijn
901-1000	psalter <latijn
901-1000	raad*
901-1000	raat*
901-1000	recht* ‘niet gebogen’
901-1000	recht* ‘gerechtigheid’
901-1000	regen*
901-1000	rieken*
901-1000	riet*
901-1000	rijk ‘staat’ <keltisch
901-1000	rijk ‘vermogend’
901-1000	rijkdom
901-1000	rijt*
901-1000	ring*
901-1000	roepen*
901-1000	rook*
901-1000	rug*
901-1000	schaap*
901-1000	schacht*
901-1000	schamen*
901-1000	schedel*
901-1000	schelden*
901-1000	scherp*
901-1000	schier* ‘wit, grijs, grauw’
901-1000	schieten* ‘projectiel met werktuig werpen’
901-1000	schoon*
901-1000	schouwen*

[p. 594]

901-1000	slaan*
901-1000	slang* ‘reptiel’
901-1000	slapen*
901-1000	smeer*
901-1000	sneeuw*
901-1000	spijl*
901-1000	spraak*
901-1000	spreken*
901-1000	staan*
901-1000	stem*
901-1000	sterk*
901-1000	stichten* ‘grondvesten, doen ontstaan’
901-1000	stier*
901-1000	stinken*
901-1000	stoel*
901-1000	stond(e)*
901-1000	stoppen* ‘dichtmaken’
901-1000	strik*
901-1000	stro*
901-1000	tafel <latijn
901-1000	te* ‘voorzetsel’
901-1000	teken*
901-1000	tellen*
901-1000	tijd*
901-1000	toe*
901-1000	tong* ‘orgaan in de mond’
901-1000	toom*
901-1000	tot*
901-1000	treden*
901-1000	tuin*
901-1000	uw*
901-1000	vallen*
901-1000	van*
901-1000	varen* ‘over water gaan (in of van een vaartuig)’
901-1000	vechten*
901-1000	veel*
901-1000	veer* ‘huidbekleedsel van vogel’
901-1000	vel*
901-1000	ver*
901-1000	verdelgen
901-1000	verderven*
901-1000	vergeten*
901-1000	verteren*
901-1000	verzenen*
901-1000	vijand*
901-1000	vinden*
901-1000	vlees*
901-1000	vliegen*
901-1000	vloed*
901-1000	vlucht* ‘ontvluchting’
901-1000	voet*
901-1000	vol*
901-1000	volk*
901-1000	voor*
901-1000	voort*
901-1000	vos*
901-1000	vrijthof*
901-1000	vrucht <latijn
901-1000	vruchten*
901-1000	vuur*
901-1000	waag*
901-1000	waal*
901-1000	waken*
901-1000	wand*
901-1000	wanen*
901-1000	want* ‘nevenschikkend voegwoord’
901-1000	was*
901-1000	wassen* ‘met water reinigen’
901-1000	wassen* ‘groeien’
901-1000	wat*
901-1000	water*
901-1000	weder, weer*
901-1000	weduwe*
901-1000	weer* ‘gecastreerde ram’
901-1000	wees*
901-1000	weide*
901-1000	welk*
901-1000	welp*
901-1000	wereld*
901-1000	werken*
901-1000	werpen*
901-1000	wet*
901-1000	weten*
901-1000	wie*
901-1000	wij*
901-1000	wijden* ‘zegenen’
901-1000	wijn <latijn
901-1000	wijzen*
901-1000	willen*

[p. 595]

901-1000	wit* ‘kleurnaam’
901-1000	woest*
901-1000	woestijn*
901-1000	wolk*
901-1000	wond*
901-1000	wonder*
901-1000	wonen*
901-1000	worden*
901-1000	wraak*
901-1000	zaak* ‘voorwerp, handeling’
901-1000	zacht*
901-1000	zalig*
901-1000	zang*
901-1000	zat* ‘verzadigd van eten of drinken’
901-1000	zede*
901-1000	zeer* ‘pijnlijk’
901-1000	zeer* ‘smart’
901-1000	zege*
901-1000	zelf*
901-1000	zenden*
901-1000	zetten* ‘plaatsen, doen zitten’
901-1000	zich <duits
901-1000	ziel*
901-1000	zij*
901-1000	zijn* ‘bezittelijk voornaamwoord’
901-1000	zilver <akkadisch
901-1000	zingen*
901-1000	zo*
901-1000	zoeken*
901-1000	zoet*
901-1000	zon*
901-1000	zonde*
901-1000	zonder*
901-1000	zorg* ‘toewijding’
901-1000	zuil*
901-1000	zullen*
901-1000	zwaard*
901-1000	zweren* ‘een eed afleggen’
908	geul*
911-948	geest* ‘grond’
918-948	bent* ‘grassoort’
918-948	bever*
918-948	broek* ‘laag drassig land’
918-948	dor*
918-948	hol* ‘leeg’
918-948	nes*
918-948	poel*
918-948	rijs*
918-948	schor* ‘aangeslibd land’
918-948	steen*
918-948	streep*
918-948	valk <latijn
918-948	ven*
918-948	vliet*
918-948	vroon*
918-948	zuid*
944	wierde*
948	koog*
951-1000	oord* ‘plaats, plek’
966	sloot*
970	bij* ‘insect’
972	bies* ‘plantengeslacht’
973	tol ‘doortochtgeld’ <latijn
976	gouw* ‘weg langs water, sloot’
976	hof* ‘omheind stuk grond’
976	kort <latijn
976	kreek*
976-1000	rooien*
991-1000	kruis <latijn
995	ban* ‘afkondiging, uitsluiting’
999	gruit*
1001-1050	amen <latijn
1001-1050	delf*
1001-1050	ook*

1000-1100 - Friese wetten, o.a. 17 keuren en landrechten

1000-1200 - Ontginningen in Holland en Utrecht, waardoor veel nieuwe plaatsnamen opkomen

1065 - Bisschop Willem van Utrecht maakt een pelgrimstocht naar Jeruzalem

[p. 596]

1001-1050	werf* ‘onbebouwde ruimte rond een huis’
1001-1050	westenwind*
1001-1050	wind* ‘luchtstroming’
1001-1100	slochter*
1001-1100	wel* ‘bron’
1001-1100	wolf*
1001-1100	zout*
1001-1100	zwart*
1019-1030	aard* ‘akker’
1022	barg* ‘overdekte hooibergplaats’
1028	zwin*
1035	dijk*
1038	kot*
1040	gerecht* ‘eten in één gang’
1040	groen*
1040	nieuw*
1046	stapel*
1046	wig*
1050	berk*
1050	herfst*
1050	herfstmaand*
1050	hooi*
1050	hooimaand*
1050	kamerling
1050	lente*
1050	lentemaand*
1050	maand*
1050	spellen*
1050	weren*
1050	wiedemaand*
1050	wijs* ‘manier’
1050	winter*
1050	wintermaand*
1059	steur*
1062	waard* ‘laag liggend land’
1064	balk*
1067	duin <keltisch
1076-1100	leek* ‘beekje’
1076-1100	pit ‘gegraven opening met water’
1076-1100	schip* ‘vaartuig’
1080	baar* ‘draagbaar’
1080	boten*
1080	broeien*
1080	hals*
1080	helm* ‘hoofddeksel’
1080	honen* ‘smaden’
1080	krop* ‘voormaag’
1080	loon*
1080	mast* ‘paal’
1080	paling <?
1080	schaar* ‘menigte’
1080	scheen*
1080	spieden*
1080	spoor* ‘prikkel’
1080	stal(letje)*
1080	vouwstoel*
1080	wacht* ‘het waken’
1080	wachten*
1080	want* ‘handschoen zonder vingers’
1083	viertel*
1085	foreest <latijn
1086	maarschalk* ‘stalknecht, opperstalmeester’
1089	bos* ‘woud’
1089	dik*
1091-1100	mos* ‘plantjes’
1091-1100	spannen*
1091-1100	vilt*
1100	antwoord*
1100	bed*
1100	been* ‘onderste lichaamsdeel’
1100	beide*
1100	bevelen*

1066 - Willem van Normandië wordt koning van Engeland; in zijn gevolg zitten ook Vlamingen; vanaf dit moment tot 1700 trekt een gestage stroom Nederlandssprekende handwerkslieden naar Engeland en vestigt zich daar; het Engels kent daardoor een groot aantal Nederlandse leenwoorden

1093 - Oprichting broederschap Sint-Juliaan-der-Vlamingen te Rome

1099-1270 - Kruistochten tegen de islam om het christelijk geloof te beschermen en de heilige plaatsen in Palestina te heroveren of te behouden

[p. 597]

1100	binden*
1100	bloem* ‘uitgebot deel van plant’
1100	boomgaard*
1100	ceder <latijn
1100	danken*
1100	dauw*
1100	de*
1100	deren*
1100	des te*
1100	deugd*
1100	doch*
1100	dood* ‘niet meer levend’
1100	dragen*
1100	drijven* ‘voor zich uit doen gaan’
1100	dronken*
1100	droog*
1100	druif*
1100	dus* ‘bijwoord van kwantiteit: op deze wijze, aldus’
1100	duur* ‘kostbaar’
1100	edel*
1100	een* ‘lidwoord’
1100	eerst*
1100	eigen* ‘van het subject’
1100	eren*
1100	ernst*
1100	gaarne*
1100	gang* ‘loop, wijze van gaan’
1100	gave*
1100	gebaar*
1100	geen*
1100	genoeg*
1100	geschrift
1100	gezel*
1100	gezicht* ‘het zien’
1100	gierig*
1100	grendel*
1100	groeien*
1100	haar* ‘buigbare vezels die op huid van zoogdieren groeien’
1100	hangen*
1100	heg*
1100	helen* ‘genezen’
1100	hevig*
1100	huid*
1100	jong*
1100	keizer <latijn
1100	klagen*
1100	kramp*
1100	kruid* ‘gewas’
1100	kruisigen
1100	kunnen*
1100	kunst*
1100	kussen* ‘zoenen’
1100	lamprei ‘kaakloze vis’ <latijn
1100	leed*
1100	leger* ‘ligplaats (van dier)’
1100	lezen* ‘verzamelen (bv. van aren)’
1100	lichaam*
1100	liggen*
1100	lip*
1100	list*
1100	lokken*
1100	maagd*
1100	maal* ‘valies’
1100	mare*
1100	meer* ‘bijwoord van kwantiteit’
1100	meer* ‘onbepaald telwoord’
1100	min* ‘liefde’
1100	minst*
1100	mirre <latijn
1100	moe*
1100	most <latijn
1100	nap*
1100	nest*
1100	nijd*

1100 - Leidse of Egmondse Willeram, oudste Nederlandse vertaling van het Hooglied

1100 - Oudste Nederlandstalige literaire zinnetje (hebban olla uogala nestas hagunnan), waarnaar een modern Gents orkest de naam ‘Olla Vogala’ heeft aangenomen

[p. 598]

1100	nog*
1100	nood*
1100	offer
1100	olie <latijn
1100	palm ‘boomsoort’ <latijn
1100	penning <?
1100	raaf* ‘zangvogel’
1100	raden*
1100	ree*
1100	richten*
1100	rijp* ‘geschikt voor de oogst’
1100	rok*
1100	scheiden*
1100	schellen*
1100	schenken* ‘gieten’
1100	schenken* ‘geven’
1100	scheppen* ‘putten’
1100	scheren* ‘baard afsnijden’
1100	schijnen*
1100	schild*
1100	schrijven <latijn
1100	schuwen*
1100	smaak*
1100	smal*
1100	snijden*
1100	spoor* ‘voetindruk’
1100	sprong*
1100	sterven*
1100	stijgen*
1100	tachtig*
1100	tegel <latijn
1100	tortelduif
1100	vast*
1100	vat* ‘ton’
1100	venster <latijn
1100	vernemen*
1100	vers ‘dichtregel’ <frans
1100	vijg <frans
1100	vinger*
1100	voegen*
1100	vorderen* ‘eisen’
1100	vragen*
1100	vriend*
1100	waaien*
1100	waard* ‘de genoemde prijs hebbend’
1100	wekken*
1100	wenden*
1100	wierook*
1100	wijd*
1100	wijf*
1100	wijl* ‘tijdsverloop’
1100	wijngaard
1100	worm*
1100	zak ‘verpakkingsmiddel’ <latijn
1100	zalf*
1100	zestig*
1100	zin* ‘zintuig, begrip’
1100	zuigen*
1100	zulk*
1100	zuster* ‘vrouwelijk kind t.o.v. andere kinderen van dezelfde ouders’
1100	zweven*
1100-1150	band* ‘strook stof om te binden’
1101	linde*
1101-1200	bout* ‘voor- of achterpoot van een geslacht dier’
1101-1200	brasem*
1101-1200	brood*
1101-1200	bunder <me latijn
1101-1200	draf* ‘afval na bierbrouwen’
1101-1200	gracht*
1101-1200	haring*
1101-1200	ijsbeen
1101-1200	kabeljauw <?
1101-1200	koren*
1101-1200	mud <latijn
1101-1200	schelvis*
1101-1200	stoop*
1101-1200	winkel*
1101-1200	zaag*
1102-1105	kapel ‘bedehuisje’ <latijn

1101 - Het huidige gebied Holland krijgt zijn naam; voorheen heette het West-Friesland, wat vanaf die tijd gereserveerd is voor het oosten van Noord-Holland

[p. 599]

1102-1105	middel* ‘middelste deel, bv. van lichaam’
1103	veen*
1105	bast*
1105	drecht*
1108	spek* ‘vet’
1108-1121	peel*
1110	staf* ‘stok’
1111-1115	kade <keltisch
1112	molen <latijn
1115	gilde*
1116	graat*
1118	kouter <latijn of frans
1120	krib*
1120	scheren* ‘ordenen, ketting inscheren’
1121	blauw* ‘kleurnaam’
1122	last* ‘vracht’
1125	mout*
1125-1130	gras*
1125-1150	zwet*
1130	deze*
1130	roven*
1130	top* ‘bovenstuk’
1130	wedde*
1130	zuur*
1130-1161	hond* ‘landmaat van 100 roeden’
1130-1161	hoog*
1130-1161	koud*
1130-1161	licht* ‘niet donker’
1130-1161	morgen* ‘landmaat’
1130-1161	polder*
1131	kuil* ‘holte’
1132	grauw* ‘vaalwit’
1133	groed*
1135	geer*
1135	geld* ‘onvruchtbaar (van dieren)’
1135	vorst* ‘nok van een dak’
1135	weiden*
1137	eik*
1137	schout*
1138	bord*
1138-1139	smid*
1139	sluis <latijn
1139	waai*
1139	zwaan*
1140	grijs*
1140	lot*
1140	smout*
1140	wel* ‘bijwoord van modaliteit: goed’
1140	wimpel*
1140-1170	klein*
1145	wisent*
1146	appel*
1146	lies* ‘plant’
1150	bunzing*
1150	rijm* ‘bevroren dauw’
1150	span* ‘lengtemaat’
1150	wrat*
1151-1157	kaag* ‘buitendijks land’
1152	blij*

1106 - Nederlandse kolonisten vestigen zich in het noordwesten van Duitsland, ten zuiden van Hamburg, waar in de dialecten tot op heden Nederlandse sporen te vinden zijn

1108 - Nederlanders vestigen zich in Pembrokeshire in het uiterste zuidwesten van Wales, waar het Pembrokeshire Dutch ontstond, een mengtaal van Nederlands en Welsh die nog in de 17de eeuw zou zijn gesproken maar waarover verder niets bekend is

1113 - Groep Hollandse kolonisten vestigt zich bij Hamburg, waar ze van de aartsbisschop veengrond krijgen ter ontginning (het latere Hollerbroek)

1125 (ca.) - Ontstaan van de Hanze, een handelsverbond, aanvankelijk gericht op Rijnland, Engeland en Frankrijk, later vooral op het Oosten

1134 - Doorbraak Zuiderzee naar de Noordzee, waardoor de West-Friezen gescheiden raken van Friesland

1150 - Nederlandse kolonisten vestigen zich in het noordoosten van Duitsland, in de streken Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg, waar in de dialecten tot op heden Nederlandse sporen te vinden zijn

[p. 600]

1152	brink*
1153	munster <latijn
1153	vierschaar*
1155	heemraad*
1155	varken*
1155	wetering*
1156	knie*
1156	naald*
1156	rood*
1160	braambes*
1160	voeder*
1163	schuit*
1163	tijk <latijn
1163	walvis*
1163-1177	spil*
1165	dam*
1165	schaarde*
1165	schepen*
1165	staak*
1165	verven*
1165	weerwolf*
1165	zwad*
1169	perk <latijn
1170	garf, garve*
1170	gort*
1170	grienen*
1170	houw*
1170	kers* ‘kruisbloemige plant, waterkers e.d.’
1170	vaan*
1174	barnen*
1174	rus* ‘bies’
1174	veer* ‘pont’
1174	wild*
1174-1176	schaal* ‘schil’
1175	spar* ‘staak’
1176	schot* ‘belasting’
1177	licht* ‘niet zwaar’
1177-1187	groot* ‘niet klein’
1177-1187	hoek*
1177-1187	streng* ‘koord, bundel draden’
1177-1187	zomp*
1180	her*
1180	horzel*
1180	krauwen*
1181	wenken*
1181-1190	schaken* ‘een vrouw ontvoeren’
1181-1210	gemet*
1181-1210	paap <grieks
1181-1220	stekel*
1182-1206	hem* ‘buitendijks land’
1185	wildernis*
1187	wiel* ‘kolk’
1188	hil*
1189	tarwe*
1191-1200	stront*
1191-1200	veter*
1197	staart*
1197	stok*
1199	ruw*
1200	als*
1200	altaar <latijn
1200	altoos*
1200	berichten*
1200	christen <latijn
1200	duiden*
1200	edoch*
1200	engel <latijn
1200	genezen*
1200	gerucht* ‘geluid’
1200	geschil*
1200	groeten*
1200	heerlijk*
1200	heffen*
1200	heiden*
1200	hem* ‘persoonlijk voornaamwoord’
1200	heten*
1200	hof* ‘omgeving van een vorst’
1200	klaar ‘helder’ <latijn
1200	klooster <latijn

1171 - Hendrik van Veldeke schrijft de oudste Nederlandse literaire tekst, het dichtwerk Sente Servas over het leven van de bisschop van Maastricht; in 1183 dicht hij de Eneit, de eerste Nederlandse ridderroman, waarvan alleen een Duitse vertaling bewaard is

1200 - De anonieme ridderroman Karel ende Elegast (bewaard in later afschrift)

[p. 601]

1200	koster <me latijn
1200	land* ‘rijk, staat’
1200	luttel*
1200	maar* ‘nevenschikkend voegwoord’
1200	missen*
1200	mogen*
1200	na*
1200	niemand*
1200	openbaar*
1200	patroon ‘beschermheilige’ <frans
1200	plegen*
1200	prediken <latijn
1200	proeven <frans
1200	proost ‘voorzitter van kapittel’ <frans
1200	rede* ‘denkvermogen’
1200	sint <frans
1200	tegenwoordig*
1200	turf* ‘veen als brandstof’
1200	verstaan*
1200	vrolijk*
1200	vuil*
1200	waarnemen* ‘bemerken’
1200	zien*
1201-1225	allerhande*
1201-1225	anders*
1201-1225	behagen*
1201-1225	behoeven*
1201-1225	binnen* ‘bijwoord van plaats’
1201-1225	breedte*
1201-1225	dit*
1201-1225	droef*
1201-1225	fontein <frans
1201-1225	graaf <me latijn
1201-1225	hertog*
1201-1225	kamer ‘vertrek’ <latijn
1201-1225	kin*
1201-1225	korf <latijn
1201-1225	kroon ‘hoofdsieraad van vorsten’ <latijn
1201-1225	kwellen* ‘pijnigen’
1201-1225	lonen*
1201-1225	louter <duits
1201-1225	moeten*
1201-1225	natuur ‘aangeboren neiging’ <frans of latijn
1201-1225	of* ‘nevenschikkend voegwoord’
1201-1225	oorlof*
1201-1225	schande*
1201-1225	schuld*
1201-1225	topaas <frans
1201-1225	toren <frans
1201-1225	verliezen*
1201-1225	wijs* ‘verstandig’
1201-1250	kussen ‘gevulde zachte zak’ <frans
1201-1300	breien*
1201-1300	verdagen*
1204	leeftocht*
1208-1209	beemd*
1210	deken ‘overste, hoofd’ <latijn
1210	heester*
1210-1226	maat* ‘afmeting’
1210-1240	boon*
1210-1240	bruin*
1210-1240	kat ‘katachtige’ <latijn
1210-1240	klerk <latijn
1210-1240	mark ‘oude munt en tot 2002 munteenheid van Duitsland en Finland’ <duits
1210-1240	pand ‘onderpand’
1210-1240	spiering*
1210-1240	steeg*
1210-1240	straat ‘weg’ <latijn
1210-1240	teerling
1210-1240	vroed*

1210-1240 - De oudste Nederlandstalige ambtelijke tekst: het register van wettelijke passeringen voor de schepenen van de Sint-Baafsheerlijkheid bij Gent

1236 - Statuten van de Gentse Leprozerij, het oudste geheel Nederlandstalige stuk

1240 - Publicatie eerste Latijns-Nederlandse woordenboek, het Glossarium Bernense

[p. 602]

1212	gagel*
1212-1214	slik*
1213	hal*
1213	kraam*
1214	weer* ‘landerijen tussen twee sloten, de zogenaamde weersloten’
1215	leen*
1217	keur* ‘handvest’
1217	vaalt*
1220	roek*
1220-1240	abt <latijn
1220-1240	ai* ‘tussenwerpsel: uitroep van onaangename gewaarwording’
1220-1240	benedijen <latijn
1220-1240	beslaan* ‘bekleden, bedekken met iets’
1220-1240	bewaren*
1220-1240	boven* ‘voorzetsel’
1220-1240	breidel*
1220-1240	buiten* ‘bijwoord van plaats’
1220-1240	buiten* ‘voorzetsel’
1220-1240	burggraaf
1220-1240	cirkel <frans of latijn
1220-1240	dertig*
1220-1240	dra*
1220-1240	duren <frans
1220-1240	elf* ‘telwoord’
1220-1240	elk*
1220-1240	fel <frans
1220-1240	fier <frans
1220-1240	force <frans
1220-1240	gauw*
1220-1240	gieten*
1220-1240	ginder*
1220-1240	gram* ‘boos’
1220-1240	grond*
1220-1240	hechten*
1220-1240	heel* ‘ongeschonden, volledig’
1220-1240	Heiland <duits
1220-1240	heimelijk*
1220-1240	herberg*
1220-1240	hun* ‘verbogen vorm van het persoonlijk voornaamwoord derde persoon meervoud’
1220-1240	ijzer <keltisch
1220-1240	kasteel <frans
1220-1240	kerker <latijn
1220-1240	kleed*
1220-1240	kopen <latijn
1220-1240	kreuken*
1220-1240	lachen*
1220-1240	lelijk*
1220-1240	lijf*
1220-1240	maag* ‘verwant’
1220-1240	mantel <me latijn
1220-1240	mirakel <frans
1220-1240	moordenaar
1220-1240	nicht* ‘dochter van broer, zus, oom of tante’
1220-1240	nijgen*
1220-1240	nimmer*
1220-1240	onderling*
1220-1240	peper <latijn
1220-1240	rekenen*
1220-1240	ridder*
1220-1240	rijden*
1220-1240	ronken*
1220-1240	rouw*
1220-1240	schelling*
1220-1240	schenden*
1220-1240	schier* ‘bijwoord van hoedanigheid: snel, bijna’
1220-1240	schouder*
1220-1240	slag* ‘klap’
1220-1240	speer*
1220-1240	spotten* ‘de draak steken met’
1220-1240	stout* ‘vermetel, dapper’
1220-1240	strijd*
1220-1240	taal*
1220-1240	tand*
1220-1240	vazal <me latijn
1220-1240	veertien*
1220-1240	vellen*
1220-1240	venijn ‘gif’ <frans
1220-1240	verbolgen*
1220-1240	vermaledijen
1220-1240	vis*
1220-1240	vlieten*

[p. 603]

1220-1240	wagen* ‘riskeren’
1220-1240	wijlen* ‘overleden’
1220-1240	zemel <latijn
1220-1240	zijde* ‘zijkant’
1220-1240	zwaar*
1220-1240	zwager*
1220-1240	zwijn*
1223	ram* ‘mannelijk schaap’
1225	den*
1225	dille*
1225	egelantier <frans
1225	sleedoorn*
1225	stampen*
1225	venkel <latijn
1226-1250	akelei <me latijn
1226-1250	alruin <duits
1226-1250	kervel <latijn
1226-1250	klaver*
1226-1250	kool ‘plantengeslacht, groente’ <latijn
1226-1250	lelie <latijn
1226-1250	look* ‘plant’
1226-1250	pastinaak <latijn
1226-1250	prei <frans
1226-1250	salie <frans
1226-1250	steenbreek*
1226-1250	termijn <latijn
1226-1250	varen* ‘plant’
1227	hek*
1227	maalschap*
1228-1349	restitueren <frans
1228-1349	siepel <latijn
1228-1349	toucheren <frans
1230	leveren <frans
1230-1231	ei* ‘vrouwelijke geslachtscel, kiem’
1230-1231	enig*
1230-1231	gereed*
1230-1231	rente <frans
1233	Hanze <duits
1233	tap*
1236	aalmoes <frans
1236	ader*
1236	advent <latijn
1236	allegaar*
1236	Ave-Maria <latijn
1236	avontuur <frans
1236	bel* ‘een schel’
1236	beneden* ‘voorzetsel’
1236	benedictie <latijn
1236	best*
1236	betamen*
1236	betogen*
1236	brief <latijn
1236	completen <latijn
1236	convent <frans
1236	credo <latijn
1236	dergelijk*
1236	derven*
1236	draad*
1236	eed <?
1236	effen*
1236	gans ‘geheel’ <duits
1236	gast*
1236	gat* ‘opening’
1236	gedogen*
1236	geheel*
1236	gemak* ‘kalmte’
1236	geschieden*
1236	getijde, getij*
1236	gewaarworden*
1236	gewagen*
1236	gewoon*
1236	half*
1236	handelen* ‘doen, behandelen’
1236	helft*
1236	hier*
1236	honderd*
1236	huwelijk*
1236	huwen*
1236	iemand*
1236	jaar*
1236	kapittel ‘bijeenkomst van kanunniken’ <latijn
1236	keuken <latijn
1236	komst*
1236	laden* ‘bevrachten, inladen’
1236	laten*
1236	letten*
1236	letter <frans
1236	lichten*
1236	Lichtmis

[p. 604]

1236	linnen*
1236	macht* ‘vermogen’
1236	mede* ‘bijwoord van hoedanigheid: samen’
1236	meester <frans
1236	mens* ‘(m.) hoogst ontwikkelde wezen’
1236	metten <me latijn
1236	middag* ‘midden van de dag’
1236	mijl <latijn
1236	min* ‘gering’
1236	mis ‘rooms-katholieke kerkdienst’ <latijn
1236	misschien*
1236	naakt*
1236	naam*
1236	namelijk*
1236	neus*
1236	noen ‘middag’ <latijn
1236	ontzien*
1236	Pasen <latijn
1236	penitentie <latijn
1236	pijn <latijn
1236	poorter
1236	priem ‘gebed’
1236	priester <latijn
1236	refter <latijn
1236	regel ‘lijn’ <latijn
1236	roekeloos*
1236	rond ‘bolvormig’ <frans
1236	sacrament <latijn
1236	sermoen <frans
1236	som ‘totaal’ <frans
1236	sommige*
1236	speen*
1236	spelen*
1236	spijs ‘voedsel’ <latijn
1236	steken*
1236	stool <latijn
1236	storten*
1236	te* ‘bijwoord van graad’
1236	tegader*
1236	ten*
1236	trap* ‘trede’
1236	tweevoud*
1236	twintig*
1236	verbieden*
1236	verscheiden*
1236	vesper <latijn
1236	vijftig*
1236	vorm <frans
1236	week* ‘zeven dagen’
1236	wreken*
1236	zeer* ‘bijwoord van hoedanigheid: in hoge mate’
1236	ziek*
1236	zomer*
1236	zondag*
1236	zuiver <latijn
1236	zwijgen*
1237	baljuw <frans
1237	balling*
1237	bekocht
1237	borg*
1237	breken*
1237	darink*
1237	degene*
1237	dusdanig*
1237	er*
1237	gedeelte*
1237	geding*
1237	gelden*
1237	gene*
1237	gerecht* ‘rechtbank’
1237	haast ‘spoed’ <frans
1237	have*
1237	inheems*
1237	kist <latijn
1237	klok <iers
1237	kwalijk*
1237	kwijt <frans
1237	kwijten, zich <frans
1237	neen*
1237	palm ‘binnenkant van de hand’ <frans of latijn
1237	pond ‘oude munt, tegenwoordig munteenheid van o.a. Cyprus, Egypte, Ierland, Libanon, Malta, Soedan en Syrië’ <latijn
1237	schade*

[p. 605]

1237	twist* ‘ruzie’
1237	vals <latijn
1237	verbeuren*
1237	vijftien*
1237	vonnis*
1237	voogd <me latijn
1237	vreemd*
1237	vuist*
1237	waar* ‘bijwoord van plaats’
1237	wapen*
1237	wedden*
1237	winnen* ‘verwerven’
1237	zolder <latijn
1240	aanbidden*
1240	aanvaarden*
1240	aar*
1240	aartsbisschop <latijn
1240	abdij <me latijn
1240	abeel <frans
1240	accent <frans
1240	adem*
1240	afgod*
1240	agaat <frans
1240	albe <latijn
1240	alleen*
1240	aloë <latijn
1240	aluin <frans
1240	amethist <latijn
1240	anijs <frans
1240	anker ‘gestel om schip vast te leggen’ <latijn
1240	antifoon <me latijn
1240	apostel <latijn
1240	april <latijn
1240	arriveren <frans
1240	as* ‘spil’
1240	autoriteit <frans of latijn
1240	baar* ‘golf’
1240	baard*
1240	baars*
1240	bad*
1240	bal* ‘rond voorwerp’
1240	balsem <latijn
1240	bank* ‘meubelstuk’
1240	baron <frans
1240	basilisk <latijn
1240	bazuin <frans
1240	bedevaart*
1240	bedstee*
1240	beet*
1240	begrijpen <duits
1240	behendig*
1240	behoren*
1240	bek <frans
1240	bekeuren*
1240	bekken ‘kom’ <me latijn
1240	beloven*
1240	beschouwen*
1240	betekenis*
1240	beurs ‘portemonnee’ <me latijn
1240	bewijzen*
1240	bezem*
1240	bezetten*
1240	bezitten*
1240	bieden*
1240	bier <latijn
1240	biet <latijn
1240	bijl*
1240	bijten*
1240	bil*
1240	bisdom
1240	blaar* ‘blaasachtige opzwelling’
1240	blaas* ‘urineblaas’
1240	blad* ‘orgaan aan takken’
1240	blaken*
1240	blaten*
1240	blazen*
1240	bleken*
1240	blind* ‘niet kunnende zien’
1240	blo*
1240	bongerd*
1240	boodschap* ‘bericht’
1240	boos* ‘slecht’
1240	boren*
1240	bot ‘laars’ <frans
1240	boter <latijn
1240	braam* ‘vrucht’
1240	braden*
1240	brand*
1240	brem* ‘plant’
1240	breuk* ‘het breken, barst’

[p. 606]

1240	briesen*
1240	broeden* ‘op eieren zitten’
1240	bruid*
1240	bruiloft*
1240	buidel*
1240	burger <duits
1240	bus ‘doos, blik’ <latijn
1240	ceel, cedel <frans
1240	cel ‘klein vertrek’ <latijn
1240	cipres <frans
1240	clausule <frans
1240	concilie <latijn
1240	creatuur <frans of latijn
1240	dagen*
1240	dageraad*
1240	dak*
1240	dans <frans
1240	dansen <frans
1240	darm*
1240	december <latijn
1240	decreet <frans
1240	deeg*
1240	deksel*
1240	dertien*
1240	deugen*
1240	dezelfde, hetzelfde*
1240	diaken ‘r.-k.: iem. die de hiërarchische wijding ontvangen heeft’ <latijn
1240	dief*
1240	dienst*
1240	dingen*
1240	disputeren <frans
1240	distel*
1240	dobbelsteen
1240	doden*
1240	doek*
1240	dol* ‘krankzinnig, dwaas’
1240	dolen*
1240	donder*
1240	donderen*
1240	donker*
1240	dons*
1240	doof*
1240	dopen*
1240	dorsten*
1240	draaien*
1240	draak <latijn
1240	dreigen*
1240	drogen*
1240	dromedaris <latijn
1240	dromen*
1240	droom*
1240	drukken* ‘duwen, zwaar liggen op’
1240	druppel*
1240	duim*
1240	dun*
1240	dunken*
1240	ebbenhout
1240	eergisteren*
1240	eg*
1240	egel*
1240	eigenlijk*
1240	eikel* ‘vrucht van de eikenboom’
1240	eiland <fries
1240	eisen*
1240	elleboog*
1240	els* ‘priem’
1240	emmer <latijn
1240	eng* ‘nauw’
1240	enten <frans
1240	epistel <latijn
1240	ergeren*
1240	erwt*
1240	etter* ‘pus’
1240	evangelie <latijn
1240	evangelist <frans
1240	even* ‘bijwoord van graad: in gelijke mate’
1240	ezel ‘paardachtige’ <latijn
1240	ezelin
1240	fabel <frans of latijn
1240	fakkel <latijn
1240	fransoos <frans
1240	fundament <latijn
1240	galg*
1240	galjoot <frans
1240	gans* ‘eendachtige’
1240	gapen*
1240	geboorte*

[p. 607]

1240	gebroeders*
1240	gebruiken*
1240	geel*
1240	geeuwen*
1240	gehoorzaam*
1240	gelaat*
1240	geleed*
1240	geleerd*
1240	gelijken*
1240	geluk*
1240	gemakkelijk* ‘op zijn gemak gesteld’
1240	gember <me latijn
1240	geoorloofd*
1240	gereedschap*
1240	gerei*
1240	gerst*
1240	gerust*
1240	gesel*
1240	gestaag*
1240	getal* ‘cijfer, aantal’
1240	getouw*
1240	getuigen*
1240	geval*
1240	gevoeglijk*
1240	gewicht* ‘zwaarte’
1240	gezellig*
1240	gift*
1240	gisteren*
1240	glas*
1240	glorie <latijn
1240	glos <latijn
1240	gordel*
1240	graad <latijn
1240	graan <latijn
1240	gratie ‘goedgunstigheid, genade’ <latijn
1240	graveren <frans
1240	grijnzen*
1240	grijpen*
1240	grof*
1240	gunst*
1240	haak*
1240	haas* ‘haasachtige’
1240	harp*
1240	haven*
1240	heide*
1240	hemd*
1240	hen* ‘hoendervogel’
1240	herder*
1240	heremiet <latijn
1240	hersenen*
1240	heup*
1240	historie <latijn
1240	hitte*
1240	hoer*
1240	hof* ‘rechtbank’
1240	hol* ‘grot’
1240	hoofs*
1240	hoop* ‘verwachting’
1240	hopen*
1240	huif*
1240	hulk ‘schip’ <me latijn
1240	huren*
1240	hypocriet <frans
1240	ibis <latijn
1240	iegelijk*
1240	ijs* ‘bevroren water’
1240	ivoor <frans
1240	ja*
1240	jacht* ‘het vervolgen van dieren’
1240	jagen*
1240	jaspis <latijn
1240	jeuken*
1240	jonkheer*
1240	jonkvrouw*
1240	juk*
1240	kaal*
1240	kaars <duits
1240	kaas <latijn
1240	kaf* ‘hulzen van aren’
1240	kalk <latijn
1240	kam*
1240	kameel <latijn
1240	kameleon <frans
1240	kamenier <me latijn
1240	kamp ‘strijd’ <latijn
1240	kandelaar <frans
1240	kanker <latijn
1240	kanunnik <latijn
1240	kap ‘hoofddeksel’ <me latijn
1240	kapelaan <me latijn

[p. 608]

1240	kapoen <frans
1240	kappen* ‘hakken’
1240	kar <latijn
1240	karbonkel ‘een edelgesteente’ <latijn
1240	kastanje <frans
1240	kastijden <latijn
1240	kauwen*
1240	kavel*
1240	kelder <latijn
1240	kelk ‘drinkbeker’ <latijn
1240	keren* ‘vegen’
1240	kerfstok*
1240	kerkhof
1240	kermis
1240	kern*
1240	kers ‘vrucht’ <latijn
1240	ketel <latijn
1240	keten ‘ketting’ <latijn
1240	kieken*
1240	kietelen*
1240	kiezen*
1240	klappen* ‘praten’
1240	kleinood*
1240	klink*
1240	kloof*
1240	kluwen*
1240	knecht*
1240	knielen*
1240	knoflook*
1240	knop*
1240	koekoek*
1240	koen*
1240	kok ‘die spijzen toebereidt’ <latijn
1240	kolf*
1240	komijn <frans
1240	konijn <frans
1240	kool* ‘verkoolde materie, steenkool’
1240	korst <latijn
1240	kost
1240	kous <frans
1240	kraai*
1240	kreeft*
1240	krekel*
1240	krenken*
1240	kristal <frans
1240	krocht <latijn
1240	kruik*
1240	kruipen*
1240	kudde*
1240	kunde*
1240	kundig*
1240	kwaad*
1240	kwaal*
1240	kwakkel <me latijn
1240	kwetsen*
1240	laag* ‘niet hoog’
1240	laag* ‘hinderlaag’
1240	laars*
1240	laken* ‘textiel’
1240	lamp <frans
1240	landschap* ‘landstreek, landelijke omgeving’
1240	lantaarn <frans
1240	lat* ‘lang stuk hout’
1240	lauw*
1240	leeg, ledig* ‘vrij, werkloos, ijdel’
1240	leek ‘niet-geestelijke’ <latijn
1240	leer* ‘stof uit dierenhuiden’
1240	leeuwerik*
1240	leeuwin
1240	legaat ‘gezant’ <frans
1240	leggen*
1240	lenen*
1240	lepel*
1240	leraar
1240	les <latijn
1240	lessenaar
1240	lever*
1240	lieden, lui*
1240	lijk* ‘dood lichaam’
1240	lijm*
1240	lijn* ‘touw’
1240	linie <frans
1240	lis*
1240	long*
1240	loochenen*
1240	lood <keltisch
1240	louwmaand*
1240	lucht*

[p. 609]

1240	lust*
1240	maag* ‘orgaan’
1240	maaien*
1240	maart <latijn
1240	malen* ‘fijnmaken’
1240	markt <latijn
1240	marmer <latijn
1240	martelaar <me latijn
1240	materie <latijn
1240	meel*
1240	meermin*
1240	meier ‘rentmeester’ <me latijn
1240	meineed <?
1240	melancholie <frans
1240	melden*
1240	melk*
1240	mengen*
1240	mennen <frans
1240	merel <latijn
1240	meren*
1240	merken*
1240	mes*
1240	messing
1240	mest*
1240	mesten* ‘vruchtbaar maken door bemesting’
1240	mesten* ‘vet maken (van varkens)’
1240	metaal <frans
1240	meten*
1240	mier*
1240	mijter <frans
1240	mild*
1240	mispel <frans
1240	moei*
1240	mogelijk*
1240	morgen* ‘de dag na vandaag’
1240	mortel <latijn
1240	mosterd <frans
1240	mot* ‘insect’
1240	mouw*
1240	mug*
1240	muil ‘paardachtige’ <latijn
1240	muis* ‘knaagdier’
1240	munt ‘plantengeslacht’ <latijn
1240	murw*
1240	muziek <frans
1240	naaien* ‘met naald en draad maken’
1240	naar* ‘voorzetsel’
1240	nachtegaal*
1240	nagel* ‘spijker’
1240	naken*
1240	navel*
1240	neef*
1240	neet*
1240	net* ‘visnet’
1240	niettemin*
1240	niezen*
1240	node*
1240	noden*
1240	non <latijn
1240	noorden*
1240	noot ‘aantekening’ <frans
1240	nuchter <latijn
1240	offerande <frans
1240	oksel*
1240	olifant <frans
1240	olijf <frans
1240	ons ‘gewicht’ <frans of latijn
1240	ontbijten*
1240	oogst
1240	ooi*
1240	ooievaar*
1240	oom*
1240	oordeel*
1240	oorlog*
1240	open*
1240	organist <frans
1240	oven*
1240	overal*
1240	pad* ‘weg’
1240	pad* ‘kikvorsachtige’
1240	paleis <frans
1240	pan <me latijn
1240	pap <latijn
1240	paradijs <latijn
1240	parochie <me latijn

[p. 610]

1240	pastei <frans
1240	pateen <frans
1240	patrijs <frans
1240	paus <latijn
1240	pauw <latijn
1240	peer ‘vrucht’ <latijn
1240	peinzen <frans
1240	pek <latijn
1240	pelgrim <latijn
1240	pelikaan <frans
1240	pels <me latijn
1240	peluw <latijn
1240	perkament <frans
1240	persen <frans
1240	perzik <latijn
1240	peter <me latijn
1240	peterselie <me latijn
1240	pijnboom
1240	pijp ‘buis’ <me latijn
1240	pioen <frans
1240	pissen <?
1240	plaag <latijn
1240	planeet <latijn
1240	plant <latijn
1240	planten <frans
1240	ploeg* ‘landbouwwerktuig’
1240	plomp* ‘log’
1240	plukken <latijn
1240	post ‘paal’ <latijn
1240	poten*
1240	praktijk <frans of Latijn
1240	prelaat <frans
1240	present ‘geschenk’ <frans
1240	presenteren <frans
1240	prijzen <frans
1240	processie <latijn
1240	proloog <frans
1240	provoost <frans
1240	raadsel*
1240	raap <latijn
1240	rat*
1240	rechter* ‘lid van een rechtbank’
1240	rechter* ‘tegenover linker’
1240	reis* ‘tocht’
1240	rekken*
1240	rennen*
1240	reuk*
1240	rib*
1240	riem ‘roeispaan’ <latijn
1240	rijm ‘gelijke klank’ <frans
1240	rijp* ‘bevroren dauw’
1240	rivier <frans
1240	roede* ‘twijg’
1240	roeien*
1240	roer* ‘stuur van schip’
1240	roeren*
1240	rogge <oudslavisch
1240	roken* ‘rook afgeven’
1240	rokken*
1240	roos <frans
1240	rooster*
1240	rups*
1240	rust*
1240	rusten*
1240	saffier <latijn
1240	sap*
1240	saus <frans
1240	schaar* ‘werktuig om te knippen’
1240	schat*
1240	schaven*
1240	schede* ‘omhulsel’
1240	scheel*
1240	scheerling*
1240	schel* ‘bel’
1240	scheppen* ‘creëren’
1240	scherf*
1240	schering*
1240	schermen*
1240	schicht* ‘pijl’
1240	schijf*
1240	schillen*
1240	schoen*
1240	schoof*
1240	school ‘onderwijsinstelling’ <latijn
1240	schoorsteen*
1240	schors <frans
1240	schotel <me latijn
1240	schrede*
1240	schrift

[p. 611]

1240	schriftuur <latijn
1240	schrijn <latijn
1240	schudden*
1240	schuilen*
1240	schuim*
1240	schutten* ‘tegenhouden’
1240	schutter*
1240	schuur*
1240	secreet ‘geheim’ <frans
1240	september <latijn
1240	sikkel ‘zeis’ <latijn
1240	sim <latijn
1240	slaap*
1240	slak* ‘weekdier’
1240	slechten*
1240	sleutel*
1240	slijk*
1240	slot* ‘sluiting, einde’
1240	sluiten*
1240	smeden*
1240	smeken*
1240	smelten*
1240	smeren*
1240	snel*
1240	spade*
1240	sparen*
1240	spartelen*
1240	spel*
1240	spiegel <me latijn
1240	spin* ‘spinachtige’
1240	spinnen* ‘een draad vormen’
1240	spit* ‘braadspit’
1240	splijten*
1240	spreiden*
1240	springen*
1240	sproet*
1240	spuwen*
1240	staal* ‘metaal’
1240	stamelen*
1240	stelen*
1240	stelpen*
1240	ster* ‘hemellichaam’
1240	stiefmoeder*
1240	stiefvader*
1240	stiefzoon*
1240	stijf*
1240	stof* ‘fijne deeltjes’
1240	stoken* ‘opruien’
1240	stom*
1240	stoppel <latijn
1240	storm*
1240	stormen*
1240	stoten*
1240	stroom* ‘bewegende massa vloeistof’
1240	struikelen*
1240	stuk* ‘brok’
1240	subtiel <frans
1240	tapijt <frans
1240	tasten <frans
1240	taverne <frans
1240	teef*
1240	teer*
1240	telen*
1240	temmen*
1240	temperen <frans
1240	tent ‘tijdelijk verblijf uit licht materiaal’ <frans
1240	testament <latijn
1240	teugel*
1240	tijger <latijn
1240	timmeren*
1240	timmerman*
1240	tin*
1240	toernooi <frans
1240	tonen*
1240	toorn*
1240	torsen <frans
1240	toveren*
1240	traag*
1240	trekken*
1240	trog*
1240	troon <frans of Latijn
1240	troost*
1240	tuiten*
1240	tweehonderd*
1240	tweejarig*
1240	tweeling*
1240	twijfel*
1240	uil*
1240	uur <frans
1240	vaak* ‘slaap’
1240	vaars*

[p. 612]

1240	vagevuur*
1240	vasten*
1240	vedel <me latijn
1240	vegen*
1240	veinzen <latijn
1240	verdommen* ‘vervloeken’
1240	verdrieten*
1240	verkoper
1240	verraden*
1240	vers* ‘fris’
1240	verslinden*
1240	verstolen*
1240	vervaard*
1240	verzuimen*
1240	vicaris <latijn
1240	viervoetig*
1240	vijl*
1240	villen*
1240	violet <frans
1240	viool ‘plant’ <frans
1240	visiteren <frans
1240	vlas*
1240	vlecht*
1240	vleermuis*
1240	vlek*
1240	vleugel*
1240	vlieden*
1240	vlieg*
1240	vloeien*
1240	vloeken*
1240	vlok*
1240	vlotten* ‘drijven’
1240	vocaal <frans
1240	voeden*
1240	voeren* ‘leiden, vervoeren’
1240	volgen*
1240	volharden*
1240	volkomen*
1240	voordeel*
1240	vore*
1240	vork <frans
1240	vors*
1240	vorst* ‘monarch’
1240	vorst* ‘vriezend weer’
1240	vrees*
1240	vriezen*
1240	vrijen* ‘minnekozen’
1240	vroeg*
1240	vrouw* ‘mens van vrouwelijk geslacht’
1240	vullen*
1240	waar* ‘echt’
1240	waard* ‘kastelein’
1240	wakker*
1240	wal <latijn
1240	walgen*
1240	wandelen*
1240	wang*
1240	wankelen*
1240	warm*
1240	web* ‘netwerk van bv. spin’
1240	week* ‘zacht’
1240	weelde*
1240	weer* ‘atmosferische gesteldheid’
1240	wegen*
1240	wenen*
1240	wentelen*
1240	werf* ‘keer’
1240	werk* ‘vlasvezels’
1240	wesp*
1240	wetten*
1240	weven*
1240	wezel*
1240	wieg*
1240	wijken*
1240	wijten*
1240	wisselen*
1240	wissen*
1240	wol*
1240	worp*
1240	worst*
1240	worstelen*
1240	wortel* ‘onderste deel van gewas’
1240	wreed* ‘meedogenloos’
1240	wrijven*
1240	zaad*
1240	zaaien*
1240	zaterdag <latijn
1240	zeef*
1240	zeem* ‘honing’
1240	zegel <latijn
1240	zegen ‘visnet’ <latijn

[p. 613]

1240	zeiken*
1240	zeil*
1240	zeker ‘veilig, stellig’ <latijn
1240	zelden*
1240	zestien*
1240	zeventig*
1240	zieden*
1240	zijde ‘textiel’ <latijn
1240	zitten*
1240	zogen*
1240	zondigen*
1240	zool <latijn
1240	zoom*
1240	zot <frans
1240	zucht* ‘ziekte, ziekelijke neiging’
1240	zuchten*
1240	zuipen*
1240	zwaluw*
1240	zweer*
1240	zwelgen*
1240	zwellen*
1240	zwemmen*
1240	zweten*
1240-1260	baat*
1240-1260	bezig*
1240-1260	koper <latijn
1240-1260	kosten <frans
1240-1260	munt ‘geldstuk’ <latijn
1240-1260	negentien*
1240-1260	zeventien*
1242	blok*
1244	kraan* ‘hijswerktuig’
1244	pak ‘bundel’ <?
1245	greppel*
1246	maal* ‘telkens terugkerend tijdstip, keer’
1246	moordwapen*
1246	uitheems*
1248	verschonen* ‘van schoon goed voorzien, mooier maken’
1248-1271	altijd*
1248-1271	gulden*
1248-1271	kant ‘zijde, rand’ <frans of Latijn
1248-1271	scholier <frans
1248-1271	windmolen
1249	noemen*
1249	pacht <latijn
1249	tussen*
1250	basilicum <latijn
1250	bundel*
1250	faam <frans
1250	generatie <frans
1250	ginds*
1250	harnas <frans
1250	held*
1250	lezen* ‘opnemen van schrift’
1250	loet*
1250	malie ‘metalen ring’ <frans
1250	pot ‘vaatwerk’ <latijn
1250	prijs <frans
1250	pulver <latijn
1250	razen*
1250	strijken*
1251	amandel <latijn
1251-1275	aalmoezenier <frans

1249 - Willem ii geeft opdracht tot de bouw van de Ridderzaal in Den Haag

1250 - De Beatrijs, een berijming van een Marialegende, wordt door een onbekende auteur geschreven, die begint met de verzuchting: ‘Van dichten comt mi cleine bate. Die liede raden mi dat ict late’

1250 - Een zekere ‘Willem’ schrijft het dierenepos Van den Vos Reynaerde, waaruit de naam van de wolf, iezegrim, synoniem is geworden voor ‘brompot’

1250 - Nederlandse gedichten en brieven van de mystica Hadewych

1250 - De vertaling van de autobiografie van de non Beatrijs van Nazareth Vita venerabilis ac Deo dilecte Beatricis ‘Het leven van de heilige en door God verkoren Beatrijs’ is, voor zover bekend, de eerste vertaling van een Middelnederlandse tekst in het Latijn

[p. 614]

1252	bos* ‘bundel’
1252	gebint*
1252	hesp*
1252	incarnatie <frans
1252	kog <me latijn
1252	koppel ‘gordel, band’ <frans
1252	kuil* ‘visnet’
1252	nop*
1252	oord* ‘munt’
1252	pleit ‘vaartuig’ <?
1252	pop ‘speelgoed’ <latijn
1252	rijst <frans
1252	tobbe*
1252	voogdij
1252	weiland*
1253	beest <frans
1253	behoefte* ‘wat men nodig heeft, gebrek’
1253	binnen* ‘voorzetsel’
1253	boeten*
1253	cijns <latijn
1253	hoed*
1253	hoede*
1253	hoest*
1253	litteken*
1253	maandag*
1253	mossel <frans
1253	muskaat <frans
1253	muskadel <frans
1253	ruit ‘plantengeslacht’ <latijn
1253	sabbat <latijn
1253	speenvarken*
1253	suiker <frans
1253	wildbraad*
1254	beletten*
1254	boete*
1254	burgemeester
1254	gijzelen <keltisch
1254	lossen*
1254	porren*
1254	priem* ‘puntig werktuig’
1254	smart*
1254	taille <frans
1254	vermoeden*
1254	verrassen* ‘overrompelen’
1254	verweren, zich*
1256-1299	beschuldigen*
1256-1370	hindernis*
1257	donderdag*
1258	mergel <me latijn
1258	stoep*
1259	moor*
1260	charter <frans
1260	delven*
1260	kennis* ‘het kennen’
1260	pint <me latijn
1260	voorwaarde*
1260	woensdag*
1260-1270	boef*
1260-1270	lied*
1260-1270	malkander*
1260-1270	zeggen*
1260-1280	beer* ‘roofdier’
1260-1280	begeren*
1260-1280	bijzonder*
1260-1280	blijde <latijn
1260-1280	bodem*
1260-1280	gunnen*
1260-1280	houwen*
1260-1280	lid* ‘lichaamsdeel’
1260-1280	manier <frans
1260-1280	moord*
1260-1280	nopen*
1260-1280	overdaad*
1260-1280	sabel ‘zwart bont, sabelbont’ <oudslavisch of oudrussisch
1260-1280	spaan* ‘afgespleten hout’
1260-1280	spriet* ‘spruit van een plant’
1260-1280	stellen*
1260-1280	storen*
1260-1280	teil
1260-1280	tuimelen*
1260-1280	weinig*
1260-1280	welkom*
1260-1280	zinken*
1261	zwerm*
1263	scharlaken <me latijn
1263	vrijdag*
1263-1264	erven*
1263-1267	stellage ‘termijnaffaire’

[p. 615]

1263-1267	straal*
1264	Vastenavond*
1265	mede* ‘drank’
1265-1270	abdis <latijn
1265-1270	absolutie <frans
1265-1270	absolveren <latijn
1265-1270	abstinentie <frans
1265-1270	ach*
1265-1270	achten*
1265-1270	advies <me latijn
1265-1270	advocaat ‘rechtsgeleerde’ <latijn
1265-1270	afgunst*
1265-1270	amoureus <frans
1265-1270	apotheek <me latijn
1265-1270	appetijt <frans
1265-1270	argument <frans
1265-1270	artikel ‘onderdeel van geschrift of verhandeling’ <frans of Latijn
1265-1270	audiëntie <frans
1265-1270	averecht*
1265-1270	baten*
1265-1270	bederven*
1265-1270	bedroeven*
1265-1270	bedrog*
1265-1270	begrip <duits
1265-1270	behalve*
1265-1270	behelzen*
1265-1270	bekend* ‘vermaard’
1265-1270	beklijven* ‘gedijen’
1265-1270	bekwaam*
1265-1270	belang*
1265-1270	benijden*
1265-1270	beraad*
1265-1270	berispen*
1265-1270	beschikken*
1265-1270	betrappen*
1265-1270	bevroeden*
1265-1270	bezeten*
1265-1270	blaam <frans
1265-1270	blameren <frans
1265-1270	blijken*
1265-1270	bloot*
1265-1270	boerde <frans
1265-1270	broos*
1265-1270	buur*
1265-1270	chirurgie <frans
1265-1270	chirurgijn <frans
1265-1270	confuus <frans
1265-1270	contemplatie <frans
1265-1270	contreien <frans
1265-1270	dapper* ‘flink, sterk’
1265-1270	deinzen*
1265-1270	devotie <frans
1265-1270	discant <me latijn
1265-1270	discipline ‘tucht’ <frans
1265-1270	doorgronden*
1265-1270	duchten*
1265-1270	dwars*
1265-1270	dwingen*
1265-1270	eens*
1265-1270	element ‘hoofdstof, eenheid’ <frans of Latijn
1265-1270	entremets <frans
1265-1270	exces <frans
1265-1270	experiment <frans
1265-1270	facie <frans
1265-1270	fantasie <frans
1265-1270	feest <frans of Latijn
1265-1270	figuur <frans
1265-1270	fijn <frans
1265-1270	fout <frans
1265-1270	frenesie <frans
1265-1270	gebrek*
1265-1270	gedijen*
1265-1270	geluid*
1265-1270	genieten*
1265-1270	geronnen*
1265-1270	gestel* ‘samenstel’
1265-1270	geur*
1265-1270	goedendag* ‘tussenwerpsel: groet’
1265-1270	gracieus <frans
1265-1270	griffioen <frans
1265-1270	habijt <latijn
1265-1270	hagel*
1265-1270	halen*
1265-1270	hellen*
1265-1270	hen* ‘persoonlijk voornaamwoord’
1265-1270	innig*
1265-1270	instrueren <latijn

[p. 616]

1265-1270	intentie <frans
1265-1270	jakobijn <frans
1265-1270	kardinaal <frans
1265-1270	kermen*
1265-1270	klimmen*
1265-1270	kluis ‘cel, woning van een kluizenaar’ <me latijn
1265-1270	knoop*
1265-1270	kolom <frans
1265-1270	kommer <frans
1265-1270	koor ‘meerstemmige zangmelodie, zanggroep’ <latijn
1265-1270	kop ‘drinkgerei’ <latijn
1265-1270	kreet*
1265-1270	kreunen*
1265-1270	krijg*
1265-1270	krijgen*
1265-1270	krijt* ‘strijdperk’
1265-1270	krijten*
1265-1270	kuis <latijn
1265-1270	kwestie <frans
1265-1270	langzaam*
1265-1270	laven <latijn
1265-1270	lijden*
1265-1270	luiken*
1265-1270	mager*
1265-1270	mat ‘moe’ <frans
1265-1270	medicijn <latijn
1265-1270	melodie <frans
1265-1270	menen*
1265-1270	mijden*
1265-1270	minderbroeder*
1265-1270	minstreel <frans
1265-1270	nooit*
1265-1270	och*
1265-1270	oefenen*
1265-1270	omtrent* ‘voorzetsel’
1265-1270	onderdaan*
1265-1270	onderhevig*
1265-1270	onnozel
1265-1270	ontberen*
1265-1270	ontdaan*
1265-1270	ontfermen, zich*
1265-1270	ontgelden*
1265-1270	ontginnen*
1265-1270	onthalen*
1265-1270	ontmoeten*
1265-1270	ontspringen*
1265-1270	ontstaan*
1265-1270	ontwaken*
1265-1270	ontzetten* ‘verbijsteren’
1265-1270	ooit*
1265-1270	ootmoed <engels
1265-1270	ouderdom*
1265-1270	overlijden*
1265-1270	pais, peis <frans
1265-1270	parament <frans of latijn
1265-1270	pas ‘schrede’ <frans
1265-1270	passie ‘lijden van Christus’ <latijn
1265-1270	patriarch <latijn
1265-1270	persoon ‘individu’ <latijn
1265-1270	plagen
1265-1270	plicht*
1265-1270	pluim <latijn
1265-1270	pogen*
1265-1270	pols <latijn
1265-1270	portie <frans
1265-1270	prins <frans
1265-1270	prior <latijn
1265-1270	privilege <frans
1265-1270	proces ‘verloop van een zaak’ <frans
1265-1270	profeet <frans
1265-1270	profeteren <latijn
1265-1270	profetie <frans
1265-1270	profijt <frans
1265-1270	prooi <frans
1265-1270	puur <frans
1265-1270	rabat <frans
1265-1270	rapen*
1265-1270	ras* ‘snel’
1265-1270	reciteren <frans
1265-1270	redderen*
1265-1270	reiken*
1265-1270	relikwie <latijn
1265-1270	respons <frans
1265-1270	ruiken*
1265-1270	ruwaard <frans
1265-1270	sant <latijn
1265-1270	schamel*
1265-1270	scheur*

[p. 617]

1265-1270	schoeien*
1265-1270	schreien*
1265-1270	seizoen <frans
1265-1270	serafijn <latijn
1265-1270	simpel <frans
1265-1270	slap*
1265-1270	snaar* ‘snoer’
1265-1270	soeverein ‘vorst’ <frans
1265-1270	speciaal <frans
1265-1270	spoed*
1265-1270	sponde <frans
1265-1270	staat ‘toestand’ <latijn
1265-1270	stampij
1265-1270	stokstil*
1265-1270	struik*
1265-1270	studeren <latijn
1265-1270	talen*
1265-1270	teen* ‘vinger van de voet’
1265-1270	tiran <frans
1265-1270	toeven*
1265-1270	tombe <frans
1265-1270	traan* ‘oogvocht’
1265-1270	trezoor <frans
1265-1270	tumult <frans of latijn
1265-1270	uitermate*
1265-1270	vaardig*
1265-1270	verhalen*
1265-1270	verheugen*
1265-1270	verkeerd*
1265-1270	verkondigen*
1265-1270	verlangen*
1265-1270	verleiden*
1265-1270	vermaard*
1265-1270	verminken*
1265-1270	versagen <duits
1265-1270	verschijnen*
1265-1270	vete*
1265-1270	visioen <frans
1265-1270	vlam <frans
1265-1270	vleien*
1265-1270	vloer*
1265-1270	voorzaat*
1265-1270	vrek*
1265-1270	waden*
1265-1270	wee* ‘smart, tussenwerpsel ter uitdrukking van smart’
1265-1270	wezen* ‘aard, natuur’
1265-1270	winden*
1265-1270	wraken*
1265-1270	wringen*
1265-1270	zerk
1265-1270	zus*
1266	begijn <me latijn
1266	november <latijn
1266	partij <frans
1266	slede, slee*
1266	strekken*
1266-1267	molenaar <me latijn
1266-1268	achttien*
1266-1268	paard ‘hoefdier’ <me latijn
1266-1268	rauw*
1267	frank ‘vrij’ <frans
1267	neven*
1267	schenkel*
1267	vesting*
1267	voorbij* ‘bijwoord van richting’
1268	duit <oudnoor(d)s
1268	eigendom*
1268	halm*
1268	innen*
1269	dinsdag*
1269	tempelier <frans
1270	betalen*
1270	betuigen*
1270	fornuis <frans
1270	jood <latijn
1270	juni <latijn
1270	lepelaar
1270	makelaar
1270	makreel <frans
1270	mei <latijn
1270	mol* ‘insectenetend zoogdier’
1270	schilder*
1270	spoelen*
1270	statuut <frans
1270	steiger*
1270	vink*
1270	zalm <latijn
1270-1290	barmhartig <duits
1270-1290	barsten*
1270-1290	hop* ‘scharrelaarachtige’

[p. 618]

1270-1290	niets*
1270-1290	verwaand*
1270-1290	zadel <oudslavisch
1271	singel ‘(weg langs de buitenzijde van een) stadsgracht’ <frans
1271	watermolen
1271-1272	karwei <frans
1271-1272	kerel*
1271-1272	tempel <latijn
1272	anderhalf*
1272	bernage <frans
1272	bont ‘veelkleurig’ <latijn
1272	divers <frans
1272	gebeuren*
1272	gehucht*
1272	katoen <frans
1272	klepel*
1272	om* ‘voorzetsel’
1272	pluvier <frans
1273	bastaard <frans
1273	vervangen*
1273	windas <oudnoor(d)s
1274	Kerstmis
1274	obligeren <frans
1274	paar ‘stel, koppel’ <latijn
1274	park ‘beplant (jacht)terrein’ <frans
1275	lozen*
1275	tak*
1275-1276	nochtans*
1276	arglist*
1276	belfort <frans
1276	doksaal <me latijn
1276	kegel*
1276	mondig*
1276	olm <frans
1276	stelt*
1276	uitvaart*
1276-1300	aker <me latijn
1276-1300	angel*
1276-1300	arresteren <frans
1276-1300	bakken* ‘braden’
1276-1300	bekommeren
1276-1300	bescheiden*
1276-1300	bijna*
1276-1300	blasfemeren <latijn
1276-1300	concordantie <me latijn
1276-1300	confirmeren <frans
1276-1300	consacreren <latijn
1276-1300	convers <frans
1276-1300	corrigeren <frans
1276-1300	fraai <frans
1276-1300	gedaante*
1276-1300	gesp*
1276-1300	gezusters*
1276-1300	goedertieren*
1276-1300	graal <frans
1276-1300	inwendig <duits
1276-1300	jolijt <frans
1276-1300	justitie <frans
1276-1300	kaneel <frans
1276-1300	ketter <frans
1276-1300	kloppen*
1276-1300	martelen
1276-1300	moeite*
1276-1300	overtollig <?
1276-1300	promoveren <latijn
1276-1300	reserveren <frans
1276-1300	schrijden*
1276-1300	slank*
1276-1300	speuren*
1276-1300	staren*
1276-1300	sterling <engels
1276-1300	streven*
1276-1300	veeg*
1276-1300	vermaken* ‘anders maken’
1276-1300	visie <latijn
1276-1300	vollen <latijn
1276-1300	zodanig*
1277	besteden*
1277	eenparig*
1277	el*
1277	goot*
1277	koelte*
1277	kom*
1277	konterfeiten <frans
1277	koord <frans
1277	kuip <latijn
1277	lijst* ‘rand’
1277	los* ‘niet gebonden’
1277	naad*
1277	nering*

[p. 619]

1277	pond ‘gewichtseenheid’ <latijn
1277	principaal <frans
1277	raam*
1277	saai ‘weefsel’ <frans
1277	venten
1277	vouwen*
1278	dubbel <frans
1278	garen* ‘draad’
1278	hangijzer
1278	pleit ‘rechtsgeding, geschil’ <frans
1278	standaard ‘voetstuk’ <frans
1279	hoen*
1279	kauw*
1279	oktober <latijn
1279	vangen*
1279	woonachtig*
1280	baas*
1280	beuren*
1280	bol* ‘rond voorwerp’
1280	daar* ‘onderschikkend voegwoord’
1280	haver*
1280	menigte*
1280	paneel ‘beschot’ <frans
1280	plaat ‘plat stuk’ <frans
1280	spelt*
1280	verpachten
1280	victualie <frans of Latijn
1280-1287	laan*
1280-1287	snip* ‘steltloper’
1280-1287	zijl*
1280-1290	pannenkoek
1280-1290	rol <frans
1281	accorderen <frans
1281	appelleren <frans
1281	bul* ‘stier’
1281	conditie ‘voorwaarde, toestand’ <frans
1281	laat*
1281	loyaal <frans
1281	paaien ‘tevredenstellen’ <frans
1281	present ‘aanwezig’ <frans
1281	reet* ‘nauwe opening’
1281	sticht*
1281	verkwikken*
1281	zuring*
1281-1282	gaaf* ‘ongeschonden’
1281-1282	gevangenis*
1282	belijden*
1282	boedel*
1282	borgtocht*
1282	brik* ‘(gebroken) baksteen’
1282	hostie <latijn
1282	invloed <duits
1282	oranje <frans
1282	Pinksteren <latijn
1282	salaris
1283	hoop* ‘stapel (dingen), massa (mensen of dieren)’
1283	mening*
1284	baken <fries
1284	bandijk*
1284	beker <latijn
1284	brouwen* ‘bier bereiden’
1284	diegene*
1284	erfgenaam <?
1284	kreupel*
1284	page <frans
1284	plank <frans
1284	punt ‘stip’ <latijn
1284	schouw* ‘bezichtiging’
1284	spijker*
1284	stijl ‘verticale paal’ <latijn
1284	tegen*
1284	wieden*
1284-1285	bom ‘stop, spon’ <?
1284-1285	brouwer*

1280 - ‘Kokerulle’ te Ieper, gewapende opstand van de (textiel)ambachtsgilden tegen de rijke burgers; ‘kokerille’ was het wachtwoord van de opstandelingen, en is een klanknabootsend woord dat eigenlijk ‘zingend langs straat gaan’ betekent

[p. 620]

1285	achtereen*
1285	ah*
1285	ajuin <latijn
1285	albast <latijn
1285	ander* ‘onbepaald voornaamwoord’
1285	arend*
1285	armborst
1285	astrologie <latijn
1285	astronomie <latijn
1285	ba, bah*
1285	bak ‘kom, trog’ <frans
1285	banier <frans
1285	belagen*
1285	belemmeren*
1285	beneden* ‘bijwoord van plaats’
1285	beschutten*
1285	bespieden*
1285	bestieren*
1285	bevallen* ‘behagen’
1285	bezijden*
1285	bezuren*
1285	bijbel <latijn
1285	bloem* ‘fijn gezift meel’
1285	blond <frans
1285	blussen*
1285	boei ‘band’ <latijn
1285	boezem*
1285	bokking*
1285	bosschage <frans
1285	boven* ‘bijwoord van plaats’
1285	broek* ‘kledingstuk’
1285	cherubijn <latijn
1285	compassie <frans
1285	conclusie <frans
1285	crucifix <me latijn
1285	cureren <frans
1285	dalen*
1285	desgelijks*
1285	destructie <frans
1285	discipel <frans
1285	dorsen*
1285	drachtig*
1285	dreef*
1285	drek*
1285	duwen*
1285	dwarrelen*
1285	elkaar, elkander*
1285	ellende*
1285	ergens*
1285	falen <frans
1285	farao <latijn
1285	filosofie ‘wijsbegeerte’ <frans
1285	firmament <latijn
1285	fruit <frans
1285	gebeente*
1285	geboomte*
1285	gelag*
1285	gelofte*
1285	gemoed*
1285	genot*
1285	geometrie <latijn
1285	geschut*
1285	geslacht* ‘familie’
1285	gevecht*
1285	gevolg* ‘personen die iem. begeleiden’
1285	gewaad*
1285	godvruchtig*
1285	gordijn <frans
1285	gulzig <frans
1285	hars <duits
1285	hengsel*
1285	hiel*
1285	hoedanig*
1285	hoofd* ‘leider’
1285	ijken <latijn
1285	ijzen*
1285	instrument <frans of latijn
1285	janken*
1285	juichen*
1285	kaak* ‘deel van skelet waarin tanden en kiezen zitten’
1285	kan* ‘pot’
1285	kanteel <frans
1285	kapiteel <latijn
1285	klinken* ‘luiden’
1285	komeet <frans of latijn
1285	koorts*

[p. 621]

1285	koriander <frans
1285	kraaien*
1285	kruim*
1285	kruk* ‘handvat’
1285	laag* ‘hoeveelheid die ergens tussen of boven ligt’
1285	langs* ‘bijwoord van richting’
1285	legioen <frans
1285	lijnwaad*
1285	logeren <frans
1285	loods ‘schuur’ <frans
1285	luid*
1285	luipaard <frans
1285	luis*
1285	maal* ‘maaltijd’
1285	maaltijd*
1285	mand*
1285	mank <latijn
1285	manna <latijn
1285	mat ‘kleed van biezen e.d.’ <latijn
1285	meent*
1285	menigeen*
1285	middernacht*
1285	misbaar*
1285	monster ‘gedrocht’ <frans
1285	naast* ‘bijwoord van plaats’
1285	naast* ‘voorzetsel’
1285	nauw*
1285	nigromantie <me latijn
1285	noot* ‘vrucht’
1285	omtrent* ‘bijwoord van hoedanigheid’
1285	ontbreken*
1285	onthouden* ‘niet vergeten’
1285	ontzetten* ‘bevrijden’
1285	onversaagd
1285	onvoorzien*
1285	onweer*
1285	opdat*
1285	opperman*
1285	opschorten
1285	ornament <latijn
1285	overhand*
1285	paal ‘stuk hout’ <latijn
1285	passage ‘doorgang’ <frans
1285	pen, pin <latijn
1285	peul*
1285	pilaar <me latijn
1285	plaats <frans
1285	plas*
1285	plein <frans
1285	portaal ‘deurnis, gang’ <frans
1285	prieel <frans
1285	puist*
1285	purgeren <frans
1285	purper <latijn
1285	raken*
1285	ram* ‘stormram’
1285	ramp*
1285	rand* ‘kant’
1285	rank* ‘stengel van klimplant’
1285	regenboog*
1285	reiger*
1285	reu <?
1285	reus*
1285	riem* ‘leren band’
1285	rijzen*
1285	roef*
1285	rollen <frans
1285	rot ‘rij militairen van opzij gezien’ <frans
1285	rots <me latijn
1285	ruisen*
1285	sabel ‘zwart (in de heraldiek)’
1285	sacreren <frans
1285	sacrificie <latijn
1285	Satan <latijn
1285	schaamte*
1285	schemeren*
1285	scheut* ‘loot’
1285	schieten* ‘snel bewegen’
1285	schil*
1285	schofferen <frans
1285	slaaf <me latijn
1285	slepen*

[p. 622]

1285	slijten*
1285	sluipen*
1285	snaar* ‘schoondochter’
1285	sneven*
1285	spenen*
1285	splinter*
1285	spons ‘zwam’ <frans
1285	spruiten*
1285	steil*
1285	stelling* ‘stellage’
1285	stillen*
1285	suffen*
1285	synagoge <latijn
1285	tabernakel <latijn
1285	tal*
1285	tang* ‘gereedschap’
1285	tas* ‘stapel’
1285	tichel
1285	tinne*
1285	ton ‘vat’ <me latijn
1285	totdat*
1285	trouwen*
1285	twijn*
1285	verdoemenis*
1285	versieren
1285	verwarren*
1285	vieren ‘feesten’ <latijn
1285	vin*
1285	vinnig*
1285	vlerk* ‘vleugel’
1285	vlijt*
1285	vluchten*
1285	voer* ‘wagenvracht’
1285	vrezen*
1285	vuren <oudnoor(d)s
1285	waar* ‘koopwaar’
1285	waarschuwen*
1285	wankel*
1285	weg* ‘verdwenen’
1285	weleer*
1285	welven*
1285	wens*
1285	wicht*
1285	wiel* ‘rad’
1285	woeker*
1285	zelfs*
1285	zeloot <frans
1285	zenuw*
1285	zetel*
1285	zodat*
1285	zorg* ‘ongerustheid’
1285	zweep*
1285	zwerk*
1285-1286	azijn <frans
1285-1286	kabel <frans
1285-1286	karper*
1285-1286	kwart <frans
1285-1286	stellage ‘houten verhoging’
1286	blaasbalg*
1286	boenen*
1286	dicht* ‘nauw aaneensluitend’
1286	dol* ‘roeipen’
1286	dozijn <frans
1286	duig <me latijn
1286	foelie ‘zaadmantel van de muskaatnoot’ <latijn
1286	handschoen*
1286	hanteren <frans
1286	harder*
1286	juli <latijn
1286	proef <frans
1286	room*
1286	snoek*
1286	snoer*
1286	taai*
1286	touw*
1286	vadem*
1286	vracht*
1286	wijting*
1286-1343	gezamenlijk*
1287	aard* ‘geaardheid’
1287	aas* ‘lokspijs, voedsel’
1287	allemaal*
1287	barbeel <me latijn

1287 - Publicatie van het eerste encyclopedische werk over de natuur, Der naturen bloeme door Jacob van Maerlant, de ‘vader van alle Dietse dichters’, tevens auteur van o.a. de Rijmbijbel en de wereldgeschiedenis Spieghel historiael

[p. 623]

1287	bassen*
1287	beer* ‘mannetjesvarken’
1287	bei ‘bes’ <frans
1287	berin*
1287	beseffen*
1287	blank*
1287	bloesem*
1287	boa ‘slang’ <latijn
1287	borstel* ‘stijve haren van varkens e.d.’
1287	bot* ‘beenvis’
1287	brak* ‘hondensoort’
1287	buffel <frans
1287	bult*
1287	centenaar <latijn
1287	cicade <latijn
1287	corrumperen <latijn
1287	das* ‘marterachtige’
1287	dek*
1287	diamant <me latijn
1287	doffer*
1287	dolfijn <frans
1287	dooien*
1287	dooier*
1287	dop*
1287	droesem*
1287	duiken* ‘onder water gaan’
1287	dwaas*
1287	eekhoorn*
1287	eenhoorn*
1287	ekster*
1287	ever*
1287	fantoom <frans
1287	fazant <frans
1287	fluim <frans
1287	formeren <frans
1287	fret ‘marterachtige’ <frans
1287	gaai <frans
1287	genetkat
1287	gevogelte*
1287	gewis*
1287	gier* ‘roofvogel’
1287	giervalk <oudnoor(d)s
1287	glad*
1287	gloeien*
1287	gom <frans
1287	grein ‘korrel’ <frans
1287	grootte*
1287	haat*
1287	harpoen <frans
1287	hauw*
1287	havik*
1287	heen*
1287	hermelijn <me latijn
1287	hoef*
1287	hoon*
1287	huilen*
1287	ijsvogel*
1287	juweel <frans
1287	karbonkel ‘negenoog, grote puist’ <latijn
1287	keet* ‘schuur’
1287	kieviet*
1287	klank*
1287	knauwen*
1287	koel*
1287	koken <latijn
1287	kooi <latijn
1287	koraal ‘poliepenskelettenmassa’ <latijn
1287	kouten*
1287	kraan* ‘kraanvogel’
1287	krab*
1287	kraken*
1287	krijsen*
1287	krimpen*
1287	kul ‘testikel’ <latijn
1287	kwikzilver*
1287	laken* ‘afkeuren’
1287	lauwer <latijn
1287	loof*
1287	lynx <latijn
1287	magneet <frans of Latijn
1287	manen* ‘nekhaar’
1287	mauwen*
1287	meeuw*
1287	merg*
1287	mijt* ‘spinachtige’
1287	milt*
1287	minder*
1287	mist*
1287	modder*

[p. 624]

1287	moeilijk*
1287	muil* ‘bek’
1287	muizen*
1287	mul*
1287	nadat*
1287	nagel* ‘hoorn op laatste voet- en handkootjes’
1287	neffens*
1287	netel*
1287	nier*
1287	noot ‘muzieknoot’ <frans
1287	nootmuskaat <frans
1287	oester <latijn
1287	oever*
1287	om* ‘bijwoord van plaats’
1287	ongans*
1287	onguur*
1287	ooglid*
1287	ouder*
1287	overspel*
1287	papegaai <frans
1287	parel <frans
1287	piepen*
1287	pijpen ‘fluiten’ <latijn
1287	pikken* ‘stelen’
1287	pip <latijn
1287	plat <frans
1287	poeder <frans
1287	poëet <frans
1287	poot ‘been’ <latijn
1287	populier <frans
1287	pos*
1287	pyriet
1287	rek*
1287	robijn <me latijn
1287	roest*
1287	roet*
1287	rog*
1287	roten*
1287	rotten*
1287	saffraan ‘specerij’ <frans
1287	saffraan ‘gele kleur’ <frans
1287	salamander <frans
1287	sardonyx <latijn
1287	scepter <frans of latijn
1287	schelp*
1287	schollevaar*
1287	school ‘schare, groep’
1287	schorpioen <frans
1287	schuiven*
1287	schuren <me latijn
1287	serpent <frans of latijn
1287	sirene <frans
1287	slaken* ‘losmaken’
1287	slijm*
1287	slijpen*
1287	smoren*
1287	snavel*
1287	soelaas <frans
1287	specht*
1287	spreeuw*
1287	spreuk*
1287	stremmen*
1287	strooien*
1287	stropen* ‘villen’
1287	struis(vogel)
1287	stumper(d)*
1287	tam*
1287	teder*
1287	teug*
1287	toer ‘kunststukje’ <frans
1287	torsie <latijn
1287	triangel <frans
1287	tronk <frans
1287	uitnemend*
1287	urine <frans of latijn
1287	vaal*
1287	vertrekken*
1287	vet* ‘weefsel tussen vlees’
1287	vlaag* ‘plotselinge windstoot’
1287	vlet*
1287	vlo*
1287	vlucht* ‘het vliegen’
1287	vlug*
1287	voedsel*
1287	voedster*
1287	vogelen*
1287	voorzienigheid*
1287	walm*
1287	wennen*

[p. 625]

1287	wielewaal*
1287	wilg*
1287	windei*
1287	wolvin*
1287	wouw*
1287	wrang*
1287	zeekoe*
1287	zeug*
1287	zier*
1287	zode*
1287	zog*
1287-1288	mulder <latijn
1288	balg*
1288	bedrag*
1288	berm*
1288	dading*
1288	groot* ‘munt’
1288	rozijn <frans
1288	schoenmaker*
1288	taxeren <frans
1288	teen* ‘twijg’
1288	vacht*
1288	vlies*
1288	voorts*
1288	zeep*
1288	zuivel*
1289	augustus <latijn
1289	etmaal*
1289	mijnheer*
1289	rechten* ‘een rechterlijke uitspraak doen’
1289	weigeren*
1289	wis* ‘zeker’
1290	akkoord <frans
1290	balie <frans
1290	blozen*
1290	casseren <frans
1290	cautie <frans
1290	del* ‘duinvallei’
1290	dringen*
1290	gloed*
1290	jouw*
1290	klieven*
1290	knagen* ‘kleine stukjes afbijten’
1290	kuipen
1290	memorie <frans
1290	moedernaakt*
1290	notaris <latijn
1290	schelen*
1290	temptatie <frans of Latijn
1290	verdwijnen*
1291	beleid*
1291	bliek*
1291	penant <frans
1291	tas* ‘buidel’
1291	trouw*
1291-1292	vereffenen*
1291-1292	vermogen*
1291-1300	bezant <me latijn
1291-1300	castreren <frans
1291-1300	evangeliseren <frans
1291-1300	hovaardig*
1291-1300	liefde*
1291-1300	Messias <latijn
1291-1300	nooddruft*
1291-1300	ontvankelijk*
1291-1300	opinie <frans
1291-1300	parabel <frans
1291-1300	pelgrimage <frans
1291-1300	term <frans
1291-1300	titel <frans
1291-1300	vergeefs*
1291-1300	visitatie <frans
1291-1300	volstaan*
1291-1300	voorwaar*
1291-1300	wurgen, worgen*
1291-1300	zijgen*
1292	beroep* ‘appèl, herziening van vonnis aan hogere rechter vragen’

1288 - Slag bij Woeringen (Wörringen bij Keulen), waar hertog Jan I van Brabant Reinout van Gelre verslaat en Limburg annexeert

1289 - West-Friezen tot aan Texel onderworpen aan Holland

1290 (ca.) - Eerste Italiaanse bankiers in Zuidelijk Nederlandse steden

[p. 626]

1292	declaratie <frans
1292	defensie <latijn
1292	dispensatie <frans
1292	jegens*
1292	pens <frans
1292	ruig*
1292-1293	gegoed*
1292-1293	piek ‘lans’ <frans
1293	bedrijf* ‘beroepswerkzaamheid’
1293	bordeel <frans
1293	getuigenis*
1293	januari <latijn
1293	kanselier <frans
1293	sprot*
1293	zeehond*
1294	balans ‘weegschaal’ <frans
1294	exaltatie <frans
1294	feit <frans
1294	fraude <frans
1294	passeren <frans
1294	prent <frans
1294	respijt <frans
1294	schraag*
1294-1300	gareel <frans
1295	celebreren <latijn
1295	gewijsde*
1295	kopie <frans
1295	proces ‘rechtsgeding’ <frans
1296	betamelijk*
1296	houweel <frans
1296	paars ‘kleurnaam’ <frans
1296	proosdij
1296-1297	schiften* ‘sorteren’
1297	datum <latijn
1297	hinder*
1297	kater ‘mannetjeskat’
1297	tabbaard, tabberd <frans
1298	begeerte*
1298	betichten*
1298	sprokkelmaand
1299	achterstallig*
1299	administratie <frans
1299	besogne <frans
1299	executie ‘uitvoering’ <frans
1299	kampen
1299	mitsgaders*
1299	sommeren <frans
1299	verbintenis*
1299	zeker ‘onbepaald voornaamwoord’
1299-1356	bestand* ‘wapenstilstand’
1300	affaire <frans
1300	bekend* ‘kennende’
1300	betijen*
1300	billijk*
1300	bles*
1300	bont ‘pelswerk’ <latijn
1300	confessie <frans
1300	delicieus <frans
1300	gezind*
1300	hoorn* ‘blaasinstrument’
1300	jaloers <frans
1300	jaloezie ‘afgunst’ <frans
1300	kassei <frans
1300	keus*
1300	knikken* ‘het hoofd heen en weer bewegen’
1300	koek*
1300	koffer <frans
1300	kozen
1300	kruien* ‘een kruiwagen voortduwen’
1300	liefkozen ‘lief spreken’
1300	lijster*
1300	luit <frans
1300	melken*

1299-1356 - Holland en Zeeland onder het Henegouwse huis

1300 - Melis Stoke, de eerste Hollandse schrijver, beschrijft in zijn Rijmkroniek de geschiedenis van het graafschap Holland

1300 - Vlaanderen wordt bij het Franse kroondomein gevoegd

1300 (ca.) - Uitvinding van de leesbril

[p. 627]

1300	mijt* ‘muntje’
1300	misericorde <frans
1300	morren*
1300	motet <frans
1300	nevel*
1300	ocharm*
1300	onraad*
1300	openen*
1300	piment <frans
1300	rad* ‘wiel’
1300	schaduw*
1300	schorsen <frans
1300	serge <frans
1300	sibbe*
1300	stoof*
1300	universiteit <latijn
1300	verklappen*
1300	wanneer* ‘onderschikkend voegwoord’
1300	wetenschap*
1300	wingerd
1300-1393	moedwil*
1301-1325	bereid* ‘gereed’
1301-1325	feniks <latijn
1301-1325	grief <frans
1301-1350	abstinent <frans
1301-1350	autoriseren <frans
1301-1350	bijt*
1301-1350	brandewijn
1301-1350	hak* ‘landbouwwerktuig’
1301-1350	haken*
1301-1350	hommel*
1301-1350	huig*
1301-1350	karnemelk*
1301-1350	kijven*
1301-1350	knoest*
1301-1350	kompaan <frans
1301-1350	legitiem <frans
1301-1350	likdoorn*
1301-1350	queeste <frans
1301-1350	snees*
1301-1350	vermeien, zich
1301-1350	vilein <frans
1301-1350	warmte*
1301-1400	abominabel <frans
1301-1400	achterklap*
1301-1400	beduiden*
1301-1400	bewegen*
1301-1400	daveren*
1301-1400	diepte*
1301-1400	duiken* ‘bukken’
1301-1400	duizelen*
1301-1400	dwerg*
1301-1400	fistel <frans
1301-1400	gelid* ‘gewricht’
1301-1400	godsdienst*
1301-1400	hagedis*
1301-1400	ham* ‘achterbout van varken’
1301-1400	hinken*
1301-1400	kapittelen <me latijn
1301-1400	klis*
1301-1400	kluizenaar
1301-1400	kneden*
1301-1400	krijt ‘kalk’ <latijn
1301-1400	kuchen*
1301-1400	lamprei ‘jong konijn’ <frans
1301-1400	last* ‘hinder’
1301-1400	maas*
1301-1400	oorsprong*
1301-1400	portier ‘deurwachter’ <frans
1301-1400	schennis*
1301-1400	schrikkeljaar*
1301-1400	sikkel ‘munt, gewicht’ <latijn
1301-1400	sport* ‘trede van ladder’
1301-1400	sprinkhaan*
1301-1400	venijn ‘boosaardigheid’ <frans
1301-1400	voorspoed*
1301-1400	vruchtbaar
1302	nikker* ‘boze watergeest, duivel’
1302	pestilentie <frans

1302 - Brugse Metten: Wie het schibbolet ‘Scilt ende vrient’ niet kan uitspreken, wordt als Leliaert (aanhanger van de Franse koning) herkend en vermoord (in wo ii gebruikte men ‘Scheveningen’ als schibbolet)

[p. 628]

1302	schaal* ‘schotel’
1302	stof ‘materie’ <frans
1302	taart <frans
1303	evenknie*
1305	valeriaan
1305-1370	kaan* ‘stukje uitgebraden spek’
1306	goedendag* ‘middeleeuwse knots’
1308-1346	arrest <frans
1311	arbeidsloon*
1312	gading*
1314	houtvester
1315	barnsteen <nederduits
1317	haam*
1317	huik <frans
1317	ladder*
1317	lassen*
1317	schouw* ‘boot’
1317	tralie <frans
1317	wambuis <frans
1318	letsel*
1318	rede* ‘ankerplaats’
1318	sedert* ‘voorzetsel’
1318-1319	korset <frans
1319	vak* ‘begrensd deel’
1320	beitel*
1320	rector <latijn
1320	vergiffenis*
1320	verschalken*
1321	wanneer* ‘bijwoord van tijd’
1322	regeren <latijn
1323	merk*
1323	vestigen*
1324-1341	dobbelen
1324-1341	driest*
1324-1341	huur*
1324-1341	kerstenen <latijn
1324-1341	primo <latijn of Italiaans
1324-1341	vaak* ‘bijwoord van tijd: dikwijls’
1325	gesteente*
1325	mat ‘in het schaakspel vastgezet’
1325	sultan <frans
1326-1350	deken* ‘beddek’
1327	bof* ‘kinderziekte’
1327	deernis*
1327	degelijk*
1327	makkelijk*
1327	plooi <frans
1327	wade*
1328	waarborg*
1329	vernielen*
1329	verrichten*
1330	alleluja <latijn
1330	anker ‘inhoudsmaat’ <me latijn
1330	bout ‘metalen staaf’ <latijn
1330	gruis*
1330	ha*
1330	haha*
1330	harmonie <frans
1330	heugen*
1330	hullen*
1330	inspiratie <frans
1330	jou*
1330	koor ‘deel van kerkgebouw’ <latijn
1330	krakeling*
1330	kwee <latijn
1330	leest* ‘schoenvorm’
1330	loog* ‘oplossing van soda’
1330	made* ‘larve’

1302 - Guldensporenslag bij Kortrijk: het Vlaamse voetleger overwint het veel sterker geachte Franse ruiterleger; na de slag worden de gulden sporen opgeraapt en aan het gewelf van de Kortrijkse Lievevrouwekerk opgehangen

1325-1328 - Jan van Boendale schrijft het leerdicht Der leken spieghel, met o.a. een eerste proeve van een poëtica in het Nederlands

1329-1573 - Friese oorkonden

[p. 629]

1330	meter ‘doopmoeder’ <me latijn
1330	obediëntie <frans
1330	onder* ‘bijwoord van plaats’
1330	pis <?
1330	provincie <latijn
1330	rampspoed*
1330	rijgen*
1330	specerij <frans
1330	theologie <latijn
1330	trechter <latijn
1330	vaart* ‘snelheid’
1330	vallei <frans
1330	verkwisten*
1330	voorspellen*
1330	wei*
1330-1332	dijkgraaf
1331	funderen <frans
1331	galantine <frans
1331	nabuur*
1332	constructie <frans
1332	maanziek*
1333	ontvreemden*
1336	twijg*
1336-1339	appèl <frans
1336-1339	bruisen*
1336-1339	floers <frans
1336-1339	fluweel <frans
1336-1339	gouverneur <frans
1336-1339	vijver <frans
1337	monster ‘proefstuk’ <frans
1337	verlet*
1337-1382	juist <frans
1338	poos <frans
1338	toets ‘proef’ <frans
1338	versperren*
1339	drijven* ‘op een vloeistof liggen’
1339	vermiljoen <frans
1339-1345	beugel*
1339-1345	gors* ‘buitendijks land’
1339-1345	partikel <latijn
1339-1345	pont <latijn
1340	adder*
1340	gebit*
1340	geraamte* ‘raamwerk’
1340	kaak* ‘schandpaal’
1340	konfijten
1340	looien*
1340	schaken ‘schaakspelen’
1340	schakeren
1340	smeulen*
1340	tuit*
1340-1350	baan* ‘weg’
1340-1350	goochelen <?
1340-1350	heraut <frans
1340-1350	kampioen <frans
1340-1350	radbraken*
1340-1350	schavot <frans
1340-1350	smijten*
1340-1350	tintelen* ‘prikkelen’
1340-1350	zeis*
1340-1350	zweren* ‘etteren’
1342	betoog*
1342	kleermaker*
1342	schram* ‘kras’
1342	slip* ‘afhangend deel van een kledingstuk’
1342	spleet*
1342	stropen* ‘roven’
1343	reaal <spaans
1343	stel* ‘onderstel’
1343-1344	barbier <frans
1343-1344	bruinvis*
1343-1344	deel* ‘plank, vloer’
1343-1344	hoes <frans
1343-1344	livrei <frans
1343-1344	marter <frans
1343-1344	melaats
1343-1344	ziekte*
1343-1345	beschuit <frans
1343-1345	kruiwagen*
1343-1345	schepel*
1343-1346	blaar* ‘bles, witte plek op het voorhoofd van dieren’
1343-1346	buffet <frans
1343-1346	derrie*
1343-1346	gier ‘vloeibare mest’ <fries
1343-1346	haren*
1343-1346	hennep <scythisch of thracisch

[p. 630]

1343-1346	kerf*
1343-1346	metselaar
1343-1346	raster ‘lat, hekwerk’ <?
1343-1346	rij*
1343-1346	schoor*
1343-1346	stand* ‘gesteldheid’
1343-1346	vlijen*
1343-1371	klakkeloos*
1344	annuleren <frans
1344	klei*
1344	steel*
1345	deliberatie <frans
1345	jurisdictie <frans
1345	patrimonium <latijn
1345	verstand*
1345	zavel <latijn
1346	karpet <frans
1346	kleppen*
1346	neerslachtig*
1346	schol* ‘beenvis’
1346-1349	loodgieter
1346-1548	modderen*
1348	aanminnig*
1348	barbaar <frans
1348	bestemmen*
1348	dienaar
1348	heersen <duits
1348	iets*
1348	kneuzen*
1348	minzaam <duits
1348	ontluiken*
1348	opper* ‘stapel hooi’
1348	pollepel
1348	stuwen*
1348	vonk*
1348	vreugde*
1350	aanvangen*
1350	aas ‘bij kaartspel’ <frans
1350	acht* ‘aandacht’
1350	achterban*
1350	armee <frans
1350	azuur <frans
1350	baldakijn <frans
1350	bang* ‘angstig’
1350	bejegenen*
1350	beklijven* ‘(bij)blijven’
1350	bereiken*
1350	bes* ‘kleine vrucht’
1350	bestel*
1350	blaffen*
1350	blazoen <frans
1350	braken* ‘vlas breken’
1350	buks, buksboom <duits
1350	cement <frans
1350	consistorie ‘r.-k.: vergadering van kardinalen’ <latijn
1350	daas* ‘onwijs’
1350	degraderen <frans
1350	dekken* ‘beschermen (met schild en fig.)’
1350	del* ‘slet’
1350	dicht ‘gedicht’
1350	dichten <latijn
1350	draven*
1350	dressoir <frans
1350	dus* ‘nevenschikkend voegwoord’
1350	eenvoudig*
1350	eksteroog*
1350	fa ‘muzieknoot’
1350	galei <frans
1350	geelzucht*
1350	geenszins*
1350	geil*
1350	geneugte*
1350	gewrocht*
1350	glinsteren*
1350	goddank*
1350	gooien*
1350	grieven
1350	gruwel*

1349 - Pestepidemie

1350 - De mysticus en leerling van de Duitser Meister Eckhart, J. Ruusbroec, schrijft Die cierheit der gheesteliker brulocht (De schoonheid van de geestelijke bruiloft)

1350 (ca.) - Eerste leerboekjes Frans-Nederlands

[p. 631]

1350	haard*
1350	hakken*
1350	heien*
1350	hiërarchie <me latijn
1350	hort
1350	hymne <frans
1350	interpretatie <frans
1350	jak ‘kiel, kort jasje’ <frans
1350	jasmijn <frans
1350	kans <frans
1350	kapittel ‘hoofdstuk’ <latijn
1350	kazuifel <me latijn
1350	keel ‘rood (in de heraldiek)’ <frans
1350	kei*
1350	kerven*
1350	kijken*
1350	klant <frans
1350	klinken* ‘vastslaan’
1350	kop ‘hoofd’
1350	koppelen <frans
1350	kraag*
1350	kruin <latijn
1350	kruisen ‘een kruis doen vormen, snijden’
1350	kuur ‘geneeswijze’ <latijn
1350	la ‘muzieknoot’
1350	lans <frans
1350	lavendel <me latijn
1350	lekker*
1350	lengte*
1350	lessen*
1350	limiet <frans
1350	lispelen*
1350	luier*
1350	mals*
1350	markies ‘adellijke titel’ <frans
1350	mars ‘korf van marskramer’ <latijn
1350	medelijden <duits
1350	meneer*
1350	mi ‘muzieknoot’
1350	min* ‘zoogster’
1350	mooi <?
1350	muiterij
1350	muur* ‘plant’
1350	naarstig*
1350	nee*
1350	nek*
1350	nors*
1350	nummer <frans
1350	o*
1350	okkernoot
1350	onverholen*
1350	oortje*
1350	orde <frans
1350	orgel
1350	overhoop*
1350	part <frans
1350	partuur <frans
1350	passen ‘afpassen’
1350	penseel <frans
1350	perceel <frans
1350	pik* ‘houweel’
1350	pimpernel <frans
1350	presentatie <frans
1350	primaat <frans
1350	privaat ‘particulier’ <latijn
1350	rechtvaardig*
1350	rede* ‘wat men zegt’
1350	reden*
1350	riek*
1350	roosten*
1350	ruïne <frans
1350	sacristie <latijn
1350	schaffen <duits
1350	schampen <frans
1350	schateren*
1350	schreef*
1350	seculier <frans
1350	senator <latijn
1350	servituut <latijn
1350	smaad*
1350	snood*
1350	sol ‘muzieknoot’
1350	soort <frans
1350	sotternie
1350	spaan* ‘gereedschap’
1350	speld <latijn
1350	spitten*

[p. 632]

1350	staal ‘monster’ <frans
1350	stadhouder*
1350	stam*
1350	stappen*
1350	steenoud*
1350	steven*
1350	stoken* ‘laten branden’
1350	striem*
1350	stronk*
1350	strop <latijn
1350	student <latijn
1350	studie <latijn
1350	stug*
1350	stuip*
1350	stuiven*
1350	substantie <latijn
1350	sukkelen*
1350	tevoorschijn*
1350	tieren* ‘razen’
1350	tieren* ‘gedijen’
1350	tomen*
1350	tra*
1350	transmigratie <frans
1350	treuren <duits
1350	tribuut <frans
1350	trompet <frans
1350	uiterlijk*
1350	vergallen*
1350	vergen*
1350	vervelen*
1350	vizier ‘helmklep’ <frans
1350	voelen*
1350	voldaan*
1350	vondeling*
1350	welig*
1350	wellen* ‘opborrelen’
1350	wellust <duits
1350	werven* ‘verwerven’
1350	winnen* ‘overwinnaar zijn’
1350	woelen*
1350	wroeten*
1350	wrongel*
1350	ze*
1350	zeen*
1350	zever*
1350	zicht* ‘soort zeis’
1350	zucht* ‘sterke uitademing’
1350-1384	boog* ‘gebogen constructie’
1350-1384	lint <?
1350-1384	onverlet*
1350-1385	buis ‘leiding’ <frans
1350-1420	abel <frans
1351	bol* ‘rond’
1351	bot* ‘knop’
1351	cataract <latijn
1351	consolideren <frans
1351	dikte*
1351	driehoek*
1351	gauwdief*
1351	gedrocht*
1351	hijgen*
1351	hutsen*
1351	inkt <frans
1351	jujube <frans
1351	kamfer <frans
1351	kamille <frans
1351	kandeel <me latijn
1351	kapitein ‘scheepsgezagvoerder’ <frans
1351	karwij <frans of latijn
1351	keutel*
1351	klier* ‘vochtafscheidend orgaan’
1351	langs* ‘voorzetsel’
1351	lavement <frans
1351	lies* ‘plooi tussen onderlijf en bovenbeen’
1351	mierik
1351	molesteren <frans
1351	nachtschade*
1351	oorwurm*
1351	pellen
1351	pil ‘geneesmiddel’ <latijn
1351	planen
1351	puilen*
1351	pupil ‘oogappel’ <frans
1351	rabarber <me latijn
1351	reutelen*
1351	roof*
1351	schulp*
1351	schurft*
1351	slinken*

[p. 633]

1351	snot*
1351	snuiven*
1351	sober <frans
1351	spalk*
1351	spatel <me latijn
1351	speeksel*
1351	speling*
1351	vatten*
1351	vitriool <frans
1351	vlegel ‘lange stok, dorsvlegel’ <latijn
1351	walken*
1351	wasem*
1351	waterzucht*
1351	weerlicht*
1351-1375	eb*
1351-1400	aamborstig*
1351-1400	altereren <frans
1351-1400	andijvie <me latijn
1351-1400	apostille <frans
1351-1400	asem*
1351-1400	bekennen* ‘gemeenschap hebben’
1351-1400	beleg* ‘insluiting van een vesting’
1351-1400	bevrijden*
1351-1400	bewind*
1351-1400	biest*
1351-1400	breeuwen*
1351-1400	cider <frans
1351-1400	compromis <frans
1351-1400	dag ‘ponjaard, korte degen’ <frans
1351-1400	dors <oudnoor(d)s
1351-1400	draf* ‘gang van een paard’
1351-1400	druk*
1351-1400	elft*
1351-1400	enkel* ‘voetgewricht’
1351-1400	enkel* ‘alleen, enig in zijn soort’
1351-1400	fingeren <latijn
1351-1400	fles*
1351-1400	fluit <frans
1351-1400	fret ‘boortje’ <frans
1351-1400	genereren <latijn
1351-1400	haperen*
1351-1400	karn*
1351-1400	klateren*
1351-1400	kriek
1351-1400	kroniek <frans
1351-1400	limoen <frans
1351-1400	loftuiting*
1351-1400	mandement <frans of latijn
1351-1400	mede* ‘meekrap’
1351-1400	moed*
1351-1400	moerbei
1351-1400	motief ‘beweegreden’ <frans
1351-1400	naasten*
1351-1400	ochtend*
1351-1400	pand ‘gebouw’
1351-1400	pen ‘schrijfgereedschap’ <latijn
1351-1400	rechten* ‘rechtbuigen’
1351-1400	rits <duits
1351-1400	schaars <frans
1351-1400	schalmei <frans
1351-1400	slikken*
1351-1400	spaak*
1351-1400	spruit* ‘loot’
1351-1400	tonijn <frans
1351-1400	verenigen*
1351-1400	verwelken*
1351-1400	wiegen*
1351-1400	zwijm*
1353	affirmeren <frans
1353	commissaris <me latijn
1353	excuseren <frans
1354	kraan* ‘tap aan een vat’
1354	middelbaar*
1356	procuratie <frans
1357	beheren*
1357	gade*
1357	hardnekkig*
1357	kluit*
1357	luisteren*

1356-1433 - Holland onder het Beierse huis

[p. 634]

1357	nabij* ‘bijwoord van plaats’
1357	romp*
1357	sarren <duits
1357	schikken*
1357	schromen*
1357	sprokkelen*
1357	stulpen*
1358	deputeren <frans
1358	hun* ‘bezittelijk voornaamwoord’
1358	muiten
1358	plek*
1360	allooi <frans
1360	kolven*
1360	mediteren <frans
1360	metselen
1360	nijpen*
1360	pinakel <frans
1360	plataan <frans
1360	rei <frans
1360	schijten*
1360	verdienste*
1360	wegge, weg*
1361	doos ‘kartonnen omhulsel’
1361	rancune <frans
1361	taxatie <frans
1361	verbijsteren*
1361	verlof*
1361-1362	kruid* ‘specerij’
1361-1362	kwitantie <latijn
1361-1362	papier <frans
1361-1425	inhibitie <frans
1364	stutten*
1364	velg*
1364-1365	kast <duits
1364-1365	maatschap*
1365	divisie <frans
1366	relaxatie <latijn
1366	schopstoel*
1366	stikken* ‘naaien’
1366	stokvis*
1367	eendracht*
1367	tekenen* ‘schilderen’
1367	test ‘kom’ <latijn
1367-1372	kram*
1367-1372	snoeien*
1368	stop <latijn
1368	strand*
1368	voltrekken*
1368	wrak* ‘onbruikbaar voer- of vaartuig’
1369	florijn <frans
1370	bark <frans
1370	brie <frans
1370	duister*
1370	griffel <me latijn
1370	het* ‘lidwoord’
1370	kiel* ‘boezeroen’
1370	kwetsuur <frans
1370	rochelen*
1370	schop*
1370-1378	absentie <latijn
1370-1378	acquit <frans
1370-1378	certificeren <me latijn
1370-1378	collationeren <frans
1370-1378	commissie ‘vertrouwelijke opdracht’ <frans
1370-1378	committeren <latijn
1370-1378	compareren <frans
1370-1378	concluderen <latijn
1370-1378	defloratie <frans
1370-1378	favorabel <frans
1370-1378	fundatie <frans
1370-1378	kwantiteit <frans
1370-1378	moveren <latijn
1370-1378	obligatie <frans
1370-1378	repliceren <latijn
1370-1378	revocatie <frans
1370-1378	surplus <frans
1370-1378	suspensie <latijn
1371	plak* ‘muntstuk’
1371	zwengel*
1371-1378	weerga*
1371-1423	grein ‘gewichtje’ <frans
1372	plunderen*
1372	volmacht*
1373	beieren*
1373	muts <me latijn
1373	salpeter <me latijn
1373-1376	pijl <latijn
1374	onkosten
1374-1394	kaatsen <frans
1374-1394	vroedvrouw*

[p. 635]

1375	bouwen* ‘het land bewerken’
1375	remedie <latijn
1375	stoet ‘optocht’ <?
1375	verf*
1376	februari <latijn
1376	schakel*
1376	volwassen*
1376	vrijwaren*
1376-1384	achterhoede*
1376-1389	kraak ‘schip’ <frans
1376-1400	erkennen <duits
1376-1400	gerief*
1376-1400	gesternte*
1376-1400	griend*
1376-1400	hamel*
1376-1400	hazewind*
1376-1400	hop* ‘klimplant’
1376-1400	inborst*
1376-1400	kak
1376-1400	kanaal <frans
1376-1400	kruit*
1376-1400	laatstleden*
1376-1400	lam* ‘verlamd’
1376-1400	mijn ‘plaats waar kolen, ertsen opgegraven worden’ <frans
1376-1400	monsteren
1376-1400	omnipotent <latijn
1376-1400	orthografie <frans
1376-1400	plecht <me latijn
1376-1400	rukken*
1376-1400	takel*
1376-1400	terug*
1376-1400	toorts <frans
1376-1400	vloot* ‘samen varende schepen’
1376-1400	vloot* ‘tobbetje, kuipje’
1376-1400	voeren* ‘van binnen bekleden’
1376-1400	zwijmen*
1377	klomp* ‘kluit, klont’
1377	plag*
1377	restant <frans
1377	sardine <frans
1377-1378	gelei <frans
1377-1378	koet*
1377-1378	lei ‘gesteente’ <keltisch
1377-1378	pruim <grieks
1377-1378	rund*
1377-1378	schelf*
1377-1378	slopen*
1377-1378	spinazie <frans
1377-1378	voorn*
1378	menie <latijn
1378	spiritueel <frans
1378	taling*
1379	nergens*
1379	signeren <frans
1380	leproos ‘melaats, aan lepra lijdend’ <latijn
1380	loket
1380	ontwerpen*
1380	riool <frans
1380	rist <?
1380	rumoer <frans
1380	stuiver*
1380	woerd* ‘mannetjeseend’
1380-1420	flambouw <frans
1380-1420	nestel*
1380-1420	oblie <frans
1380-1425	dialoog <frans
1381	slop*
1381	vaceren <latijn
1382	frank ‘oude muntnaam, tot 2002 munteenheid van o.a. Frankrijk en België’ <frans
1383	fuik*
1383	tweedracht*

1379 - Geert Groote laat zich tot diaken wijden en trekt langs de steden met boetepreken, waardoor hij velen tot inkeer brengt; uit zijn volgelingen, de Moderne Devoten, ontstonden de Broeders en Zusters van het Gemene Leven en de Congregatie van Windesheim

1382 - Slag bij Westrozebeke: Filips van Artevelde sneuvelt en het Vlaamse leger wordt verslagen door de Fransen

[p. 636]

1383-1474	wort*
1383-1474	wrak* ‘met gebreken’
1384	laveren <frans
1384	ramen*
1384	riem ‘hoeveelheid papier’ <spaans
1384	wis* ‘teen, twijg, strobos’
1384-1407	blik* ‘vertind dun plaatstaal’
1384-1407	borstwering*
1384-1407	dreg <engels
1384-1407	drevel*
1384-1407	kompas <frans
1384-1407	kozijn ‘raamwerk’ <frans
1384-1407	lamenteren <frans
1384-1407	matras <frans
1384-1407	vernis <frans
1384-1428	mik <latijn
1385	veiling*
1389	kolk*
1389	taks ‘vastgestelde hoeveelheid’ <frans
1390	actie <latijn
1390	ballast <nederduits
1390	boot <?
1390	gerucht* ‘praatje’
1390	goedkoop
1390	pik ‘teerproduct’ <latijn
1390	schoppen* ‘met de voet treffen’
1390-1407	mijn* ‘afslag’
1390-1460	kamelot <frans
1390-1460	kwakzalver*
1390-1460	prik* ‘kaakloze vis’
1390-1460	winde* ‘windas’
1391	alias <latijn
1391	contract <frans of latijn
1391	pensionaris <me latijn
1391-1392	marge <frans
1391-1392	revenuen <frans
1391-1400	kennis* ‘persoon die men kent’
1392	controle ‘inspectie’ <frans
1392	missaal <me latijn
1392	procurator <latijn
1393	devoot <frans
1393-1402	genoegen*
1393-1402	geslacht* ‘sekse’
1393-1402	omhelzen*
1393-1402	onhebbelijk <duits
1393-1402	paragraaf <frans
1393-1402	raar <frans
1393-1402	stijl ‘wijze van uitdrukken’ <frans
1394	kaarten
1395	eindigen*
1395	mismoedig*
1395	schol* ‘drijvend stuk ijs’
1395	specificeren <me latijn
1396	content ‘tevreden’ <frans
1397	kandij <frans
1397	kapel ‘vlinder’
1397	protectie <frans of latijn
1397	register <me latijn
1397	talk* ‘vet van dieren (o.a. voor kaarsen gebruikt)’
1398	conventie <frans
1399	erfenis*
1399	gelegenheid*
1399	levendig*
1399	tabel <latijn
1400	allerlei
1400	bereid* ‘genegen’
1400	continueren <frans
1400	epidemie <me latijn

1383-1408 - W. van Hildegaersberch treedt als bekendste Nederlandse ‘sprokespreker’ op en draagt eigen en andermans gedichten voor

1384 - Vlaanderen onder het Bourgondische huis

1387 - Willem i van Gelre komt in botsing met Frankrijk doordat hij Brabantse kastelen inneemt; hij schoffeert de koning van Frankrijk doordat hij hem een uitdagingsbrief schrijft op papier in plaats van op perkament, zoals het hoort

[p. 637]

1400	geboefte*
1400	generlei
1400	grimmig*
1400	heller <duits
1400	ingewand*
1400	klap*
1400	krabben*
1400	krans <duits
1400	legeren*
1400	mededogen*
1400	noteren <frans
1400	patroon ‘ontwerp’ <frans
1400	prangen*
1400	protesteren <frans
1400	recupereren <frans
1400	stomp* ‘niet scherp’
1400	strak* ‘niet plooiend, star’
1400	talent ‘natuurlijke gave’
1400	talent ‘geldswaarde’ <latijn
1400	tekst <frans
1400	tred*
1400	vernuft <duits
1400	voederen*
1400	vuilnis*
1400	wederwaardigheid*
1400-1401	wulk <engels
1400-1434	foelie ‘bladmetaal’ <latijn
1400-1434	folie <latijn
1400-1434	karaat <frans
1400-1450	kombuis <?
1401	karsaai <engels
1401	steng*
1401	vennoot*
1401-1423	veilig*
1401-1425	bedwelmen*
1401-1425	blaas* ‘bobbel’
1401-1425	chaos <latijn
1401-1425	dame ‘vrouw’ <frans
1401-1425	doorluchtig*
1401-1425	laf*
1401-1425	oorzaak <duits
1401-1425	vuns*
1401-1450	almanak <me latijn
1401-1450	apert <latijn
1401-1450	artsenij <duits
1401-1450	beslag*
1401-1450	bikken* ‘hakken’
1401-1450	booswicht*
1401-1450	collier <frans
1401-1450	desem*
1401-1450	dollen*
1401-1450	doppen*
1401-1450	gedwee*
1401-1450	gek*
1401-1450	gematigd*
1401-1450	grazen*
1401-1450	haast ‘bijwoord van hoedanigheid: bijna, weldra’ <frans
1401-1450	honk*
1401-1450	hop* ‘inham’
1401-1450	iezegrim*
1401-1450	klikken*
1401-1450	kosmografie <frans
1401-1450	kuiken*
1401-1450	notabel <frans
1401-1450	nuttigen*
1401-1450	pier* ‘worm’
1401-1450	prikkelen*
1401-1450	prinses <frans
1401-1450	ros ‘paard’ <duits
1401-1450	scherm*
1401-1450	snorken*
1401-1450	steevast*
1401-1450	straf* ‘stijf, krachtig’
1401-1450	terpentijn <frans
1401-1450	verluchten*
1401-1450	vulkaan <latijn

1400 (ca.) - Het haringkaken maakt langer bewaren van vis en dus langere zeevaarten mogelijk; de uitvinding wordt, waarschijnlijk ten onrechte, aan Willem Beukelsz. toegeschreven

1400-1600 - Rederijkers, die naar Frans voorbeeld ingewikkelde versvormen gebruiken en veel Franse leenwoorden overnemen

[p. 638]

1401-1450	wikken*
1401-1450	zwichten*
1401-1500	banen*
1401-1500	besmeuren*
1401-1500	bezigen*
1401-1500	blanc-manger <frans
1401-1500	bril
1401-1500	buurt*
1401-1500	dadel <frans
1401-1500	femel <frans
1401-1500	flauw <frans
1401-1500	geschiedenis*
1401-1500	gezag*
1401-1500	gijzelaar
1401-1500	heining*
1401-1500	jurist <me latijn
1401-1500	ketting
1401-1500	molm*
1401-1500	nou*
1401-1500	pok*
1401-1500	schaaf*
1401-1500	spuiten*
1401-1500	tinctuur <latijn
1401-1500	tong* ‘beenvis’
1401-1500	voorjaar*
1404	absent <frans
1404	avegaar*
1404	distribueren <frans
1404	scharen*
1404	wedervaren*
1405-1422	weduwnaar
1406	beuken*
1406	heus* ‘hoffelijk’
1406	keilen*
1406	nobel ‘munt’ <engels
1406	puik*
1406	schrappen*
1406-1448	botje*
1407	hetzij*
1407	ploegpaard
1407	reef*
1407	rot* ‘bedorven’
1407-1432	buis ‘haringschuit’ <frans
1407-1432	conserven <frans
1407-1432	derwaarts*
1407-1432	machtigen*
1407-1432	spouwen*
1408	natie <frans
1408	participeren <frans
1408-1414	stip*
1409	braspenning <?
1409	huidig*
1409	las*
1409	oppositie <frans
1409	reder*
1409	treffen*
1410	aars*
1410	abel spel
1410	abuis <frans
1410	bevestigen*
1410	broeder* ‘geestelijke’
1410	geletterd
1410	grinniken*
1410	klutsen*
1410	kwinkslag*
1410	luistervink*
1410	meerder*
1410	mistroostig*
1410	polsen <latijn
1410	rank* ‘slank’
1410	sedert* ‘onderschikkend voegwoord’
1410	sier <frans
1410	toon <frans
1410	valkenier <frans
1410	vormsel
1410	wortel* ‘groente’
1410	wriemelen*
1410	zicht* ‘het zien’
1411	repliek <frans
1412	dobber*
1412	dribbelen* ‘met kleine passen lopen’

1407 - De eerste poldermolen wordt neergezet, een windmolen die voor bemaling gebruikt wordt in de laaggelegen kustgebieden

1412 - Dirc Potter publiceert Der minnen loep, een leerdicht over vier soorten liefde

[p. 639]

1412	verstellen*
1413	boekweit*
1413	pooier
1413	toffel
1413	traan* ‘visolie’
1414	parket ‘afgeperkte ruimte’ <frans
1414	plakkaat <frans
1415	blakeren*
1415	vlag*
1415	vlassen*
1415	zengen*
1416	ambassadeur <frans
1416	pretenderen <frans
1416	vorsen <duits
1417	veil*
1419	believen*
1420	aardig* ‘bekoorlijk, mooi’
1420	ervaren <duits
1420	gruwen*
1420	hark*
1420	keuter*
1420	kolder ‘leren harnas’ <me latijn
1420	krassen <duits
1420	linze <duits
1420	ondanks*
1420	prop*
1420	singulier <frans
1420	steunen* ‘stutten’
1420	wen*
1420	zeelt <?
1420-1421	zeem ‘zeemleer’ <frans
1421	meug*
1421	oliesel
1421	zwachtel*
1422	trekpaard
1423	schoren*
1423-1473	compenseren <frans
1424	beugelen*
1424	klootschieten*
1424	libel ‘schotschrift’ <frans
1425	kegelen*
1425	kroes ‘drinkbeker’ <?
1425	nederlaag <duits
1425	stijg*
1425-1430	nazaat*
1427	baal <frans
1427	ontrieven*
1427	petitie <frans
1428	mijt ‘zorgvuldig opgestapelde hoop hooi of stro’ <latijn
1429	hellebaard*
1429	kreng ‘aas’ <frans
1429	lid* ‘deksel’
1429	lommerd <frans
1429	onthouden* ‘niet geven’
1429	praam <nederduits
1429	schorten <latijn
1429	smoken*
1430	aandacht <duits
1430	ben <frans
1430	pijler <latijn
1430	stofferen <frans
1430	waggelen*

1420 - Zigeuners in de Lage Landen

1421 - Door de St.-Elisabethsvloed ontstaat de Biesbosch

1425 - Jan van Eyck gaat naar het Bourgondische hof en wordt voorman van de ‘Vlaamse primitieven’, zoals in de 19de eeuw de eerste schildersschool uit de Nederlanden genoemd werd

1425 - Leuven eerste universiteit in de Lage Landen

1427 - Thomas a Kempis schrijft De Navolging van Christus, het meest verspreide middeleeuwse literaire werk; aan hem worden de uitspraken toegeschreven: ‘Homo proponit, sed deus disponit’ (de mens wikt maar God beschikt), ‘Sic transit gloria mundi’ (zo vergaat de heerlijkheid der wereld), en ‘In angello cum libello’ (in een hoekje met een boekje)

1430 - Brabant onder het Bourgondische huis

[p. 640]

1431-1436	mevrouw*
1432	sturen*
1432-1468	contributie <frans
1432-1468	bijkans
1432-1468	krabbelen*
1432-1468	nar <duits
1432-1468	submissie <latijn
1433	affectie <frans
1433	schap*
1433	vormen ‘het vormsel toedienen’
1434	diadeem <frans
1434-1436	endeldarm*
1434-1436	griezelen*
1434-1436	pijnigen
1434-1436	sterkte*
1434-1436	trillen*
1434-1436	uier*
1435	staande*
1435	thans*
1435-1500	gewelf*
1436	aaneen*
1436	kust <frans
1436	ploeg* ‘groep mensen’
1436	spijt <frans
1436-1443	hoewel*
1436-1523	sintel <duits
1437	kuit* ‘visseneitjes’
1437	rapaille <frans
1437	reinigen*
1437	repeteren <frans
1437	schim*
1437	sissen*
1437	snappen*
1437	snateren*
1437	spruit* ‘kind’
1437	steekpenning <?
1437	streng* ‘niet toegeeflijk’
1437	strompelen*
1437	tegenspoed*
1437	tol* ‘speelgoed’
1437	tor*
1437	traktaat <latijn
1437	vent* ‘kerel’
1437	viezevazen*
1437	vreten*
1438	botten*
1438	fok* ‘voorzeil’
1438	Moedermaagd*
1438	schip* ‘deel van kerkgebouw’
1438	solderen <frans
1439	leunen*
1439	pomp ‘praal’ <frans
1439	schrapen*
1440	afgrijzen*
1440	bod*
1440	boor* ‘werktuig om gaten te maken’
1440	dievegge
1440	grommen*
1440	grondel*
1440	heinde*
1440	hengel*
1440	kies* ‘maaltand’
1440	kwijl*
1440	lekken* ‘niet dicht zijn’
1440	lier ‘snaarinstrument’ <frans of latijn
1440	lui*
1440	medicus <latijn
1440	ogief <frans
1440	praten*
1440	proberen ‘beproeven’ <latijn
1440	pronken*
1440	regent <frans
1440	restaureren <frans
1440	scheet*
1440	schoot* ‘kledingstuk’
1440	velen*
1440	vermits*
1440	wethouder*
1441	buskruit
1441	oksaal
1442	concipiëren <latijn
1442	hitsig <duits
1442	schort*

1433 - Holland en Zeeland onder het Bourgondische huis

[p. 641]

1443	moderatie <frans
1443	puin <?
1443-1451	ettelijke <duits
1443-1451	passer
1444	brevet <frans
1444	kween*
1444	relaas
1444	sloop*
1444	verzamelen <duits
1444-1450	hak* ‘hiel’
1445	achterwaarts*
1445	aftrekken* ‘in de wiskunde: verminderen’
1445	arrestatie <frans
1445	beschadigen*
1445	beurt*
1445	bijvallen*
1445	branden*
1445	bukken*
1445	correctie <frans
1445	gammel*
1445	onverhoeds*
1445	puts
1445	spint* ‘buitenste jaarringen van bomen’
1445	voorbij* ‘voorzetsel’
1445	wortel* ‘in de wiskunde’
1445-1455	haai <oudnoor(d)s
1445-1455	koot*
1446	legende <frans
1446	tanen ‘bruinen’
1446	zult*
1447	adel <duits
1447	gemelijk*
1447	ruit ‘scheef vierkant’
1448	absenteren, zich <frans
1448	refrein <frans
1448	tarbot <frans
1449	conclaaf <frans
1449	ratificeren <me latijn
1450	afscheid*
1450	begaafd*
1450	begrafenis*
1450	bul ‘oorkonde’ <latijn
1450	canon <latijn
1450	college <frans
1450	droefenis*
1450	excellent <frans
1450	expeditie ‘verzending van goederen’ <frans
1450	expireren <frans
1450	gang* ‘doorloop, overdekte weg’
1450	gevel*
1450	gevoel*
1450	grijsaard
1450	halster*
1450	innerlijk <duits
1450	inprenten
1450	inventaris
1450	kikken*
1450	klip*
1450	landen*
1450	lankmoedig*
1450	lijken*
1450	matigen*
1450	medestander*
1450	meesterknecht
1450	omheinen*
1450	opnieuw*
1450	poken*
1450	roer* ‘geweer’
1450	secreet ‘schijthuis’
1450	sluimeren*
1450	smakken* ‘smijten’
1450	strelen*
1450	struweel <frans
1450	tafereel <frans
1450	tornen*
1450	verbreiden*
1450	verguizen*
1450	vlaag* ‘opwelling’
1450	wafel*
1450	zwavel*
1450-1500	illumineren <frans
1450-1500	privaat ‘wc’ <me latijn

1450 (ca.) - Uitvinding boekdrukkunst

1450 (ca.) - Ontstaan van de Latijnse school in de Nederlanden

[p. 642]

1450-1520	glorieus <frans
1451	adverteren <frans
1451	alliantie <frans
1451	authentiek <latijn
1451	bokaal <frans
1451	frauderen <frans
1451	molestatie <frans
1451	publicatie <frans
1451	reguleren <latijn
1451-1454	bankier <frans
1451-1475	bourgeois <frans
1451-1475	constellatie <frans
1451-1475	neutraal <frans
1451-1500	aap*
1451-1500	achterbaks*
1451-1500	animeren <frans
1451-1500	apin*
1451-1500	bedaren*
1451-1500	belabberd*
1451-1500	blèren*
1451-1500	bouwvallig <duits
1451-1500	buil* ‘zak’
1451-1500	ciborie <latijn
1451-1500	cimbaal <frans
1451-1500	concubine <frans
1451-1500	consorten <latijn
1451-1500	dicteren <frans
1451-1500	floreren <latijn
1451-1500	gesteld*
1451-1500	gissen*
1451-1500	git <frans
1451-1500	herbergier
1451-1500	informatie <frans
1451-1500	juffrouw*
1451-1500	klak* ‘klodder, vlek’
1451-1500	kluiven*
1451-1500	laci
1451-1500	los* ‘katachtige’
1451-1500	lukken*
1451-1500	manifesteren <frans
1451-1500	mis* ‘niet raak’
1451-1500	mof ‘losse mouw’
1451-1500	muteren <latijn
1451-1500	onverdroten*
1451-1500	patiënt <frans
1451-1500	profiteren <frans
1451-1500	rad* ‘vlug’
1451-1500	recept <me latijn
1451-1500	recreatie <frans
1451-1500	rozenkrans
1451-1500	spelonk <frans
1451-1500	steeds*
1451-1500	stoven*
1451-1500	tillen*
1451-1500	toen* ‘bijwoord van tijd’
1451-1500	vat* ‘greep’
1451-1500	verreweg*
1451-1500	verslag*
1451-1500	wak*
1451-1500	zwak*
1451-1500	zwenken*
1452	rest <frans
1452	toch*
1452-1494	accepteren <frans
1452-1494	bommen*
1452-1494	licentie <frans
1452-1494	middag* ‘namiddag’
1452-1501	hoogte*
1453	akte ‘schriftelijk stuk’ <frans
1453	plavuis
1453	procederen <frans
1453-1497	tenzij*
1453-1497	zwaarte*
1454	contribueren <frans
1454	executeren <frans
1454	particulier <frans
1454-1473	rechtschapen <duits
1454-1473	scherprechter*
1455	dwang*
1455	kajuit <frans
1456	disponeren <latijn
1456	dispositie <frans
1456	effect ‘uitwerking’ <latijn
1456	net ‘keurig’ <frans
1456	permissie <frans
1456	rekest <frans

1455 - Friese huwelijkstoespraken

[p. 643]

1456	taan <frans
1456	transcriptie <frans
1456-1489	eland <duits
1457	kaai <frans
1458	onbehouwen*
1458	repetitie ‘herhaling’ <frans
1458	uitdrager*
1458	veest*
1458	volhouden*
1459	competent <frans
1459	financiën <frans of latijn
1459	verontschuldigen*
1460	betten*
1460	confiscatie <frans
1460	conspiratie <frans
1460	drillen* ‘boren’
1460	geschikt*
1460	informeren <frans
1460	katrol
1460	luidruchtig*
1460	nabij* ‘voorzetsel’
1460	rabauw <frans
1460	struif*
1460-1470	allegorie <frans
1460-1470	boel* ‘inboedel’
1460-1486	admissie <frans
1460-1486	ruin*
1460-1514	achtel*
1460-1514	dissel*
1461	blinken*
1461	brevier <latijn
1461	eenheid* ‘hecht samenhangend geheel’
1461	eigenschap <duits
1461	gelaten <duits
1461	gist*
1461	indruk <duits
1461	knarsen*
1461	liberaal ‘ruimdenkend, mild’ <frans
1461	mishagen*
1461	opgetogen*
1461	reuzel*
1461	rommelen*
1461	voorwerp*
1461	vormen ‘gestalte geven’
1461	wezen* ‘schepsel’
1461	ziften*
1461	zinnelijk*
1462	archief <latijn
1462	beneficie <latijn
1462	ceintuur <frans
1462	idool <frans
1462	kaken* ‘ingewandsverwijdering van haring via de kieuw’
1462	kalief <frans
1462	kan ‘oosterse titel’ <frans
1462	kohier <frans
1463	ijdel* ‘verwaand’
1463	indien*
1463	koers ‘richting, route’ <frans
1463	oprispen*
1464	releveren <frans
1464	voorgeborchte*
1465	helmstok*
1465	klad*
1465	opponeren <latijn
1465	vijzel ‘windas’
1466	eigenwijs <nederduits
1466	orgaan <latijn
1466	werven* ‘in dienst nemen’
1466	wier*
1467	bank ‘geldbank’ <italiaans
1467	even* ‘door twee deelbaar’
1467	resideren <frans
1467-1490	adviseren
1467-1490	appellant <frans

1462 - Het oudste in de Nederlanden gedrukte boek: de Doctrinale, een Latijnse grammatica van Alexander de Villa Dei

1465 - Eerste bijeenkomst van vertegenwoordigers van alle Bourgondische staten: de Staten-Generaal

[p. 644]

1467-1490	assistentie <frans of latijn
1467-1490	civiel <frans
1467-1490	coadjutor <latijn
1467-1490	communicatie <frans
1467-1490	confisqueren <frans
1467-1490	crimineel <frans
1467-1490	delibereren <frans
1467-1490	domineren <frans
1467-1490	entree ‘intrede, ingang’ <frans
1467-1490	exceptie <frans
1467-1490	favoriseren <frans
1467-1490	instructie <frans
1467-1490	justificatie <frans
1467-1490	limitatie <frans
1467-1490	missive <frans
1467-1490	recommanderen <frans
1467-1490	variëren <frans
1467-1490	verificatie <frans
1467-1490	verifiëren <frans
1468	occupatie ‘bezigheid’ <frans
1468	specificatie <frans
1468	tronie <frans
1468-1497	kap ‘bovendeel’
1469	ouwel <frans
1469	pater <latijn
1469	peuteren*
1469	pul ‘kannetje’
1469	soldij
1469	verschalen <nederduits
1470	buts <frans
1470	consul ‘gevolmachtigd vertegenwoordiger van land’ <latijn
1470	hoogmoed*
1470	judaskus
1470	kloek* ‘moedig, flink’
1470	knorren*
1470	minuut ‘eerste beknopt schriftelijk ontwerp’ <latijn
1470	niettegenstaande* ‘onderschikkend voegwoord’
1470	schoonzoon*
1470	tevens*
1470	transfereren <frans
1470	trappen*
1470	uitgezonderd*
1470	uitmergelen
1470	victorie <latijn
1470	voorhoede*
1470	walschot*
1471	hechtenis*
1471	redden*
1472	cargadoor <spaans
1472	fourneren <frans
1472	instantie ‘rechtsgang’ <latijn
1472	unster
1473	taffetas <frans
1475	aangenaam*
1475	adieu <frans
1475	boeier
1475	collatie <latijn
1475	golf* ‘opgestuwd water’
1475	hut <duits
1475	matig <nederduits
1475	okshoofd <engels
1475	pastoor <latijn
1475	pruilen*
1475	rustig*
1475	schielijk*
1475	smaragd <latijn
1475	vermetel*
1475	wit* ‘doelwit, schijf’

1470 (ca.) - Freeska Landriucht (‘Fries landrecht’)

1472 - Gelre (Gelderland) onder het Bourgondische huis

1473 - De bekende minderbroeder en kanselredenaar J. Brugman overlijdt; zijn naam leeft echter voort in de uitdrukking ‘praten als Brugman’

1473 - Het eerste Engelstalige boek (The recuyell of the historyes of Troye) wordt door W. Caxton gedrukt in Brugge, dus niet in Engeland!

[p. 645]

1476	logies <frans
1476	rapport <frans
1476-1500	executeur <frans
1476-1500	heilbot*
1476-1500	klif*
1476-1500	manuaal <me latijn
1476-1500	peil*
1476-1500	slof*
1476-1500	solvent <latijn
1476-1500	wellen* ‘laten koken, verhitten’
1477	aangezicht*
1477	adelaar <duits
1477	adie
1477	afkondigen*
1477	bakker*
1477	balsturig*
1477	been* ‘bot’
1477	begiftigen*
1477	beuk* ‘schip van een kerk’
1477	beweren <duits
1477	bezinnen*
1477	bijwoord*
1477	blei*
1477	boekstaven*
1477	bogen*
1477	bolster*
1477	bolwerk*
1477	bonk*
1477	bonnet <frans
1477	bot* ‘been’
1477	brak* ‘zilt’
1477	brein*
1477	brij*
1477	brommen*
1477	delgen <engels
1477	deun <duits
1477	drammen*
1477	drenzen*
1477	dulden*
1477	echo <latijn
1477	eenzaam <duits
1477	eigennaam*
1477	enorm <frans of latijn
1477	erbarmen, zich <duits
1477	examen <latijn
1477	extraheren <latijn
1477	flatteren <frans
1477	fortificatie <frans
1477	fris <duits
1477	fruiten <frans
1477	gaffel*
1477	galm*
1477	garm, germ <frans
1477	geelgors*
1477	gent*
1477	gewricht*
1477	gips <frans
1477	glans ‘schijnsel’ <duits
1477	greep*
1477	grondsop*
1477	hakkebord*
1477	hel* ‘schel, fel’
1477	hobbelen*
1477	huppelen*
1477	hups <duits
1477	kakelen*
1477	karig*
1477	keker <latijn
1477	kibbelen*
1477	kiep*
1477	klam*
1477	klemmen*
1477	klont*
1477	kluister <me latijn
1477	knippen*
1477	knokkel*
1477	knook*
1477	knot*
1477	kring*
1477	kringelen*
1477	kruisgang*
1477	krul*
1477	kwaken*

1477 - Publicatie van het eerste omvangrijke Nederlands-Latijnse woordenboek, de Teuthonista door G. van der Schueren

1477 - Delftse bijbel: eerste gedrukte Nederlandstalige boek

[p. 646]

1477	kweek*
1477	kwelen*
1477	kwellen* ‘zwellen’
1477	kwint <frans
1477	laxeren <latijn
1477	lijn* ‘streep’
1477	lillen*
1477	linker*
1477	links* ‘aan de linkerzijde’
1477	loeren*
1477	loops*
1477	luchter*
1477	maanzaad*
1477	mal* ‘zot’
1477	mast* ‘varkensvoer’
1477	mazelen*
1477	meerkat*
1477	meloen <frans
1477	metgezel*
1477	metworst*
1477	mom <frans
1477	mompelen*
1477	muis* ‘deel van de hand’
1477	naaf*
1477	negenoog*
1477	nobel ‘edel’ <frans
1477	onbewimpeld*
1477	overweldigen <duits
1477	paddestoel*
1477	panter <duits
1477	pantser ‘harnas’ <duits
1477	peg*
1477	pen ‘vogelveer’ <latijn
1477	pink ‘vaartuig’ <?
1477	pleister ‘specie waarmee gepleisterd wordt’ <me latijn
1477	pletten
1477	president ‘voorzitter’ <frans
1477	proportie <frans
1477	protocol <frans
1477	rap* ‘vlug’
1477	rechts*
1477	remmen*
1477	reppen, zich*
1477	rijten*
1477	rijzig <duits
1477	sandaal <frans
1477	saucijs <frans
1477	scapulier <frans
1477	schallen*
1477	schamper*
1477	scheef*
1477	scherts <duits
1477	schimmel* ‘uitslag door vocht’
1477	schok*
1477	schoondochter*
1477	schoonmoeder*
1477	schoonvader*
1477	schrobben*
1477	secretaris <me latijn
1477	sibille <latijn
1477	sidderen <duits
1477	slachten*
1477	slinks*
1477	slurpen*
1477	smachten*
1477	snauwen*
1477	snuit*
1477	spoel*
1477	spon <italiaans
1477	spook*
1477	sprenkel*
1477	stallen*
1477	steg*
1477	stenigen*
1477	stevig*
1477	stift <duits
1477	stikken* ‘smoren’
1477	stoelgang*
1477	stouwen*
1477	tepel*
1477	tergen*
1477	tijgen*
1477	tip* ‘uiteinde’
1477	tittel

1477-1568 - Habsburgse huis heerst over de Nederlandse gewesten

[p. 647]

1477	toeval* ‘onvoorzien geval’
1477	tolk <nederduits
1477	trapgans
1477	trui <nederduits
1477	veelvuldig*
1477	vijfledig*
1477	vocht*
1477	voorzitter*
1477	vorderen* ‘vooruitkomen’
1477	walnoot
1477	weefgetouw*
1477	weefsel*
1477	wervelen*
1477	wichelen*
1477	wiegelen*
1477	winde* ‘slingerplant’
1477	winkelhaak* ‘gereedschap’
1477	winterkoninkje*
1477	wippen* ‘op en neer gaan’
1477	zieltogen*
1477	zwaarmoedig*
1477	zwam*
1477	zwetsen <duits
1477	zwijmelen*
1477-1485	schutten* ‘sluizen’
1478	institutie <frans
1478	mak*
1478	opponent <latijn
1478	vijzel* ‘stampvat’
1479	ahorn <duits
1479	bottine <frans
1479	jongen*
1479	justeren <frans
1479	perfect <latijn
1479	pluimstrijken
1479	rampzalig*
1479	re ‘muzieknoot’
1479	schreeuwen*
1479	stomp* ‘geknot voorwerp’
1479	wapperen*
1480	besnijdenis*
1480	bezaan
1480	bezeren*
1480	damast <frans
1480	genegen*
1480	glimmen*
1480	heft*
1480	incorporatie <frans
1480	indiscreet <frans
1480	jeugd* ‘jongelui’
1480	kraal ‘element van sierketting’
1480	kuieren*
1480	legatie <frans
1480	luw*
1480	negatief ‘ontkennend’ <frans
1480	obstinaat <latijn
1480	permutatie <frans
1480	religie <latijn
1480	schub*
1480	sukade <frans
1480	suspect <frans
1480	tintelen* ‘flikkeren, flonkeren’
1480	vaam*
1480	verbloemen*
1480	zinnen ‘peinzen over’ <duits
1481	beul*
1481	distilleren <frans
1481	griffier <frans
1481	mijmeren*
1481	moraliseren <frans
1481	perplex <frans
1481	pij <?
1481	puffen*
1481	sloof* ‘voorschoot met korte mouwen’
1481-1483	gat* ‘anus, achterwerk’
1481-1485	kaviaar <turks
1482	edict <latijn

1482 - Oprichting van de Franse school in de Nederlanden

1482 - In een van de vele Hoekse en Kabeljauwse twisten, die tussen 1350 en de 15de eeuw plaatsvinden tussen Bourgondischgezinden (Kabeljauwen) en hun tegenstanders (Hoeken), springt de Kabeljauw Jan van Schaffelaar van de kerktoren van Barneveld

[p. 648]

1482	exploot <frans
1482	grootmoeder*
1482	pauze <frans
1482	totaal <me latijn
1482	veilen*
1482	waaghals*
1482	zoals*
1483	banket ‘feestmaal’ <frans
1483	brullen <duits
1483	curator <latijn
1483	sage <duits
1483	transactie <frans
1483	transformeren <frans
1483	uiterwaard*
1483	usance <frans
1483	verdrag*
1484	alfabet <latijn
1484	baak
1484	brok*
1484	cichorei <frans
1484	daarentegen*
1484	flakkeren*
1484	hazard <frans
1484	hollen*
1484	korrel*
1484	kroos*
1484	mummelen*
1484	nachtmerrie*
1484	niettegenstaande* ‘voorzetsel’
1484	pit* ‘zaadkorrel, merg van bomen, kern’
1484	proppen*
1484	radijs <frans
1485	aambei*
1485	bulderen*
1485	crime <frans
1485	daas* ‘insect’
1485	deerlijk*
1485	desperaat <latijn
1485	doctoraat <me latijn
1485	fixeren <frans
1485	fluks <duits
1485	grossier
1485	hekel* ‘vlaskam’
1485	hekelen*
1485	hondsdagen*
1485	idee <frans
1485	ijzel*
1485	insgelijks*
1485	interval <frans
1485	klimaat <frans
1485	knip*
1485	kwistig*
1485	middenrif*
1485	moment <frans
1485	naaien* ‘geslachtsgemeenschap hebben’
1485	observatie <frans
1485	penitent <frans
1485	poreus <frans
1485	romance ‘volkslied’ <frans
1485	ronde <frans
1485	roze <frans
1485	schilderen*
1485	sekse <frans
1485	spies, spiets <duits
1485	spikkel*
1485	tering*
1485	tirannie <frans
1485	tragedie <latijn
1485	vergif*
1485	verschil*
1485	violent <frans
1485	vlot* ‘drijvend plankier’
1485	vluchtig*
1486	collateraal <me latijn
1486	grabbelen*
1486	haspel*
1486	marsepein <frans
1486	omhoog*
1486	pover <frans
1486	represaille <frans

1482 - Eerste keer dat er sprake is van de Nederlandsche tale, tegenover de Overlantsche tale (= Duits); vanaf circa 1550 gebruikt men voornamelijk de benaming Nederduits (tegenover Hoogduits), pas in de 18de eeuw krijgt de naam Nederlands de overhand

[p. 649]

1486	substituut <frans
1487	lommer <frans
1488	administreren <frans
1488	alarm <frans
1488	arbiter <frans
1488	behartigen*
1488	berooid <fries
1488	biljet <frans
1488	brandschatten*
1488	contribuabel <frans
1488	dar*
1488	detentie <frans
1488	fameus <frans
1488	golf ‘zeeboezem’ <frans
1488	griffie <frans
1488	kinkhoorn*
1488	koon*
1488	leer* ‘trap’
1488	matrone <frans
1488	meid* ‘jong meisje’
1488	mortier <frans
1488	paspoort <frans
1488	pompeus <frans
1488	propositie <frans
1488	ransuil*
1488	residu <frans
1488	rondom* ‘voorzetsel’
1488	slokken*
1488	subiet <frans
1488	tapisserie <frans
1488	ui <latijn
1488	vandaag*
1490	ageren <latijn
1490	avanceren <frans
1490	bobbel*
1490	klep*
1491	komfoor <frans
1491	prerogatief <frans
1492	admiraal <frans
1492	commotie <frans
1492	officiaal <latijn
1492	pantoffel <frans
1492	restrictie <frans
1493	consumeren <latijn
1494	enquête <frans
1494	fortuin ‘groot kapitaal’ <frans
1494	kraakbeen*
1494	kuit* ‘deel van het onderbeen’
1494	minuut ‘60 deel van uur’ <frans
1494	roodborstje*
1494	sijs ‘zangvogel’ <nederduits
1494	stang*
1494	stoet* ‘broodsoort’
1494	verhemelte*
1494-1512	arbitraal <frans
1494-1512	ceremonie <frans
1494-1512	communicant <latijn
1494-1512	delinquent <frans of latijn
1494-1512	meesterwerk
1494-1512	procedure ‘procesvoering’ <frans
1494-1512	prolongeren <frans
1494-1512	structuur <frans
1494-1512	want* ‘touwwerk’
1495	apostolisch <latijn
1495	deponeren <latijn
1495	situatie <frans
1496	assisteren <frans
1496	leerling*
1497	dirigeren <frans
1497	koers ‘prijs van geld, waardepapieren’ <frans
1497	notoir <frans
1498	apart <frans
1498	deceptie <frans

1492 - Na misoogsten plunderen hongerende boeren, het ‘kaas- en broodvolk’, Hoorn, Alkmaar en Haarlem; ze worden bij Leiden tegengehouden

1492 - Verdrijving van de joden uit Spanje en Portugal

1492 - Ontdekking van Amerika door Columbus

1496 - Ontdekking van de route naar Azië rond Kaap de Goede Hoop door de Portugezen

[p. 650]

1498	determineren <frans
1498	satisfactie <frans
1498	stipuleren <frans
1499	justificeren <latijn
1500	aalbes*
1500	esbattement <frans
1500	frivool <frans
1500	grammatica <latijn
1500	helm* ‘duinplant’
1500	litanie <latijn
1500	logica <latijn
1500	middelpunt
1500	nopens*
1500	object <frans
1500	oprecht*
1500	perturbatie <frans
1500	ribes <frans
1500	tuchtigen <nederduits
1500-1525	crème <frans
1500-1525	filet <frans
1500-1525	fricassee <frans
1500-1525	gorgelen
1500-1525	klokhuis*
1500-1525	larderen <frans
1500-1525	morel <italiaans
1500-1525	pekelharing*
1500-1525	siroop <frans
1500-1536	bevorderen*
1500-1536	degen <duits
1500-1536	tuig*
1500-1537	provisie ‘mondvoorraad’ <frans
1501	stipulatie <latijn
1501-1525	ave <latijn
1501-1525	bedelen*
1501-1525	ijdeltuit*
1501-1525	interruptie <frans
1501-1525	leus <?
1501-1525	malloot <frans
1501-1525	rondeel <frans
1501-1525	smullen <nederduits
1501-1525	spektakel ‘schouwspel’ <frans
1501-1525	tronen*
1501-1525	wind* ‘buikwind, scheet’
1501-1550	bimbambeieren*
1501-1550	essentie <latijn
1501-1550	guit*
1501-1550	personage <frans
1501-1550	schommelen*
1501-1550	sussen <frans
1501-1600	grom*
1501-1600	veem*
1502	anticipatie <frans
1502	modificatie <frans
1502	resonantie <latijn
1502	sommatie <frans
1503	accessoires <frans
1503	adjunct <latijn
1503	adoptief <frans
1503	arbitrage <frans
1503	arbitrair <frans
1503	beslechten*
1503	clandestien <latijn
1503	compensatie <frans
1503	constant <frans
1503	corrupt <latijn
1503	delict <frans
1503	egaal <frans
1503	emancipatie <frans
1503	eminent <frans
1503	evident <frans
1503	extraordinair <frans
1503	hypotheek <frans
1503	occupatie ‘verhindering’ <frans
1503	officie <frans
1503	oppressie <frans
1503	precedent <frans
1503	preventie <me latijn
1503	refereren <frans
1503	rehabiliteren <frans
1503	resteren <frans
1503	rigoureus <frans
1503	tonsuur <frans
1503	transporteren ‘in eigendom overdragen’ <frans
1503	tribunaal <frans
1503-1516	incest <frans
1504	bloedrood*
1504	distinctie <frans
1504	leep*
1504	munten*

[p. 651]

1504	pooien <romani
1504	reduceren <latijn
1504	reductie <frans
1504	rotgans <oudnoor(d)s
1504	turen <noors
1505	converteren ‘verwisselen’ <frans
1505	nut*
1505	plukharen*
1506	cederen <frans
1506	ruilen*
1506	transport <frans
1507	benevolentie <latijn
1507	constitueren <frans
1507	trom <duits
1508	cijfer <frans
1508	eigenaar
1508	noemer*
1508	nul <italiaans
1508	product ‘uitkomst van een vermenigvuldiging’ <latijn
1508	rekwisiet <latijn
1508	retorica <latijn
1508	retour <frans
1508	smient*
1508	troef <nederduits
1509	ballade <frans
1509	desolaat <frans
1509	dokken ‘betalen’ <romani
1509	triomf <latijn
1510	alibi <latijn
1510	annoteren <frans of latijn
1510	bef ‘Bargoens: vrouwelijk geslachtsdeel’ <?
1510	de facto <latijn
1510	miljoen <frans
1510	relateren <frans
1510	requiem <latijn
1510	trawant <duits
1510	usurpatie <latijn
1510-1512	pekel*
1510-1512	plug*
1510-1512	wildeman*
1511	acceptatie <frans
1511	concept <frans
1511	in extremis <latijn
1511	involveren <latijn
1511	koten*
1511	plezant <frans
1511	retrograde <frans
1511	triomferen <frans
1511	verrel*
1511	verwittigen*
1511	zinderen*
1511-1520	conceptie <frans
1511-1520	zorgvuldig <duits
1512	adresseren <frans
1512	contradictie <frans
1512	expiratie <frans
1512	innoveren <frans
1512	man* ‘echtgenoot’
1512	nauwelijks*
1512	obstakel <frans
1512	privé <frans
1512	vrouw* ‘echtgenote’
1513	allee ‘laan’ <frans
1513	anno <latijn
1513	apotheker <frans
1513	attent <latijn
1513	consulteren <frans
1513	dolk <duits
1513	handboek*
1513	lonken*
1513	trol <oudnoor(d)s
1514	bestek* ‘plan’
1514	catarre <frans
1514	cognossement
1514	dikwijls*
1514	dovenetel*
1514	elders*

1509-1519 - Verschijning in Engeland van de moraliteit Everyman, een vertaling van de Nederlandse Elckerlijc ‘iedereen’ (volledige titel Den Spyeghel der salicheyt van Elckerlijc, hoe dat elckerlijc mensche wert gedaecht Gode rekeninghe te doen)

1510 - Een notabel boecxken van cokeryen, het eerste Nederlandstalige kookboek

[p. 652]

1514	evaporeren <frans
1514	gadeslaan*
1514	garen* ‘verzamelen’
1514	gehemelte*
1514	kakken <latijn
1514	krent ‘gedroogde druif’
1514	landbouwer*
1514	lupine <latijn
1514	meekrap*
1514	miserabel <frans
1514	navenant
1514	peen <?
1514	pink ‘kalf’ <?
1514	reuma <latijn
1514	ridderspoor*
1514	rins
1514	rob*
1514	sleutelbloem*
1514	stroop <frans
1514	truffel <frans
1514	weegschaal
1514	wittekool
1514	wolfsmelk*
1514	zodiak <frans
1515	abacus <latijn
1515	approbatie <frans
1515	aurora <latijn
1515	bombarderen <frans
1515	gems <duits
1515	hamster <duits
1515	idem <latijn
1515	knol* ‘vlezige wortel’
1515	komkommer <frans
1515	raadzaam*
1515	rozemarijn <frans
1515	troetelen*
1515	vademecum <me latijn
1515	zichzelf
1515-1520	bagage <frans
1516	amber <frans
1516	boer* ‘landbouwer’
1516	cessie <latijn
1516	chef <frans
1516	finaal <frans
1516	hola <?
1516	karmozijn <frans
1516	pacificatie <frans
1516	pluimage <frans
1516	reglement <frans
1516	reliek <frans
1516	tras <frans
1516	verscheidene*
1516	voortvluchtig*
1517	ogenblik <duits
1517	receptie <frans
1517	uitrusten*
1517	vlot* ‘drijvend, vloeiend’
1518	acquisitie <frans
1518	ansjovis <spaans
1518	frustreren <frans
1518	jus <frans
1518	kwikstaart*
1518	loterij
1518	prefereren <frans
1518	puimsteen
1518	rekwireren <frans
1518	sneb*
1518	teek*
1519	klavecimbel <italiaans of latijn
1519	promesse <frans
1519	voer* ‘voedsel’
1519-1524	peet
1520	aak*
1520	bleek* ‘veld om was te bleken’
1520	courtage <frans
1520	decideren <frans
1520	juwelier <frans
1520	lont <duits
1520	negotie <latijn
1520	occuperen <frans
1520	ordonneren <frans
1520	perfectie <frans

1516 - Erasmus publiceert het Novum instrumentum omne en maakt zo de Griekse grondtekst van het Nieuwe Testament algemeen toegankelijk

1517 - Collegium Trilingue in Leuven opgericht voor de studie Latijn, Grieks en Hebreeuws

[p. 653]

1520	procureur <frans
1520	redigeren <frans
1520	repareren <frans
1520	rozennobel <engels
1520	vignet <frans
1521	boegspriet*
1521	carolus(gulden)
1521	etymologie <frans
1521	fleur <frans
1521	haringbuis
1521	kleren*
1521	koddebeier*
1521	krokodil <frans
1521	punctie <latijn
1521	regaal <frans
1521	troebel <frans
1521	universeel <frans
1521	urinaal <me latijn
1521-1524	knuffelen*
1521-1525	verlakken
1522	dagvaarden*
1522	regelen <frans
1522	rekwisitie <frans
1522	renoveren <frans
1522	voeg*
1522	wacht* ‘groep personen die iets of iemand bewaakt’
1523	augustijn ‘monnik van de orde van Sint-Augustinus’ <me latijn
1523	bok ‘hijsstellage, werktuig’ <?
1523	contentieus <frans
1523	deurwaarder*
1523	mercurius <me latijn
1523	mutatie <frans
1524	accumuleren <frans
1524	consideratie <frans
1524	denominatie <latijn
1524	derhalve*
1524	diligent <frans
1524	instigatie <frans
1524	invasie <frans
1524	kantoor <frans
1524	kuras <frans
1524	lakei <frans
1524	lampet
1524	observeren <frans
1524	oculair <frans
1524	rapier <frans
1524	roezemoezen*
1524	spreekwoord <duits
1524	successie <frans
1524	unie <frans
1524	vendu <frans
1524	voordat*
1525	bende <frans
1525	devies <frans
1525	dok <me latijn
1525	dukaat <frans
1525	nota ‘aantekening’ <latijn
1525	post ‘posterijen, briefvervoer’ <frans of italiaans
1525	raket ‘voorwerp om ballen mee te slaan’ <frans
1525	risico <italiaans
1525	uitkeren*
1525	uitslag* ‘afloop, resultaat’
1525	usurperen <frans
1525	vreemdeling <duits
1526	bekomst*
1526	centaur <latijn
1526	conserveren <frans
1526	geraamte* ‘skelet’
1526	kruimel*
1526	mogendheid*

1521-1523 - Duitse bijbelvertaling van Luther

1522-1523 - Adriaan Florisz. Boeyens is als Adrianus VI de eerste en tot op heden enige Nederlandse paus

1523 - Nederlandse vertaling van de Lutherbijbel

1523 - Twee Antwerpse lutheranen, Hendrik Voes en Jan van Essen, te Brussel verbrand als eerste martelaren van de Hervorming in de Lage Landen

[p. 654]

1526	overheid <duits
1526	Poerim <hebreeuws
1526	rabbi <hebreeuws
1526	roem <duits
1526	uitroeien*
1526	veroveren*
1526	vertalen*
1526	voorbeeld*
1526	voorhuid <duits
1526	vrijwillig <duits
1526	zuigeling <duits
1526-1536	bagger*
1526-1540	lumen <latijn
1527	hutspot
1527	kiel* ‘kielbalk’
1527	legaat ‘testamentaire beschikking’ <latijn
1527	penaal <frans
1527	slot ‘kasteel’
1527	sluier <duits
1527	smak*
1527	testeren <frans
1528	alteratie <frans
1528	exodus <latijn
1528	faro ‘Zuid-Nederlandse biersoort’
1528	handvest*
1528	heeroom*
1528	jacht* ‘vaartuig’
1528	jengelen*
1528	klucht*
1528	luthers
1528	moraal <frans
1528	rammelen* ‘ratelen’
1528	slaken* ‘uiten’
1528	slib*
1528	vagant <latijn
1529	doctrine <latijn
1529	excommunicatie <frans
1529	reputatie <frans
1529	volume ‘boek’ <frans of latijn
1530	assurantie <frans
1530	assureren <frans
1530	atlas ‘soort zijde’ <arabisch
1530	bekoren*
1530	concessie <frans
1530	consonant <latijn
1530	gage <frans
1530	immers*
1530	interest <frans
1530	kaapstander
1530	kalfaten, kalefaten <frans
1530	kanselarij <me latijn
1530	lid* ‘penis’
1530	muilpeer
1530	nardus <latijn
1530	nimf <frans
1530	prefect <frans of latijn
1530	rebel <frans
1530	toer ‘reis, tocht’ <frans
1530	tooien*
1530-1531	lieftallig*
1530-1531	richel
1531	canoniseren <frans
1531	distributie <frans
1531	furieus <frans
1531	koppermaandag*
1531	manifest <frans
1531	optie ‘vrije keus’ <frans
1531	pertinent <frans
1531	pleidooi <frans
1531	sekte <frans
1531	solutie ‘oplossing’ <frans
1531-1540	neuzelen*
1532	anathema <latijn
1532	kaart ‘landkaart’ <frans
1532	pastorie <me latijn
1532	slampampen*
1532	stuurboord*
1532	tij*
1532	vermorzelen
1532	verwaarlozen <duits
1532-1537	bevelhebber*

1531 - Melchior Hoffmann organiseert te Amsterdam de anabaptisten, een protestantse richting afkomstig uit Zuid-Duitsland en Zwitserland

[p. 655]

1533	decoratie <frans
1533	karveel <frans of portugees
1533	wenteltrap*
1534	anabaptist <frans
1534	bestellen*
1534	commies <frans
1534	gloriëren <latijn
1534	granaatappel
1534	oranje(appel) <frans
1534	plaveien
1534	punt ‘spits’
1534	stekeblind*
1534	stemmig*
1534	verschaffen <duits
1535	actueel <frans
1535	assistent <latijn
1535	befaamd
1535	domicilie <latijn
1535	presbyter <latijn
1535	trappelen*
1535	vleet*
1536	assignatie <frans
1536	codicil <latijn
1536	koets <duits
1536	marmelade <frans
1536	vagebond <frans
1537	aderlaten*
1537	associatie <frans
1537	attestatie <frans
1537	dartel*
1537	inkeer <duits
1537	kwadraat <frans
1537	kwartel
1537	liquide <frans
1537	oproer <duits
1537	plus <latijn
1537	precies <frans
1537	prepareren <frans
1537	procedure ‘actie’ <frans
1537	quotiënt <frans
1537	sieraad <duits
1537	uitgeven*
1538	appendix <latijn
1538	astma <grieks
1538	catechismus <latijn
1538	furie <frans
1538	galerij <frans
1538	galjoen <frans
1538	interrumperen <latijn
1538	trijp <frans
1538	trommel <duits
1538	variabel <frans
1539	bedruipen, zich(zelf)*
1539	beducht*
1539	doceren <latijn
1539	drinkebroer*
1539	hummen*
1539	imperfect <latijn
1539	kuur ‘gril’
1539	monnikenwerk
1539	obscuur <frans
1539	passage ‘deel van tekst’ <frans
1539	peuren*
1539	sleuren*
1539	soigneren <frans
1539	teleurstellen*
1539	teren*
1539	toneel ‘podium, verhoging in schouwburg’
1539	transporteren ‘vervoeren’ <frans
1539	verfoeien*
1540	abolitie <frans
1540	administrateur <frans
1540	attentie <frans
1540	barrevoets*
1540	bezichtigen*
1540	biblist
1540	brassen* ‘slempen’
1540	buizen*
1540	communie <latijn
1540	conjugatie <latijn

1534 - Nederlandse anabaptisten helpen bij de verovering van Munster, waar men de wederkomst van Christus wil afwachten, o.l.v. Jan Beukelsz. van Leiden als ‘koning van Sion’

1540 (ca.) - Ontstaan eerste handelsbeurs in Brugge

[p. 656]

1540	diversiteit <frans
1540	dwingeland*
1540	ergo <latijn
1540	excommuniceren <latijn
1540	hautain <frans
1540	ho*
1540	klapperen*
1540	legitimeren <frans
1540	leuren*
1540	logement <frans
1540	potentie ‘macht’ <latijn
1540	prevaleren <latijn
1540	profaan <frans
1540	progressie <frans
1540	recreëren <frans
1540	ren*
1540	simuleren <frans
1540	slurf*
1540	sterkedrank*
1540	temporeel <frans
1540	terdege*
1540	triomfaal <frans
1540	truc <frans
1540	vlaai*
1540	waarschijnlijk*
1541	preferentie <frans
1541	respectievelijk <frans
1541	trouwens*
1541-1550	inscriptie <frans
1541-1550	predestinatie <latijn
1541-1550	transformatie <frans
1542	aanrecht*
1542	baarmoeder*
1542	bei ‘Barbarijse vorst’ <turks
1542	beroemd <duits
1542	gastvrij <duits
1542	gestalte <duits
1542	gummi <latijn
1542	halsstarrig <duits
1542	heftig <duits
1542	huls <duits
1542	ijver <duits
1542	infaam <frans
1542	leproos ‘melaatse’ <latijn
1542	mormeldier <duits
1542	moskee <frans
1542	muildier
1542	murmelen <latijn
1542	mutueel <frans
1542	neutraliteit <frans
1542	quota <me latijn
1542	spaander*
1542	spits ‘puntig’ <duits
1542	straf ‘maatregel tegen overtreding’ <duits
1542	toque <frans
1542	tros ‘legertros’ <duits
1542	ultimo <italiaans of latijn
1542	zwanger*
1543	cambio <italiaans
1543	credit <italiaans
1543	deponent <frans
1543	ganzerik ‘mannetjesgans’ <duits
1543	kas ‘contanten’ <italiaans
1543	kassier <duits
1543	klaproos
1543	melisse <frans
1543	papaver <latijn
1543	salomonszegel
1543	speenkruid*
1543	wederik*
1543	wolfsklauw*
1544	aanranden*
1544	alternatief <frans
1544	antimonium <me latijn
1544	conventikel <latijn
1544	cultuur ‘bebouwing’ <frans
1544	extreem <frans
1544	frater <latijn
1544	inspectie <frans
1544	introductie <frans
1544	kinkel*
1544	krankzinnig*
1544	kwab*
1544	liquideren ‘verrekenen, afwikkelen’ <frans
1544	puree <frans
1544	reseda <latijn
1544	salade <frans

[p. 657]

1544	verwezen*
1544	wederdoper*
1544	zoen*
1545	concordaat <frans
1545	flikkeren*
1545	grootvader*
1545	immuniteit <frans
1545	kruisbes*
1545	kurk <spaans
1545	ledikant <frans
1545	leges <latijn
1545	marjolein <frans
1545	materiaal <frans of latijn
1545	ponjaard <frans
1546	afdanken*
1546	ascendenten <latijn
1546	attesteren <frans
1546	bakkes*
1546	bedaagd*
1546	bedingen*
1546	blos*
1546	braken* ‘overgeven’
1546	broddelen*
1546	copieus <frans
1546	curatele <me latijn
1546	deduceren <latijn
1546	dog <engels
1546	dralen*
1546	dweil*
1546	editie <frans
1546	excuus <frans
1546	experimenteren <frans
1546	hazelaar
1546	hobbel*
1546	knobbel*
1546	koesteren
1546	kwartier ‘verblijfplaats’ <frans
1546	maat* ‘metgezel’
1546	permitteren <latijn
1546	prat*
1546	rasp <frans
1546	resigneren <frans
1546	ros ‘kleurnaam’ <frans
1546	schilfer*
1546	schouw ‘schoorsteen’ <latijn
1546	slab*
1546	slempen*
1546	stichten* ‘stemmen tot vroomheid’
1546	stollen*
1546	vaandrig <duits
1546	wemelen*
1546	zat* ‘dronken’
1546	zoetelaar <nederduits
1547	horst*
1547	mitigeren <frans
1547-1550	passagier <frans
1548	absurd <frans of latijn
1548	aggregatie <me latijn
1548	componeren <latijn
1548	controleren ‘inspecteren’ <frans
1548	courage <frans
1548	decreteren <frans
1548	deductie <frans
1548	elegantie <latijn
1548	helaas <frans
1548	hommage <frans
1548	illustreren <frans
1548	komedie <latijn
1548	limiteren <frans

1545 - Eerste woordenboek Latijn-Grieks-Nederlands van J. Servilius

1545 - Pierre Brully, een vertrouweling van Calvijn, wordt in Doornik gevangengenomen - hiermee is voor het eerst sprake van een calvinist in de Nederlanden

1546 - Eerste vertaalwoordenboek met Nederlands als uitgangstaal: het Naembouck van Joos Lambrecht

1548 - De Nederlandse gewesten worden verenigd in de Bourgondische kreits, een territoriale eenheid binnen het Duitse rijk: in deze periode ontstaat de benaming ‘de Nederlanden’

[p. 658]

1548	oratie <latijn
1548	platform ‘verhoging’ <frans
1548	poëzie <frans
1548	politiek ‘staatkundig’ <frans
1548	prepositie <latijn
1548	proclameren <frans
1548	prompt <frans
1548	publiek <frans
1548	rabbijn <me latijn
1548	renvooi <frans
1548	requisitoir <frans
1548	resoneren <frans
1548	sfeer ‘gebied rond de aarde’ <frans
1548	snakken*
1548	sovereign <engels
1548	steriliteit <frans
1548	tolerantie <latijn
1548	verbaal <frans
1548	voluptueus <frans
1549	defensief <frans
1549	deuvel*
1549	feston <frans
1549	krediet <frans
1549	maraan <spaans
1549	navigatie <frans
1549	resolutie <frans
1549	symmetrie <frans
1550	achteloos*
1550	apocope <latijn
1550	apostrof <frans
1550	artillerie <frans
1550	beslissen*
1550	bitumen <latijn
1550	dubben ‘twijfelen’
1550	evangelisch <frans
1550	fielt <frans
1550	gebeten*
1550	hot*
1550	infecteren <frans
1550	keffen*
1550	kloot*
1550	magnificat <latijn
1550	onderrichten <duits
1550	pacificeren <latijn
1550	ravotten
1550	rondom* ‘bijwoord van plaats’
1550	spanjool <spaans
1550	stram <duits
1550	tamboerijn <frans
1550	tarten*
1550	u*
1550	wrok*
1551	kalkoen
1551	kapper ‘struik, bes’ <latijn
1551	kok ‘fazantenhaan’ <frans
1551	kruizemunt <latijn
1551	munitie <frans
1551	parochiaal <me latijn
1551	sas ‘sluis’ <frans
1551	servet <frans
1551	state <fries
1551	tint <frans
1551-1600	attraperen <frans
1551-1600	competentie <latijn
1551-1600	opruien*
1551-1600	thesaurier <frans
1551-1600	verstek* ‘afwezigheid bij rechtszitting’
1552	arsenicum <latijn
1552	asyndeton <grieks
1552	auteur <frans
1552	autograaf <latijn
1552	automaat <frans of latijn

1550 - Eerste spellingboek van Joos Lambrecht: Nederlandsche Spellijnghe

1550-1700 - Renaissance in de Nederlanden

1551 - Eerste leerboekje met Spaans van Van Berlaimont

1551 - Eerste gedrukte bundel met Nederlandse liederen: Het ierste musyck boexken van T. Susato

[p. 659]

1552	bas ‘laagste stem’ <italiaans
1552	bekentenis*
1552	bond <duits
1552	cipier <frans
1552	conjunctie <latijn
1552	declineren <latijn
1552	emenderen <frans
1552	flonkeren*
1552	gevoeg*
1552	graecisme
1552	hernia <latijn
1552	hydra <latijn
1552	hyena <latijn
1552	incisie <frans
1552	kartuizer ‘monnik van de orde van Sint-Bruno’ <me latijn
1552	knapzak*
1552	knuist*
1552	kwekken* ‘geluid van kikvorsen e.d.’
1552	luik*
1552	rekel ‘deugniet’ <nederduits
1552	snikken*
1552	uriasbrief
1552	verbum <latijn
1552	vice-admiraal <frans
1552	vod*
1552	wee* ‘samentrekking van baarmoeder’
1552	werwaarts*
1552-1553	bibliotheek <frans
1552-1553	congres <frans
1552-1553	delicaat <frans
1553	aandoening*
1553	absoluut <latijn
1553	absorberen <frans of latijn
1553	accelereren <frans
1553	acteur <frans
1553	adopteren <frans
1553	adoratie <frans
1553	adoreren <frans
1553	affiniteit <frans
1553	agitatie <frans
1553	agiteren <frans
1553	alterneren <frans
1553	amoveren <latijn
1553	amplificeren <latijn
1553	amputatie <frans
1553	amputeren <frans
1553	anatomie <frans of latijn
1553	angina <latijn
1553	annalen <latijn
1553	antiek <frans
1553	apoplexie <frans
1553	appreciatie <frans
1553	appreciëren <frans
1553	architect <frans
1553	architraaf <italiaans
1553	argumenteren <frans
1553	arrogant <frans
1553	arterie <latijn
1553	artiest <frans
1553	aspireren ‘met h uitspreken’ <frans
1553	aspireren ‘haken naar’ <frans
1553	collectie <frans
1553	corpulent <frans
1553	corpus ‘lichaam’ <latijn
1553	correct <frans
1553	decent <frans
1553	decentie <frans
1553	definitie <frans
1553	fascineren <frans
1553	illuster <frans

1553 - Eerste puristische woordenschat van J. van den Werve, Het Tresoor der Duytsscher talen

1553 - Verschijning van de eerste in het Nederlands geschreven systematische welsprekendheidsleer: Rhetorica, dye edele Const van welsegghene (Retorica, de edele kunst der welsprekendheid) door Jan van Mussem

[p. 660]

1553	imperiaal ‘keizerlijk’ <frans
1553	inviteren <frans
1553	irriteren <frans
1553	manhaftig <duits
1553	narcis <latijn
1553	parasiet <frans
1553	participatie <frans
1553	percussie ‘slag’ <frans
1553	perforeren <frans
1553	peroratie <frans
1553	perpendiculair <frans
1553	pervers <frans
1553	pollutie <frans
1553	recipiëren <latijn
1553	rectificeren <me latijn
1553	repressie <frans of latijn
1553	segregatie <frans
1553	solide <frans
1553	spiritualiteit <frans
1553	symbool <latijn
1553	tiranniseren <frans
1553	traditie <frans of latijn
1553	transcriberen <latijn
1553	transmissie <latijn
1553	transponeren <latijn
1553	tribuun <latijn
1553	triest <frans
1553	triviaal <frans
1553	tumultueus <frans
1553	turbulent <frans
1553	unaniem <frans
1553	unanimiteit <frans
1553	uniek <frans
1553	urbaan <frans of latijn
1553	vaas <frans
1553	variatie <frans
1553	venerabel <frans
1553	ventilatie <latijn
1553	verdieping*
1553	verontreinigen*
1553	vicieus <frans
1553	vigeren <latijn
1553	virginaal <frans
1553	viskeus <frans
1553	vitaal <frans
1553	vocabulaire <frans
1554	acacia <latijn
1554	agent ‘vertegenwoordiger’ <frans
1554	anjer
1554	citroen <frans
1554	compositie <frans
1554	courant <frans
1554	dot* ‘pluk’
1554	dragon <frans
1554	ereprijs <duits
1554	fijt
1554	framboos <frans
1554	ganzerik* ‘roosachtig plantengeslacht, zilverschoon’
1554	gentiaan <latijn
1554	kanarie <frans
1554	madelief <?
1554	maretak*
1554	opium <latijn
1554	pest <frans of latijn
1554	pistolet ‘munt’ <frans
1554	plomp* ‘waterplant’
1554	polijsten
1554	rimpel*
1554	rodekool
1554	scheurbuik <nederduits
1554	tros* ‘bundel druiven’
1554	vrouwspersoon*
1555	ambitie <frans
1555	bankroet <frans
1555	bollen*

1554 - Eerste Nederlandstalige Cruijde boeck door R. Dodoens

1555 - M. de Castelein geeft rijmtechnische beschouwingen in zijn Const van Rhetoriken en beveelt het gebruik van vreemde (Franse) woorden aan, vooral wanneer deze al langer bekend zijn (‘Schuim [leenwoorden], alom afgekeurd, moogt gij wel gebruiken/ Want het is ge-useerd over een lange spatie’)

[p. 661]

1555	ceremonieel <frans
1555	contra <latijn
1555	doortrapt*
1555	flits <frans
1555	grimas <frans
1555	hoorndol*
1555	karmeliet <me latijn
1555	koliek <frans
1555	kongeraal
1555	leemte* ‘tekort’
1555	pionier <frans
1555	pleuris <me latijn
1555	putter ‘zangvogel’
1555	schoonbroer*
1555	schoonzuster*
1555	stramien ‘weefsel’
1555	tolerabel <frans
1555	tuil*
1555	tweespalt <duits
1555	viool ‘strijkinstrument’ <frans
1555	viriel <frans
1555	weitas*
1555-1560	kwant <?
1556	akkerbouwer*
1556	alchemie <me latijn
1556	chimaera <latijn
1556	clinicus <latijn
1556	erts <duits
1556	forceren <frans
1556	hopman <duits
1556	indecent <frans
1556	kwinkeleren
1556	loopbaan*
1556	orakel <frans
1556	pomp ‘zuig- of persinstrument’ <portugees of spaans
1556	schetteren*
1556	slachtoffer <duits
1556	velerlei
1556	vendel*
1556	vertrouwen*
1556	voornaam*
1556	wachtmeester
1556	wispelturig*
1556	zeldzaam <duits
1556-1559	roemer
1557	affect <latijn
1557	ascendant <frans
1557	doctor <latijn
1557	drost*
1557	duidelijk*
1557	evenbeeld <duits
1557	fortuin ‘lot, geluk’ <frans
1557	koudvuur*
1557	monstrans <me latijn
1557	pedaal <frans
1557	predikant <frans
1557	schelm <duits
1557	smoel*
1557	spruw*
1557	talmoed <hebreeuws
1557	troffel
1557	vernietigen*
1557	zichtbaar <duits
1558	arabesk <frans
1558	dotatie <frans
1558	kaduuk <frans
1558	medeplichtig*
1558	rit ‘het rijden’ <nederduits
1558	tucht <duits
1559	conform <frans
1559	decisie <frans
1559	extensie <frans
1559	gradueren <frans
1559	plompverloren*
1559	pregnant <frans
1559	rel*
1560	alfa <grieks
1560	evacuatie <frans
1560	familiair, familiaar <latijn

1557 - Oudste alfabetische Frans-Nederlandse woordenboek van G. Meurier: het Vocabulaire françois-flameng

1558 - Eerste leerboekje met Italiaans van Van Berlaimont

[p. 662]

1560	fractuur <frans
1560	inquisitie <frans
1560	jobsbode
1560	knevel* ‘snor’
1560	licentiaat <me latijn
1560	nekken*
1560	pedagoog <frans
1560	pikdonker
1560	plantage <frans
1560	potentaat <frans
1560	pruik <frans
1560	rinkelrooien*
1560	verschonen* ‘excuseren’
1560	voorhanden*
1560	weshalve <duits
1561	aanwezig*
1561	afstijgen*
1561	alluderen <latijn
1561	ambrosia <latijn
1561	antiquiteit <frans
1561	confituren <frans
1561	droes ‘duivel’ <?
1561	halleluja <hebreeuws
1561	hm, hum*
1561	honoreren <frans
1561	kindsbeen*
1561	klandizie <frans
1561	krioelen <fries
1561	kyrie-eleïson <grieks
1561	libidineus <frans
1561	nihil <latijn
1561	nijver
1561	onzalig*
1561	oreren <latijn
1561	perverteren <latijn
1561	poes*
1561	seffens*
1561	si ‘muzieknoot’
1561	snufje*
1561	strijk-en-zet*
1561	uilenspiegel <duits
1561	vlak*
1561	voetveeg*
1561	voltooien*
1561	wiek*
1561-1562	gering <duits
1562	aantijgen*
1562	algemeen*
1562	ammoniak <latijn
1562	annex <latijn
1562	appelsap*
1562	belhamel*
1562	beraadslagen*
1562	bezoedelen <duits
1562	blaaskaak*
1562	blindelings*
1562	blokhuis*
1562	bluts*
1562	boetseren
1562	braak* ‘onbebouwd’
1562	brokkelen*
1562	cilinder <frans of latijn
1562	coïtus <latijn
1562	damhert
1562	diefstal <duits
1562	dito <italiaans
1562	dompig*
1562	doneren <latijn
1562	druisen*
1562	dubieus
1562	email <frans

1561 - De hervormer Menno Simonsz., die alleen volwassenendoop accepteerde, overlijdt; zijn volgelingen, de mennonieten, mennonisten of doopsgezinde broederschap, zijn vreedzame dopers, tegenover de revolutionaire anabaptisten; vanwege vervolgingen vestigen zij zich in Zwitserland, Duitsland, Frankrijk, Polen, Rusland, Canada en Noord- en Zuid-Amerika

1562 - Verschijning van het Dictionarium Tetraglotton, een viertalig woordenboek Latijn-(klassiek) Grieks-Frans-Nederlands van C. Plantijn

1562 - Verschijning van De Nederlandsche geloofsbelijdenis van G. de Brès, die tot op heden als aanhangsel voorkomt in de Gezangboeken van de Hervormde Kerk

[p. 663]

1562	friseren <frans
1562	galgenaas*
1562	gepeupel
1562	haas* ‘spier bij slachtdieren’
1562	hakkelen*
1562	heks <duits
1562	helen* ‘verbergen (ook van gestolen goed)’
1562	huichelen <duits
1562	kapitein ‘militaire rang’ <frans
1562	klauteren*
1562	klodder*
1562	knabbelen*
1562	kornoelje <frans
1562	kotsen <duits
1562	krakeel
1562	kroes* ‘gekruld’
1562	kwetteren*
1562	laurier <frans
1562	makker*
1562	muf*
1562	nederig <duits
1562	offreren <frans
1562	pand ‘slip van jas’ <frans
1562	pompoen <frans
1562	roerdomp*
1562	schokken*
1562	soldaat <frans
1562	spie* ‘pin’
1562	spinel <frans
1562	stoffen <frans
1562	suikerij
1562	trippelen*
1562	trots ‘fierheid, hoogmoed’ <duits
1562	tufsteen <duits
1562	urgent <frans
1562	verbouwereerd
1562	vermenigvuldigen* ‘een getal zo vaak nemen als door een ander is aangegeven’
1562	verrekken* ‘lichaamsdeel ontwrichten’
1562	verzadigen*
1562	vooroordeel*
1562	voorraad <duits
1562	wuft*
1562	zeepaardje*
1562	zinnespel*
1562	zondvloed <duits
1562	zwoerd*
1562-1592	crusaat <portugees
1562-1592	incluis <frans
1562-1592	krieken*
1562-1592	masker <frans
1562-1592	ophanden*
1562-1592	overrompelen <duits
1562-1592	piraat <frans
1562-1592	slabakken*
1562-1592	weifelen*
1563	kut* ‘vrouwelijk schaamdeel’
1563	mangelen ‘ontbreken’ <duits
1563	monastiek <frans
1563	polis ‘verzekerings-contract’ <frans
1563	quitte <frans
1563	regenworm*
1563	sater <latijn
1563	verassureren
1563	verso <latijn
1564	affuit <frans
1564	coca <spaans
1564	deugniet*
1564	falset <italiaans
1564	gewest*
1564	inpeperen
1564	kaaiman <spaans
1564	pro <latijn
1564	ruimte*
1564	Sinterklaas
1564	surseance <frans
1564	territoir <frans

1563 - Het Liber Vagatorum of Der fielen, rabauwen, oft der schalcken vocabulaer, een vertaling uit het Nederrijns, waarin de oudste Bargoense woordenlijst

[p. 664]

1565	agio <italiaans
1565	bataat <spaans
1565	exorcist <frans
1565	hugenoot <frans
1565	inlijven*
1565	krijt ‘tekenmateriaal’
1565	laesie <latijn
1565	muze <latijn
1565	sonnet <frans
1565	spectator <latijn
1566	adoptie <frans
1566	ampel <frans
1566	artificieel <frans
1566	cursief <frans
1566	daalder <nederduits
1566	dispuut ‘redetwist’ <frans
1566	frenetiek <frans
1566	geus ‘lid van een bepaalde partij’ <frans
1566	jongleur <frans
1566	kannibaal <spaans
1566	madam <frans
1566	notitie <latijn
1566	onyx <frans
1566	optica <me latijn
1566	paskwil <italiaans
1566	piramide <frans
1566	ravage <frans
1566	ressort <frans
1566	schandaal <frans
1566	sfinx <latijn
1566	soeverein ‘oppermachtig’ <frans
1566	tenderen <frans
1566	theorie <frans
1566	troggelen*
1566	uitgever*
1566	vooravond <duits
1566	waldenzen <me latijn
1566-1568	ei* ‘tussenwerpsel: uitroep van verrassing’
1566-1568	ergernis*
1566-1568	familie <frans
1566-1568	fictie <frans
1566-1568	klaroen <frans
1566-1568	schans <duits

1565 - Afkondiging in de Nederlanden van de besluiten van het concilie van Trente; hierdoor komt de katholieke Reformatie (Contrareformatie) op gang; de gebieden waar deze hebben doorgewerkt (onder Spaanse dwang), zijn katholiek gebleven; o.a. worden christelijke doopnamen voorgeschreven, en tot op heden is voor katholieken bij de inschrijving in het doopboek één christelijke naam verplicht

1565 - De Franse schrijver P. Ronsard voert in zijn werk diverse spellingvereenvoudigingen in, zoals het verschil tussen i en j, u en v, het gebruik van accent aigu en accent grave, en de vervanging van een stomme s door circumflex (bête i.p.v. beste); deze worden niet overgenomen in Frankrijk, maar in de 17de eeuw wél in Nederland, waar zeer veel Franse boeken werden gedrukt; van hieruit werd een deel ervan uiteindelijk ook in Frankrijk doorgevoerd

1566 - Beeldenstorm waarbij protestanten r.-k. kerken plunderen

1566 - De protestanten beginnen met openbare predikaties in de open lucht, de zogenaamde hagenpreken

1566 - De adviseur van landvoogdes Margaretha van Parma, Berlaymont, noemt de edelen die een smeekschrift om verzachting van het optreden tegen ketters aanbieden, gueux ‘bedelaars’, wat de Nederlanders vier dagen later tot partijnaam uitroepen; sindsdien dragen ze een bedelaarsnap aan een ketting om de hals

1566 - Publicatie van de berijmde De Psalmen Davids, ende ander lofsanghen door P. Dathenus of Datheen; deze vertaling werd in de Gereformeerde Kerk ingevoerd en bleef tot 1773 in gebruik, in enkele Oudgereformeerde gemeenten zelfs tot op heden

[p. 665]

1566-1568	theater ‘schouwburg’ <frans
1566-1600	sessie <frans
1567	achterste*
1567	amaril <frans
1567	amelkoren
1567	apologie <frans of latijn
1567	assessor <latijn
1567	avant-garde <frans
1567	bikkel*
1567	bloedhond <engels
1567	bloemkool
1567	boterham
1567	buizerd <frans
1567	circumflex <latijn
1567	civet <frans
1567	dammen*
1567	drempel*
1567	drukken* ‘d.m.v. een pers letters of afbeeldingen op papier drukken’
1567	eelt*
1567	eigenzinnig <duits
1567	familiariteit <frans
1567	geep*
1567	genealogie <frans
1567	generaal <frans
1567	gieren* ‘(scherp) geluid maken’
1567	gierzwaluw*
1567	griet* ‘beenvis’
1567	helleveeg*
1567	hok*
1567	hom <?
1567	iep <?
1567	inham*
1567	jezuïet <latijn
1567	jol <nederduits
1567	kaap <frans
1567	kamperfoelie <latijn
1567	kapitaal <frans
1567	katholiek <frans
1567	klavier ‘toetsenbord’ <frans
1567	kleur <frans
1567	klomp* ‘houten schoen’
1567	knevel* ‘stokje om het losdraaien te beletten’
1567	knots*
1567	konvooi <frans
1567	koolmees*
1567	kriel*
1567	kwast* ‘knoest’
1567	kwijnen*
1567	lancet <frans
1567	libertijn <frans
1567	ligatuur <frans
1567	luister <frans
1567	matrijs <frans
1567	medaille <frans
1567	melkmuil*
1567	metterdaad*
1567	mummie <frans
1567	netto <italiaans
1567	oker <frans
1567	paarlemoer
1567	pimpelmees*
1567	pink ‘vinger’ <?
1567	pissebed
1567	pleister ‘stukje stof dat over wond gelegd wordt’ <me latijn
1567	provoceren <latijn
1567	pukkel*
1567	recapituleren <frans

1567 - Instelling Raad van Beroerten (onlusten), door het volk ‘Bloedraad’ genoemd, die, met Alva als voorzitter, vele doodvonnissen voltrok

1567 - Schrikbewind van de hertog van Alva, Duc d'Alve, naar wie misschien de dukdalf ‘meerpaal’ is genoemd: de meerpalen werden in de Amsterdamse haven geheid, d.w.z. de grond in geboord

1567 - Het systematisch ingerichte Nomenclator omnium rerum van Hadrianus Junius, die als eerste regionale varianten van het Nederlands aangaf

[p. 666]

1567	ruien
1567	schaats <frans
1567	schar*
1567	schimmel ‘wit paard’ <duits
1567	schoot* ‘lijn die onderaan de buitenkant van de zeilboom aangrijpt om de stand ervan te regelen’
1567	sec <frans
1567	spit* ‘pijn in de rug’
1567	strijkstok*
1567	strot*
1567	stuit*
1567	tateren*
1567	tijm <frans of latijn
1567	trio <italiaans
1567	tut* ‘tussenwerpsel: uitdrukking van ongeduld’
1567	tweesprong*
1567	ut <latijn
1567	vaandel*
1567	vertrek*
1567	vieren ‘een touw laten uitlopen’ <fries
1567	vlinder*
1567	vroom*
1567	welnee*
1567	werf* ‘werkplaats voor schepen’
1567	windhond*
1567	zegen ‘kerkelijke zegening’ <latijn
1567	zetten* ‘tekst opmaken om te drukken’
1567	zetter*
1567	zwoegen* ‘hijgen’
1568	animaal <frans
1568	articuleren <frans
1568	attractie <frans
1568	diftong <latijn
1568	durven*
1568	extractie <frans
1568	fries <frans
1568	hypothese <frans
1568	interim <latijn
1568	kalm <frans
1568	kruidenier
1568	noviteit <latijn
1568	peritoneum <latijn
1568	relatie <frans
1568	retentie <frans
1568	sesam <latijn
1568	stolp*
1568	syllabe <frans of latijn
1568	tonsil <latijn
1568	ventrikel <latijn
1568	vuilak*
1568	wervel*
1569	arsenaal <frans
1569	beeltenis <duits

1568 - Eerste brokstuk Nederlandse grammatica in manuscript van J. Radermacher: Voorreden van de noodich ende nutticheit der Nederduytscher taelkunste

1568-1648 - Tachtigjarige Oorlog

1569 - Alva stelt nieuwe belastingen voor, waaronder de - nooit geheven - tiende penning, d.w.z. 10% van de verkoopprijs van ieder roerend goed

1569 - De schilder P. Bruegel de Oude (vanwege zijn grappenmakerij bijgenaamd ‘Pier den Drol’ en vanwege zijn landschappen ‘Boeren Bruegel’) overlijdt; hij schilderde o.a. overzichtswerken met spreekwoorden en kinderspelen

1569 - Johannes Goropius Becanus, ofwel Jan van Gorp van Hilvarenbeek, publiceert in het Latijn de Origines Antwerpianae (‘Oorsprong van Antwerpen’), waarin hij tracht aan te tonen dat het Nederlands de oudste taal ter wereld is; naar hem worden belachelijke etymologieën goropismen genoemd

1569 - Waarschijnlijk het jaar waarin het Wilhelmus is geschreven; in 1932 is dit het officiële Nederlandse volkslied geworden

[p. 667]

1569	bekommernis*
1569	bestendig <duits
1569	breuk* ‘gebroken getal’
1569	clerus <latijn
1569	conciërge <frans
1569	contant <frans
1569	crypte <frans
1569	daarenboven*
1569	digestie <frans
1569	eender*
1569	exorciseren <frans
1569	fideliteit <frans
1569	gaillarde <frans
1569	keurs <oudslavisch
1569	kleuter*
1569	knagen* ‘een aanhoudende onaangename gewaarwording veroorzaken’
1569	kroot <frans
1569	leer* ‘doctrine’
1569	lijk* ‘touw om rand van zeil’
1569	pavane <frans
1569	poeh*
1569	pracht <duits
1569	ratelen*
1569	rifraf <frans
1569	saldo <italiaans
1569	uitdrukkelijk <duits
1569	vacant <frans
1569	vacature <me latijn
1569	winst*
1569	zeeschuimer*
1570	emanciperen <frans
1570	et cetera, etc. <latijn
1570	indemniteit <frans
1570	judicieel <frans
1570	kornuit <me latijn
1570	lokaal ‘plaatselijk’ <frans
1570	malversatie <frans
1570	notificatie <frans
1570	paraat <latijn
1570	sinds* ‘voorzetsel’
1570	splitsen*
1571	classis <latijn
1571	creatie <frans
1571	enteren ‘een vijandig schip beklimmen’ <spaans
1571	meid* ‘dienstmeisje’
1571	poelier
1571	scribent <latijn
1572	bazaar <perzisch
1572	canaille <frans
1572	diaken ‘prot.: kerkelijke armenverzorger’ <latijn
1572	hereditair <frans
1572	kits ‘type zeilschip’ <engels
1572	prolongatie <frans
1572	stiel
1572	struinen*
1572	vrijbuiter*
1573	argumentatie <frans
1573	artisjok <italiaans
1573	au*
1573	baret <frans
1573	baviaan <frans
1573	bedotten*
1573	bedreven*
1573	beuzelen*
1573	big*

1570 - De Groningse edelman Johan van Ewsum stelt een (pas in 1900 gepubliceerde) woordenlijst Romani-Nederlands samen; het is de tweede zigeunerwoordenlijst in Europa: in 1542 werd in Engeland de eerste woordenlijst gemaakt

1571 - Publicatie van het schoolboekje Cort onderwys van de acht deelen der Françoischer talen van Peeter Heyns, de oudste Nederlandse leergrammatica

1572 - Willem van Oranje, de ‘Vader des Vaderlands’, wordt tot stadhouder uitgeroepen; het devies van de Oranjes is ‘Je maintiendrai’ (ik zal handhaven)

1572 - De Watergeuzen bezetten op 1 april Den Briel, vereeuwigd in: ‘op 1 april verloor Alva zijn bril’

[p. 668]

1573	borduren
1573	borstel* ‘gereedschap: schuier’
1573	brooddronken*
1573	brouilleren <frans
1573	bui* ‘neerslag’
1573	buis ‘jasje’
1573	buit*
1573	damp*
1573	droes* ‘paardenziekte’
1573	eclips <frans
1573	etsen <duits
1573	feil <frans
1573	formaat ‘grootte’ <frans
1573	gespuis*
1573	giechelen*
1573	gluipen*
1573	grauwen*
1573	grens <nederduits
1573	gretig*
1573	gril <duits
1573	handel*
1573	handelen* ‘handel drijven’
1573	helder*
1573	hikken*
1573	homp*
1573	huiveren*
1573	hunkeren*
1573	ieder <duits
1573	kabouter* ‘aardmannetje’
1573	kalender <duits
1573	kamp ‘legerplaats’ <frans
1573	karbonade <frans
1573	katje ‘bloeiwijze’
1573	keur* ‘het beste, de bloem’
1573	kiekendief*
1573	knappen*
1573	knikkebollen*
1573	kribbig*
1573	kwaliteit <frans
1573	lak <frans
1573	lanterfanten*
1573	lel* ‘lapje (bv. van oor)’
1573	lover*
1573	majesteit <frans
1573	mandaat <frans
1573	middel* ‘hulpmiddel’
1573	model <frans
1573	mutsje <?
1573	nietig*
1573	nuk <duits
1573	ombrengen*
1573	omkomen*
1573	omver*
1573	onstuimig <duits
1573	oubollig*
1573	overgrootmoeder*
1573	overgrootvader*
1573	overreden <duits
1573	plompen*
1573	pluizen <frans
1573	pochen <duits
1573	praal
1573	prikken*
1573	proesten* ‘niezen’
1573	proper <frans
1573	rammelaar ‘mannetje van konijn of haas’
1573	rammelen* ‘paren van hazen en konijnen’
1573	razernij
1573	regel ‘gewoonte’ <latijn
1573	relmuis*
1573	roofvogel*
1573	ruggengraat*
1573	ruit ‘vensterruit’
1573	ruiter <me latijn

1573 - Haarlem komt in opstand tegen de Spanjaarden, o.a. dankzij de volksheldin Kenau Simonsd. Hasselaar, wier naam kenau tot op heden voortleeft

1573 - Het beleg van Alkmaar door de Spanjaarden mislukt, vandaar de leuze: ‘van Alkmaar begint de victorie’

1573 - Publicatie van het Thesaurus Theutonicae Linguae. Schat der Neder-duytscher spraken door C. Plantijn, een Nederlands-Frans-Latijns woordenboek

[p. 669]

1573	schiften* ‘door stremmend eiwit ongelijkmatig worden’
1573	schoft ‘schouder’ <nederduits
1573	schrap*
1573	schroef <frans
1573	singel ‘buikriem’ <frans
1573	slager*
1573	slecht*
1573	smalen*
1573	snoepen*
1573	snurken*
1573	spinnewiel*
1573	staken*
1573	staketsel
1573	steenhard*
1573	stempel*
1573	stengel <duits
1573	stilte*
1573	stoeien*
1573	stuiten*
1573	taak <frans
1573	tamelijk*
1573	tegenstelling*
1573	tekenen* ‘een handtekening zetten’
1573	trainen <engels
1573	transversaal <me latijn
1573	vaarwel*
1573	verdedigen*
1573	verstokt*
1573	vrijage
1573	wantrouwen*
1573	wars*
1573	welgevallen*
1573	werktuig*
1573	wissel*
1573	wonderbaar <duits
1573	wrevel*
1573	zeilschip*
1573	zelfkant
1573	zwang*
1573	zwik <duits
1573	zwikken* ‘verstuiken’
1574	adres <frans
1574	amechtig*
1574	bombazijn <frans
1574	compagnon <frans
1574	detineren <latijn
1574	dom ‘kerk’ <frans
1574	dom ‘Portugese titel’ <portugees
1574	drogist <frans
1574	fulmineren <frans
1574	galant <frans
1574	garanderen <frans
1574	gevaar <duits
1574	grasduinen
1574	kanon ‘vuurwapen met lange loop’ <frans
1574	kling <duits
1574	mode <frans
1574	plankier <frans
1574	plezier <frans
1574	traineren <frans
1574	ultra ‘bijwoord: verder dan, aan gene zijde van, zeer’ <latijn
1575	academie <latijn
1575	doorgaans*
1575	fysica <latijn

1574 - Eerste grote woordenboek Nederlands-Latijn (Dictionarium Teutonico-Latinum) van C. Kiliaan, herdrukt in 1588

1574 - In een verlaten Spaans legerkamp wordt een nog warme pot Spaanse hutspot gevonden, waaruit blijkt dat de Spaanse soldaten de schansen voor Leiden hebben verlaten uit angst voor de naderende Watergeuzen; de uitgehongerde bevolking krijgt wittebrood en haring; nog jaarlijks wordt de bevrijding van de stad op 3 oktober herdacht door het eten van hutspot, wittebrood en haring

1575 - Eerste Noord-Nederlandse universiteit in Leiden opgericht, mede voor de opleiding van predikanten van de Gereformeerde Kerk; onderwijs alleen in het Latijn

[p. 670]

1575	imperator <latijn
1575	impressie <frans
1575	leeuwendaalder
1575	professie <latijn
1575	professor <latijn
1575	rang <frans
1575	traktement <me latijn
1575	vakantie <me latijn
1575	vlieboot <?
1575	zodra*
1576	adjectief <latijn
1576	ammunitie <frans
1576	artikel ‘als grammaticale term: lidwoord’ <latijn
1576	confederatie <frans
1576	conjunctief <latijn
1576	dokter <latijn
1576	getal* ‘als grammaticale term: enkel- of meervoud’
1576	imperatief <latijn
1576	indicatief <latijn
1576	legaal <frans
1576	luifel*
1576	luitenant <frans
1576	palissade <frans
1576	persoon ‘als grammaticale term: klasse van de persoonlijke voornaamwoorden’ <latijn
1576	pluralis <latijn
1576	substantief <latijn
1576	verguldsel*
1576	wikkelen <duits
1576	zoel*
1577	commercie <frans
1577	don <spaans of italiaans
1577	fort <frans
1577	gierst <?
1577	onverminderd*
1577	poon ‘vaartuig’ <?
1577	quoteren <me latijn
1577	sint-juttemis
1577	tabak <spaans
1578	afkalven*
1578	discours <frans
1578	gereformeerd
1578	korporaal <frans
1578	mennoniet
1578	mineur ‘mijnenlegger’ <frans
1578	miraculeus <frans
1578	nadeel*
1578	prefix <modern latijn
1578	reveille
1578	uso <italiaans
1578	zegge* ‘plantengeslacht’
1578	zero <frans
1579	correspondentie <me latijn
1579	doel*
1579	faun <latijn
1579	nectar <frans
1579	patriot ‘die zijn vaderland mint’ <frans
1579	per <latijn
1579	protestant <latijn
1579	tragisch <latijn
1579	vista <italiaans

1575 - De Spaanse landvoogd Requesens bepaalt dat het jaar in de Nederlanden voortaan overal officieel op 1 januari begint en niet meer, zoals voorheen ook kon, op de paasdatum

1576 - Spaanse Furie te Antwerpen, dat geplunderd wordt door muitende Spaanse soldaten

1576 - Antonius Sexagius (van Tsestich) publiceert De orthographia linguae Belgicae

1576 - Eerste leerboekje met Engels en Duits van Van Berlaimont

1578 - Amsterdam en vervolgens andere steden gaan over naar de Oranjes en verbieden het katholicisme

1578 - De humanist Justus Lipsius wordt hoogleraar klassieke filologie en filosofie in Leiden en vervaardigt Latijnse tekstuitgaven van o.a. Tacitus, Livius, Seneca en commentaren op Polybios en Suetonius

[p. 671]

1579	voos*
1580	actief <frans
1580	afvaardigen*
1580	ambt <duits
1580	beun
1580	consumptie <latijn
1580	descendent <frans
1580	drank* ‘sterkedrank’
1580	eskadron <frans
1580	gemaal <duits
1580	hondsvot <duits
1580	jota <grieks
1580	kolonel <frans
1580	lallen*
1580	lansier <frans
1580	larve <frans
1580	lectuur ‘het lezen’ <frans
1580	lijs*
1580	naturel <frans
1580	praktikabel <me latijn
1580	pretentie <me latijn
1580	secretarie <me latijn
1580	sprits
1580	uitvoeren*
1580	verwijlen <duits
1580	vlonder*
1581	clementie <latijn
1581	doubleren <frans
1581	gamma <grieks
1581	kruidje-roer-mij-niet*
1581	lijst* ‘opsomming, reeks’
1581	maïs <spaans
1581	margriet <frans
1581	mof ‘Duitser’ <duits
1581	nieuweling <duits
1581	passato <italiaans
1581	raffineren <frans
1581	rendez-vous <frans
1581	retraite <frans
1581	tulp <frans
1581	vruchtgebruik
1581	zonnebloem*
1582	accommoderen <frans
1582	affecteren <frans
1582	amazone ‘strijdbare vrouw’ <latijn
1582	calculatie <frans
1582	degenereren <frans
1582	destinatie <frans
1582	epigram <frans
1582	faillissement
1582	geaffecteerd
1582	indigo <spaans
1582	insolvent
1582	karabijn <frans
1582	kwartier ‘vierde deel van een uur’ <frans
1582	protest <frans
1582	republiek <frans
1582	territorium <latijn
1583	alkali <me latijn
1583	aristocratie <frans
1583	asperge <frans
1583	calvinist <frans
1583	confrère <frans
1583	eloquent <frans
1583	excellentie <latijn
1583	kali ‘kaliumzout’
1583	pesten
1583	prul*

1579 - Afgevaardigden van Gelre, Holland, Zeeland, Utrecht en Groningen ondertekenen de Unie van Utrecht, waarin o.a. bepaald wordt dat de Provinciën voor altijd verenigd zullen blijven en geen verbond met een buurstaat mogen aangaan, en dat niemand vanwege godsdienst mag worden vervolgd; dit krijgt de betekenis van een ‘grondwet’ van de Republiek

1580 - Lodewijk Elsevier opent een drukkerij te Leiden en sticht daarmee een dynastie

1581 - De Staten-Generaal verklaren in een ‘Plakkaat van Verlatinghe’ dat zij de Spaanse koning niet als heerser erkennen; dit Plakkaat dient in 1776 als inspiratiebron voor de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring, en later voor de Franse Revolutie

1581 - Nederduitse orthographie van Pontus de Heuiter

[p. 672]

1583	tokkelen*
1583	troep <frans
1583	trot <frans
1583	voorzichtig*
1584	anarchie <frans
1584	comparitie <frans
1584	deftig*
1584	diminutief <latijn
1584	femininum <latijn
1584	geslacht* ‘als grammaticale term: genus’
1584	klinker* ‘vocaal’
1584	kreeftdicht
1584	masculinum <latijn
1584	matroos <frans
1584	medeklinker*
1584	meervoud*
1584	musket <frans
1584	neutrum <latijn
1584	redekavelen*
1584	singularis <latijn
1584	syntaxis <latijn
1584	treurspel*
1584	woordenboek*
1584	zin* ‘reeks woorden’
1585	deposito <italiaans
1585	evenaar
1585	gemeenplaats
1585	kwadratuur <frans of latijn
1585	langwerpig*
1585	onderwerp* ‘als grammaticale term: zinsdeel dat in persoon en getal met vervoegde werkwoord overeenkomt’
1585	porto <italiaans
1585	slingeren*
1586	arts <duits
1586	bel* ‘gasbolletje’
1586	convocatie <frans
1586	gezin*
1586	kroeg <nederduits
1586	magistraat <latijn
1586	militair <frans
1586	nominatie <frans
1586	omtrek*
1586	pontificaal <latijn
1586	prestatie <frans
1586	promotie ‘bevordering in rang’ <frans
1586	subsidie <latijn

1584 - Balthasar Gérards vermoordt Willem van Oranje te Delft; zijn laatste woorden zouden luiden (in het Frans!): ‘Mon Dieu, ayez pitié de moi et de mon pauvre peuple’

1584 - Oudste gedrukte Nederlandse grammatica van H.L. Spiegel: Twe-spraack van de Nederduitsche letterkunst

1584 - Spieghel der Zeevaerdt van L.J. Waghenaer, de eerste moderne atlas van de zeeën van West-Europa; in het Engels werd waggoner een soortnaam voor dergelijke atlassen

1585 - De Engelse graaf van Leicester staat de Nederlandse opstandelingen met een leger bij

1585 - Val van Antwerpen, vlucht van een groot aantal Zuid-Nederlanders naar Noord-Nederland

1585 - Ruygh-bewerp vande Redenkaveling, ofte Nederduytsche Dialectike (Ruwe schets van het redeneren ofwel Nederlandse logica) door Spiegel

1585 - Eerste Nederlandstalige werk van S. Stevin, over de logica: Dialectike ofte Bewysconst

1585-1586 - Steven van der Haghen vaart als eerste Nederlander door de Straat van Gibraltar naar Italië en opent zo de Straatvaart

1585-1713 - Spaans bewind in de Zuidelijke Nederlanden

1585-1811 - De Friese stad Franeker bezit een universiteit

1586 - F. Raphelengius (Frans van Ravelingen), schoonzoon van de drukker Plantijn, wordt de eerste hoogleraar Hebreeuws te Leiden; tevens doceert hij Arabisch en stelt hij een Arabisch-Latijns woordenboek samen

[p. 673]

1587	bleu ‘lichtblauw’ <frans
1587	offensief <frans
1587	sociëteit <frans
1587	volume ‘inhoud’ <frans
1588	armada <spaans
1588	banderol <frans
1588	beledigen <duits
1588	bocht* ‘kromming’
1588	botsen*
1588	bres <frans
1588	cachet <frans
1588	capituleren <frans
1588	cavalerie ‘wapen van de landmacht te paard’ <frans
1588	cholera <latijn
1588	citadel <frans
1588	citer <duits
1588	complot <frans
1588	componist <duits
1588	district <frans
1588	eega*
1588	galop <frans
1588	garderobe <frans
1588	geheim <duits
1588	gevest <duits
1588	geweten <duits
1588	gezant <duits
1588	gillen*
1588	giraffe <frans
1588	glippen*
1588	globe <frans of latijn
1588	gluren*
1588	gonzen*
1588	grauw* ‘gepeupel’
1588	guirlande <frans
1588	gulp* ‘dikke straal’
1588	happen*
1588	hoeven*
1588	hozen*
1588	infanterie <frans
1588	kaag* ‘vaartuig’
1588	kabinet ‘meubelstuk’ <frans
1588	kalebas <frans
1588	kazemat <frans
1588	keep* ‘kerf’
1588	kinkhoest*
1588	kip* ‘hoendervogel’
1588	koddig*
1588	kwakken*
1588	lens* ‘slap, krachteloos’
1588	logenstraffen <duits
1588	lomp* ‘vod’
1588	magazijn <frans
1588	mankeren <frans
1588	marcheren <frans
1588	muil ‘pantoffel’ <latijn
1588	muizenis
1588	onbeschoft <nederduits
1588	overste*
1588	patent ‘octrooi’ <frans
1588	port ‘vrachtgeld voor poststukken’ <frans
1588	rakelen*
1588	ritmeester <duits
1588	signaal <frans
1588	slak ‘metaalafval’ <duits
1588	slippen*
1588	sloep <?
1588	snipperen*
1588	snorren* ‘een brommend geluid maken’
1588	trachten <latijn
1588	tuimelaar ‘walvisachtige’
1588	verpletteren
1588	verwant <nederduits
1588	vezel*

1587 - Rederijck-kunst in Rijm opt kortst vervat van Spiegel; vormt samen met Twe-spraack en Ruygh-bewerp het eerste Nederlandstalige trivium

1587 - Maurits van Nassau wordt de belangrijkste militaire aanvoerder en richt het eerste Nederlandse staande leger op

1588 - Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

1588 - Ondergang Spaanse armada bij Engeland

[p. 674]

1588	wateren*
1588	weids*
1588	woede*
1588	zilt*
1588	zwerven*
1588	zwieren*
1589	bonzen*
1589	honorabel <frans
1589	onverlaat*
1589	parmezaan <frans
1589	wegens*
1590	brons <frans
1590	commanderen <frans
1590	heulen*
1590	ouderling*
1590	rossen* ‘woest rijden’
1590	schokker
1590	synode <frans
1590	tarra <italiaans
1590	wonderveel*
1591	aritmetica <latijn
1591	avenue <frans
1591	biljoen <frans
1591	chargeren ‘in gesloten formatie aanvallen’ <frans
1591	conjunctuur <me latijn
1591	contratenor <italiaans
1591	flank <frans
1591	journaal <frans
1591	kachel ‘verwarming’
1591	klas <frans
1591	krokus <latijn
1591	monade <frans
1591	patrouille <frans
1591	percent <italiaans
1591	preses <latijn
1591	regiment <frans
1591	revolte <frans
1591	sabbelen*
1591	tenor <italiaans
1591	triljoen <frans
1591	uitmunten
1591	vermaken* ‘amuseren’
1591-1600	onderbouwen <duits
1591-1600	vuurwerk <duits
1591-1602	pressen ‘dwingen tot dienstneming’ <engels
1592	aanlengen*
1592	agressie <frans
1592	bataljon <frans
1592	bursaal
1592	compagnie <frans
1592	conferentie <me latijn
1592	cultiveren <frans
1592	echtbreker <duits
1592	escorte <frans
1592	exerceren <frans
1592	galjas <frans
1592	geografie <frans of latijn
1592	gewei <duits
1592	interpelleren <frans
1592	interventie <frans
1592	loeder*
1592	notulen <frans
1592	pedel <duits
1592	percipiëren <latijn
1592	salvo <frans
1592	taf
1593	amuseren <frans
1593	anemoon <latijn
1593	aversie <frans
1593	charge <frans
1593	comptabel <frans
1593	deformeren <frans

1590 - Het turfschip van A. van Bergen verrast te Breda de Spanjaarden

1590 - Nederland vaart op de westkust van Afrika en richt vestigingen op in Guinee (Goudkust), voor de slavenhandel naar Zuid-Amerika

1593 - Josephus Scaliger wordt hoogleraar te Leiden; hij doceert klassieke filologie en, als eerste hoogleraar, Arabisch; tevens benadrukt hij als eerste het belang van het Turks als sleutel tot de kennis van het Arabisch, en daarmee geldt hij als de grondlegger van de Turkologie in Europa

[p. 675]

1593	fabriceren <frans
1593	kardoes ‘kruithuls’ <frans
1593	koevoet*
1593	votum <latijn
1594	foerier <frans
1594	granaat <frans
1594	impliceren <latijn
1594	walrus <zweeds
1595	applicatie ‘toediening, toepassing’ <frans
1595	atlas ‘boek met kaarten’
1595	berokkenen*
1595	bijgeloof*
1595	consistorie ‘prot.: kerkenraad’ <latijn
1595	demonstreren <latijn
1595	gangreen <latijn
1595	inbeelden, zich*
1595	ligament <latijn
1595	maalstroom*
1595	meridiaan <latijn
1595	oceaan <frans
1595	penis <latijn
1595	piek ‘bergtop’ <frans
1595	pinas <frans
1595	pinguïn <engels
1595	platboomd
1595	pletteren
1595	reformatie <latijn
1595	resulteren <frans
1595	retort <frans
1595	rif <oudnoor(d)s
1595	sandelhout
1595	straat ‘zee-engte’ <frans
1595	streek*
1595	tarantula <latijn
1595	testikel <latijn
1595	urineren <frans of latijn
1595	wulp*
1595	zenit <frans
1595	zone <frans of latijn
1596	aardewerk*
1596	ananas <spaans
1596	areka <portugees
1596	armadil <spaans
1596	atjar <indonesisch
1596	bamboe <indonesisch
1596	banaan <portugees
1596	bestiaal <frans
1596	betel <portugees
1596	brahmaan <sanskriet
1596	bries <frans
1596	bros*
1596	cacao <spaans
1596	civetkat
1596	debarkeren <frans
1596	demonstratie ‘het aantonen’ <frans
1596	doerian <indonesisch
1596	dubloen <spaans
1596	emoe <engels
1596	exorbitant <frans
1596	factie ‘politieke groep’ <frans
1596	geste <frans
1596	hermafrodiet <frans
1596	iel*
1596	jonk <indonesisch
1596	kameraad <frans
1596	kopra <portugees

1594 - Nederland sticht forten op Guyana in Zuid-Amerika

1594 - Oprichting Fundación Carlos de Amberes te Madrid, voor opvang van Spanjereizigers uit de Lage Landen, tegenwoordig voor culturele betrekkingen

1595 - Eerste tocht naar Indië onder Cornelis de Houtman

1595 - Atlas van Mercator, waarin de eerste maalstroom is getekend; naar hem is de mercatorprojectie genoemd

1596 - Publicatie Van Linschotens reisverslag naar de Oost: het Itinerarium

1596 - Overwintering van Willem Barentsz. op Nova Zembla, in zijn poging Indië ‘om de Noord’ te bereiken; hij overleefde de poging niet

[p. 676]

1596	kornet ‘blaasinstrument’ <frans
1596	kris <javaans
1596	krokodillentranen
1596	leger* ‘krijgsmacht te land’
1596	magnifiek <frans
1596	mandarijn ‘Chinese ambtenaar’ <portugees
1596	mango <indonesisch
1596	maniok <frans
1596	memorabel <frans
1596	mesties <spaans
1596	mineraal <frans
1596	pagode <portugees
1596	palankijn <portugees
1596	palmiet <portugees of spaans
1596	papaja <spaans
1596	parallel <frans
1596	pisang <indonesisch
1596	porselein <frans
1596	prauw <indonesisch
1596	proviand <duits
1596	pulp <frans
1596	rederijker
1596	reis ‘munteenheid van Portugal en Brazilië’ <portugees
1596	roede* ‘mannelijk lid’
1596	rotan <indonesisch
1596	schoorsteenveger*
1596	sirih <indonesisch
1596	slagen*
1596	snuisterij
1596	somma <italiaans
1596	staag*
1596	tamarinde <portugees
1596	toekan <spaans
1596	valabel <frans
1596	volontair <frans
1596	wederrechtelijk <duits
1596	yogi <hindi
1596	yucca <spaans
1596	zebra ‘paardachtige’ <portugees
1597	aanrichten*
1597	aardbei
1597	bramzeil*
1597	campagne ‘veldtocht’ <frans
1597	corroderen <frans
1597	daags*
1597	delegeren <frans
1597	genius <latijn
1597	kolos <latijn
1597	letaal <frans
1597	loodrecht
1597	mikken*
1597	naturaliseren <frans
1597	pieus <frans
1597	scarificatie <latijn
1597	straks*
1597	terp <fries
1597	trofee <frans
1597	valideren <frans
1597	validiteit <frans
1597	verbasteren
1598	accompagneren <frans
1598	arak <indonesisch
1598	bergeend*
1598	bezadigd*
1598	bijster* ‘bijwoord van graad: zeer’
1598	bras <frans

1597 - Bonaventura Vulcanius publiceert in Leiden de eerste woordenlijst Romani-Latijn, verzameld door J. Scaliger

1598 - Edict van Nantes: godsdienstvrijheid in Frankrijk

1598 - Jacob van Neck neemt Mauritius in bezit (en noemt het naar prins Maurits); er vestigden zich Nederlanders die er de suikercultuur brachten en landbouw bedreven; in 1710 trokken ze naar de Kaap; de Nederlanders en hun meegebrachte dieren zorgden voor een snelle uitroeiing van de dodo of ‘walgvogel’ (lekker was hij niet)

1598 - Eerste leerboekje met Portugees van Van Berlaimont

[p. 677]

1598	dompelen*
1598	equator <latijn
1598	fregat <frans
1598	horizon <latijn
1598	infante <spaans
1598	inpalmen ‘naar zich toehalen’
1598	kano <spaans
1598	knellen*
1598	krap*
1598	lij*
1598	mixtuur <latijn
1598	morsdood <nederduits
1598	passement <frans
1598	pernicieus <frans
1598	pool ‘uiteinde van as waarom een lichaam draait’ <frans
1598	populatie <frans
1598	presenning <portugees
1598	rantsoen <frans
1598	relatief <latijn
1598	renegaat <me latijn
1598	schouwspel*
1598	suizebollen*
1598	testamentair <frans
1598	tiranniek <frans
1598	travaat <portugees
1598	vaart* ‘het varen’
1598	vanwege*
1598	vrijmoedig*
1598	zolang*
1598	zowel als*
1599	aambeeld*
1599	achterdocht*
1599	afwezig*
1599	apocrief <latijn
1599	aquaduct <latijn
1599	argwaan <duits
1599	bakboord*
1599	batterij ‘artillerieafdeling’ <frans
1599	bedillen*
1599	bef ‘witte doek voor de borst’ <frans of latijn
1599	beslaan* ‘een paard voorzien van hoefijzers’
1599	biggelen*
1599	bijzit*
1599	bikkelen*
1599	blokken*
1599	bochel*
1599	boeg*
1599	boegseren <portugees
1599	boei ‘drijvend baken’ <frans
1599	bolderen*
1599	bondgenoot <duits
1599	boordevol*
1599	borax <frans of latijn
1599	bot* ‘stomp’
1599	brandgans*
1599	brandvos*
1599	bronst <duits
1599	bruto <italiaans
1599	congé <frans
1599	dateren <frans
1599	dazen*
1599	debatteren <frans
1599	deemoed <duits
1599	drab*
1599	dreutelen*
1599	drijten*
1599	enter*
1599	fagot <italiaans
1599	fantast <duits
1599	flankeren <frans
1599	foerage <frans
1599	folio <me latijn
1599	folteren <duits
1599	fors <frans
1599	frituur <frans
1599	fust <frans
1599	gebied <duits

1599 - Eerste Nederlandse etymologisch woordenboek van C. Kiliaan: het Etymologicum Teutonicae Linguae

1599 - Jan van der Gucht: De Vlaemsche Orthographie

[p. 678]

1599	gebouw*
1599	gelatine <frans
1599	gelukzalig <duits
1599	geslepen*
1599	gezwind*
1599	goor*
1599	grondslag*
1599	grutten*
1599	guur*
1599	handhaven <duits
1599	hartstocht*
1599	heengaan* ‘weggaan’
1599	herinneren <duits
1599	heroïek <frans
1599	hinkelen*
1599	hoeveelheid*
1599	hofnar <duits
1599	hoorndrager*
1599	hor*
1599	huppen*
1599	hurken*
1599	hutselen*
1599	huzaar <duits
1599	incompetent <frans
1599	jicht*
1599	kaalkop
1599	kaan ‘bootje’ <duits
1599	kaart ‘speelkaart’ <frans
1599	kansel <duits
1599	kartelen*
1599	kieuw*
1599	kleineren
1599	klepper*
1599	klets*
1599	klik*
1599	klinker* ‘hardgebakken steen’
1599	klokhen*
1599	knakken*
1599	knakworst <duits
1599	knijpen*
1599	koekeloeren
1599	koeren*
1599	kogel*
1599	kompres ‘natte omslag’ <frans
1599	koppel ‘stel, paartje’ <frans
1599	kozijn ‘neef’ <frans
1599	kronkel*
1599	kruidnagel*
1599	kubiek <frans
1599	kwaadaardig*
1599	laden* ‘kogels indoen’
1599	laster*
1599	leeg, ledig* ‘zonder inhoud’
1599	liniaal <frans
1599	loeven*
1599	loom*
1599	loopgraaf <duits
1599	loos* ‘leeg’
1599	maatjesharing*
1599	machoch <spaans
1599	macis <frans
1599	maculatuur <frans
1599	madrigaal <italiaans
1599	maliënkolder
1599	mangelen ‘door de mangel halen’
1599	manwijf*
1599	massief ‘niet hol’ <frans
1599	meerderjarig*
1599	meewarig*
1599	minderjarig*
1599	moer* ‘bezinksel’
1599	moeras <frans
1599	mokken*
1599	monkelen*
1599	monter <duits
1599	nachtbraken*
1599	nerf* ‘oneffenheid in leer’
1599	nok*
1599	nuf <nederduits
1599	officiant <frans
1599	onbesuisd*
1599	ongeveer <duits
1599	ontzag*
1599	oorvijg*
1599	order <frans
1599	pakket <frans
1599	parket ‘openbaar ministerie’ <frans

[p. 679]

1599	passabel <frans
1599	passie ‘hartstocht’ <latijn
1599	perspectief <frans
1599	peuzelen*
1599	piëdestal <frans
1599	pieterman ‘beenvis’
1599	plakken*
1599	plassen* ‘in water bewegen, klotsen’
1599	polsstok
1599	ponton <frans
1599	postbode <duits
1599	pralen <duits
1599	preek <me latijn
1599	prijken*
1599	pril*
1599	puitaal*
1599	pul* ‘jong van een eend’
1599	rag*
1599	rans <frans
1599	redenaar <duits
1599	reiziger <duits
1599	revanche <frans
1599	rinkelen*
1599	rit ‘eitjes van kikvorsen’ <?
1599	roekoeën*
1599	rondedans
1599	rubriek ‘opschrift’ <latijn
1599	ruiterij <nederduits
1599	sajet <frans
1599	satijn <frans
1599	savooiekool
1599	schappelijk*
1599	schavuit*
1599	schichtig*
1599	schimpscheut*
1599	schraal*
1599	schransen <nederduits
1599	schrikken*
1599	schuin*
1599	sla
1599	sleepruim
1599	slet*
1599	slordig*
1599	sneeuwgans*
1599	snotolf*
1599	snugger*
1599	sorteren <frans
1599	spillen*
1599	spinet <italiaans
1599	spitsmuis <duits
1599	spoorslags*
1599	staaf*
1599	staat ‘land’
1599	statig
1599	stikvol*
1599	stokoud*
1599	stulp*
1599	suizen*
1599	surprise <frans
1599	teelt*
1599	tegengif*
1599	tocht*
1599	triumviraat <latijn
1599	vaderland*
1599	vadsig
1599	volgens*
1599	wervelwind <oudnoor(d)s
1599-1607	alles*
1599-1607	bandiet <duits
1599-1607	benepen*
1599-1607	beschroomd*
1599-1607	bit* ‘mondstuk’
1599-1607	boekvink*
1599-1607	bulken*
1599-1607	deuvik*
1599-1607	duf*
1599-1607	duur ‘het (voort)duren’
1599-1607	frikadel <frans
1599-1607	gaarkeuken <duits
1599-1607	gesprek*
1599-1607	kirren*
1599-1607	knikker*
1599-1607	schots*
1599-1607	slobberen* ‘slordig en hoorbaar eten’

1600 - Maurits verslaat Albrecht van Oostenrijk in de slag bij Nieuwpoort

[p. 680]

1600	a fortiori <latijn
1600	aarzelen*
1600	albertijn ‘munt’ <frans
1600	assegaai <engels
1600	associëren <frans
1600	auditeur-militair <frans
1600	bedisselen*
1600	betweter*
1600	carrière <frans
1600	collecte <frans
1600	dekken* ‘paren’
1600	democratie <frans
1600	deplorabel <frans
1600	factuur <frans
1600	flard*
1600	flegma <latijn
1600	geallieerden
1600	graag*
1600	grot <frans
1600	guts ‘beitel met holle bek’ <frans
1600	hachelijk*
1600	koepel <frans
1600	kuif*
1600	maskerade <frans
1600	morsebel*
1600	passant <frans
1600	pret*
1600	rariteit <frans
1600	sanctuarium <latijn
1600	sprei*
1600	stag*
1600	tiet* ‘kip’
1600	toeten*
1600	totebel*
1600	vangst*
1601	androgyn <frans
1601	chrisma <latijn
1601	effectueren <frans
1601	likeur <frans
1601	octaaf <frans
1601	resoluut <latijn
1601	sein <frans
1601	tulband ‘hoofddeksel’ <turks
1601	vergenoegd*
1601-1625	modificeren <latijn
1601-1700	do ‘muzieknoot’ <italiaans
1601-1700	flanel <frans
1601-1700	jullie*
1602	bacove <portugees
1602	bastion <frans
1602	braziel <spaans of portugees
1602	cito <latijn
1602	combattant <frans
1602	conrector
1602	domein <frans
1602	fetisj <frans
1602	gondel <italiaans
1602	ingenieus <frans
1602	kalmte
1602	kokosnoot
1602	meteen*
1602	mulat <spaans of portugees
1602	nuntius <latijn
1602	ontdooien*
1602	optie ‘recht van voorkeur bij transactie’ <frans
1602	sabel ‘slagwapen’ <duits
1602	seconderen <frans
1602	slim*

1600-1601 - Olivier van Noort vaart rond de wereld

1600-1670 - Nederlandstalig onderwijs aan een aan de Leidse universiteit verbonden ingenieursschool

1602 - Oprichting voc, met aan het hoofd de Heren xvii

1602 - Nederland bezet geleidelijk Ceylon (het huidige Sri Lanka), waar Joris van Spilbergen als eerste aankwam; de Nederlandse afstammelingen, de ‘Burghers’, vormen nog steeds een afzonderlijke gemeenschap, en het Singalees, de officiële taal van Sri Lanka, bezit nog steeds veel Nederlandse leenwoorden

[p. 681]

1602	staatsie
1602	vogue <frans
1603	beknopt*
1603	doopsgezinde*
1603	fataal <frans
1603	gong <indonesisch
1603	kakelbont
1603	perceptie <frans
1603	ramadan <arabisch
1603	taël <portugees
1603	voortvarend*
1604	antipathie <frans
1604	arceren <frans
1604	calqueren <frans
1604	erkentenis*
1604	fresco <italiaans
1604	hydrocefaal <frans
1604	hymen <latijn
1604	membraan <frans
1604	peppel <frans of latijn
1604	prioriteit <frans
1604	puls <latijn
1604	rechtmatig <duits
1604	reprimande <frans
1604	sarcoom <latijn
1604	scrotum <latijn
1604	strook*
1604	stuc <frans of italiaans
1605	accusatief <latijn
1605	bezwaar*
1605	bron <duits
1605	burlen*
1605	factotum <frans
1605	godsvrucht <duits
1605	hassebassen*
1605	hecatombe <latijn
1605	hoop* ‘uitwerpselen’
1605	hyperbool ‘kegelsnede’ <frans
1605	korakora <portugees
1605	luim <latijn
1605	spons ‘schoonmaakdoek’
1605	tjiftjaf*
1605	toef <frans
1605	verbeten*
1605	verontrusten*
1605	voorbarig*
1605	zonderling*
1605-1616	baaierd
1605-1616	blikkeren*
1605-1616	monarch <latijn
1606	gif <duits
1606	jenever
1606	kampong <indonesisch
1606	mokka <frans
1606	rijksdaalder
1607	denigreren <frans
1607	expeditie ‘onderzoekstocht’ <frans
1607	feeks <fries
1607	historisch
1607	knikken* ‘half doorbreken’
1607	krieuwelen*
1607	medio <latijn
1607	weerpijn
1607-1623	postuur <frans
1607-1623	rimram*
1608	acanthus <latijn
1608	antidotum <latijn
1608	atheïsme <frans of latijn
1608	blik* ‘oogopslag’
1608	clematis <latijn
1608	dof*
1608	elefantiasis <latijn
1608	gerenommeerd
1608	hyacint <latijn
1608	infusie <frans
1608	iris <frans
1608	kopal <spaans

1603 - Eerste leerboekje Maleis van Frederik de Houtman

1604 - Het Schilder-boeck, met levensbeschrijvingen van schilders, door Karel van Mander

1605 - Eerste krant te Antwerpen

1605 - Nederlanders verdrijven de Portugezen van de Molukken

1606 - Willem Jansz. bereikt als eerste de kust van Australië

[p. 682]

1608	lotus <latijn
1608	medicament <frans
1608	monteren <frans
1608	oleander <frans
1608	opiaat <me latijn
1608	orgeade <frans
1608	pingel
1608	pistache <frans
1608	provenu <frans
1608	puritein <engels
1608	sassafras <spaans
1608	seminarie <latijn
1608	sering <me latijn
1608	tomaat <spaans
1608	toppunt
1608	wettigen*
1609	borstrok*
1609	confronteren <frans
1609	jucht(leer) <nederduits
1609	poëem <frans
1609	poëma <latijn
1609	schoorvoetend*
1609	superieur <frans
1609	trembleren <frans
1610	amnestie <frans
1610	catalogus <latijn
1610	hoos*
1610	kies* ‘kieskeurig, welvoeglijk’
1610	krant
1610	radja <hindi
1610	rescontreren <italiaans
1610	schout-bij-nacht*
1610	signatuur <frans
1610	sloven*
1610	sprookje*
1610	superbe <frans
1610	verschiet*
1610-1619	korzelig*
1610-1619	pimpelpaars
1610-1622	stekezot
1611	banco ‘bankgeld’ <italiaans
1611	calculeren <frans
1611	doven*
1611	eenkennig*
1611	pak ‘kostuum’ <?
1611	prik* ‘steek’
1611	volmondig*
1611-1620	afkeer <duits
1611-1620	bekaaid
1611-1620	bullebak <nederduits
1611-1620	gloren*
1611-1620	kortom
1611-1620	lenig*
1611-1620	lurken*
1611-1620	mallemolen
1611-1620	misselijk*
1611-1620	mok*
1611-1620	pal ‘vast’ <frans

1609 - In het Amsterdamse stadhuis wordt een Wisselbank geopend, waarbij de wisselkoers wordt berekend via fictieve ‘bankguldens’

1610 - Den Nederduytschen Helicon, bezorgd door Jacob van der Schuere: een eerste puristisch getinte Nederlandstalige poëziebundel

1610 - Twee Leidse hoogleraren, Arminius en Gomarus, disputeren over de predestinatie; de Arminianen schrijven een verzoekschrift of ‘Remonstrantie’ om godsdienstige tolerantie, de Gomaristen schrijven een ‘contra-remonstrantie’, waardoor de remonstranten tegenover de contraremonstranten komen te staan

1611 - Opening Amsterdamse koopmansbeurs

1611 - Gustaaf ii Adolf wordt koning van Zweden; om Zweden op een hoger peil te brengen, trekt hij Nederlandse ondernemers aan, zoals Louys de Geer, die zitting in het Zweedse Ridder- of Herenhuis krijgt, en bouwt hij met de hulp van Nederlanders de stad Göteborg; de Nederlanders krijgen deel aan het stadsbestuur, de tweede burgemeester is Jakob van Dijck, en Nederlands is lange tijd de officiële taal naast Zweeds

1612 - Verdrag met de ‘Verheven Porte’, waardoor Nederland met Turkije mag handelen

[p. 683]

1611-1620	parfum <frans
1611-1620	preuts <frans
1611-1620	redeneren
1611-1620	schildpad*
1611-1620	scrupuleus <frans
1611-1620	sergeant <frans
1611-1620	sop*
1611-1620	willekeur*
1611-1620	wulps*
1611-1620	zakken ‘dalen, zinken’
1611-1620	zwaaien*
1611-1620	zwoel*
1612	algebra <me latijn
1612	beogen*
1612	beurs ‘handelsbeurs’
1612	brokaat <italiaans
1612	buitelen <?
1612	donateur <frans
1612	dubbeltje
1612	gut*
1612	harten*
1612	hè, hé*
1612	hotsen <duits
1612	huilebalk*
1612	in dorso <italiaans
1612	jaap
1612	jasses
1612	kittig*
1612	klaveren*
1612	komma <frans
1612	koraal ‘kerkgezang’ <me latijn
1612	kriegel*
1612	lijfwacht*
1612	loef*
1612	lom <noors
1612	martiaal <frans
1612	miniatuur <frans
1612	monsieur <frans
1612	neuriën*
1612	niemendal*
1612	oen <?
1612	patakon <spaans
1612	ruiten
1612	sakkerloot
1612	schoppen* ‘kleur in kaartspel’
1612	snol*
1612	soeverein ‘munt’ <frans
1612	stout* ‘ondeugend’
1612	stuurs*
1612	tanen ‘(in glans) achteruitgaan’
1612	tobben*
1612	valreep*
1612	verknollen*
1612	wijdlopig*
1612	zindelijk* ‘schoon, proper’
1612	zuinig*
1612	zwabber*
1613	antipode <latijn
1613	beleefd*
1613	brabbelen*
1613	brallen*
1613	compleet <frans
1613	fnuiken*
1613	jakobsschelp
1613	Jan Rap
1613	jeminee
1613	jouwen*
1613	klinkklaar
1613	kol* ‘feeks’
1613	kopij
1613	mat ‘Spaans geldstuk’ <frans
1613	navigeren <frans
1613	project <latijn
1613	raaskallen*
1613	reeks*
1613	tegenover*
1613	telkens*
1613	volslagen*
1613	waren*
1614	aanleiding*

1612 - Nederduydsche Spellinge van J. van der Schuere

1612 - Verschijning van Beschrijvinghe van alle de Neder-landen, een vertaling door de lexicograaf C. Kiliaan van de Descrittione di tutti i Paesi Bassi van L. Guicciardini uit 1567

[p. 684]

1614	aviso <spaans
1614	casco <spaans
1614	chemie ‘scheikunde’ <latijn
1614	complement <latijn
1614	courtisane <frans
1614	dictator <latijn
1614	document <frans
1614	formeel <frans
1614	honorarium <latijn
1614	irritatie <frans
1614	kolonie <latijn
1614	konstabel <frans
1614	loodlijn
1614	pastorale <latijn
1614	patrijshond
1614	prut*
1614	sinus ‘verhoudingsgetal’ <latijn
1614	supplement <frans
1614	tangens <modern latijn
1614	verticaal <frans
1614	winkelier
1614	zinnebeeld <duits
1614-1615	temen
1615	aforisme <me latijn
1615	akelig*
1615	allengs*
1615	amanuensis <latijn
1615	bedeesd*
1615	bekaf
1615	elkeen*
1615	esculaap <frans
1615	eunuch <latijn
1615	gazet <frans
1615	gul*
1615	jawel*
1615	lomp* ‘plomp, grof’
1615	maxime <frans
1615	morsen*
1615	obelisk <latijn
1615	parallellogram <frans
1615	plastron <frans
1615	prevelen*
1615	satraap <latijn
1615	schrijlings*
1615	smokkelen*
1615	stand* ‘houding’
1615	trots ‘voorzetsel’ <duits
1615	ultramarijn <me latijn
1615	verflensen*
1615	weldra*
1615	zwemen*
1616	aubade <frans
1616	beteuterd*
1616	bevallen* ‘een kind baren’
1616	bizar <frans
1616	elegie <frans
1616	futselen*
1616	haar* ‘bijwoord van richting: links (bij voerlieden)’
1616	karwats <russisch
1616	kwijlebabbe(l)*
1616	lemmet
1616	maatschappij ‘vereniging’

1614 - Oprichting Noordse Compagnie voor de walvisvaart, die als stations Jan Mayeneiland en Smerenburg verwerft op Spitsbergen (de naam Spitsbergen is afkomstig van W. Barentsz.)

1614 - Stichting Groningse universiteit

1614 - Der Vrije Friezen spreekwoorden van C.G. van Burmania

1614 - Roemer Visscher publiceert Sinnepoppen, moraliserende emblemata

1615-1617 - Tocht naar Indië van Willem Schouten en J. Lemaire door de Straat van Lemaire en langs Kaap Hoorn op de zuidpunt van Vuurland; zij doen, net als Tasman na hen, enkele Polynesische eilanden aan, met als gevolg dat op de eilanden Tonga, Futuna, Samoa, Tahiti, Tokelau, Tuvalu e.d. nog steeds het leenwoord pusa/puha bestaat (Nederlands bus), en op Pukapuka, Tokelau en Tuvala tuluma (van trommel); op de oostelijke Fiji-eilanden zou veleko op bijlke ‘bijltje’ kunnen teruggaan

[p. 685]

1616	omissie <frans
1616	ontredderd*
1616	rechtzinnig*
1616	rentenier
1616	sinjeur <frans
1616	tenger <frans
1616	tierelieren*
1617	baai ‘inham’ <frans
1617	bars <nederduits
1617	basta <spaans of italiaans
1617	bikken* ‘eten’
1617	bits*
1617	blad* ‘vel papier’
1617	bonjour <frans
1617	bullenpees*
1617	dieet <frans
1617	farce <frans
1617	festoen <frans
1617	graaien*
1617	heel* ‘bijwoord van hoedanigheid: zeer’
1617	jij*
1617	kant ‘weefsel’
1617	knoeien*
1617	koeterwaals <duits
1617	kreng ‘gemene vrouw of kind’ <frans
1617	krop* ‘keelgezwel, struma’
1617	kunstenaar
1617	laatdunkend*
1617	landschap* ‘schilderstuk, geschilderd landschap’
1617	mengelmoes*
1617	modern <frans
1617	mohammedaan
1617	nabootsen
1617	parade <frans
1617	pikant <frans
1617	poezelig*
1617	popelen*
1617	pressen ‘sterk drukken’ <frans
1617	profiel ‘zijaanzicht’ <frans
1617	propvol*
1617	proza <latijn
1617	scheer <oudnoor(d)s
1617	schets <italiaans
1617	schilderij
1617	schitteren*
1617	schor* ‘hees’
1617	schuddebollen*
1617	snoeshaan <nederduits
1617	solliciteren <frans
1617	spitsvondig <duits
1617	vies <?
1617	vliering
1618	arcade <frans
1618	basis <latijn
1618	broeden* ‘beramen’
1618	crayon <frans
1618	creëren <frans
1618	decharge <frans
1618	deinen*
1618	directeur <frans
1618	dukaton <frans
1618	duo <italiaans
1618	dur <duits
1618	foei*
1618	gijpen*
1618	groep <frans

1617 - Eerste Spaans-Nederlandse woordenboek van J.C. de Thovoyon

1617 - Verschijning Spaanschen Brabander Jerolimo, de bekendste klucht van G.A. Bredero, met volkstaal

1617 - Gedurende enkele maanden: Nederlandstalig onderwijs aan de eerste Duytsche Academie, een letterkundig genootschap

1618 - Eerste krant in Amsterdam

1618 - ‘Daer can in Indien wat groots verricht worden’ schrijft gouverneur-generaal Jan Pietersz. Coen in een brief uit Indië aan de directie van de voc

1618-1648 - Dertigjarige Oorlog in Duitsland

[p. 686]

1618	je*
1618	karos <frans
1618	landjuweel
1618	meet <latijn
1618	ontfutselen*
1618	potlood
1618	remonstrant <me latijn
1618	schroeien*
1618	schuimbekken
1618	smalt <italiaans
1618	vuig*
1618	zoetekauw*
1619	ambiëren <frans
1619	baai ‘weefsel’ <frans
1619	canoniek <frans
1619	confidentie <latijn
1619	conversie <frans
1619	dominee <latijn
1619	doorheen* ‘voorzetsel’
1619	emir <arabisch
1619	frequent <frans
1619	fronsen <frans
1619	gezicht* ‘gelaat’
1619	humaniteit <frans
1619	incompatibel <frans
1619	jan-van-gent
1619	kregel*
1619	nationaal <frans
1619	paasbest
1619	robuust <frans
1619	schobbejak <nederduits
1619	stabiel <frans
1619	verleppen*
1619	weerbarstig*
1619	wiewauwen*
1619	zeeleeuw
1620	auctie <latijn
1620	bedompt*
1620	bouwmeester
1620	conto <italiaans
1620	dempen*
1620	differentieel ‘de verschillen aanwijzend’ <frans
1620	dikkop ‘iem. met een dik hoofd’
1620	disconto <italiaans
1620	dreunen*
1620	eerzucht*
1620	glimp*
1620	hannes
1620	kapok <indonesisch
1620	koerier <frans
1620	kozak <russisch
1620	labbekak*
1620	mentaal <frans
1620	muskus <latijn
1620	sneuvelen*
1620	tegendeel*
1620-1650	gestreng <duits
1621	beu*
1621	bleu* ‘verlegen’
1621	casus <latijn
1621	dagboek*
1621	ganzenbord*
1621	immensiteit <frans
1621	keurig*
1621	malen* ‘door het hoofd wentelen, onzin praten’
1621	mejuffrouw*
1621	menist

1619 - De remonstrant J. van Oldenbarnevelt wordt terechtgesteld, zijn medestander H. de Groot wordt opgesloten in slot Loevestein, waaruit hij in 1621 in een boekenkist ontsnapt

1619 - Stichting door J.P. Coen van de stad Batavia op West-Java, dat het bestuurscentrum van de koloniën in Indië wordt

1620 - Eerste synoniemenwoordenboek van Anthoni Smyters: Epitheta, dat zijn bynamen oft toenamen

1620 - Jiddischsprekende joden uit Duitsland trekken naar Nederland

1621 - Oprichting wic met aan het hoofd de Heren xix

1621 - In de havenstad Mocha in Jemen, waarvandaan de mokka komt, wordt een Nederlandse factorij gesticht, waar vanaf 1628 tot ca. 1760 koffie wordt gekocht

[p. 687]

1621	ovaal <frans
1621	plint <frans
1621	scharminkel
1621	schrander*
1621	sjerp <duits
1621	specie <latijn
1621	spier*
1621	vice versa <latijn
1621-1625	sofist <latijn
1622	amok <indonesisch
1622	antilope <frans
1622	betrachten
1622	horde <duits
1622	jansalie
1622	kalander
1622	kapucijn <frans
1622	leviathan <latijn
1622	liplap <indonesisch
1622	methode <frans
1622	muzelman <frans
1622	pasar <indonesisch
1622	planchet <frans
1622	python
1622	roes <nederduits
1622	sanhedrin <hebreeuws
1622	tikken*
1622	verbrijzelen
1622	volwaardig <duits
1623	blind* ‘vensterluik’
1623	borst ‘jonkman’ <duits
1623	couplet <frans
1623	doelen*
1623	exploreren <frans
1623	hydrografie <frans
1623	jambe <latijn
1623	kikker*
1623	kokmeeuw*
1623	kola <modern latijn
1623	leguaan <engels
1623	lichtzinnig <duits
1623	money <engels
1623	neteldoek*
1623	nota bene <latijn
1623	ongedierte*
1623	parkiet <spaans of portugees
1623	pistool ‘vuistvuurwapen’ <duits
1623	plaat ‘prent’
1623	repertorium <latijn
1623	schuier
1623	schurken
1623	slons*
1623	snerpen*
1623	stanza <italiaans
1623	til <fries
1623	veer* ‘stalen strook voor aandrijving van mechanismen’
1623	wentelteefje*
1623	wrikken*
1623	zeemeermin*
1624	aarde* ‘onze planeet’
1624	accommodatie <frans
1624	assorteren <frans
1624	benevens*
1624	blokkeren <frans
1624	capriool <frans

1622 - Maurits ontzet het door de Spanjaarden bezette Bergen op Zoom, vereeuwigd in Valerius' Nederlandtsche Gedenck-clanck als ‘Berg op Zoom Hout sich vroom’

1622/1623 - ‘Letterkunstige vergadering’ (taalkundige bijeenkomst) met o.a. Vondel, Hooft, de Amsterdamse dichter L.L. Reael en A. de Hubert, waarin regels voor de spelling en grammatica opgesteld worden

1623 - Hollandse schilders in Rome - de ‘Bentvogels’, die een tijdlang een belangrijke rol speelden in het kunstleven van die stad - richten de ‘Schildersbent’ op

1624 - Eerste Nederlands-Spaanse woordenboek van I.F. Rodriguez

1624 - Noodige waarschouwinge aan alle liefhebbers der Nederduijtze tale door A. de Hubert

1624-1662 - Nederlandse bezetting van Formosa (het huidige Taiwan), met als centrum het fort Zeelandia

[p. 688]

1624	catalepsie <modern latijn
1624	catechisatie <frans
1624	compressie <frans
1624	condenseren <frans
1624	congestie <frans
1624	contraheren <latijn
1624	cyclamen <modern latijn
1624	densiteit <frans
1624	diarree <frans
1624	dysenterie <frans
1624	dyspepsie <frans
1624	dyspneu <latijn
1624	enzovoort(s)*
1624	epilepsie <latijn
1624	fideï-commis <frans
1624	flemen*
1624	formulier
1624	gemenebest*
1624	inflatie ‘opzetting van de buik’ <frans
1624	korhoen*
1624	larynx <modern latijn
1624	majoor <spaans
1624	narcoticum <me latijn
1624	ornaat <latijn
1624	palpitatie <frans
1624	patas <spaans
1624	premie <latijn
1624	psoriasis <modern latijn
1624	rechtstreeks*
1624	smakken* ‘klappend geluid met lippen maken’
1624	tegenvoeter*
1624	toets ‘aanslagstuk van klavierinstrument’ <frans
1624	tremor <latijn
1624	tube <frans
1624	verrekijker*
1624-1625	eigen* ‘wederkerend voornaamwoord’
1624-1629	discreet <frans
1625	abrikoos <frans
1625	acceleratie <frans
1625	cassave <frans
1625	contingent <frans
1625	denominatief <latijn
1625	diameter <frans
1625	embleem <frans of latijn
1625	flansen*
1625	flikflooien*
1625	grol*
1625	guave <engels
1625	happig*
1625	infinitief <latijn
1625	ingetogen*
1625	kubus <latijn
1625	lor*
1625	ontucht
1625	pluche <frans

1624-1654 - De wic bezit vestigingen op de noordoostkust van Brazilië; van 1630 tot 1654 is Het Recief (Recife) of Mauritsstad, ook wel Pernambuco genaamd, de hoofdstad; in 1654 wordt Nederlands Brazilië aan Portugal overgedragen en in 1661 worden alle Nederlandse rechten voor 8 miljoen aan Portugal verkocht

1625 - W. Verhulst koopt het eiland Manhattan van de Delaware-indianen voor 60 gulden; hier wordt de volksplanting Nieuw-Amsterdam, het huidige New York, gesticht in de streek Nieuw-Nederland

1625 - Nederlandse grammatica van Ch. van Heule: De Nederduytsche Grammatica ofte Spraec-konst, waarin voor het eerst het grammaticale verschil tussen hen en hun wordt vastgelegd

1625 - Jacobus Golius wordt hoogleraar Oosterse talen (en later ook wiskunde) te Leiden: hij geeft als eerste colleges Turks (als hulpvak bij het Arabisch); tevens collectioneert en bestudeert hij Perzische manuscripten en geldt daardoor als de eerste Nederlandse iranist

[p. 689]

1625	possessief <latijn
1625	sleuf*
1625	snaak*
1625	vaartuig*
1625	vaneen*
1625	vizier ‘grootwaardigheidsbekleder’ <turks
1625	vlieger*
1625	wenkbrauw*
1626	assumptie <latijn
1626	attaqueren <frans
1626	benard*
1626	dadelijk*
1626	desavoueren <frans
1626	drukker*
1626	erkentelijk <duits
1626	gebergte*
1626	gevaarte*
1626	gispen*
1626	hangende*
1626	horoscoop <frans
1626	imam <arabisch
1626	logaritme <modern latijn
1626	maarschalk ‘officier met een rang boven die van generaal’ <frans
1626	maximum <latijn
1626	misdrijf*
1626	plots*
1626	pronomen <latijn
1626	repetitie ‘proefwerk’ <frans
1626	schel* ‘luid klinkend’
1626	schonk*
1626	stommelen*
1626	titan <latijn
1626	turkoois <frans
1626	vanuit*
1627	discretie <frans
1627	dobberen*
1627	emplooi <frans
1627	gieren* ‘heen en weer gaan’
1627	hangmat <spaans
1627	kikvors*
1627	klappen* ‘klappen geven’
1627	knarsetanden*
1627	lade*
1627	lijntrekken*
1627	log* ‘plomp’
1627	negotiëren <frans
1627	paillette <frans
1627	paragoge <latijn
1627	pardonneren <frans
1627	reflecteren <latijn
1627	vacuüm <latijn
1628	auspiciën <latijn
1628	goegemeente*
1628	kil*

1626 - Publicatie van Valerius' Nederlandtsche Gedenck-klanck met 76 ‘vaderlandse liederen’ over de oorlog tegen Spanje, met o.a. ‘Merck toch hoe sterck’ en ‘O Nederland let op U saeck’; het lied ‘Wilt heden treden’ is in Duitsland bekend als ‘Ein alt-niederländisches Dankgebet’, en de melodie ervan wordt gezongen in de VS op Thanksgivingday, de dag waarop het binnenhalen van de eerste oogst door de kolonisten wordt herdacht

1627 - Spelboekje Grammatica ofte Leez-leerlings Steunsel van R. Dafforne

1627 - Aan de Berbice, een rivier in Guyana, wordt een kolonie gesticht waar zich onder de negerslaven op basis van het Nederlands een creooltaal ontwikkelt, het Berbice-Nederlands, dat misschien nog door enkelen beheerst wordt; van het Skepi-Nederlands, de uitgestorven creooltaal van de aangrenzende kolonie Essequibo (Skepi), is weinig bekend

1628 - Piet Heyn verovert bij Cuba een Spaanse vloot; in 1857 wijdt J.P. Heije aan zijn ‘grote daden’ een lied

1628 - Nederlandsch Tael-bericht van S. Ampzing

1628 - Priester J. Stalpart van der Wiele publiceert Gulde-Jaer ons Heeren Iesu Christi, een bundel met liederen op de zondagsevangeliën

[p. 690]

1628	koetsier
1628	trotseren
1628	violino <italiaans
1628	wijl* ‘onderschikkend voegwoord’
1629	accijns <me latijn
1629	gemalin <duits
1629	kwispelstaarten*
1629	lauden <latijn
1629	leest* ‘gestalte, vorm van het lichaam’
1629	meisje*
1629	politicus <latijn
1629	snuffelen*
1629	terwijl*
1630	ara <spaans
1630	fiat <latijn
1630	gratie ‘bevalligheid’ <latijn
1630	hinniken*
1630	incapabel <frans
1630	insisteren <frans
1630	klos <duits
1630	knetteren*
1630	koningin-moeder*
1630	muggenziften*
1630	muskiet <spaans of portugees
1630	omzichtig*
1630	savanne <frans
1630	schril*
1630	span* ‘voorgespannen dieren, wagen met bespanning’
1630	stribbelen*
1630	tiara <latijn
1630	visite <frans
1630	zwanenzang*
1631	acceptant <frans
1631	bagatel <frans
1631	bescheid*
1631	calamiteit <frans
1631	echtgenoot*
1631	echtgenote*
1631	hypotenusa <latijn
1631	jonker*
1631	kiezel*
1631	komijnekaas
1631	nis <frans
1631	onzijdig* ‘neutraal’
1631	postiljon <frans
1631	promotor <me latijn
1631	recensie <latijn
1631	scholastiek <frans
1631-1634	eskader <frans
1631-1634	kabbelen*
1631-1634	pikeren <frans
1632	aanbakken*
1632	betuttelen
1632	doetje*
1632	equiperen <frans
1632	glibberen*
1632	kwezel*

1628 - Eerste emigratiegolf van Nederlanders naar Amerika naar de oostkust, de staten New York en New Jersey; hier werd tot de eerste helft van de 20ste eeuw ‘Leeg Dutch’ of ‘Laag Duits’ gesproken (met als varianten Jersey Dutch in New Jersey en Mohawk Dutch in de Mohawk Valley; de New Yorkse variant die negers gebruikten, heette wel Negro Dutch)

1631 - Inleiding tot de Hollandsche rechts-geleerdheyd door H. de Groot, de internationaal geëerde en vertaalde rechtsgeleerde

1632 - Stichting Utrechtse universiteit

1632 - Speldwerk, of waerschouinge an den Neerduitschen schrijver van de spelding [spelling] door C.G. Plemp

1632 - Oprichting door het Amsterdamse stadsbestuur van het Athenaeum Illustre of de Doorluchtige School (de latere Gemeentelijke Universiteit, nu Universiteit van Amsterdam)

1632 - ‘Vadertje’ Cats publiceert een verzameling opvoedkundige spreuken: Spiegel van den ouden en nieuwen tyt, waarin bv. ‘Al is de leugen wonder wel, de waarheid achterhaalt ze wel’

[p. 691]

1632	luieren*
1632	ondertussen*
1632	pezen*
1632	reces <frans
1633	aanvallig*
1633	ablatief <latijn
1633	activum <latijn
1633	adverbium <latijn
1633	aster <latijn
1633	cargo <spaans
1633	datief <latijn
1633	declinatie <latijn
1633	deelwoord*
1633	doodziek*
1633	flensje*
1633	futurum <latijn
1633	genitief <latijn
1633	inchoatief <latijn
1633	interpellatie <frans
1633	nominatief <latijn
1633	participium <latijn
1633	prosodie <frans of latijn
1633	ressentiment <frans
1633	superlatief <latijn
1633	tempus <latijn
1633	trap* ‘als grammaticale term: trap van vergelijking’
1633	zemelen*
1633	zooi, zoo(i)tje*
1634	aantal <nederduits
1634	al* ‘bijwoord van tijd: reeds’
1634	alikruik <?
1634	annotatie <frans of latijn
1634	auditorium ‘gehoorzaal’ <latijn
1634	eilieve*
1634	kleumen*
1634	kruiser
1634	leut* ‘plezier’
1634	lichter*
1634	melkweg*
1634	octavo <modern latijn
1634	paradox <frans
1634	potvis
1634	reidans
1634	reviseren <frans
1634	rotting <afrikaans
1634	sloof* ‘zwoegende huisvrouw’
1634	solstitium <latijn
1634	spartaans <latijn
1634	sympathie <frans
1634	temperament <frans of latijn
1634	trits <frans
1634	verloven*
1635	analyseren
1635	bengel*
1635	compliment <frans
1635	drenkeling*
1635	expliceren <latijn
1635	flenter, flinter*
1635	godlof*
1635	haft*
1635	heengaan* ‘sterven’
1635	jokken
1635	kletsen* ‘geluid maken’

1633 - Tweede druk van de grammatica van Ch. van Heule uit 1625, De Nederduytsche Spraec-konst ofte Tael-beschrijvinghe

1634 - Nederlanders veroveren de Antilliaanse eilanden

1634 - F. Heerman publiceert de eerste druk van de Guldene annotatien, vertonende de treffelijckste daden, deuchden ende sententien der voornaemste coninge, prince, philosoophen, een zeer populair anekdoteboek

1635 - Eerste boek over de Nederlandse klankleer van P. Montanus: Bericht van een niewe konst, genaemt De Spreeckonst

1635-1637 - Windhandel in tulpenbollen

[p. 692]

1635	kniezen*
1635	lexicon <grieks
1635	lichtekooi
1635	maskeren <frans
1635	mathematisch <frans
1635	minnekozen
1635	musicus <latijn
1635	naijver
1635	notificeren <latijn
1635	olijk*
1635	oneindig*
1635	ouderwets*
1635	paard ‘gymnastisch toestel’
1635	plenzen*
1635	prematuur <frans
1635	primitief <frans
1635	punctueel <frans
1635	rapsodie <frans
1635	schatrijk
1635	selderie <frans
1635	snikheet*
1635	teloorgaan*
1635	verrukt <duits
1635	versteld*
1635	vraagbaak
1635	zwakte*
1636	amalgaam <me latijn
1636	ballon <frans
1636	duel <frans
1636	evaporatie <frans
1636	fusie <frans
1636	iedereen*
1636	kink*
1636	klepperen*
1636	kluut*
1636	levertraan*
1636	medium ‘middel’ <latijn
1636	ontsteltenis*
1636	penetreren <frans
1636	procent <latijn
1636	sip*
1636	slechtvalk
1636	strikt <latijn
1636	sublimaat <latijn
1636	thermometer <frans
1636	toen* ‘onderschikkend voegwoord’
1636	trien
1636	tureluur*
1636	vlotten* ‘voorspoedig verlopen’
1636-1638	fikfakken <duits
1637	aanfluiting*
1637	aangezien*
1637	afgezant <duits
1637	afvallig <duits
1637	armageddon <latijn
1637	balorig*
1637	belijdenis*
1637	bemoeien*
1637	dapper* ‘moedig’
1637	denarius <latijn
1637	dominicaan <me latijn
1637	drachme <latijn of grieks
1637	drom*
1637	duffel*
1637	eerder*
1637	fideel <frans
1637	gemak* ‘wc’
1637	hossebossen*
1637	imaginair <frans
1637	inspecteren <frans
1637	krijgsmacht*
1637	legio <latijn
1637	malie ‘houten kolf’ <frans
1637	maliebaan
1637	mammon <latijn

1636 - De Nederlanders veroveren Elmina op de westkust van Afrika voor de slavenhandel

1636 - Nieuwe Wyn in Oude Le'er-Zacken, Bewijzende in spreeck-woorden, 't vernuft der menschen, ende 't gheluck van onze Neder-landsche Taele, een spreekwoordenverzameling van J. de Brune

1637 - Protestantse bijbelvertaling (‘Statenvertaling’)

[p. 693]

1637	omdat*
1637	omega <grieks
1637	omitteren <latijn
1637	onbestendig <duits
1637	ontroeren*
1637	ontslapen*
1637	oogappel* ‘lieveling’
1637	operatie ‘geneeskundige handeling’ <frans
1637	overstelpen*
1637	overtuigen*
1637	passaat <spaans
1637	patroon ‘huls met projectiel en buskruitlading’
1637	Pesach <hebreeuws
1637	rammen
1637	respect <frans
1637	schouwburg*
1637	spichtig*
1637	spoedig*
1637	temporiseren <frans
1637	thee <indonesisch
1637	variëteit <frans
1637	versnapering*
1637	vlakte*
1638	aoristus <latijn
1638	bewust <duits
1638	comparatief <latijn
1638	demonstratief ‘aanwijzend voornaamwoord’ <latijn
1638	genus <latijn
1638	in dubio <latijn
1638	lenigen*
1638	lukraak*
1638	nomen <latijn
1638	ontij*
1638	passief ‘lijdende vorm van het werkwoord’ <latijn
1638	perfectum <latijn
1638	presens <latijn
1638	renderen <frans
1638	schotschrift
1638	slag* ‘soort’
1638	syncope <latijn
1638	teisteren*
1638	trant*
1638	vocatief <latijn
1639	foppen <duits
1639	gelid* ‘rij militairen van voren gezien’
1639	inderdaad*
1639	kroost <frans
1639	liturgie <frans
1639	mysterie <latijn
1639	nimrod
1639	repatriëren <frans
1640	fluisteren*
1640	glooien*
1640	koffie <turks
1640	kraambed*
1640	leverancier
1640	ringeloren*
1640	stapelgek*
1640	ton ‘telwoord: 100.000 (oorspronkelijk van guldens gezegd)’
1641	afrossen*
1641	calèche <frans
1641	exemplaar <frans
1641	gepikeerd
1641	ijlhoofdig*
1641	introïtus <latijn
1641	kemphaan

1638 - Opening Amsterdamse schouwburg met het toneelstuk van J. van den Vondel, Gysbreght van Aemstel

1638-1854 - Nederlanders mogen als enige westerlingen handel drijven met Japan en krijgen een pied-à-terre op Deshima

1640 - Gysbert Japicx, schepper van de Friese cultuurtaal, publiceert Friesche Tjerne; na zijn dood verschijnt, in 1668, Friesche Rymlerye

1641 - De Zuid-Nederlandse historiograaf A. Sanderus (Sanders) publiceert Flandria illustrata, in 1735 vertaald als Verheerlijkt Vlaandre

[p. 694]

1641	opklaren
1641	pers ‘drukpers’ <frans
1641	raak*
1641	roemruchtig*
1641	soebatten <indonesisch
1641	ventiel <duits
1641-1642	duurte*
1641-1642	echter*
1641-1642	klatergoud*
1641-1642	positie <frans
1642	althans* ‘bijwoord van modaliteit’
1642	ark <latijn
1642	bedremmeld*
1642	benieuwd*
1642	bergen* ‘in veiligheid brengen’
1642	beroep* ‘werkkring’
1642	beslommering*
1642	bezoldigen
1642	bijster* ‘niet meer wetend’
1642	bint*
1642	bondig*
1642	buitenkans
1642	capabel <frans
1642	catheter <latijn
1642	delicatesse <frans
1642	dienen* ‘moeten, verplicht zijn’
1642	doodverven*
1642	doos* ‘(onnozele) vrouw’
1642	dutten*
1642	evenwicht*
1642	fluitschip
1642	gedurende*
1642	haaibaai*
1642	hondsdraf*
1642	hygiëne <frans
1642	inmiddels <duits
1642	joviaal <frans
1642	koelie <indonesisch
1642	kwarto <modern latijn
1642	mars ‘(militaire) verplaatsing’ <frans
1642	moerhaas*
1642	omber ‘kleurstof’ <frans
1642	onheus*
1642	opblazen*
1642	papa <frans
1642	parmantig
1642	plotseling <duits
1642	pram*
1642	proces-verbaal <frans
1642	provisie ‘percentueel loon’ <frans
1642	roeiboot <?
1642	roman <frans
1642	sleur*
1642	somber <frans
1642	spatten*
1642	strijkage
1642	talrijk <duits
1642	tamboer <frans
1642	uitbundig <duits

1642 - Verschijning eerste 20 boeken van de Neederlandsche Histooriën door P.C. Hooft

1642 - Bundel met Nederlandse liederen: Zangh-Bloemzel (‘Zang-bloesem’) door J.A. Ban

1642 - Nederlandstalige medische publicatie van J. van Beverwijck, Schat der Gesontheyt en Schat der Ongesontheyt

1642 - A.J. Tasman ontdekt Nieuw-Zeeland en het naar hem genoemde Tasmanië

1642 - De Duitser Philipp von Zesen richt in Hamburg het Teutschgesinnte genossenschaft op, voor de vervanging van vreemde woorden door purismen; hij neemt daarbij het Nederlands als voorbeeld en heeft in het Duits o.a. ingevoerd Abstand, Bücherei, Gesichtskreis, Sinnbild, Staatsmann; tussen 1642 en 1683 woont hij in Amsterdam en schrijft hij Beschreibung der Stadt Amsterdam; hij vertaalt J. van Beverwijck en Goeree in het Duits

1642 - De beroemdste Nederlandse schilder, Rembrandt van Rijn, voltooit de Nachtwacht; in 1890 betitelde de Duitser Langbehn hem als ‘Erzieher’ van de Duitse kunst, politiek en wetenschap

[p. 695]

1642	verwijderen*
1642	wajang <javaans
1642	waterzooi*
1642	zetpil*
1642	ziedendheet*
1643	bal ‘danspartij’ <frans
1643	collega <latijn
1643	contrabande <frans
1643	delcredere <italiaans
1643	geducht*
1643	gids <romani
1643	grenen <zweeds
1643	jongstleden*
1643	pari <italiaans
1643	pistool ‘munt’ <frans
1643	pupil ‘minderjarige onder voogdij’ <frans
1643	ristorno <italiaans
1643	route <frans
1643-1644	eerbied*
1644	aftroggelen*
1644	benedictijn <me latijn
1644	boerderij
1644	cel ‘kleinste element in weefsel’ <latijn
1644	dader*
1644	getuige*
1644	gevolg* ‘wat uit iets voortvloeit’
1644	hocus-pocus
1644	kneep*
1644	maat* ‘indeling in de muziek’
1644	massa ‘toebereide stof’ <latijn
1644	musiceren <frans
1644	neger <spaans of portugees
1644	nippen*
1644	punctualiteit <frans
1644	puntdicht
1644	ragebol*
1644	reven*
1644	ritselen*
1644	ruzie
1644	Sire <frans
1644	sul <?
1644	uitweiden*
1644	vullis*
1645	conus <latijn
1645	debet
1645	hijsen*
1645	klit*
1645	parabool <latijn
1645	pees*
1645	plunje*
1645	poetsen <duits
1645	sleutelbeen*
1645	snoeven*
1645	spierwit*
1645	valies <frans
1645	zoopje, zopie*
1646	appelflauwte
1646	beetje*
1646	enfin <frans
1646	flamingo <portugees
1646	freule <duits
1646	gezaghebber*
1646	gouvernement <frans
1646	hospita <latijn
1646	kakkerlak <portugees
1646	knak*
1646	kwartje
1646	lobbes
1646	moesson <portugees
1646	moloch <latijn

1644 - A.J. Tasman exploreert de noord- en westkust van Australië en besluit dat het land niet vruchtbaar is; nog steeds zijn er enkele Nederlandse plaatsnamen

1646 - Nederlandse grammatica van A.L. Kók: Ont-werp der Neder-duitsche letter-konst

1646 - Verschijning Journael ofte Gedenckwaerdige beschrijvinghe vande Oost-Indische Reyse van Willem Ysbrantsz. Bontekoe van Hoorn, Begrijpende veel wonderlijcke en gevaerlijcke saecken hem daer in wedervaren van Willem Ysbrantsz. Bontekoe, het meest gelezen prozawerk van de 17de en 18de eeuw, met meer dan 60 herdrukken vóór 1800

[p. 696]

1646	naardien*
1646	optornen*
1646	qualitate qua <latijn
1646	sago <indonesisch
1647	arcadisch
1647	gezet*
1647	inwilligen <duits
1647	kanonnade <frans
1647	nabauwen*
1647	pleisteren
1647	professoraal <frans
1647	talmen*
1647-1648	direct <frans
1647-1648	formidabel <frans
1648	academicus <latijn
1648	brem* ‘zout’
1648	consequent <frans
1648	eerdaags*
1648	gas
1648	geheugen*
1648	joelen*
1648	klappertanden*
1648	klef*
1648	lidmaat*
1648	ontsnappen*
1648	ontvangst*
1648	paaien ‘paren van vissen’ <?
1648	penibel <frans
1648	pompelmoes <tamil
1648	probleem <duits of frans
1648	schema <latijn
1648	schrijnen <nederduits
1648	toestand <duits
1648	voetbal ‘leren bal voor de voetbalsport’ <engels
1648	wicket <engels
1648	zwoegen* ‘zwaar werk verrichten’
1649	auxiliair <frans
1649	benjamin <hebreeuws
1649	beunhaas <nederduits
1649	cascade <frans
1649	explicatie <frans
1649	grif*
1649	kletteren*
1649	lettergreep
1649	markies ‘zonnescherm’ <frans
1649	modus <latijn
1649	mombakkes
1649	pilaster <frans
1649	pruttelen*
1649	schietgebed*
1649	stilletje*
1649	voorzetsel*
1649	xantippe
1650	aborteren <latijn
1650	abrupt <frans
1650	abstract <latijn
1650	acquitteren <frans
1650	adagium <latijn
1650	aftands*

1647-1648 - Eerste Engels-Nederlandse en Nederlands-Engelse woordenboek van H. Hexham: A Copious English and Netherduytsch Dictionarie

1647-1812 - Hogeschool in Harderwijk, waaraan o.a. Linnaeus was verbonden, vanaf 1735

1648 - Vrede van Munster; staatsgrens tussen Nederland en Duitsland wordt vastgelegd

1648-1795 - Republiek der Verenigde Nederlanden

1649 - Herdruk van de grammatica van Spiegel uit 1584

1649 - Bezorging door Van Heule van een verbeterde druk van het Tael-bericht van Ampzing uit 1628

1650 - Eerste uitgave Nederlandtsche woorden-schat door J. Hofman, tot 1805 herdrukt als ‘Meijers woordenschat’

1650 - Na de dood van Willem ii wordt Jan Klaassen, trompetter in het leger, afgedankt en begint in Amsterdam een poppenkast waarin hij een nieuw personage, dat hij zijn eigen naam geeft, de autoriteiten op de hak laat nemen

[p. 697]

1650	afzonderlijk*
1650	antichambre <frans
1650	apporteren <frans
1650	appositie <latijn
1650	asiel <frans
1650	assimileren <frans
1650	auditor <latijn
1650	ballet <frans
1650	barrière <frans
1650	brigade <frans
1650	bruusk <frans
1650	cessionaris <frans
1650	coaguleren <frans
1650	cognitie <latijn
1650	cohabitatie ‘paring’ <latijn
1650	compatibel ‘verenigbaar’ <frans
1650	comprimeren <frans
1650	condoleren <latijn
1650	confrater <me latijn
1650	contesteren <frans
1650	contingentie <latijn
1650	conveniëren <frans
1650	cumuleren <frans
1650	debiel <frans
1650	decorum <latijn
1650	defect <latijn
1650	definiëren <frans
1650	deporteren <frans
1650	derivatie <frans
1650	designatie <frans
1650	determinatie <frans
1650	dimensie ‘afmeting’ <frans
1650	discrepantie <latijn
1650	dissonant <frans
1650	dociel <frans
1650	donatie <frans
1650	doos ‘vagina’
1650	dresseren <frans
1650	educatie <frans
1650	emigreren <frans
1650	equivalent <frans
1650	eroderen <frans
1650	eruptie <frans
1650	evacueren <frans
1650	evalueren <frans
1650	evidentie <frans
1650	evocatie <frans
1650	excelleren <frans
1650	excerperen <latijn
1650	exclamatie <frans
1650	excrement <latijn
1650	exhibitie <frans
1650	existentie <me latijn
1650	existeren <frans
1650	expulsie <frans
1650	exquis <frans
1650	extravagant <frans
1650	extremiteit <frans
1650	fabuleus <frans
1650	falsificatie <frans
1650	favoriet <frans
1650	feodaal <frans
1650	flecteren <latijn
1650	formaliseren <frans
1650	gradatie <frans
1650	hemisfeer <frans
1650	hilariteit <frans
1650	horreur <frans
1650	idolatrie <frans
1650	imbeciel <frans
1650	imitatie <frans
1650	immens <frans
1650	immobiel <frans
1650	inertie <frans
1650	inferieur <frans
1650	instinct <frans
1650	intellect <frans
1650	introduceren <latijn
1650	inversie <frans

1650 - De genreschilder Jan Steen is een van de wereldberoemde ‘Hollandse meesters’; hij leeft voort in de uitdrukking ‘een huishouden van Jan Steen’

1650 - Verschijning van het eerste omvangrijke Maleise woordenboek: het Vocabularium ofte Woordenboek, Duytsch en Mallays van J. Heurnius

[p. 698]

1650	invocatie <frans
1650	ironie <frans
1650	iteratie <frans
1650	janhagel
1650	kaken* ‘op het punt staan te braken’
1650	keep* ‘zangvogel’
1650	labyrint <latijn
1650	lunatiek <frans
1650	magie <frans
1650	maîtresse <frans
1650	malheur <frans
1650	marien <frans
1650	marine <frans
1650	massacre <frans
1650	maturiteit <frans
1650	merite <frans
1650	migreren <latijn
1650	minoriteit <frans
1650	mortaliteit <frans
1650	mutilatie <frans
1650	mutileren <frans
1650	necessaire <frans
1650	negligeren <frans
1650	nonchalant <frans
1650	occidentaal <frans
1650	ode <frans
1650	oratorium <latijn
1650	orthodox <latijn
1650	pakketboot <engels
1650	palpabel <frans
1650	parafrase <frans
1650	paralysie <frans
1650	parenthese <frans
1650	pesante <italiaans
1650	presteren <latijn
1650	projecteren <latijn
1650	reclameren <frans
1650	ridicuul <frans
1650	rudiment <frans
1650	ruptuur <frans
1650	scabreus <frans
1650	seigneur <frans
1650	sensibel <frans
1650	serieus <frans
1650	significant <latijn
1650	solitair <frans
1650	stilleven*
1650	stimulatie <latijn
1650	studentikoos <duits
1650	suggestie <frans
1650	syllogisme <latijn
1650	theorema <latijn
1650	thesis <latijn
1650	tod*
1650	triste <italiaans
1650	wedstrijd <duits
1650	wissewasje*
1651	augurk <nederduits
1651	capitulatie <frans
1651	cassatie <frans
1651	endosseren <frans
1651	fooi <frans
1651	parasol <frans
1651	pluis
1651	praaien <engels
1651	schoffel*
1651	veda <sanskriet
1651-1652	fonds <frans
1651-1652	klaar ‘gereed’
1651-1652	lus
1651-1652	pousseren <frans
1652	beetwortel
1652	commando ‘bevel’ <spaans
1652	egard <frans
1652	exact <frans
1652	functie <latijn
1652	ingrediënt <frans
1652	kandidaat <frans
1652	kapen <fries
1652	karavanserai <perzisch
1652	kraal ‘omsloten ruimte voor vee’ <portugees
1652	meubel <frans
1652	permanent <frans
1652	polygoon <frans
1652	seponeren <latijn

1652 - Verversingsstation bij Kaap de Goede Hoop

[p. 699]

1652-1662	bezemstuiver*
1652-1662	branding*
1652-1662	hartenbeest <afrikaans
1652-1662	kabelaring <portugees
1652-1662	klipvis*
1652-1662	opstal*
1652-1662	orang-oetan(g) <indonesisch
1652-1662	slijtage
1653	blijspel*
1653	cartouche <frans
1653	catacombe <frans
1653	doge <italiaans
1653	doorwrocht*
1653	goesting
1653	harlekijn <frans
1653	hommeles*
1653	jakhals <frans
1653	kadi <arabisch
1653	komiek <frans
1653	konkelfoezelen
1653	maroniet
1653	noest
1653	opsnijden*
1653	piaster <italiaans
1653	rafel*
1653	ruïneus <frans
1653	sijpelen*
1653	spion <frans
1653	tiktak*
1654	accuraat <duits
1654	afmatten
1654	allee ‘tussenwerpsel: komaan’ <frans
1654	allocutie <latijn
1654	allusie <frans
1654	alternatie <frans
1654	amateur <frans
1654	ambiguïteit <frans
1654	amice <latijn
1654	anagram <frans
1654	antonomasia <grieks
1654	asymmetrie <frans
1654	axioma <latijn
1654	centrum ‘middelpunt’ <latijn
1654	eminentie <latijn
1654	encyclopedie <frans
1654	ezel ‘schildersezel’
1654	franciscaan
1654	hillebil*
1654	huldigen*
1654	jansenist
1654	kamizool <frans
1654	knuppel*
1654	leuning*
1654	olipodriga
1654	retirade ‘terugtocht’ <frans
1654	revolutie <frans
1654	rinkinken*
1654	rinoceros <latijn
1654	tentamen <latijn
1654	trapezium <modern latijn
1654	trigonometrie <modern latijn
1654	verknocht*
1654	volte <frans
1654	vomeren <latijn

1652-1654 - Eerste Engelse Oorlog

1653 - Johan de Witt wordt raadpensionaris

1653 - Publicatie van P. Leupenius: Aanmerkingen op de Neederduitsche Taale

1653 - Rome veroordeelt de jansenisten, de volgelingen van het in 1640 postuum verschenen werk Augustinus van de Nederlandse priester C. Jansen

1654 - Eerste woordenboek Hebreeuws-Nederlands van J. Buxtorf

1654 - Toevoeging door Vondel van een ‘Noodigh Berecht over de nieuwe Nederduitsche misspellinge’ aan het toneelstuk Lucifer, gericht tegen P. Leupenius

1654 - De opvoering van het treurspel Lucifer van Joost van den Vondel, de ‘prins der dichters’, wordt door de Amsterdamse burgemeester verboden

[p. 700]

1654	zegsman*
1655	fanfare <frans
1655	flink*
1655	hexameter <latijn of grieks
1655	kneu*
1655	krikkemik*
1655	plengen*
1655	quaker <engels
1655	ruggespraak <duits
1655	sollen
1655	toer ‘omwenteling’ <duits
1655	toet*
1655	waldhoorn <duits
1655	watten <me latijn
1656	aanbevelen*
1656	adstrueren <latijn
1656	affirmatief <frans
1656	bijslaap*
1656	couvert ‘briefomslag’ <frans
1656	diploma <latijn
1656	intrinsiek <frans
1656	lazaret <italiaans
1656	marginaal <frans
1656	nieuws*
1656	pekelzonde*
1656	renet, reinette <frans
1656	trekschuit*
1656	vrijpostig
1656-1657	stel* ‘paar’
1657	animatie ‘activering’
1657	bestekamer
1657	caprice <frans
1657	drift* ‘hartstocht’
1657	duplicaat <latijn
1657	garnaal*
1657	gelul*
1657	knap*
1657	kwel*
1657	moker*
1657	monarchie <frans
1657	noen ‘middagmaal’
1657	oei*
1657	opaal <frans
1657	orkaan <spaans
1657	periode <frans
1657	representant <frans
1657	smous <jiddisch
1657	sproeien*
1657	spugen*
1657	talie <italiaans
1657	vlegel ‘lomperd’
1658	aanmatigen, zich <duits
1658	abductie <latijn
1658	aberratie <frans
1658	absurditeit <frans
1658	adequaat <latijn
1658	amfitheater <latijn
1658	a priori <latijn
1658	assimilatie <frans
1658	bigamie <frans
1658	bovendien*
1658	caput <latijn
1658	charlatan <frans
1658	circumcisie <latijn

1655 - Opening van een nieuw stadhuis in Amsterdam, het huidige Koninklijk Paleis

1655-1657 - Een gezantschap van de VOC reist door China, maar weet geen handelscontacten aan te knopen; het land wordt nauwkeurig beschreven door Joan Nieuhof in Het gezantschap der Neêrlantsche Oost-Indische Compagnie aan [...] de keizer van China

1655-1660 - Noordse Oorlog van Zweden tegen o.a. Polen en Denemarken, waardoor de vrije doorvaart van de Sont wordt bedreigd; de Nederlanders interveniëren en verslaan de Zweedse vloot onder Wrangel

1657 - De Tsjech J.A. Comenius, vader van de moderne pedagogiek en auteur van een aantal meertalige schoolboeken, zoals Janua Linguarum en Orbis pictus, vestigt zich te Amsterdam

1658 - Ontdekking van de rode bloedlichaampjes door J. Swammerdam, grondlegger van de moderne entomologie; zijn verzamelde werken zijn door Boerhaave in het Nederlands (Bijbel der natuure) én in het Latijn uitgegeven (1737-1738)

[p. 701]

1658	compendium <latijn
1658	conflict <latijn
1658	congruent <latijn
1658	coördineren <me latijn
1658	emeritus <latijn
1658	expanderen <latijn
1658	floret <frans
1658	fungeren <latijn
1658	humeur <frans
1658	inverteren <frans
1658	irrelevant
1658	jurisprudentie <latijn
1658	kim*
1658	kordaat <spaans of latijn
1658	lux <latijn
1658	manuscript <me latijn
1658	motregen*
1658	omineus <latijn
1658	palet <frans
1658	palissander
1658	panacee <frans
1658	rammenas <italiaans
1658	reeds* ‘bijwoord van tijd: al’
1658	refractie <frans
1658	rombus <latijn
1658	sampan <indonesisch
1658	snuiftabak
1658	suppletie <me latijn
1658	talud <frans
1658	transitie <frans
1658	typografie <frans
1658	verbazen*
1659	boosaardig*
1659	convex <frans
1659	fjord <noors
1659	gutsen*
1659	jubilaris <me latijn
1659	karavaan <frans
1659	kluis ‘brandkast’
1659	melkboer*
1659	piranha <portugees
1659	postelein
1659	rechthoek*
1659	reliëf <frans
1659	rossen ‘afranselen’
1659	sits <engels
1659	stek*
1659	treuzelen*
1659	velours <frans
1659-1673	even* ‘bijwoord van tijd: ogenblik’
1659-1673	mysterieus <frans
1659-1673	nepotisme <frans
1659-1673	nogmaals <duits
1659-1673	spenderen <me latijn
1660	adept <latijn
1660	animositeit <frans
1660	antiquair <frans
1660	augustijn ‘typografische maat’
1660	delirium <latijn
1660	diafragma ‘middenrif’ <latijn
1660	dommekracht*
1660	emolumenten <frans
1660	extract ‘uittreksel’ <latijn
1660	fiscus <latijn
1660	insect <frans
1660	kenau
1660	mores <latijn
1660	narwal <deens of noors
1660	oppassen

1659 - Verdrag der Pyreneeën: annexatie van het westelijke deel van het graafschap Vlaanderen (nu Frans-Vlaanderen genoemd) door Frankrijk; aanvankelijk was er nog taalvrijheid, maar vanaf 1663 werd het Frans door Lodewijk xiv in Duinkerke en Broekburg (Bourbourg) verplicht; in 1884 werd die maatregel nog uitgebreid tot andere toen bezette steden in Vlaanderen (Ieper, Kortrijk, Oudenaarde en Veurne)

1660-1781 - Handelspost van de voc in Negapatam, nu Negapattinam, in Zuid-Indië; in 1781 door de Engelsen veroverd

[p. 702]

1660	pakken <?
1660	piket ‘kaartspel’ <frans
1660	ringsteken*
1660	stigma <latijn
1660	stokstijf*
1660	titulair <frans
1660	urn <latijn
1660	warrelen*
1661	abdomen <latijn
1661	arena <latijn
1661	atrium <latijn
1661	bakbeest
1661	beriberi <indonesisch
1661	cyperse kat
1661	gratuit <frans
1661	jee
1661	kieskeurig*
1661	kleinzoon*
1661	park ‘publieke wandeltuin’ <engels
1661	perfectioneren <frans
1661	regelmatig <duits
1661	rekel ‘mannetjeshond’ <nederduits
1661	staven*
1661	struma <latijn
1661	verpieteren ‘bederven’
1662	buitensporig*
1662	heden* ‘tussenwerpsel: uitroep van verwondering of schrik’
1662	hospitaal <latijn
1662	incognito <italiaans
1662	kadaver <frans
1662	kaketoe <indonesisch
1662	kattebelletje
1662	kwibus
1662	opossum <engels
1662	portret <frans
1662	spant*
1662	verbruien*
1663	abortus <latijn
1663	activiteit <frans
1663	alg <duits
1663	anesthesie <latijn
1663	anorexie <latijn
1663	aorta <modern latijn
1663	astringent <latijn
1663	balkon <frans
1663	balsemien, balsamien <modern latijn
1663	circuit <frans
1663	circuleren <frans
1663	clitoris <modern latijn
1663	coma ‘bewusteloosheid’ <modern latijn
1663	combineren <frans
1663	construeren <frans
1663	continu <frans
1663	coöperatie <frans
1663	criterium <modern latijn
1663	dessert <frans
1663	detectie <frans
1663	digitalis <modern latijn
1663	dosis <me latijn
1663	epidermis <grieks
1663	epitheton <grieks
1663	factorij
1663	formaliteit <frans
1663	houwitser <duits
1663	insufficiëntie <latijn
1663	kornet ‘vaandrig’ <frans
1663	krot*
1663	mama <frans
1663	metafysica <me latijn
1663	opus <latijn
1663	oxymoron <grieks
1663	pleura <me latijn
1663	polysyndeton <grieks
1663	positief ‘stellig’ <frans of latijn

1661-1663 - Rijklof van Goens verovert de Portugese factorijen in Malabar, Voor-Indië, onder andere de stad Malakka in 1641, waar het Stadthuys nog aan de Nederlanders herinnert

1662 - Formosa gaat verloren aan de Chinese zeerover Coxinga

[p. 703]

1663	prolegomena <grieks
1663	schorseneer <frans
1663	taxus <latijn
1663	transparant <frans
1663	tumor <latijn
1663	virus ‘ziekteverwekker’ <latijn
1663	wuiven*
1664	infectie <frans
1664	instructeur <frans
1664	keten ‘reeks’
1664	metropoliet <latijn
1664	pantheon <latijn
1664	quarantaine <frans
1664	toeter*
1664	violist <frans
1664	volstrekt*
1665	armatuur <frans
1665	categorie <latijn
1665	holderdebolder*
1665	kersvers*
1665	kiekeboe*
1665	klisteerspuit
1665	kwast* ‘verfgereedschap’
1665	marinier <frans
1665	monument <frans of latijn
1665	moot*
1665	parlesanten
1665	ras ‘ondersoort’ <frans
1665	ratio <latijn
1665	serenade <frans
1665	terts <italiaans
1665	teut*
1665	versjacheren
1666	ambigu <frans
1666	das ‘halsdoek’ <?
1666	dragonder ‘cavalerist’ <duits
1666	meeldauw <duits
1666	pierewaaien <russisch
1666	ruggelings*
1666	tweekamp
1666	voegwoord*
1666	weddenschap*
1667	beroerte*
1667	betrekkelijk*
1667	bom ‘projectiel’ <frans
1667	consternatie <frans
1667	ethiek <latijn
1667	klotsen*
1667	motief ‘onderwerp van kunstwerk of muziek’ <frans
1667	musketon <frans
1667	portier ‘deur van voertuig’
1667	stipendium <latijn
1667	tour <frans

1664 - Britten nemen met geweld Nieuw-Amsterdam van de Nederlandse gouverneur Pieter Stuyvesant over

1664 - 't Nieuw Woorden-boek der Regten van A. Koerbagh

1665 (ca.) - Nederlanders vestigen zich definitief op drie van de Maagdeneilanden, de Deense Antillen genaamd, namelijk St.-Thomas, St.-Jan en St.-Kruis; hier ontstaat het Negerhollands, een op het Nederlands gebaseerde creooltaal die tot 1987 heeft bestaan; de eilanden zelf gingen al spoedig diverse malen in Engelse en Deense handen over

1665-1667 - Tweede Engelse Oorlog

1667 - Admiraal De Ruyter vaart tijdens zijn Tocht naar Chatham de ketting in de monding van de Theems stuk en vernietigt de Engelse vloot; bij de Vrede van Breda, die een einde maakt aan de Tweede Engelse Oorlog, wordt overeengekomen dat de Engelsen en de Nederlanders de Amerikaanse koloniën die ze elkaar eerder hebben afgenomen, mogen houden: Nederland houdt Suriname en Engeland Nieuw Amsterdam, dat wordt omgedoopt tot New York; het Sranantongo, de Engels-gebaseerde creooltaal van de slaven in Suriname, verliest zijn contact met het Engels en ontwikkelt zich verder voornamelijk o.i.v. het Nederlands

[p. 704]

1667	zeulen*
1668	antedateren <frans
1668	chiliasme <modern latijn
1668	conventioneel ‘traditioneel’ <frans
1668	energie <frans
1668	Epifanie <latijn
1668	evenement <frans
1668	excretie <frans of latijn
1668	ferment <frans
1668	fermenteren <frans
1668	frontispice <frans
1668	fundamenteel <frans
1668	grosse <frans
1668	herderstasje*
1668	opera <italiaans
1668	passiebloem
1668	rekruteren <frans
1668	roken* ‘de rook van tabak genieten’
1668	transfusie <latijn
1668	valide <frans
1669	abces <frans
1669	amulet <frans
1669	anemie <modern latijn
1669	annonceren <frans
1669	apneu <modern latijn
1669	armzalig <duits
1669	arrangeren <frans
1669	assemblee <frans
1669	atrofie <latijn
1669	autarkie <grieks
1669	barricade <frans
1669	bronchiën <frans of latijn
1669	cavalier <frans
1669	choqueren <frans
1669	coherent <frans
1669	collectief <frans
1669	collisie <frans
1669	configuratie ‘samenstel van figuren’ <frans
1669	consecutief <frans
1669	contractie <frans
1669	corridor <italiaans
1669	decanteren <frans
1669	degeneratie <frans
1669	degradatie <frans
1669	demonstratief ‘duidelijk, opvallend’ <frans
1669	deprimeren <frans
1669	desespereren <frans
1669	deviatie <frans
1669	diffusie <frans
1669	diffuus <frans
1669	distorsie <frans
1669	douairière <frans
1669	effectief <frans
1669	egaliseren <frans
1669	elisie <frans
1669	erosie <frans
1669	eucharistie <frans
1669	evasie <frans
1669	excusabel <frans
1669	expliciet <frans of latijn
1669	exploratie <frans
1669	exterieur <frans
1669	extern <frans
1669	flexibel <frans
1669	fluctuatie <frans
1669	geminatie <frans
1669	gesticuleren <frans
1669	grandeur <frans
1669	gratificatie <frans
1669	hexaëder <modern latijn
1669	hyperbool ‘overdrijving’ <frans
1669	imiteren <frans
1669	inclusief <frans
1669	inferioriteit <frans

1668 - Verschijning van het bastaardwoordenboek van A. Koerbagh: Een bloemhof

1668 - Inleydinge tot de Al-ghemeene Teyken-Konst van W. Goeree, het eerste Nederlandse kunsttheoretische werk over de tekenkunst

[p. 705]

1669	initiatie <frans
1669	interveniëren <frans
1669	intestaat <frans
1669	intransitief <latijn
1669	invariabel <frans
1669	inventief <frans
1669	iteratief <frans
1669	jonassen
1669	kapstok
1669	korjaal <west-indische indianentalen
1669	louis, louis d'or <frans
1669	malicieus <frans
1669	marchanderen <frans
1669	meridionaal <frans
1669	metropool <frans
1669	miauwen*
1669	migratie <frans
1669	mobiliteit <frans
1669	modulatie <frans
1669	moduleren <frans
1669	monogram <frans
1669	muzikant <frans
1669	obsceen <frans
1669	obstructie <frans
1669	occult <frans
1669	odeur <frans
1669	opereren ‘te werk gaan’ <frans
1669	opportuun <frans
1669	pancreas <modern latijn
1669	pardoes ‘bijwoord van tijd: opeens’ <nederduits
1669	pariteit <frans
1669	pas ‘bijwoord van tijd: zo-even’
1669	penetratie <frans
1669	perforatie <frans
1669	periferie <frans
1669	quaestor <latijn
1669	radiatie <frans
1669	regulier <frans
1669	rivaal <frans
1669	rossinant <spaans
1669	séjour <frans
1669	selectie <frans
1669	serviel <frans
1669	sinister <frans
1669	sorbet <frans
1669	stimuleren <frans
1669	stoom*
1669	stupide <frans
1669	toog ‘soutane’
1669	triceps <latijn
1669	valuta <italiaans
1669	verkrampen*
1669	viriliteit <frans
1670	etui <frans
1670	hachje*
1670	haf <duits
1670	log ‘snelheidsmeter van schip’ <engels
1670	lychee <chinees
1670	notoriteit <frans
1670	oculeren
1670	sarabande <frans
1670	snauw*
1670	soja <japans
1670	wijsneus*
1670	zeemacht*
1671	desnoods*
1671	dokken ‘schepen in het dok brengen’
1671	dukdalf
1671	giek ‘onderste parallelle rondhout van een langsgetuigd schip’
1671	kenteren
1671	kweken*
1671	mal ‘model’ <frans
1671	opdoeken*

1670 - C.D. van Niervaart, Oprechte onderwijs van de letter-konst, bequaem om alle persoonen, soo mans, vrouwen dochters ende jonge gesellen, als alle andere aankomende scholieren in korten tijdt [...] te leeren spellen ende lesen, het eerste kinderwoordenboek

1670-1671 - Hoogduitse en Portugese synagogen in Amsterdam

[p. 706]

1671	pal ‘pennetje, stuitpin’ <frans
1671	poets <duits
1671	quasi <latijn
1671	schikgodin*
1671	schuifelen*
1671	sjorren <fries
1671	sjouwen <fries
1671	sponning
1671	subject <latijn
1671	tsarevitsj <russisch
1671	wherry <engels
1672	aanklampen*
1672	additioneel <frans
1672	alsmede*
1672	dispenseren <frans
1672	festijn <frans
1672	gegadigde*
1672	kol* ‘bles’
1672	kwispedoor <portugees
1672	likkebaarden*
1672	manmoedig*
1672	nadruk <duits
1672	ophaalbrug*
1672	pikeur <frans
1672	pincet <frans
1672	raffelen*
1672	rakende*
1672	roodvonk*
1672	royaal <frans
1672	secuur <latijn
1672	spitsroede <duits
1672	tendentie <me latijn
1673	aanstonds*
1673	barak <frans
1673	carnaval <frans
1673	halt <duits
1673	lazarus
1673	parool <frans
1673	zuidwester*
1674	alvorens*
1674	plan <frans
1675	bruikleen*
1675	fungus <latijn
1675	generalissimus <modern latijn
1675	pagina <latijn
1676	appelsien
1676	blanco <italiaans
1676	doodstil*
1676	erratum <latijn
1676	franco <italiaans
1676	gezindte*
1676	gireren <italiaans
1676	harrewarren*
1676	havenen*
1676	index <latijn
1676	kantine <frans
1676	kliek* ‘voedselrest’
1676	liguster <latijn

1672 - De gebroeders Johan en Cornelis de Witt worden gelyncht; hun namen zijn misschien bewaard gebleven in de uitdrukking ‘jongens van Jan de Wit(t)’ en in het Engelse to dewitt ‘lynchen’

1672 - Rampjaar, gekarakteriseerd als: het land is reddeloos, de regenten zijn radeloos en het volk is redeloos

1672-1674 - Derde Engelse Oorlog

1672-1678 - Oorlog met Frankrijk

1672-1691 - A. Trommius, Volkomene Nederlandsche concordantie oft woordregister, de eerste concordantie op de Nederlandse bijbelvertaling

1676 - A. van Leeuwenhoek maakt microscopen en ontdekt de bacterie, die hij ‘afgietseldiertjes’ of ‘infusoriën’ noemt

1676 - Elisabeth van der Woude heeft deel aan een (later mislukte) poging tot het stichten van een Nederlandse kolonie aan de rivier de Oyapoc (nu Frans-Guyana) en schrijft als eerste Nederlandse vrouw een verslag van haar bezoek aan de ‘Wilde Kust’ in haar dagboek Memorije van 't geen bij mijn tijt is voorgevallen

[p. 707]

1676	literatuur <frans
1676	obligo <italiaans
1676	sake <japans
1676	sjacheren <duits
1676	trigonaal <latijn
1676	tsaar <russisch
1676	zuurkool
1676-1700	bedonderd*
1677	haveloos*
1677	hemelsbreed*
1677	huizenhoog*
1677	kalot <frans
1677	knoet ‘zweep’ <russisch
1677	kopeke <russisch
1677	loods ‘stuurman’
1677	pope <russisch
1677	roebel <russisch
1677	sjees <frans
1678	affronteren <frans
1678	beamen
1678	cantor <latijn
1678	detacheren
1678	drentelen*
1678	holster*
1678	intimideren <frans
1678	klapper <indonesisch
1678	lul* ‘scheldwoord: sukkel, sul’
1678	moet*
1678	mollig*
1678	nestor
1678	plempen*
1678	rillen*
1678	subsidiëren
1678	titularis
1678	verweren*
1678	wellicht*
1678	zintuig*
1679	chocolade <spaans
1679	lakmoes*
1679	mozaïek <frans
1679	ontwikkelen*
1679	psychologie <modern latijn
1679	reünie <frans
1679	verwaten*
1679	windbuil <duits
1680	circulatie <frans
1680	expressie <frans
1680	meier ‘Bargoens: honderd gulden’ <jiddisch
1680	snaphaan <duits
1680	stiletto <italiaans
1680	stippelen*
1680	suppletoir <frans
1680	tablet <frans
1680	teint <frans
1681	bomen* ‘punteren’
1681	defileren <frans
1681	douceur <frans
1681	koeskoes, couscous <arabisch of frans
1681	lording <nederduits
1681	mamiering <portugees
1681	proportioneel <frans
1681	rijtuig*
1681	schakering
1681	sloerie*
1681	stampvoeten*
1681	stelling* ‘these’
1681	toog* ‘gewelfde bovenkant, overdekking’
1681	vogelvrij <duits
1682	bajonet <frans
1682	bezwijken* ‘sterven’
1682	bibliothecaris <latijn

1677 - De Ethica van de Amsterdamse filosoof B. Spinoza wordt postuum gepubliceerd en spoedig verboden

1678 - Door storm kan Willem van der Decken niet om de Kaap varen; wanneer hij vloekend de stuurman doodt, dondert een stem uit de hemel ‘Varen zult gij, tot aan de Jongste Dag’, en sindsdien vaart de Vliegende Hollander als spookschip rond

1681 - Eerste woordenboek met zeevaarttermen van W. à Winschooten: Seeman

1681 - Eerste Friese grammatica (in het Latijn)

[p. 708]

1682	curieus <frans
1682	dessin <frans
1682	drommels*
1682	ezelsbruggetje
1682	hoepelen*
1682	klophengst <duits
1682	koeioneren <frans
1682	kompres ‘dicht opeen’ <duits
1682	lariks <latijn
1682	lijzig*
1682	lori ‘papegaaiachtige’ <indonesisch
1682	luiwagen <?
1682	nomade <frans
1682	peer ‘vader’ <frans
1682	pietsje <jiddisch
1682	rammelaar ‘rinkelbel voor baby's’
1682	sinaasappel
1682	sjalot <frans
1682	sneep*
1682	tapir <portugees of spaans
1682	vitten*
1682	wout <?
1683	adstructie <me latijn
1683	front <frans
1683	gitaar <frans
1683	gouvernante <frans
1683	incident <frans
1683	nalatenschap <duits
1683	vermicelli <italiaans
1684	eiker*
1684	foliëren
1684	frats <duits
1684	nieuwerwets*
1684	per se <latijn
1684	strijkijzer
1684	warrant <engels
1685	brassen ‘de ra's verstellen’
1685	dommelen*
1685	geus ‘kleine boegvlag’
1685	kwartaal <italiaans
1685	lord <engels
1685	mol ‘verlagingsteken in muziekschrift’ <frans
1685	officier ‘rang bij de marine’ <frans
1685	sperma <latijn
1685	vest <frans
1685	voteren <frans
1686	Allah <arabisch
1686	eikel* ‘voorste deel van de penis’
1686	glans ‘eikel’ <latijn
1686	uterus <latijn
1687	appartement <frans
1687	judicium <latijn
1687	slang* ‘buigzame buis of pijp’
1688	acclamatie <frans
1688	cassette ‘houder, doos’ <frans
1688	deserteur <frans
1688	grenadier <frans
1688	hoogaars
1688	inspecteur <frans
1688	kamperen <frans
1688	laudanum <modern latijn
1688	magistraal <frans
1688	meedogenloos*
1688	posteren <frans
1688	stikdonker*
1688	synopsis <latijn
1688	taptoe*
1688	viva <italiaans
1688-1696	feliciteren <frans
1688-1696	horloge <frans
1688-1696	pas ‘nationaliteitsverklaring’

1685 - Herroeping Edict van Nantes: veel Franse hugenoten vluchten naar de Nederlanden

1688 - Willem iii wordt koning van Engeland

1688-1697 - Negenjarige Oorlog van West-Europese staten, waaronder de Republiek, tegen Frankrijk

[p. 709]

1688-1696	speech <engels
1689	antagonist <frans
1689	drift* ‘plotselinge woede’
1689	farmacie <frans
1689	gratis <latijn
1689	heimwee <duits
1689	integriteit <frans
1689	knaak <?
1689	pectoraal <frans
1689	populair <frans
1689	promenade <frans
1689	voile <frans
1689	zuurzak <papiaments
1690	atlas ‘bovenste halswervel’
1690	bijou <frans
1690	geleding*
1690	refugié <frans
1690	schoft ‘gemene vent’ <nederduits
1690	succes <frans
1690	virulent <frans
1690	volumineus <frans
1691	behept*
1691	boekanier <frans
1691	brouwen* ‘met een huig-r spreken’
1691	detachement <frans
1691	domper*
1691	exercitie <latijn
1691	installeren ‘inrichten, bevestigen (in een ambt)’ <frans
1691	jurk <frans
1691	klikspaan*
1691	kotelet <frans
1691	limonade <frans
1691	luiwammes
1691	neushoorn*
1691	piepjong*
1691	redetwisten*
1691	sjamberloek <duits
1691	stelsel*
1691	terras <frans
1691	tondel*
1692	borrel*
1692	exemplair <frans
1692	gaas <frans
1692	gallon <engels
1692	hospes <latijn
1692	luilak*
1692	mammoet <russisch
1692	marionet <frans
1692	pendule <frans
1692	rosbief <engels
1692	rossen ‘roskammen’
1692	rotzak
1692	testimonium <latijn
1693	city <engels
1693	machine <frans
1693	onpasselijk
1693	partizaan <frans
1693	pijp ‘rookgerei’
1693	pimpelen*
1693	poon ‘beenvis’ <?
1693	sloddervos
1693	triktrak <frans
1693	ziezo*
1694	air <frans
1694	gewicht* ‘zwaar voorwerp voor aandrijving van mechanismen’
1694	smoorheet*
1694	theoretisch <latijn

1691 - Engels woordenboek van W. Sewel: A New Dictionary English and Dutch; Nieuw Woordenboek der Nederduytsche en Engelsche Taale

1691-1693 - Balthasar Bekker publiceert De betoverde wereld, waarin hij het bijgeloof rond heksen, spoken en duivels bestrijdt op grond van de rede en de Heilige Schrift

1692 - Noord en Oost Tartarye van Nicolaas Witsen over Rusland, waarin voor het eerst het internationaal geworden woord mammoet voorkomt

1692-1700 - De Boekzaal van Europe, het eerste Nederlandse populair-wetenschappelijke tijdschrift uitgegeven door P. Rabus

[p. 710]

1694	uitslag* ‘huidaandoening, puistjes’
1694	ultimatum <latijn
1694	volière <frans
1694	waratje*
1694	x ‘teken voor onbekende grootheid’ <spaans
1695	alcalde <spaans
1695	façade <frans
1695	garnizoen <frans
1695	jam, yam <engels
1695	onvertogen*
1695	plafond <frans
1695	repel*
1695	watergruwel
1696	kritisch ‘geneigd tot beoordelen’ <duits
1696	losbol*
1696	opdoemen*
1696	piket ‘paaltje’ <frans
1696	portiek <frans
1696	preliminair <frans
1696	ruif <duits
1697	cadans <frans
1697	chronologie <frans
1697	commentaar <frans
1697	contradans <frans
1697	dauwworm*
1697	dupe <frans
1697	encanailleren, zich <frans
1697	kaliber <frans
1697	katzwijm
1697	knipmes*
1697	luguber <frans
1697	misantroop <frans
1697	natuur ‘landschap’
1697	papillot <frans
1697	paranimf <frans
1697	peignoir <frans
1697	peloton <frans
1697	poesjenel
1697	pommade <frans
1697	pond sterling <engels
1697	pontifex <latijn
1697	produceren <latijn
1697	schalm*
1697	sonate <frans
1697	textuur <frans
1697	zeeg*
1698	accuratesse <duits
1698	amfibie <latijn
1698	bacchanaal <latijn
1698	bent ‘genootschap’
1698	bevoegd <duits
1698	blootshoofds*
1698	boeket <frans
1698	bordpapier
1698	bottel ‘fles’ <engels
1698	cachot <frans
1698	categorisch <latijn

1695 - De natuurkundige Christiaan Huygens overlijdt, nadat hij o.a. de golftheorie van het licht had opgesteld, het slingeruurwerk had uitgevonden en een maan van Saturnus had ontdekt

1696 - Naam voor een nieuw genre in de schilderkunst, de bambocciata, naar de in Italië werkzame Nederlander P. van Laer (1599?-1642), bijgenaamd Il Bamboccio ‘de bultenaar’

1697-1698 - Bezoek van de Russische tsaar Peter de Grote aan Zaandam en Amsterdam; hij nam veel Nederlandse scheepsbouwers en handwerkslieden mee naar Rusland, liet Nederlandse boeken in het Russisch vertalen en gaf de Amsterdammer Jan Thesing een privilege voor het drukken van Russische boeken en voor de vrije verkoop hiervan in Rusland; in opdracht van Peter ontwierpen de Amsterdammers een nieuw cyrillisch schrift, het ‘burgerschrift’, waarin een aantal letters verdwenen en de vorm van de andere letters veranderde

1698 - Eerste aflevering van een verder onvoltooid gebleven Nederlandstalig biografisch woordenboek, het eerste voor ons taalgebied, van P. Rabus onder de titel Het groote naamboek, Behelzende De historie der vermaarde mannen en vrouwen

[p. 711]

1698	charmant <frans
1698	chicane <frans
1698	connotatie <me latijn
1698	criticus <latijn
1698	doctoraal <me latijn
1698	fat <frans
1698	formule <frans
1698	illuminatie <frans
1698	kritiseren <duits
1698	leiband*
1698	lorre <indonesisch
1698	losbandig*
1698	minaret <frans
1698	minister <frans
1698	monopolie <latijn
1698	naïef <frans
1698	notatie <frans
1698	pantomime <frans of latijn
1698	percoleren <latijn
1698	pilau, pilav <turks
1698	poen
1698	poneren <latijn
1698	prunel <frans
1698	realiteit <frans
1698	reilen*
1698	serail <frans
1698	sofa <frans
1698	synecdoche <latijn
1698	tautologie <latijn
1698-1700	poelet <frans
1698-1700	schorr(i)emorrie*
1699	affectatie <frans
1699	baar ‘nieuweling’ <indonesisch
1699	baker*
1699	beschaafd*
1699	cliënt <frans
1699	faro ‘kaartspel’
1699	kaakje <engels
1699	keerkring*
1699	klaploper*
1699	kwik*
1699	ragout <frans
1699	verontwaardigd*
1700	album ‘boek met witte bladen om versjes of foto's te verzamelen’ <latijn
1700	drukte*
1700	forel <duits
1700	garantie <frans
1700	kwast* ‘malle vent’
1700	lummel <duits
1700	makroon <frans
1700	penaten <latijn
1700	probaat <latijn
1700	roepia <indonesisch
1700	schoelje <frans
1701	gedrag*
1701	gekscheren*
1701	reclame ‘bezwaar, beklag’ <frans
1701	reikhalzen*
1701	schurk <duits
1701	slenteren*
1701	spiegelei
1701	wijsgeer*
1701	zwezerik*
1701-1725	falderappes <jiddisch
1701-1750	wauwelen*
1701-1800	staminee <frans
1701-1800	zullie*
1702	assortiment <frans
1702	bekken ‘ring van de heupbeenderen’ <me latijn
1702	bijlander*
1702	chijl <latijn

1700 - Overzichtswerk van D. van Hoogstraten: Aenmerkingen over de geslachten der zelfstandige naemwoorden, vijf keer herdrukt, vanaf 1723 onder de titel Lijst der gebruikelijkste zelfstandige naamwoorden, door hunne geslachten beteekent

1700 - Eerste (systematisch ingerichte) woordenboek Latijn-Russisch-Nederlands van I. Kopijevskij: Sobranije slov na Latinskom, Rossijskom i Gollandskom jazykach

1701 - Frans woordenboek van P. Marin: Nieuw Nederduits en Frans Woordenboek

[p. 712]

1702	leidsel*
1702	ordentelijk
1702	regatta <engels
1702	verstek* ‘schuine stootnaad aan houtwerk’
1703	etablissement <frans
1703	passiva <latijn
1704	à propos <frans
1704	as ‘Romeinse munt’ <latijn
1704	balken*
1704	bediende <duits
1704	bedrijf* ‘deel van een toneelstuk’
1704	bepalen
1704	beroerd*
1704	berucht*
1704	bes* ‘oudje’
1704	bevallig*
1704	biscuit <frans
1704	bladzijde*
1704	boer* ‘oprisping’
1704	champignon <frans
1704	ciseleren <frans
1704	dagtekenen*
1704	doopvont
1704	druïde <latijn
1704	erfvijand <duits
1704	fokken*
1704	franje <frans
1704	galappel*
1704	galon <frans
1704	gelasten*
1704	gemeenzaam <duits
1704	gevat <duits
1704	grimlach*
1704	meetkunde*
1704	melasse <frans
1704	oh <frans
1704	omstandigheid*
1704	ongesteld* ‘in lichte mate ziek’
1704	onthutsen*
1704	ontlasting*
1704	oppervlakte*
1704	pots
1704	rondborstig
1704	schermutselen <duits
1704	stipt*
1704	top ‘tussenwerpsel: akkoord!’ <frans
1704	uitwerpselen*
1704	vector <latijn
1704	verlegen*
1705	atlas ‘vlinder’
1705	fabricatie <frans
1705	kolibrie <frans
1705	spermaceti <me latijn
1706	adjudant <frans
1706	detail <frans
1706	mollen <romani
1706	naamval*
1706	onzijdig* ‘als grammaticale term: neutrum’
1706	perpetuum mobile <latijn
1706	pulken*
1706	rouleren <frans
1706	sawa <indonesisch
1706	stuiteren*
1706	subordinatie <frans
1707	ameublement <frans
1707	drossen <?
1707	voertuig*
1708	alkoof <frans

1703 - Grammatica van J. Nyloë: Aanleiding [Inleiding] tot de Nederduitsche taal (7 keer herdrukt!)

1704 - S. Hannot en D. van Hoogstraten, Nieuw Woordboek der Nederlantsche en Latijnsche Tale, Amsterdam

1706 - Grammatica van A. Moonen: Nederduitsche spraekkunst, waarin de huidige dt-spelling van werkwoorden wordt gepropageerd

1707 - Tweede druk van de grammatica van J. Nyloë

[p. 713]

1708	koket <frans
1708	krek <frans
1708	poed <russisch
1708	schooien*
1708	verkassen
1709	gramstorig*
1709	gribus <?
1709	krols*
1709	liederlijk <duits
1709	lullen*
1709	morrelen*
1709	origineel <frans
1709	regelmaat
1709	schaakmat <frans
1709	sikkepit
1709	topisch <latijn
1710	armoriaal <frans
1710	astraal <latijn
1710	bocht* ‘uitschot’
1710	coloriet <italiaans
1710	concert <frans
1710	evenaren
1710	faculteit <frans
1710	frommelen*
1710	jabroer <duits
1710	kazerne <frans
1710	klapwieken*
1710	klaverjassen
1710	kluif*
1710	knipogen*
1710	knol* ‘(slecht) paard’
1710	knorhaan*
1710	liefkozen ‘strelen’
1710	norbertijn
1710	optellen*
1710	oudbakken*
1710	pentameter <latijn
1710	pips
1710	plechtig*
1710	republikein <frans
1710	roomboter
1710	ruisvoorn*
1710	schuilgaan*
1710	servies <frans
1710	snoepreisje*
1710	veelvraat <nederduits
1710	verfomfaaien <duits
1710	verorberen*
1711	laboratorium <me latijn
1711	wiskunde*
1712	aardappel*
1712	departement <frans
1712	gedragen, zich*
1713	donders*
1714	banket ‘gevuld gebak’ <frans
1714	fatsoen <frans
1714	hobo ‘blaasinstrument’ <frans
1714	jarig*

1708 - Grammatica van W. Séwel: Nederduytsche spraakkonst

1708 - W. Sewel, Groot Woordenboek der Nederduytsche en Engelsche Taalen

1709 - H. Boerhaave wordt hoogleraar in de botanie en geneeskunde te Leiden; hij publiceert in het Latijn

1710 - L. ten Kate, Gemeenschap tussen de Gottische spraeke en de Nederduytsche, het eerste werk over de geschiedenis van het Nederlands binnen het Germaans

1710 - F. Halma, Woordenboek der Nederduitsche en Fransche Taalen

1710 - Eerste Jiddisch-Nederlandse woordenboek van E. ben Jakob en M. Siach

1710 - Eerste Italiaans-Nederlandse en Nederlands-Italiaanse woordenboek van M. Giron

1712 - Jan van der Heyden, de uitvinder van de brandspuit, overlijdt

1713-1750 - Voltaire bezoekt Nederland zevenmaal en is onder de indruk van de vrijheid en verdraagzaamheid; hij ontmoet geleerden als Boerhaave en 's Gravesande (auteur van het eerste leerboek experimentele natuurkunde), die zijn denken beïnvloedden; bij zijn vertrek zou hij gezegd hebben ‘Adieu canards, canaux, canaille!’ (Dag eenden, kanalen, gepeupel)

1713-1795 - Oostenrijks bewind in de Zuidelijke Nederlanden

[p. 714]

1714	kaftan <turks
1714	kokendheet
1714	lapsus <latijn
1714	levensloop*
1714	muskaatwijn
1714	potsierlijk <duits
1714	rendier <duits
1714	rul*
1714	schommel*
1714	spar* ‘boomsoort’
1714	spiritus <latijn
1714	suikerwerk
1714	werst <russisch
1715	althans* ‘voegwoord’
1715	bakkeleien <indonesisch
1715	essence <frans
1715	horrelvoet*
1715	roosteren*
1715	schrokken*
1716	foezel <nederduits
1716	pensioen <frans
1717	aaien*
1717	baar ‘staaf metaal’ <frans
1717	castagnetten <frans
1717	colorist <frans
1717	deskundig*
1717	ginnegappen*
1717	gotisch <italiaans
1717	griet* ‘steltloper’
1717	haasje-over*
1717	heer* ‘naam van een speelkaart’
1717	japon
1717	kapot <duits
1717	kappen ‘haar opmaken’
1717	kas ‘broeikas’
1717	katern <frans
1717	keper <latijn
1717	ketsen
1717	kortwieken
1717	krent ‘achterwerk’
1717	lul* ‘penis’
1717	modieus
1717	overbodig*
1717	paf* ‘tussenwerpsel: nabootsing van geluid’
1717	pauk <duits
1717	roemen*
1717	soda <italiaans
1717	som ‘rekenkundig vraagstuk’ <frans
1717	spuug*
1717	sultane <frans
1717	thema ‘schoolopgaaf’ <latijn
1717	zijdenhemdje
1718	ai ‘tandarm zoogdier’ <portugees
1718	barkas <frans
1718	debiteren ‘als debet boeken’ <frans
1718	gekko
1718	heiligbeen*
1718	lamantijn <frans
1718	ledematen*
1718	lob ‘kwab’ <latijn
1718	pool ‘opstaande haren van tapijt’ <frans
1719	boerendans
1719	cinnaber <frans
1719	druiloor*
1719	houding*
1719	jeu
1719	Kerst
1719	nucleus <latijn
1719	vrijstaat <duits
1720	acceptabel <frans
1720	adorabel <frans

1714-1718 - Eerste Portugees-Nederlandse woordenboek van A. Alewijn en J. Collé

1717 - Tweede bezoek van tsaar Peter aan Holland

1717 - Eerste Nederlands-Russische woordenboek en v.v. van J.V. Brjus', op basis van het werk van W. Sewel: Kniga leksikon ili sobranije rečej po alfavitu

1719 - Eerste Nederlands-Duitse, Duits-Nederlandse woordenboek van M. Kramer: Het Koninglyk Neder-Hoog-Duitsch, en Hoog-Neder-Duitsch Dictionnaire

[p. 715]

1720	badineren <frans
1720	bestialiteit <frans
1720	bismut <modern latijn
1720	bombarie
1720	brunette <frans
1720	chagrijn <frans
1720	connectie ‘verbinding’ <frans
1720	depressie ‘gedruktheid’ <frans
1720	dichotomie <frans
1720	episcopaal <frans
1720	epoche <latijn
1720	fosfor <latijn
1720	gazelle <frans
1720	glaucoom <latijn
1720	kokarde <frans
1720	kristalliseren <frans
1720	litotes <grieks
1720	oligarchie <grieks
1720	ongelikt*
1720	origine <frans
1720	perifrase <frans
1720	prakkiseren
1720	proficiat <latijn
1720	prosit <latijn
1720	ronselen <?
1720	vegetatie <frans
1720	vrouw* ‘naam van een speelkaart’
1720	wereldbeschouwing <duits
1720	winkelhaak* ‘scheur’
1720	wolfraam <duits
1720	zoölogie <modern latijn
1720	zwembad*
1721	alsjeblieft, alstublieft*
1721	amusement <frans
1721	anonymus <me latijn
1721	batik <indonesisch
1721	derwisj <turks
1721	groente*
1721	melig*
1721	metastase <frans
1721	mokkel*
1721	punch ‘drank’ <engels
1721	rendement <frans
1721	royeren <frans
1721	smeerlap*
1721	uniformiteit <frans
1722	intern <frans
1722	kina ‘boom, bast daarvan’ <spaans
1722	koest
1722	pasta ‘deeg, kneedbaar mengsel’ <latijn
1722	vagina <latijn
1722	zwartgallig*
1723	dialect <frans
1723	fysiek <frans
1723	ingevolge*
1723	klemtoon*
1723	lidwoord*
1723	ophemelen*
1723	pedant <frans
1723	tuinder*
1724	hippen*
1724	kaffer <jiddisch
1724	kerrie <engels
1724	keuvelen*
1724	maatschappij ‘samenleving’
1724	pagaai <indonesisch
1724	schaamdeel*

1721-1722 - J. Roggeveen ontdekt Paaseiland (en vernoemt het naar de dag van de ontdekking) en maakt een ontdekkingsreis langs de Polynesische eilanden, waar 5 man deserteren op Tuamotu; dit heeft wellicht geleid tot de leenwoorden pupa ‘copuleren’ in het Tuamotu en Tahiti (van Nederlands poepen, oorspronkelijk ‘copuleren’), kope van ‘schop’, en Tahitiaans narreeda van ‘naald’

1723 - L. ten Kate publiceert Aenleiding tot de kennisse van het verhevene deel der Nederduitsche sprake, met achterin de ‘Waernemingen op de Hollandsche tael’ van P.C. Hooft; de belangrijkste historisch-vergelijkende taalstudie van de 18de eeuw

[p. 716]

1724	steriel <frans
1724-1726	djati <indonesisch
1724-1726	drillen* ‘africhten’
1724-1726	kornak <portugees
1724-1726	loens*
1724-1726	paria <frans
1724-1726	pecco <chinees
1724-1726	proberen ‘pogen’
1724-1726	splinternieuw*
1724-1726	telganger*
1725	edammer*
1725	hansop
1725	plot <engels
1725	sjilpen*
1725	transito <italiaans
1726	abracadabra <grieks
1726	censureren <frans
1726	invalide <frans
1726	jubileum <modern latijn
1726	maal* ‘melktijd’
1726	panisch <duits
1726	peccadille <frans
1726	presbyteriaan <engels
1726	revisor
1726	vulva <latijn
1727	azen*
1727	faliekant
1727	kwal*
1727	placenta <latijn
1727	voltallig*
1728	angelus <latijn
1728	archipel <frans
1728	capaciteit ‘bekwaamheid’ <frans
1728	constitutie <frans
1728	hoepel*
1729	beambte
1729	bijlage <duits
1729	buldog <engels
1729	comité <frans
1729	couvert ‘bestek voor één persoon’ <frans
1729	frankeren <duits
1729	gehalte <duits
1729	marskramer
1729	morgenland <duits
1729	uiensoep
1729	volledig*
1729	wagenwijd <duits
1730	afzakkertje
1730	insigne <frans
1730	ortolaan <frans
1730	plaket <frans
1731	bink <romani
1731	bouten*
1731	hartsvanger <duits
1731	maf*
1731	maffie <?
1731	pierder
1731	purist <frans
1731	spraakwater*
1731-1735	bedoelen*
1731-1735	bestand* ‘opgewassen tegen’
1731-1735	bouillon <frans
1731-1735	doorheen* ‘bijwoord van richting’
1731-1735	faëton <engels
1731-1735	luchthartig*
1731-1735	manchet <frans
1731-1735	paar ‘onbepaald telwoord’

1725-1733 - Groot algemeen historisch, geographisch, genealogisch en oordeelkundig woordenboek van D. van Hoogstraten, M. Brouerius van Nidek en J.L. Schuer, het eerste complete biografische woordenboek

1726-1727 - Eerste verklarende woordenboek van spreekwoorden van Carolus Tuinman: De oorsprong en uitlegging van dagelijks gebruikte Nederduitsche spreekwoorden

1730 - Eerste werk over de interne geschiedenis van het Nederlands door B. Huydecoper: Proeve van taal- en dichtkunde

1731-1735 - Twaalfdelig tijdschrift van J. van Effen: De Hollandsche Spectator, geïnspireerd door Engelse voorbeelden

[p. 717]

1731-1735	springveer
1731-1735	zelfmoord <duits
1732	baldadig*
1732	hansworst <nederduits
1732	kapper ‘haarknipper’
1732	kwantum <latijn
1732	netelig*
1732	ofschoon*
1732	passivum <latijn
1732	reëel <frans
1732	retirade ‘openbaar toilet’ <frans
1732	scharnier <frans
1732	tête-à-tête <frans
1732	toupet <frans
1732	troubadour <frans
1732	Vulgaat, Vulgata <latijn
1733	jas
1733	kariatide <frans
1733	kastelein <latijn
1733	lucratief <frans
1733	meander <latijn
1733	opperen*
1733	opschepen*
1733	stropdas <?
1733	timide <frans
1733	treiteren
1734	accrediteren <frans
1734	algoritme
1734	alligator <engels
1734	anachronisme <frans of latijn
1734	analgesie <modern latijn
1734	anamorfose <frans
1734	antropologie
1734	apepsie <frans
1734	artritis <modern latijn
1734	axolotl <spaans
1734	balanceren <frans
1734	band ‘boekdeel’ <duits
1734	bejaard*
1734	canapé <frans
1734	carneool
1734	chiromantie <me latijn
1734	colofonium
1734	conversatie <frans
1734	cosmetica <modern latijn
1734	data <latijn
1734	declamatie <frans
1734	dendriet
1734	dioptrica
1734	ecu ‘Franse daalder’ <frans
1734	equipage ‘paard met rijtuig’ <frans
1734	firn <duits
1734	giro <duits of italiaans
1734	glottis <modern latijn
1734	groschen <duits
1734	hepatitis <modern latijn
1734	hermeneutiek <latijn
1734	hidrotica <modern latijn
1734	idiosyncrasie <grieks
1734	inpalmen ‘listig voor zich innemen’
1734	kanjer ‘voortreffelijk persoon’ <frans
1734	maatregel <duits
1734	mimosa <modern latijn
1734	nietswaardig <duits
1734	paralogisme <latijn
1734	paroniem <frans
1734	pentagoon <latijn
1734	reactie <frans of latijn
1734	rembours <duits
1734	retina <me latijn
1734	revier <duits
1734	ritme <latijn
1734	spa
1734	stalactiet
1734	stater <grieks
1734	syndroom <frans
1734	tetanus <latijn
1734	toermalijn <engels
1734	toga <latijn
1734	tokayer <duits
1734	tonicum <modern latijn
1734	trancheren <frans
1734	traverso <italiaans
1734	tremolo <italiaans

[p. 718]

1734	trocheus <latijn
1734	tunica <latijn
1734	vanille <frans
1734	waarnemen* ‘tijdelijk bekleden (van ambt)’
1735	attitude <frans
1735	debiet <frans
1735	declameren <frans
1735	fiche <frans
1735	hobbezak
1735	loge ‘plaats in theater’ <frans
1735	logisch <latijn
1735	luchtkasteel
1735	omber ‘kaartspel’ <frans
1735	overigens <duits
1735	systeem <latijn
1735	vief <frans
1736	afschuw <duits
1736	annuïteit <frans
1736	elektriciteit <engels
1736	Fahrenheit <duits
1736	geniep*
1736	hevel*
1736	hydraulica <modern latijn
1736	noorderlicht*
1736	slingeruurwerk
1736	vaar*
1736	vloeistof*
1736	zink <duits
1737	alimentatie <frans
1737	metrum <latijn
1738	extra <latijn
1738	gavotte <frans
1738	jassen
1738	methodist <engels
1738	roulette <frans
1738	twistappel*
1739	baan* ‘betrekking’
1739	cadens <frans
1739	coloratuur <italiaans
1739	commandeur <frans
1739	fuga <italiaans
1739	gregoriaans
1739	rampokken <indonesisch
1739	vocaliseren <frans
1739-1795	stins <fries
1740	arctisch <latijn
1740	arrenslee
1740	boos* ‘toornig’
1740	borstbeeld*
1740	creool <frans
1740	exponent ‘getal dat aanwijst uit hoeveel gelijke factoren een product bestaat’ <latijn
1740	hydraulisch <frans
1740	integraalrekening <duits
1740	intiem <frans
1740	mechanica <latijn
1740	octant <frans
1740	ordinaat <latijn
1740	pinda <papiaments
1740	raket ‘vuurpijl’ <duits
1740	sector <latijn
1740	segment <frans
1740	slagschaduw*
1740	standrecht <duits
1740	telescoop <italiaans of latijn
1740	tracé <frans
1740	verdonkeremanen*
1740	vibratie <frans
1741	emigrant <frans
1741	kont*

1736 - Eerste Maleise grammatica van G.H. Werndly

1740-1920 - ‘Ruslui’ uit Vriezenveen drijven handel met en in St.-Petersburg, waar ze een Vriezenveense kolonie stichten

1741 - Eerste Hebreeuwse spraakkunst met woordenboek Nederlands-Hebreeuws en v.v.: E. Soesman, De bruidschat Israels of onderwys der Hebreeuwsche spraak-kunst, met twee bygevoegde woordenboeken

[p. 719]

1741	snip* ‘schuit (met puntige steven)’
1743	kaste <portugees
1743	madera <portugees
1743	nijlpaard
1744	alang-alang <indonesisch
1744	concaaf <latijn
1744	dikwerf*
1744	lens ‘vergrootglas’ <latijn
1744	microscoop
1745	briljant <frans
1745	champagne <frans
1745	dividend <frans
1745	emballage <frans
1745	gros ‘telwoord: twaalf dozijn’ <frans
1745	kwadrant <frans
1745	lexicograaf <modern latijn
1745	metamorfose <frans
1745	soep <frans
1745	status ‘stand, toestand’ <latijn
1745	uniform <frans
1746	amandelpers
1746	klapstuk*
1746	klingelen <?
1746	plumpudding <engels
1746	poffertjes*
1746	rookworst*
1746	slaboon
1746	traject <latijn
1747	ajuus, aju
1747	violoncel <frans
1747	voorzover*
1747	vrijgezel*
1747-1787	kotter <engels
1747-1787	limpido <italiaans
1747-1787	malaga <spaans
1748	canule <frans
1748	commissie ‘provisie’ <frans
1748	definitief <frans
1748	hoezee <engels
1748	rededeel*
1748	sentiment <frans
1748-1778	combinatie <frans
1749	allicht*
1749	circa <latijn
1749	ellips <latijn
1749	popeline <frans
1749	zetbaas*
1750	bellenblazen*
1750	hecht*
1750	klus*
1750	kof(schip)*
1750	menuet <frans
1750	rum <engels
1750	stroef*
1750	stukadoor <italiaans
1750	taptemelk*
1750	verstoken*
1750	wals ‘machine om te pletten’ <duits
1750	wereldberoemd <duits
1751	akoestiek <frans
1751	alert <frans
1751	chanson <frans
1751	gigue <frans
1751	juridisch <frans
1751	kwintessens <duits
1751	largo <italiaans
1751	manometer <frans
1751	optiek <frans
1751	vocalist <frans
1752	product ‘voortbrengsel’ <latijn
1752	statutair <frans
1753	declareren <frans

1742 - Eerste Nederlands-Portugese woordenlijst

1744 - Op de Benedenwindse Eilanden moeten gerechtelijke stukken in het Nederlands zijn geschreven of vertaald

1744-1748 - Franse troepen bezetten de Oostenrijkse Nederlanden

1750 - Zigeuners verjaagd uit de Nederlanden

[p. 720]

1753	titulatuur
1754	actualiteit <frans
1754	actuaris <latijn
1754	aria <italiaans
1754	contrabas <italiaans
1754	kerkmuziek
1754	tremuleren <frans
1754	triller <italiaans
1754	triool <duits
1754	trombone <italiaans
1754	ventilator <engels
1755	fladderen*
1755	manchester
1755	pus <latijn
1755	tuigage
1755	veronderstellen*
1755	wonderschoon*
1756	Middeleeuwen*
1757	adamsappel
1757	domoor*
1757	filantroop <frans
1757	intussen <duits
1757	suïcide <frans
1757-1762	overstuur*
1758	achterlijk*
1758	dictionaire <frans
1758	kwets <duits
1758	pomologie
1758	ransel <duits
1759	lorgnet <frans
1759	plusminus <latijn
1759	subordineren <frans
1760	flora
1760	kleindochter*
1760	laveloos
1760	ranselen <duits
1760	stroken*
1760-1767	manege <frans
1760-1777	kordon <frans
1761	blancheren <frans
1761	butskop*
1761	cake <engels
1761	coati <spaans
1761	emulsie <frans
1761	feuilletee
1761	gala ‘staatsiekleding’ <frans
1761	grap*
1761	Guinees biggetje
1761	ichneumon <latijn
1761	kartuizer ‘kattensoort’
1761	kritiek <frans
1761	lemming <noors
1761	libel ‘insect’ <latijn
1761	marmot <frans
1761	miereneter*
1761	moedervlek*
1761	plak* ‘dunne schijf’
1761	roofdier*
1761	sabeldier
1761	scabiës <latijn
1761	schubdier*
1761	stekelvarken*
1761	stellig*
1761	stern <modern latijn
1761	stinkdier*
1761	terrine <frans
1762	baluster <frans
1762	condor <spaans
1762	geporteerd

1756-1763 - Zevenjarige Oorlog in West-Europa, de Republiek blijft neutraal

1757 - F. Burman, Eenige aenmerkingen de Nederduitsche tael aengaende, over de wederzijdse beïnvloeding van de Nederlandse en de Franse woordenschat

1758-1762 - Tael- en dicht-kundige bydragen, het eerste tijdschrift dat geheel aan de Nederlandse taal- en letterkunde is gewijd

1761 - Nieuwe Nederduytsche spraekkonst van de Hagenaar Jan des Roches, inspecteur-generaal van de Belgische scholen; in 1777 werd dit het officiële leerboek Nederlands in de Oostenrijkse Nederlanden

1761-1785 - M. Houttuyn, Natuurlyke Historie, of uitvoerige beschryving der dieren, planten en mineraalen

[p. 721]

1762	interessant <frans
1762	klauwier
1762	knallen*
1762	koedoe <frans
1762	naargeestig*
1762	neuken*
1762	patat ‘(in België) aardappel’
1762	pietje
1762	spijbelen <?
1762	verkouden*
1762	whist <engels
1762-1784	lector <latijn
1763	albatros <engels of frans
1763	alk <deens of noors
1763	apekool
1763	archivaris <modern latijn
1763	auerhaan <duits
1763	betovergrootmoeder*
1763	crisis <latijn
1763	fuut*
1763	geocentrisch
1763	heliocentrisch
1763	kanoet
1763	kasuaris <indonesisch
1763	kolder ‘hersenziekte bij vee’ <duits
1763	kwartelkoning
1763	realia <me latijn
1763	reine-claude <frans
1763	satelliet ‘hemellichaam dat een ander begeleidt’ <frans
1763	ster* ‘beroemdheid’
1764	anciënniteit <frans
1764	dankzij*
1764	dorade <spaans
1764	etiquette <frans
1764	festiviteit <frans
1764	insinuatie <frans
1764	karakter <frans
1764	kenmerk*
1764	oer <duits
1764	ondershands*
1764	pol <nederduits
1764	souperen <frans
1764	stokdoof*
1764-1775	eigenaardig <duits
1764-1775	fabriek <frans
1765	agar-agar <indonesisch
1765	beau monde <frans
1765	bon ton <frans
1765	dilemma <latijn
1765	disconteren <frans
1765	fricandeau <frans
1765	glimlach*
1765	hortus <latijn
1765	koosjer <jiddisch
1765	levensgroot*
1765	meerval*
1765	ontwrichten*
1765	orkest <frans
1765	trassi <indonesisch
1766	boktor <?
1766	engerling <duits
1766	ezelsoor <duits
1766	foliant <duits
1766	gienje <engels
1766	glazuur <duits
1766	instemmen <duits
1766	kelk ‘bloemkroon’ <latijn
1766	konkelen*
1766	mangel <duits
1766	meikever
1766	missie <frans
1766	nonsens <engels
1766	onbestemd <duits
1766	partituur <duits
1766	schellak
1766	staf* ‘leidinggevend personeel’
1766	systematisch <duits
1766	wants <duits
1767	atalanta
1767	cohort ‘onderafdeling van Romeins legioen’ <latijn

1766 - Oprichting Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde

[p. 722]

1767	fiscaal <frans
1767	lambda <grieks
1767	macht * ‘product van gelijke factoren’
1767	ministerie <frans
1767	regie <frans
1767	stoer*
1767	tactiek <frans
1767	zegevieren*
1767	zigzag <frans
1768	arboretum <latijn
1768	archetype <latijn
1768	areometer <frans
1768	bandage <frans
1768	devaluatie
1768	inoculeren <frans
1768	klewang <indonesisch
1768	lintworm*
1768	luiaard
1768	observator <latijn
1768	pompernikkel <duits
1768	snert*
1768	zecchino <italiaans
1769	aardrijkskunde
1769	agenda <latijn
1769	agrarisch <latijn
1769	amplitudo <latijn
1769	anthologie <frans
1769	apotheose <frans
1769	aquarium <latijn
1769	atleet <latijn
1769	azalea <modern latijn
1769	bonje <?
1769	braaf <frans
1769	dissenter <engels
1769	essay <engels
1769	gabber ‘kameraad’ <jiddisch
1769	gannef <jiddisch
1769	geeuwhonger*
1769	gonorroe <latijn
1769	granman <sranantongo
1769	inklinken*
1769	knul <duits
1769	mokum <jiddisch
1769	puntkomma
1769	slobkous
1769	trema <frans
1769	tulband ‘soort gebak’
1769	ulevel <italiaans
1769	val ‘Bargoens: deur’ <romani
1769	veehouder*
1769	vleug* ‘haarrichting’
1769-1811	bewerkstelligen <duits
1769-1811	eendagsvlieg*
1769-1811	knekel*
1769-1811	scheil*
1769-1811	sloffen*
1770	advocaat ‘tropische boom en vrucht’
1770	alcohol <modern latijn
1770	angorakat
1770	bizon <frans
1770	eiderdons <ijslands
1770	foetus <latijn
1770	fronton <frans
1770	gedistingeerd
1770	ginseng <chinees
1770	glimmer <duits
1770	gluten <latijn
1770	graniet <frans
1770	grutto*
1770	herbarium <latijn
1770	historicus <latijn
1770	jaguar <engels
1770	kaolien <chinees
1770	keu <frans
1770	kwarts <duits

1769-1777 - N. Chomel en J.A. de Chalmot, Algemeen huishoudelijk-, natuur-, zedekundig- en konstwoordenboek

1769-1811 - Negendelige Natuurlijke Historie van Holland door J. Le Francq van Berkhey

1770 - De Deen J.M. Magen publiceert Grammatica over det Creolske Sprog, de eerste grammatica van een creooltaal, en wel van het Negerhollands

1770 (ca.) - De uit Amerika afkomstige aardappel wordt volksvoedsel

[p. 723]

1770	liaan <frans
1770	maki <frans
1770	marron ‘ontvluchte slaaf, bosneger’ <frans
1770	metallurgie <frans
1770	moederkoek*
1770	museum <latijn
1770	nikkel <duits
1770	ocelot <frans
1770	poema <spaans
1770	talk ‘(gemalen) speksteen’ <frans
1770	toetakelen*
1770	tungsteen <zweeds
1770	winti <sranantongo
1770	zeboe <frans
1771	ammoniet
1771	amper*
1771	commissie ‘groep personen belast met bepaalde taak’ <frans
1771	doublet <frans
1771	drassig*
1771	geweer*
1771	hypochondrie <latijn
1771	marokijn <frans
1771	operateur <frans
1771	remise ‘stalling voor voertuig’ <frans
1772	a capella <italiaans
1772	adagio <italiaans
1772	affettuoso <italiaans
1772	allegretto <italiaans
1772	allegro <italiaans
1772	amabile <italiaans
1772	amoroso <italiaans
1772	andantino <italiaans
1772	animato <italiaans
1772	animoso <italiaans
1772	a prima vista <italiaans
1772	arioso <italiaans
1772	assai <italiaans
1772	bard <duits
1772	bariton <duits
1772	buks <duits
1772	cantabile <italiaans
1772	canto <italiaans
1772	capriccio <italiaans
1772	coda <italiaans
1772	commodo <italiaans
1772	cotangens <modern latijn
1772	crescendo <italiaans
1772	da capo <italiaans
1772	decrescendo <italiaans
1772	deuken*
1772	dolce <italiaans
1772	fermate <italiaans
1772	forte <italiaans
1772	fortissimo <italiaans
1772	grave <italiaans
1772	kwintet <italiaans
1772	lacrimoso <italiaans
1772	lamentoso <italiaans
1772	larghetto <italiaans
1772	lento <italiaans
1772	maestoso <italiaans
1772	maestro <italiaans
1772	meestal*
1772	mezzo <italiaans
1772	molto <italiaans
1772	patetico <italiaans
1772	pianissimo <italiaans
1772	pizzicato <italiaans
1772	poco <italiaans
1772	prestissimo <italiaans
1772	rinforzando <italiaans
1772	ritornel <italiaans
1772	rondo <italiaans
1772	salto <italiaans
1772	scala <italiaans
1772	scheikunde <duits
1772	segno <italiaans
1772	sotto voce <italiaans
1772	spirituoso <italiaans
1772	staccato <italiaans
1772	subito <italiaans
1772	terzet <italiaans
1772	toccata <italiaans
1772	tranquillamente <italiaans
1772	troppo <italiaans
1772	uitsliepen*
1772	unisono <italiaans

[p. 724]

1772	vivace <italiaans
1772-1779	plons*
1773	antithese <frans
1773	averij <italiaans
1773	carré <frans
1773	chrysant
1773	diagonaal <frans
1773	drieling*
1773	garneren <frans
1773	hervormd
1773	hippopotamus <latijn
1773	lathyrus <modern latijn
1773	meeldraad*
1773	persico <frans
1773	plantsoen <frans
1773	ranonkel <latijn
1773	sik ‘geit’
1773	wreef*
1773	zweem*
1774	bekrompen*
1774	brits <duits
1774	elixer <me latijn
1774	kangoeroe <engels
1774	lawine <duits
1775	absint <frans
1775	asymptoot <grieks
1775	belladonna <italiaans
1775	bitterzoet*
1775	blauwbaard*
1775	cactus <latijn
1775	coupon ‘bewijsbon’ <frans
1775	diligence <frans
1775	honorair <frans
1775	integreren <frans
1775	medaillon <frans
1775	transcendent <latijn
1775	zakdoek
1775	zwendelen
1776	fauteuil <frans
1776	gemeen* ‘vals’
1776	gestel* ‘lichamelijke constitutie’
1776	gnoom <modern latijn
1776	kosmopoliet <frans
1776	maliën
1776	meerkoet*
1776	noviciaat <frans
1776	omstreeks* ‘voorzetsel’
1776	oogappel* ‘pupil’
1776	pof*
1776	raketten
1776	rigide <frans
1776	vis-à-vis <frans
1776	vrijmetselaar
1777	aimabel <frans
1777	bas-reliëf <frans
1777	cantate <frans
1777	concentreren <frans
1777	cosinus <modern latijn
1777	curve <latijn
1777	fermentatie <frans
1777	initiëren <frans
1777	kwalificatie <frans
1777	lateraal <frans
1777	metier <frans
1777	mineraalwater
1777	missionaris <frans
1777	mythologie <frans
1777	premisse <frans
1777	primula <latijn
1777	rectum <latijn
1777	reptiel <frans
1777	riskeren <frans
1777	rododendron <latijn
1777	soms*
1777	tripartiet <latijn
1777	vicuña <spaans
1777	zeuren*
1777	zevensprong*

1774 - Eerste Nederlandse rijmwoordenboek (tevens retrograde woordenboek): Verzameling van de bruykbaarste Nederduytsche rymklanken door W. Kroon

1774 - De Vlaming Andries Steven pleit tegen taalverbastering in Nieuwen Nederlandschen Voorschriftboek

1776 - Onafhankelijkheid van Noord-Amerika

[p. 725]

1778	balein <frans
1778	barometer <frans
1778	basalt <frans
1778	bellefleur <frans
1778	binocle <frans
1778	boerenkool
1778	bottel* ‘rozenbottel’
1778	buste ‘borstbeeld’ <frans
1778	cisterciënzer <frans
1778	commissionair <frans
1778	diabetes <latijn
1778	drama <latijn
1778	elmsvuur
1778	erwtensoep
1778	ether ‘verdovende vloeistof’ <duits
1778	ether ‘(boven)lucht’ <duits
1778	extract ‘aftreksel’ <latijn
1778	feces <me latijn
1778	fenomeen <frans
1778	filantropie <frans
1778	focus <latijn
1778	gebak*
1778	hachee <frans
1778	hazenpeper
1778	hermetisch <frans
1778	hit ‘paardje’
1778	houtsnede*
1778	idioticon <grieks
1778	injectie <frans
1778	karaf <frans
1778	kastrol <frans
1778	katheder <duits
1778	knoedel*
1778	koolraap
1778	koran <arabisch
1778	lava <italiaans
1778	macaroni <italiaans
1778	majestueus <frans
1778	malachiet <duits of frans
1778	manie <frans
1778	mat ‘dof’ <frans
1778	meikers
1778	meteoor <frans
1778	mica <latijn
1778	mops*
1778	nafta <latijn
1778	papyrus <latijn
1778	pastel <frans
1778	pathetisch <frans
1778	pathologie <frans
1778	pathos <latijn
1778	pepermunt
1778	pessarium <me latijn
1778	pneumatisch <frans
1778	polytheïsme <frans
1778	prisma <latijn
1778	programma <latijn
1778	rachitis <modern latijn
1778	selterswater <duits
1778	sjanker <frans
1778	skelet <duits
1778	spruitje*
1778	sst*
1778	staar*
1778	stoeterij <duits
1778	strapatsen <duits
1778	sublimatie <frans
1778	symptoom <frans
1778	taboeret <frans
1778	talisman <frans
1778	technisch <duits

1778 - Hiëronymus van Alphen schrijft een dichtbundel Proeve van kleine gedigten voor kinderen, dat in vele talen wordt vertaald; in het vervolgdeel uit hetzelfde jaar komen deze regels voor: ‘Eén uur van onbedagtsaamheid/ Kan maken dat men weeken schreit’

1778 - Bij de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde arriveert een lijst met Overijsselse woorden, in 1781 en 1782 gevolgd door twee aanvullende lijsten van G. Dumbar (mogelijk ook verantwoordelijk voor de eerste lijst): het ‘Handschrift-Dumbar’, zoals de drie lijsten samen heten, is waarschijnlijk het oudste voorbeeld van dialectlexicografie in ons taalgebied

[p. 726]

1778	tombak <indonesisch
1778	trustee <engels
1778	tyfus <latijn
1778	ursuline <frans
1778	vegetatief <frans
1778	veto <latijn
1778	wigwam <engels
1778	yard <engels
1778	zeugma <latijn
1779	aardvarken <afrikaans
1779	gladiool, gladiolus <latijn
1779	kanteloep <frans
1779	karekiet*
1779	lobelia <modern latijn
1779	pruimen
1779	rouge <frans
1779	sangria <spaans
1779	sisser <latijn
1779	stoommachine
1779	tuk*
1779	verrekken ‘sterven’ <duits
1779	vla*
1780	adellijk
1780	amaryllis <modern latijn
1780	barbarisme <frans of latijn
1780	blende <duits
1780	bravoure <frans
1780	debiteren ‘opdissen, vertellen’ <frans
1780	gazon <frans
1780	gletsjer <duits
1780	in natura <latijn
1780	jammer*
1780	kies ‘zwavelverbinding’ <duits
1780	kobalt <duits
1780	magnaat <frans
1780	platina <spaans
1780	saturatie <frans
1780	steppe <frans of duits
1780	zindelijk* ‘(van kinderen en dieren) de natuurlijke behoeften kunnende beheersen’
1780-1781	coifferen <frans
1780-1781	mystiek <frans
1781	advocaat ‘drank’
1781	brik ‘zeilvaartuig’ <engels
1781	commodore ‘gezagvoerder op schip’ <engels
1781	danig*
1781	frapperen <frans
1781	gebrouilleerd
1781	gladiator <latijn
1781	hernhutter <duits
1781	hoor*
1781	invitatie <frans
1781	klungel*
1781	kras <duits
1781	kruien* ‘over elkaar schuiven (van ijsschotsen)’
1781	persiflage <frans
1781	spul*
1781	stalagmiet
1781	stotteren <duits
1781	subversief <frans
1781	teneinde*
1781	visotter*
1781	zakkenrollen
1781	zevenslaper*
1781-1782	routine <frans
1782	amicaal <frans
1782	aristocraat <frans
1782	asbest <latijn

1780-1784 - Vierde Engelse Oorlog

1781 - Publicatie van het pamflet ‘Aan het Volk van Nederland’, waarin de patriotten hun programma uiteenzetten en zich richten tegen de Oranjepartij; zij richten zich tot ‘Neerlands geheele volk, de Afstammelingen van de Vrije Batavieren’

1781 - De patriot, hoogleraar en onderwijskundige J.H. Swildens publiceert Vaderlandsch A-B Boek voor de Nederlandsche Jeugd, een ideologisch leer- en leesboek

[p. 727]

1782	beduimelen*
1782	belezen <duits
1782	boy ‘knaap’ <engels
1782	bungelen*
1782	burlesk <frans
1782	camee <frans
1782	chalcedon
1782	diner <frans
1782	drommel <nederduits
1782	erotisch <duits
1782	extase <frans
1782	fabrikant <frans
1782	frak <frans
1782	kantelen
1782	laconiek <frans
1782	logboek
1782	paf* ‘opgeblazen’
1782	schalk*
1782	solo ‘bijwoord: als zanger of speler alléén’ <italiaans
1782	spaat <duits
1782	tante <frans
1782	these <frans
1782	veldspaat <duits
1782	versificatie <frans
1782	vestibule <frans
1782	wildvreemd <duits
1782-1783	biljart <frans
1783	doedelzak <duits
1783	ijlen* ‘verward praten’
1783	mekkeren*
1783	ontstentenis*
1783	piket ‘troep die direct kan uitrukken’ <frans
1783	scharrelen*
1783	stokpaardje
1784	anticiperen <frans
1784	avance <frans
1784	babbelen*
1784	blauwblauw*
1784	botvieren*
1784	bravissimo <italiaans
1784	bravo <frans
1784	dactylus <latijn
1784	dejeuner <frans
1784	elegant <frans
1784	enthousiasme <frans
1784	genie ‘die buitengewoon begaafd is’ <frans
1784	gezichtspunt
1784	gibbon <frans
1784	helemaal*
1784	idolaat <frans
1784	idylle <frans
1784	imposant <frans
1784	jolig*
1784	ordinair <frans
1784	planetarium <modern latijn
1784	postscriptum <latijn
1784	subliem <frans
1784	sympathiseren <frans
1784	theatraal <frans
1784	verrassen* ‘onverwacht verblijden’
1784	zelfvertrouwen <duits
1784	zoetsappig*
1784-1785	aanvankelijk <duits
1784-1785	achterkleinkind*
1784-1785	alvast*
1784-1785	bergen* ‘opbergen’
1784-1785	betreffende*
1784-1785	bevredigen*
1784-1785	bezwijken* ‘niet kunnen weerstaan’
1784-1785	broodmager*
1784-1785	commode ‘latafel’ <frans
1784-1785	dinges <duits
1784-1785	frase <frans
1784-1785	fysisch <duits
1784-1785	goedlachs*

1782 - Eerste publicatie van Betje Wolff en Aagje Deken, Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart; hun werken munten uit in oorspronkelijk taalgebruik

1784 - De Staten van Holland verbieden het dragen van oranje

1784 - Oprichting Maatschappij tot Nut van 't Algemeen

[p. 728]

1784-1785	gortig*
1784-1785	hobbelpaard*
1784-1785	hulde*
1784-1785	ideaal <frans
1784-1785	impertinent <frans
1784-1785	kissebissen*
1784-1785	mahonie <engels
1784-1785	mens* ‘(o.) minachtend voor een vrouw’
1784-1785	miezerig* ‘nietig’
1784-1785	negligé <frans
1784-1785	nero <latijn
1784-1785	niks <duits
1784-1785	officier ‘rang bij de landmacht’ <frans
1784-1785	onderwerp* ‘zaak waarover men spreekt’
1784-1785	onderwijzer*
1784-1785	parodie <frans
1784-1785	portefeuille <frans
1784-1785	schrobbering*
1784-1785	seconde <frans
1784-1785	snoet*
1784-1785	sublimeren <latijn
1784-1785	zwalken*
1785	advertentie <frans
1785	affreus <frans
1785	boel* ‘grote hoeveelheid’
1785	bonbon <frans
1785	contrast <frans
1785	dwepen*
1785	flets <frans
1785	gezegde*
1785	grotesk <frans
1785	hardvochtig*
1785	hekel* ‘afkeer’
1785	heleboel*
1785	helegaar*
1785	karikatuur <frans
1785	knutselen*
1785	kokkerellen
1785	luxe <frans
1785	makelij
1785	miskennen*
1785	pasja <turks
1785	rangschikken
1785	sas ‘mengsel voor vuurwerk’ <duits
1785	secretaire <frans
1785	slungel <nederduits
1785	stanniool <italiaans
1785	trakteren <latijn
1785	vleug* ‘zweempje’
1786	aardig* ‘vriendelijk, beleefd’
1786	accumulatie <frans
1786	attest
1786	bui* ‘stemming’
1786	chronometer <frans
1786	elektrisch <modern latijn
1786	etage <frans
1786	fortepiano <italiaans
1786	karbouw <indonesisch
1786	obligatoir <frans
1786	paraplu <frans
1786	prospectus <frans
1786	repetitor <modern latijn
1786	richting ‘het richten, kant waarheen iem. gaat’ <duits
1786	stoethaspel*
1786-1793	compote <frans
1786-1793	lambrisering <latijn
1786-1793	metafoor <frans
1786-1793	pantheïst <engels
1787	excerpt <latijn
1787	fiducie <latijn
1787	fractie ‘onderdeel’ <frans
1787	fragment <frans
1787	kwajongen*
1787	mep*
1787	oranjeklant
1787	polonaise <frans
1787	pui <frans
1787	radicaal <frans
1787	recensent <duits

1787 - Inval Pruisische leger dat de Oranjes te hulp komt

[p. 729]

1787	ruimschoots*
1787	soortgelijk*
1787	stroom* ‘hoeveelheid elektriciteit’
1787-1789	bons*
1787-1789	handlanger <duits
1787-1789	larie <?
1787-1789	oliedom
1787-1789	spektakel ‘herrie’
1787-1789	spitsboef <duits
1787-1789	taaitaai*
1788	bon-mot <frans
1788	colonnade <frans
1788	diocees <frans
1788	enthousiast <frans
1788	fakir <arabisch of frans
1788	heterogeen <frans
1788	ijsbeer*
1788	janklaassen
1788	jekker
1788	kongsie ‘firma’ <indonesisch
1788	krijgshaftig
1788	motto <italiaans
1788	rara*
1788	recenseren <frans
1788	voorlopig <duits
1789	atmosfeer <frans
1789	depot <frans
1789	derangeren <frans
1789	foefje*
1789	moffel <duits of frans
1789	tingelen*
1789	vrijdenker*
1789	zwendelaar <engels
1790	benefice <frans
1790	clausuur <latijn
1790	cognac <frans
1790	discussie <frans
1790	doctorandus <me latijn
1790	journalist <frans
1790	junta <spaans
1790	karton <frans
1790	kippig*
1790	klarinet <italiaans
1790	ontwaren*
1790	ouverture <frans
1790	pamflet <engels
1790	prozaïsch <duits
1790	wandaad*
1791	concours <frans
1791	convalescent <frans
1791	decoreren <frans
1791	rite <frans
1791	soes
1791	toreador <spaans
1791	tres <frans
1792	harem <turks
1792	karakteristiek <frans
1792	mousseline <frans
1792	ostracisme <frans
1792	parket ‘zitplaats in schouwburg’ <frans
1792	patriciër <latijn

1788 - J.B. Verlooy pleit in zijn Verhandeling op d'Onacht der moederlyke Tael in de Nederlanden voor aansluiting bij het Noord-Nederlands en voor de afschaffing van het Frans op de lagere school in Vlaanderen

1789 - Franse Revolutie

1789 - De Zuid-Nederlandse provincie Brabant verklaart zich onafhankelijk van de Oostenrijkse Nederlanden, de zgn. Brabantse omwenteling, ook wel de eerste Belgische revolutie; andere provincies volgen en de Verenigde Nederlandse Staten (États Belgiques unis) worden uitgeroepen en herroepen in 1790

1790 - Eerste school voor doven opgericht in Groningen, waar tot 1864 gebarentaal werd gebruikt; hier werd het handalfabet, een vingeralfabet om letters te spellen, in Nederland geïntroduceerd

1792 - Nationalisatie wic

[p. 730]

1792	remise ‘onbeslist (bij spelen zoals schaken, dammen)’
1792	voetlicht <engels
1793	bazelen*
1793	biceps <latijn
1793	corporatie <engels
1793	detoneren ‘ontploffen’ <frans
1793	drijfveer <duits
1793	economie ‘zuinigheid’ <frans
1793	emulgeren <latijn
1793	explosie <frans
1793	garnituur <frans
1793	lectuur ‘leesstof’ <frans
1793	meerschuim <duits
1793	robbedoes <fries
1793	sapperloot
1793	sou <frans
1793	temperatuur <frans
1793	touwtjespringen*
1793	vermenigvuldigen* ‘afdrukken van een tekst maken’
1793	verpieteren ‘verkommeren’
1793	waterstof
1793	wijden* ‘besteden’
1793	zuurstof
1793-1796	bureau ‘schrijftafel’ <frans
1793-1796	dissertatie <frans
1793-1796	flapuit*
1793-1796	gebeurtenis*
1793-1796	geleidelijk*
1793-1796	ijs* ‘bevroren water of room als lekkernij’
1793-1796	incasseren <italiaans
1793-1796	indigestie <frans
1793-1796	liflaf*
1793-1796	moederzielalleen <duits
1793-1796	overeenkomstig*
1794	applaudisseren
1794	argeloos <duits
1794	bibberen*
1794	blessure <frans
1794	ulaan <duits
1794	verhaspelen*
1795	agitato <italiaans
1795	allegrissimo <italiaans
1795	allottava <italiaans
1795	alt <duits
1795	andante <italiaans
1795	arcato <italiaans
1795	arpeggio <italiaans
1795	arrondissement <frans
1795	bourdon <frans
1795	brio <italiaans
1795	canzone <italiaans
1795	cembalo <italiaans
1795	coalitie <frans
1795	continuo <italiaans
1795	contrapunt <italiaans
1795	divertimento <italiaans
1795	dolendo <italiaans
1795	duet <italiaans of duits
1795	espressivo <italiaans
1795	forto <italiaans
1795	grazioso <italiaans

1793 - E. Wassenbergh geeft aan de Universiteit van Franeker college over Gysbert Japicx

1793 - Frankrijk verklaart de oorlog aan Engeland en de Republiek; in Noord-Brabant worden vrijheidsbomen geplant

1795 - Annexatie Zuidelijke Nederlanden door Frankrijk, Franse inval in Noord-Nederland door generaal J.Ch. Pichegru, die zich later afwendt van de Revolutie en vervolgd wordt, vandaar de uitdrukking ‘Wat nu, wat nu, zei Pichegru’

1795 - Iedere inwoner van de Franse republiek (inclusief de Zuidelijke Nederlanden) moet een vaste, geregistreerde familienaam dragen; kinderen krijgen de naam van de vader

1795-1806 - Bataafse republiek

1795-1811 - Engeland verovert geleidelijk de Nederlandse koloniën

[p. 731]

1795	guillotine <frans
1795	intrigant <italiaans
1795	junior <latijn
1795	kamermuziek <duits
1795	klaviatuur <duits
1795	legato <italiaans
1795	militie <frans
1795	mordent <italiaans
1795	orangist <frans
1795	verneuken*
1795-1843	populariteit <frans
1795-1843	prestige <frans
1796	brochure <frans
1796	centraal <frans
1796	demagoog <frans
1796	fanatiek <frans
1796	graveur <frans
1796	gravure <frans
1796	groezelig*
1796	insubordinatie <frans
1796	logger <engels
1796	pensionaat <frans
1796	redactie <frans
1796	sensatie ‘gewaarwording’ <frans
1797	kolgans*
1797	prostitutie <frans
1797	revolutionair <frans
1798	akte ‘hoofddeel van toneelstuk’ <frans
1798	baseren <frans
1798	gemeente*
1798	kamer ‘wetgevend lichaam: Eerste, Tweede Kamer’
1798	korvet <frans
1798	panorama <engels
1798	politie <frans
1798	referte <latijn
1798	sik ‘dun baardje’
1798	vaag <frans
1798	vertegenwoordigen*
1798	wrochten*
1799	apodictisch <duits
1799	autocratie <frans
1799	causaliteit <frans
1799	consult <frans
1799	despotisch <frans
1799	donquichotterie
1799	ejaculatie <frans
1799	exegese <frans
1799	frappant <frans

1796 - Joden krijgen gelijke burgerrechten

1796 - M. Siegenbeek eerste hoogleraar in de ‘Hollandse’ welsprekendheid; Nederlands is slechts bijvak

1796 - Eerste gekozen volksvertegenwoordiging: de Nationale Vergadering, ter vervanging van de Staten-Generaal

1796 - De Franse wetten worden bindend verklaard in bezet Zuid-Nederland, Frans is de enige officiële taal

1797 - Oprichting Nederlandsch Zendinggenootschap voor het protestantse zendingswerk

1798 - Eerste grondwet en democratisch staatsbestel: een gekozen parlement en een vertegenwoordigend lichaam met twee kamers dat wetgevende macht heeft; het Uitvoerend Bewind vormt de eerste Nederlandse centrale regering; scheiding Kerk en Staat; opheffing van de gilden

1798 - Bezittingen voc komen aan de Staat: begin koloniale periode

1798 - Eerste leerboek en woordenlijst van het Sranantongo van G.C. Weygandt

1799 - Inval van Engelsen en Russen in Noord-Holland om Fransen te verdrijven

1799 - De Maatschappij tot Nut van 't Algemeen geeft een grammatica uit: Rudimenta of gronden der Nederduitsche spraake

1799-1811 - Elfdelig Nederduitsch Taalkundig Woordenboek van P. Weiland, eerste eentalige Nederlandse woordenboek

[p. 732]

1799	gaandeweg* ‘bijwoord van tijd: van lieverlede’
1799	isoleren <frans
1799	kostuum <frans
1799	ontologie <frans
1799	paroxisme <frans
1799	peccavi <latijn
1799	pekari <frans
1799	terrorist <frans
1799	trottoir <frans
1799	werkelijkheid*
1799-1811	braam* ‘oneffenheid aan mes’
1799-1811	oplage <duits
1799-1811	pook*
1799-1811	rune <duits
1800	anekdote <frans
1800	broccoli <italiaans
1800	celibaat <frans
1800	club <engels
1800	fatalisme <frans
1800	fiks <frans
1800	fructidor <frans
1800	goochem <jiddisch
1800	hela*
1800	influenza <italiaans
1800	instituut <frans
1800	kardinaalsmuts
1800	massematten <jiddisch
1800	nectarine <engels
1800	pang*
1800	scène <frans
1800	synoniem <frans
1800	trouvaille <frans
1800	walhalla <duits
1801	benutten <duits
1801	convenant <frans
1801	doelmatig
1801	funest <frans
1801	interlinie <frans
1801	zelfbeheersing <duits
1802	coiffeur <frans
1802	decaliter <frans
1802	decameter <frans
1802	deciliter <frans
1802	decimeter <frans
1802	florissant <frans
1802	hectogram <frans
1802	hectoliter <frans
1802	hectometer <frans
1802	hoogstens <duits
1802	kilometer <frans
1802	kokhalzen*
1802	liter <frans
1802	meter ‘100 centimeter’ <frans
1802	millimeter <frans
1802	opdoffen*
1802	potig
1802	schik*
1802	stère <frans
1802	teleologie
1802	zwiepen*
1802-1803	jeremiade <frans
1802-1809	deuvekater
1802-1809	obligaat <latijn
1802-1809	sjofel <duits
1803	concentrisch <me latijn
1803	equipage ‘scheepsbemanning’ <frans
1803	generaliseren <frans
1803	gnoe <duits
1803	habitus <latijn
1803	lawaai <?
1803	schuchter <duits
1803	sujet <frans
1803	uitvaardigen*
1803	urgentie <frans
1803	venerisch <duits
1803	vogelbekdier
1803	zelfzucht <duits
1804	adat <indonesisch
1804	bliksemsnel*

1801 - Eerste Nederlandse schoolwet, waarin een landelijke lijst van officieel goedgekeurde schoolboeken wordt aangekondigd (gerealiseerd in 1810) ter vervanging van de oude boeken, in de nieuwe spelling van Siegenbeek

[p. 733]

1804	boodschap* ‘behoefte (grote of kleine boodschap)’
1804	cursus <latijn
1804	dogma <latijn
1804	flottielje <frans
1804	gaanderij
1804	nietje*
1804	poedel ‘hondensoort’ <duits
1804	rez-de-chaussee <frans
1804	sander <nederduits
1804	steels*
1804	tomahawk <engels
1804-1808	hiëroglief <frans
1804-1808	mythe <latijn
1805	administratief <frans
1805	ambulant <frans
1805	carabinieri <italiaans
1805	cholerisch
1805	diminuendo <italiaans
1805	docent <latijn
1805	enkelvoud*
1805	federatie <frans
1805	figurant <frans
1805	finesse <frans
1805	gaaischieten
1805	gebladerte*
1805	grosso modo <latijn
1805	karkas <frans
1805	linea recta <latijn
1805	malafide <latijn
1805	minimum <latijn
1805	omen <latijn
1805	onderhuids*
1805	opereren ‘een operatie verrichten’ <frans
1805	pagineren <frans
1805	pomposo <italiaans
1805	preluderen <frans
1805	schibbolet, sjibbolet <hebreeuws
1805	sociaal <frans
1805	sok ‘korte kous’ <duits
1805	sostenuto <italiaans
1805	spencer <engels
1805	spiccato <italiaans
1805	spiksplinternieuw*
1805	stringendo <italiaans
1805	tenuto <italiaans
1805	theoreticus <latijn
1805	tribune <frans
1805	vaccin <frans
1806	analyse <frans
1806	autonomie <latijn
1806	balans ‘evenwicht’ <frans
1806	bolwerken*
1806	centime <frans
1806	engageren <frans
1806	epaulet <frans
1806	fandango <spaans
1806	firma <italiaans
1806	gallicisme <frans of latijn
1806	herrie <engels
1806	kelner <duits

1804 - Eerste officiële Nederlandse spelling van M. Siegenbeek: Verhandeling over de Nederduitsche spelling

1805 - Wetten op het gebied van de overheidsfinanciën, belastingen, posterijen en lager onderwijs

1805 - Belle van Zuylen, schrijversnaam van I.A.E. de Charrière, overlijdt. Zij had vele internationale contacten, en zowel James Boswell als Benjamin Constant hebben over haar geschreven

1805 - Eerste officiële Nederlandse grammatica van Weiland: Nederduitsche Spraakkunst, uitgegeven ‘op last van het Staatsbestuur der Bataafsche Republiek’

1806-1810 - Koninkrijk Holland onder Lodewijk Napoleon (die waarschijnlijk, als broertje van de keizer, spreekwoordelijk geworden is in verdomde Lowietje ‘sukkel’); hij neemt Nederlandse les van Bilderdijk

[p. 734]

1806	mandoline <frans
1806	minachten*
1806	moeizaam <duits
1806	oorkonde <duits
1806	parachute <frans
1806	pet ‘hoofddeksel’ <?
1806	preteritum <latijn
1806	prijsgeven
1806	quadrille <frans
1806	sarcasme <frans
1806	scalpel <frans
1806	schutterig*
1806	stokken <duits
1806	tarief <frans
1806	vertier*
1806	verzetje*
1806-1807	bakzeilhalen <engels
1806-1807	haarfijn
1806-1807	ongeacht*
1806-1807	opspelen*
1807	alpaca ‘hoefdier’ <spaans
1807	colon ‘deel van dikke darm’ <latijn
1807	coterie <frans
1807	effect ‘verhandelbaar waardepapier’ <frans
1807	fabricage
1807	leb*
1807	mannequin ‘paspop, ledenpop’ <frans
1807	nuance <frans
1807	pleet <engels
1807	ranzig <duits
1807	schede* ‘vagina’
1807	senior ‘de oudste, oudere (achter namen)’ <latijn
1807	statistiek <duits
1807	steek*
1807	tentoonstelling*
1807	toast ‘heildronk’ <engels
1807	tule <frans
1808	akkefietje
1808	are <frans
1808	atelier <frans
1808	balloteren <frans
1808	boksen <engels
1808	brutaal <frans
1808	embargo ‘beslaglegging’ <spaans
1808	exporteren ‘uitvoeren’ <frans
1808	fata morgana <italiaans
1808	fournituren <frans
1808	gesticht*
1808	gram ‘0,001 kilogram’ <frans
1808	huttentut*
1808	in duplo <latijn
1808	intelligent <frans
1808	kilogram <frans
1808	komisch <duits
1808	oef <frans
1808	opbrengst*
1808	port ‘sterke wijnsoort’ <engels
1808	preparaat <latijn
1808	proesten* ‘lachen’
1808	reçu <frans
1808	scheut* ‘korte pijn’
1808	sigaar <frans
1808	souffleren <frans
1808	sprankelen*
1808	stentor
1808	vak* ‘beroep’
1808	verschillende*
1808-1816	farizeeër <duits

1807 - Verordening van Lodewijk Napoleon dat alle correspondentie, rapporten en berichten van officiële aard in het Nederlands geschreven dienen te worden

1808 - Oprichting Koninklijk Instituut voor Wetenschappen, Letteren en Schoone Kunsten (later Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen) te Amsterdam, Rijksmuseum en Nationale (later Koninklijke) Bibliotheek

1808 - A. Loosjes publiceert de eerste Nederlandse historische roman, Het leven van Maurits Lijnslager

[p. 735]

1809	autobiografie <frans
1809	charade <frans
1809	chromatisch <frans
1809	demon <latijn
1809	diatonisch <frans
1809	hunebed
1809	ijl*
1809	leuteren*
1809	oehoe <duits
1809	schoener <engels
1809	sext <latijn
1809	sextant
1809	stationeren <frans
1809	terrein <frans
1809	tonica <duits
1809	topografie <me latijn
1809	zaniken*
1809-1811	aftakelen*
1809-1911	pantalon <frans
1810	centimeter <frans
1810	corps <frans
1810	dashond <duits
1810	elementair <frans
1810	grissen*
1810	intermezzo <italiaans
1810	lampion <frans
1810	lichterlaaie*
1810	paviljoen <frans
1810	peperduur
1810	preferent <latijn
1810	realiseren <frans
1810	robber <frans
1810	schriel* ‘mager’
1810	sikker <jiddisch
1810	steunen* ‘kermen’
1810	surveilleren <frans
1810	tong-tong <indonesisch
1810	tureluurs*
1810	verdommen* ‘vertikken’
1811	attribuut <frans
1811	goudse* ‘kaas’
1811	herdershond*
1811	leedvermaak*
1811	moer* ‘bevestiging voor schroef’
1811	satire <frans
1811	signalement <frans
1811	wals ‘dans en muziek in driedelige maatsoort’ <duits

1809 - Benoeming door Lodewijk Napoleon van een commissie om voorstellen te doen ter vervanging van de bastaardwoorden door Nederlandse termen

1809 - Metrieke stelsel ingevoerd, afgeschaft in 1813 en heringevoerd in 1821

1809 - Washington Irving publiceert onder het pseudoniem D. Knickerbocker (van ‘knikkerbakker’) een satirisch portret van de Hollandse kolonisten in Nieuw Amsterdam: A history of New York from the beginning of the world to the end of the Dutch dynasty

1810 - Invoering burgerlijke stand

1810 - De Nederlandse taal blijft in het koninkrijk Holland gehandhaafd als officiële taal naast het Frans

1810 - Syntaxis der Nederlandsche taal van M. Siegenbeek

1810-1813 - De Nederlanden onderdeel van het Franse keizerrijk van Napoleon

1811 - Rechtspraak wordt gemoderniseerd: het Burgerlijk Wetboek (Code Civil, vertaald door Bilderdijk), het Wetboek van Strafrecht (Code Pénal) en de Strafvordering (Code d'Instruction Criminelle) worden van kracht

1811 - In Nederland moet iedereen een vaste, geregistreerde, erfelijke familienaam dragen; familienamen mogen niet als voornaam gebruikt worden en als voornamen mogen alleen de namen van heiligen en namen uit de ‘oude geschiedenis’ worden gebruikt; omdat er toen een officiële spelling (van Siegenbeek) bestond, vertonen familienamen in Nederland veel minder spellingvarianten en ogen ze vaak moderner dan in België (waar de namen al in 1795 geregistreerd waren, vóór de vastgelegde spelling)

[p. 736]

1811	wegscheren, zich*
1811	wijzigen*
1811	zoogdier*
1811	zwangerschap*
1812	circulaire <frans
1812	fonkelen <duits
1812	formatie <frans
1812	keizersnede
1812	kreupelhout*
1812	rondwaren*
1812	verkneukelen, zich*
1812	volkslied ‘lied dat leeft bij het volk en door overlevering wordt voortgegeven’ <duits
1813	adelborst
1813	douane <frans
1813	fut*
1813	geograaf <frans
1813	geologie <frans
1813	landstorm <duits
1813	lilliputter
1813	neologisme <frans
1813	passen ‘zijn beurt voorbij laten gaan’ <frans
1813	protégé <frans
1813	rotatie <latijn
1813	speelruimte <duits
1813	toilet ‘kleding’ <frans
1813	wip*
1813	zetmeel*
1814	gepensioneerde
1814	hectare <frans
1814	integraal <frans
1814	landmacht*
1814	reproduceren <latijn
1814	totaliteit <frans
1814	weemoed <duits
1814-1815	medoc <frans
1815	begeesteren <duits
1815	botanisch <frans
1815	corvee <frans
1815	ferm <frans
1815	intendance <frans
1815	klinisch <latijn
1815	marechaussee <frans
1815	pompon <frans
1815	predikaat ‘(loffelijke) bijvoeging’ <duits
1815	tournee <frans

1812 - Napoleons leger rukt op tegen Rusland; in dit leger ook 15.000 Nederlandse dienstplichtigen, van wie slechts 2 à 3% terugkeren

1812 - Eerste geschiedenis van het Nederlands: Beknopte geschiedenis der Nederlandsche tale van A. IJpeij

1813 - Leger van Russen en kozakken verdrijft de Fransen uit Nederland

1814 - Neder-duitsche spraakkunst van M. Siegenbeek

1814 - Traktaat met Engeland over de koloniën; Engeland neemt definitief over: Guyana (Essequibo, Berbice en Demarara), Ceylon, Zuid-Afrika; Nederland krijgt Malabar in Voor-Indïe terug (behalve Cochin), maar in 1824 gaat dit alsnog over naar de Engelsen

1814 - Nieuwe grondwet met veel macht voor de koning, die het bestuur over de koloniën heeft, een parlement gekozen door de Provinciale Staten, godsdienstvrijheid en nationale dienstplicht

1814 - Oprichting van De Nederlandsche Bank, die o.a. zorgt voor de uitgifte van bankbiljetten

1815 - Slag bij Waterloo, waar de Engelse, Pruisische en Nederlandse legers het Franse leger verslaan en Napoleon zijn Waterloo vond

1815 - Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, waartoe Nederland, België, Luxemburg en de koloniën behoren

1815 - Inwijdingsredevoering Over de noodzakelijkheid van de beoefening der eigene taal en letterkunde voor de zelfstandigheid en den roem van eene natie door B.H. Lulofs

[p. 737]

1815	volkslied* ‘nationale hymne’
1816	associé <frans
1816	boulevard <frans
1816	budget <engels
1816	bulletin <frans
1816	cent <engels
1816	completeren <frans
1816	dynastie <frans
1816	embonpoint <frans
1816	eventueel <frans
1816	excursie <frans
1816	flatteus <frans
1816	gastronomie <frans
1816	hoera <duits
1816	kader <frans
1816	mesalliance <frans
1816	metrisch <latijn
1816	milligram <frans
1816	moderator ‘geestelijk adviseur’ <latijn
1816	moderniseren <frans
1816	officieel <frans
1816	paljas <frans
1816	snit <duits
1816	stoomboot <engels
1816	zeestraat
1816-1817	commiesbrood <duits
1816-1817	eivol*
1817	envelop(pe) <frans
1817	germanisme <frans of latijn
1817	kapotjas
1817	krachtens <duits
1817	misère <frans
1817	motie <engels of frans
1817	octrooi <frans
1817	waas*
1818	bijval <duits
1818	chemicaliën <modern latijn
1818	koppensneller
1818	legaliseren <frans
1818	onzin*
1818	sanctie ‘goedkeuring’ <frans
1818	sluw <duits
1818-1821	onderhavig <duits
1819	bewusteloos <duits
1819	bloemlezing*
1819	brommer ‘Amsterdams huurrijtuig’
1819	concurreren <frans
1819	decagram <frans
1819	decigram <frans
1819	entrepot <frans
1819	extraneus <latijn
1819	klaarkomen ‘gereedkomen, volbrengen’
1819	neofiet <latijn

1815 - Organiek Besluit: de vroegere artesfaculteit wordt gesplitst in een faculteit voor bespiegelende wijsbegeerte en letteren, en een voor wis- en natuurkunde (in navolging van een Frans besluit uit 1806); de letterenfaculteit krijgt 5 leerstoelen, waarvan 4 al bestonden in de Republiek (Latijn en Grieks, wijsbegeerte, Oosterse talen en algemene geschiedenis); nieuw is in de meeste plaatsen die voor Nederlandse taal- en letterkunde; moderne talen kunnen veelal als bijvak gevolgd worden

1815 - Oprichting Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels, de oudste boekhandels- en uitgeversorganisatie ter wereld

1817 - Wien Neêrlandsch bloed van H. Tollens wordt uitgekozen als volkslied, en blijft dat tot 1932

1818 - Afschaffing slavenhandel

1819 - Nederlands is de officiële voertaal in het onderwijs op de Antillen; men liet Papiaments in het lager onderwijs oogluikend toe

1819 - Nederlands verplicht gesteld op rechtbanken, scholen en bij lagere overheden in Vlaanderen

[p. 738]

1819	officiëren <frans
1819	partieel <frans
1819	schot* ‘het schieten’
1819	stuk* ‘kapot’
1819	territoriaal <frans
1819	torenhoog
1819	venter
1820	adhesie ‘aantrekkingskracht’ <frans
1820	autodafe <portugees
1820	biografie <frans
1820	calando <italiaans
1820	correctioneel <frans
1820	deïsme
1820	islam <arabisch
1820	perdendo <italiaans
1820	rallentando <italiaans
1820	regime <frans
1820	smorzando <italiaans
1820	twist* ‘garen’
1820	ultra ‘extremist’ <frans
1820	wirwar*
1820-1829	grind*
1821	anapest <latijn
1821	angora <frans
1821	chenille <frans
1821	dollar <engels
1821	endemisch <frans
1821	esoterisch <frans
1821	esplanade <frans
1821	esprit <frans
1821	factor ‘in de wiskunde: vermenigvuldiger’ <latijn
1821	loep <frans
1821	milicien <frans
1821	poespas*
1821	pruimtabak
1821	sperzieboon
1822	fauna
1822	fictief <frans
1822	gruyère <frans
1822	hindoe <perzisch
1822	interpunctie <latijn
1822	knoeiwerk*
1822	rituaal <latijn
1822	saluut ‘militaire groet’ <frans
1822	sjaal <engels
1822	solidair <frans
1822	solvabel <frans
1822	tijgerin
1822	tropisch <duits
1822	tut* ‘onnozel meisje’
1823	affiche <frans
1823	differentiëren <me latijn
1823	disponibel <frans
1823	hoogoven <duits
1823	humaniora <modern latijn
1823	kadetje
1823	koloniaal <engels

1820 - Met Aanleiding tot de kennis der Nederlandsche taal voert N. Anslijn de redekundige ontleding op de lagere school in; hij is tevens de auteur van het moralistische De brave Hendrik

1821 - Oprichting Fonds voor de Nationale Nijverheid

1822 - Opening eerste warenhuis, de spreekwoordelijk geworden Winkel van Sinkel

1822 - Oprichting Algemeene Maatschappij voor de Bevordering van de Volksvlijt

1822 - Eerste klassiek-Grieks-Nederlandse woordenboek van J.Th. Bergman

1822 - J.H. Halbertsma publiceert De Lapekoer fen Gabe Skroor (‘De lappenmand van Gabe Kleermaker’), met als doel het Fries te bevorderen

1823 - Oprichting Nederlandsche Stoombootmaatschappij in Rotterdam

1823 - Gysbert Japicx wordt te Bolsward herdacht, wat het begin van de hernieuwde belangstelling voor de Friese taal en cultuur inluidt

1823 - Nederlands is in Vlaanderen de enige officiële taal

[p. 739]

1823	liberaal ‘een democratische regering aanhangend (naar het voorbeeld van de Franse Revolutie)’ <frans
1823	mikmak <frans
1823	rationalisme <frans
1823	repertoire <frans
1823	sinds* ‘onderschikkend voegwoord’
1823	veteraan <latijn
1824	abdicatie <frans
1824	abdiceren <latijn
1824	abituriënt <duits
1824	abject <frans
1824	abonneren <frans
1824	abortief <frans
1824	absorptie <frans
1824	abstractie <frans
1824	abstraheren <latijn
1824	accelerando <italiaans
1824	acclimatiseren
1824	accolade <frans
1824	achromatisch
1824	acrobaat <frans
1824	acrostichon <grieks
1824	ad rem <latijn
1824	aërodynamica
1824	affiliëren <frans
1824	afrodisiacum <modern latijn
1824	agglutineren <frans
1824	ajour <frans
1824	albino <portugees
1824	allemande <frans
1824	alliteratie <frans
1824	allure <frans
1824	amfibrachys <grieks
1824	amusant <frans
1824	analoog <frans
1824	anamnese <latijn
1824	anglicisme <frans of latijn
1824	anomalie <frans
1824	anoniem <frans
1824	anti <grieks
1824	antropofaag <latijn
1824	apathie <frans
1824	apologetisch <duits
1824	a posteriori <latijn
1824	applicatuur <duits
1824	aquamarijn <latijn
1824	archeologie
1824	artefact
1824	articulatie <frans
1824	asceet <me latijn
1824	ascetisch <duits of frans
1824	asfyxie <modern latijn
1824	aspirant <frans
1824	asterisk <frans
1824	asthenie <modern latijn
1824	ataxie <latijn
1824	atonie
1824	attractief <frans
1824	aureool <frans
1824	austraal <frans
1824	autopsie <frans
1824	baccalaureaat <frans of latijn
1824	bagno <italiaans
1824	ballistiek
1824	ballotage <frans
1824	bariet
1824	barok ‘grillig gevormd’ <frans
1824	barstensvol*
1824	bassethoorn
1824	bassin <frans
1824	belvédère <frans
1824	bête <frans
1824	bibliografie <latijn

1824 - Oprichting Nederlandsche Handel-Maatschappij

1824 - Opening Noord-Hollands Kanaal

1824 - De letterenfaculteit van de Groningse Hogeschool schrijft een wedstrijd over het Gronings uit; het Commentatio van Jan Sonius Swaagman wordt bekroond

[p. 740]

1824	biologie <duits
1824	bis ‘bijwoord: tweemaal, nog een keer (in de muziek)’ <latijn
1824	bivak <frans
1824	bojaar <russisch
1824	bokser <engels
1824	bombast <engels
1824	bonafide <latijn
1824	bonbonnière <frans
1824	bonhomie <frans
1824	bon-vivant <frans
1824	bonze <frans
1824	boreaal <frans
1824	bottelen <engels
1824	boutade <frans
1824	bracteaat <latijn
1824	brumaire <frans
1824	bucolisch <latijn
1824	bureau ‘kantoor’ <frans
1824	cabriolet ‘rijtuig’ <frans
1824	cadeau <frans
1824	caisson <frans
1824	calque <frans
1824	capsule <frans
1824	capuchon <frans
1824	carillon <frans
1824	carrousel <frans
1824	casino <italiaans
1824	castraat ‘mannenstem’ <duits
1824	catastrofe <frans
1824	causaal <latijn
1824	cedille <frans
1824	celibatair <frans
1824	cenotaaf <latijn
1824	centreren <frans
1824	centrifugaal <engels
1824	centripetaal
1824	cervelaatworst
1824	cesuur <frans
1824	chef-d'oeuvre <frans
1824	choreografie
1824	chrestomathie <grieks
1824	chronisch <latijn
1824	chroom <modern latijn
1824	civilisatie <frans
1824	clair-obscur <frans
1824	clairvoyant <frans
1824	clan <engels
1824	classificatie <frans
1824	code ‘wetboek’ <frans
1824	cohesie <frans
1824	coïncidentie <frans
1824	collo <italiaans
1824	colloquium <latijn
1824	colonne <frans
1824	comestibles <frans
1824	commune <frans
1824	compilatie <frans
1824	compileren <frans
1824	complicatie <frans
1824	conisch <frans
1824	conservatorium
1824	consistent <latijn
1824	console ‘draagsteen’ <frans
1824	constateren <frans
1824	consul ‘Romeinse magistraat’ <latijn
1824	consulent
1824	context <frans
1824	continent ‘vasteland’ <frans
1824	contour <frans
1824	contrair <frans
1824	controverse <frans
1824	convergeren <frans
1824	coöptatie <frans
1824	correlatie <frans
1824	coryfee <frans
1824	couperen <frans
1824	creperen <duits
1824	croupier <frans
1824	culinair <frans
1824	cultus <latijn
1824	cultuur ‘beschaving’ <frans
1824	curiositeit <frans
1824	cycloïde <frans
1824	cycloop <frans
1824	cyclus <latijn
1824	dalai lama <tibetaans
1824	debuteren <frans
1824	decade <frans

[p. 741]

1824	decennium <latijn
1824	decimaal <frans
1824	decimeren <frans
1824	deconfiture <frans
1824	dédain <frans
1824	deficit <frans
1824	demarcatie <frans
1824	demonteren <frans
1824	denatureren <frans
1824	denudatie <frans
1824	depreciëren <frans
1824	despoot <frans
1824	detergens <frans
1824	detonatie <frans
1824	diabolisch <frans
1824	diffractie <frans
1824	dilettant <duits of frans
1824	dinar <arabisch
1824	diplopie <frans
1824	diptera <modern latijn
1824	discursief <frans
1824	disparaat <frans
1824	dissident <frans
1824	distinctief <frans
1824	dithyrambe <latijn
1824	divergeren <frans
1824	dominant <latijn
1824	donna <italiaans
1824	draisine <duits
1824	drastisch <frans
1824	eau de cologne <frans
1824	ecarteren <frans
1824	echec <frans
1824	echelon <frans
1824	eclatant <frans
1824	écossaise <frans
1824	elite <frans
1824	embouchure <frans
1824	embryo <modern latijn
1824	emfyseem <modern latijn
1824	emotie <frans
1824	empiricus <latijn
1824	encadreren <frans
1824	enclave <frans
1824	en gros <frans
1824	enigma <latijn
1824	enjambement <frans
1824	ensemble ‘het geheel’ <frans
1824	entiteit <frans
1824	entourage <frans
1824	entree ‘toegangsprijs’
1824	epiloog <frans
1824	episch
1824	episcopaat <latijn
1824	episode <frans
1824	epos <grieks
1824	era <latijn
1824	erudiet <frans
1824	eruditie <frans
1824	escapade <spaans
1824	etalage <frans
1824	ethologie <latijn
1824	ethos <grieks
1824	etiket <frans
1824	etnografie
1824	eufemisme <frans of latijn
1824	euthanasie <frans
1824	evolueren <frans
1824	exclusief <frans
1824	exegeet <frans
1824	exil <frans
1824	exoterisch <frans
1824	exotisch <frans
1824	expansief <frans
1824	experimenteel <frans
1824	exploderen <frans
1824	exposé <frans
1824	exposeren <frans
1824	expositie <frans
1824	expres <frans
1824	expressief <frans
1824	exuberant <frans
1824	ex-voto <latijn
1824	facsimile
1824	faience <frans
1824	falanx <latijn
1824	fantasmagorie <frans
1824	fantastisch <frans
1824	fase <frans
1824	fêteren <frans

[p. 742]

1824	fiacre <frans
1824	filologie <frans
1824	flacon <frans
1824	flagellant <frans
1824	flexibiliteit <frans
1824	floréal <frans
1824	fluïdum <latijn
1824	fontanel <frans
1824	fosforesceren <frans
1824	fragiel <frans
1824	fragmentarisch <engels
1824	fraterniseren <frans
1824	frimaire <frans
1824	fusilleren <frans
1824	futiel <frans
1824	futiliteit <frans
1824	fysiologie <frans
1824	gamba ‘soort violoncel’ <italiaans
1824	ganglion <grieks
1824	generen <frans
1824	genereus <frans
1824	generositeit <frans
1824	genese <frans
1824	genre <frans
1824	gentleman <engels
1824	geodesie <frans
1824	geostatica
1824	germinal <frans
1824	glossarium <latijn
1824	gnosis <modern latijn
1824	goj <jiddisch
1824	goniometrie <frans
1824	gourmand <frans
1824	grilleren <frans
1824	guerrilla <spaans
1824	harmonica <engels
1824	heloot <latijn
1824	heraldiek <frans
1824	hermandad <spaans
1824	hoeri <perzisch
1824	homeopathie <duits
1824	homogeen <frans
1824	homoloog <frans
1824	hors d'oeuvre <frans
1824	hosanna <latijn
1824	hydrometer
1824	ibidem <latijn
1824	iconoclast <latijn
1824	iconografie <me latijn
1824	icoon ‘voorstelling van Christus, Maria en/of de heiligen’ <latijn
1824	identificeren <me latijn
1824	identiteit <frans
1824	idioom <frans of latijn
1824	illegaal <frans
1824	immanent <frans
1824	imminent <frans
1824	imperium <latijn
1824	implanteren <latijn
1824	importeren ‘invoeren’ <frans
1824	impotent <modern latijn
1824	imprimatur <latijn
1824	improviseren <frans
1824	incoherent <frans
1824	incongruent <latijn
1824	inconsequent <frans
1824	incorrect <frans
1824	incubatie <frans
1824	incunabel <frans
1824	indicatie <frans
1824	individu <frans
1824	individualiteit <frans
1824	indolentie <frans
1824	inert <frans
1824	infinitesimaalrekening <duits
1824	inherent <frans
1824	intact <frans
1824	intaglio <italiaans
1824	intellectueel <frans
1824	intercedent <latijn
1824	interpolatie <frans
1824	interregnum <latijn
1824	intrigeren ‘slinks te werk gaan’ <frans
1824	intuïtie <frans
1824	irrationeel <frans
1824	irrigatie <frans
1824	jargon <frans
1824	jockey <engels

[p. 743]

1824	jury <engels
1824	kakofonie <frans
1824	kartel <duits
1824	kismet <turks
1824	klassiek <frans
1824	klerikaal <me latijn
1824	kwartet ‘muziekstuk voor vier partijen’ <frans
1824	labiaal <frans
1824	lacune <frans
1824	lady <engels
1824	lagune <frans
1824	lama ‘boeddhistische priester’ <engels
1824	lamel <frans
1824	lamineren <frans
1824	laren <latijn
1824	larmoyant <frans
1824	lemur <latijn
1824	liaison <frans
1824	libratie <frans
1824	liëren <frans
1824	liga <me latijn
1824	limitatief <frans
1824	linguïst <frans
1824	lire <italiaans
1824	lithografie <frans
1824	lotto <italiaans
1824	lucide <frans
1824	lues <latijn
1824	lumineus <frans
1824	lustrum <latijn
1824	lymfe <latijn
1824	maçon <frans
1824	madonna <italiaans
1824	manco <italiaans
1824	manipuleren <frans
1824	manoeuvre <frans
1824	mansarde <frans
1824	map <duits
1824	marineren <frans
1824	markeren <frans
1824	materieel <frans
1824	mausoleum <latijn
1824	mee-eter*
1824	melange <frans
1824	mêlee <frans
1824	melisme <modern latijn
1824	memoires <frans
1824	menstrueren <latijn
1824	mentor
1824	messidor <frans
1824	meteorologie <frans
1824	metromanie <frans
1824	mezzanine <italiaans
1824	mezzosopraan <italiaans
1824	migraine <frans
1824	mille <frans
1824	misjna <hebreeuws
1824	miss <engels
1824	molla <turks
1824	molton <frans
1824	mondain <frans
1824	monotoon <frans
1824	moslim <arabisch
1824	motiveren <frans
1824	mousseren <frans
1824	mozetta <italiaans
1824	nautisch <latijn
1824	necrologie <frans of latijn
1824	negatie <frans
1824	nivôse <frans
1824	normaal ‘loodlijn’ <frans
1824	nostalgie <frans
1824	nouveauté <frans
1824	oase <duits
1824	obsederen <frans
1824	obsessie <frans
1824	obsoleet <frans
1824	offerte <frans
1824	olympiade <frans
1824	ombrometer
1824	onaneren
1824	onomasticon <grieks
1824	onomatopee <frans
1824	optisch <duits
1824	organiek <frans
1824	orgasme <frans
1824	orgie <frans
1824	orthopedie <frans
1824	oscilleren <frans
1824	ovarium <modern latijn

[p. 744]

1824	paleografie
1824	palliatief <frans
1824	pandemisch
1824	pantograaf
1824	papier-maché <frans
1824	paraaf <frans
1824	paradigma <latijn
1824	parallax <frans
1824	parbleu <frans
1824	pareren <frans
1824	parhelium <modern latijn
1824	parodiëren <frans
1824	parvenu <frans
1824	passe-partout <frans
1824	pastiche <frans
1824	pecuniën <latijn
1824	pederast <frans
1824	pedometer
1824	pêle-mêle <frans
1824	peripetie <frans
1824	peristaltisch <frans
1824	peso <spaans
1824	piëtisme <duits
1824	pion <frans
1824	pirouette <frans
1824	piston <frans
1824	plagiaris <latijn
1824	planimetrie <me latijn
1824	plastisch <duits
1824	plebs <latijn
1824	pluviôse <frans
1824	pneumonie <frans
1824	podometer
1824	polemisch <duits
1824	polenta <italiaans
1824	politoer <duits
1824	polyandrie
1824	polyarchie <grieks
1824	polygynie
1824	porositeit <frans
1824	poste restante <frans
1824	pragmatisch <duits
1824	prairial <frans
1824	preambule <frans
1824	présence <frans
1824	presto <italiaans
1824	prominent <engels
1824	prosodisch <duits
1824	psychisch <duits
1824	qua <latijn
1824	raki <turks
1824	realisme <frans
1824	recette <frans
1824	recto <latijn
1824	referaat <duits
1824	regisseur <frans
1824	reprise <frans
1824	resumeren <frans
1824	revérence <frans
1824	ricambio <italiaans
1824	riposteren <frans
1824	riskant <duits
1824	robe <frans
1824	romancier <frans
1824	rondeau <frans
1824	routinier <frans
1824	saillant <frans
1824	sansculotte <frans
1824	scanderen <frans
1824	sculptuur <frans
1824	secondant
1824	secretie <latijn
1824	sedatief <frans
1824	sedentair <frans
1824	sediment <latijn
1824	select <engels
1824	semester <duits
1824	septet
1824	Septuagint(a) <latijn
1824	service <frans
1824	sestertie <latijn
1824	sextet <duits
1824	sfragistiek
1824	sheriff <engels
1824	sic <latijn
1824	silhouet <frans
1824	sirocco <italiaans
1824	sjabloon <duits
1824	sjikse <jiddisch
1824	sonatine <frans
1824	sonoor <frans
1824	sopraan <italiaans
1824	soubrette <frans

[p. 745]

1824	souterrain <frans
1824	spleen <engels
1824	spondeus <latijn
1824	stabiliteit <frans
1824	stagneren <frans
1824	star ‘strak, stijf’ <duits
1824	statica <modern latijn
1824	stethoscoop
1824	steward <engels
1824	stigmatiseren <frans
1824	stock <engels
1824	stoïcijn <frans
1824	stringent <latijn
1824	suffix <modern latijn
1824	surrogaat <engels
1824	symbolisch <duits
1824	symfonie <frans
1824	symptomatisch <frans
1824	synchronistisch <engels
1824	synoptisch <duits
1824	tailleur <frans
1824	technologie <frans of engels
1824	tellurium <modern latijn
1824	tendens <duits
1824	tensie <latijn
1824	terminologie <duits
1824	terreur <frans
1824	theocratie <frans
1824	therapie <frans
1824	thermen <latijn
1824	thermidor <frans
1824	thesaurus <latijn
1824	thora <hebreeuws
1824	tic <frans
1824	tof <jiddisch
1824	torpedo <engels
1824	torso <italiaans
1824	tourniquet <frans
1824	traditioneel <frans
1824	traiteur <frans
1824	transitief <latijn
1824	transpiratie <frans
1824	transpireren <frans
1824	transplanteren <frans
1824	trappist <frans
1824	trilateraal
1824	trimester <latijn
1824	trompe-l'oeil <frans
1824	tyfoon <engels
1824	type <frans
1824	typologie <engels
1824	uni <frans
1824	uniformeren
1824	unilateraal <engels
1824	va-banque <frans
1824	vaccinatie <frans
1824	vaccineren <frans
1824	vampier <duits
1824	varia <latijn
1824	variant <frans
1824	vegeteren <frans
1824	vehikel <latijn
1824	vendémiaire <frans
1824	ventôse <frans
1824	veterinair <frans
1824	vibreren <frans
1824	villa <italiaans
1824	virtuoos <frans
1824	virtuositeit <frans
1824	visionair <frans
1824	vitaliteit <frans
1824	vulgariteit <frans
1824	whisky <engels
1824	xylografie <frans
1824	zoo <engels
1825	herpes <latijn
1825	lokaal ‘vertrek’ <frans
1825	myriade <frans
1825	omgeving <duits
1825	pruimedant <frans
1825	ultramontaan <italiaans
1825	vandalisme <duits of frans
1825-1827	balustrade <frans
1825-1833	roffelen*
1826	atoom <latijn

1826 - Eerste Nederlands-klassiek-Griekse woordenboek van H.A. Terf

[p. 746]

1826	ischias <latijn
1826	kinine <frans
1826	libel ‘waterpas’ <latijn
1826	ongekunsteld <duits
1826	simplex <latijn
1827	bewonderen <duits
1827	dook* ‘ijzerstaaf’
1827	kanton <frans
1827	kweekwee <indonesisch
1827	manis <modern latijn
1827	massage <frans
1827	mazurka <russisch
1827	mosso <italiaans
1827	nasi <indonesisch
1827	porter <engels
1827	sambal <indonesisch
1827	sarong <indonesisch
1827	schoep*
1827	schroot* ‘reep gezaagd hout’
1827	veranda <engels
1827-1830	batist
1827-1830	bretel <frans
1827-1830	race <engels
1828	boer* ‘naam van een speelkaart’
1828	brandweer*
1828	humus <latijn
1828	kadaster <frans
1828	nikker ‘neger’ <engels
1828	opname <duits
1828	rollade <frans
1828	spuien*
1828	triomfator <latijn
1828	uranium <modern latijn
1828	vanaf*
1828	zorgwekkend*
1829	agens <latijn
1829	beurs* ‘zacht’
1829	cokes <engels
1829	dippen*
1829	expert <frans
1829	fok* ‘bril’
1829	geren* ‘schuin lopen’
1829	getroebleerd
1829	gulp* ‘split in broek’
1829	namens <duits
1829	nationaliteit <frans
1829	nel ‘troef’ <frans
1829	wippen* ‘paren’
1830	benefiet <engels
1830	bons, bonze <duits
1830	bruidssuiker
1830	doodarm*
1830	excentriek <frans
1830	kwelder*
1830	memorandum <latijn
1830	mobiel <frans
1830	pandverbeuren
1830	parti-pris <frans
1830	plausibel <frans

1826 - Eerste Nederlandse literatuurgeschiedenis van M. Siegenbeek: Beknopte geschiedenis der Nederlandsche letterkunde

1826-1831 - Eerste Nederlands-Deens/Noorse woordenboek en v.v. van N.H. Jaeger

1827 - M.J. Adriani, De Prosodist of Woordenlijst voor de uitspraak, het eerste uitspraakwoordenboek

1827 - Oprichting Friesch Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalkunde

1828 - Nederland neemt Nieuw-Guinea in bezit

1829 - De Fransman L. Braille ontwerpt het brailleschrift voor blinden

1830 - De (tweede) Belgische revolutie: afscheiding van België; bepaald wordt: het Frans wordt in België als enige officiële taal erkend, het verplichte gebruik van de ‘Hollandse taal’ in het onderwijs wordt afgeschaft, de commandotaal van het leger wordt Frans

1830 - F. van Campenhout componeert het Belgische volkslied La Brabançonne; in 1860 werd de Franse tekst, die beledigend was voor Nederland, vervangen; in 1938 is de Nederlandse tekst (‘O dierbaar België, o heilig land der Vaadren’) officieel goedgekeurd

[p. 747]

1830	president ‘staatshoofd in republiek’ <frans
1830	principe <frans
1830	raddraaier*
1830	recalcitrant <frans
1830	sanctioneren <frans
1830	subsidiair <frans
1830	summier <frans
1830	utopie <engels
1830	vlugschrift <duits
1830	vrijzinnig <duits
1831	ammonia
1831	borium <modern latijn
1831	cyaan
1831	galvanisch
1831	geestig*
1831	glycerine <frans
1831	luchtballon
1831	magnolia <modern latijn
1831	osmium <modern latijn
1831	pandoer ‘militair van een tegen Turkse opstandelingen geformeerd grenskorps’ <frans
1831	recent <frans
1831	versie <frans
1832	à <frans
1832	acne <grieks
1832	acupunctuur
1832	acuut ‘plotseling opkomend (van ziekte)’ <latijn
1832	affidavit <me latijn
1832	alexandrijn <frans
1832	allopathie <duits
1832	anglaise <frans
1832	antraciet <frans
1832	ar
1832	ascese <latijn
1832	aura <latijn
1832	autochtoon <grieks
1832	balalaika <russisch
1832	biefstuk <engels
1832	boston ‘kaartspel’ <engels
1832	boudoir <frans
1832	bronchitis <modern latijn
1832	cahier <frans
1832	catamaran <engels

1830 - Verschijning van het eerste deel (van 12) van de Horae Belgicae door de Duitse germanist A.H. Hoffmann von Fallersleben met Middelnederlandse teksten, waarmee hij de aanzet gaf tot de studie van het Middelnederlands

1830 - Koninklijk Besluit ‘houdende wijzigingen in de bestaande bepalingen op het stuk der onderscheidene talen in het Rijk in gebruik’ regelt het Nederlands als officiële taal in Friesland en de andere gewesten; dit besluit bevestigt eigenlijk de sinds 1600 ontstane Hollandstalige bestuurstraditie en wordt formeel pas op 1 januari 1996 ingetrokken, wanneer de Algemene Wet Bestuursrecht een aantal artikelen over het taalgebruik van de overheid opneemt

1830 - School voor doven opgericht in Gemert, later verhuisd naar Sint-Michielsgestel, waar tot 1910 gebarentaal werd gebruikt

1831 - Liberale grondwet, waarin wordt bepaald dat het gebruik van talen vrij is (b)

1831 - Tiendaagse Veldtocht waarin het Nederlandse leger de Belgen verslaat, maar moet terugtrekken voor een Frans leger

1831 - Een schip met Nederlandse troepen wordt door Antwerpse opstandelingen belegerd; bevelhebber Jan van Speyk blaast bemanning en opstandelingen op onder het spreekwoordelijk geworden motto ‘Dan liever de lucht in!’

1832-1834 - W. Bilderdijk, driedelige Verklarende Geslachtlijst der Nederduitsche Naamwoorden

[p. 748]

1832	catharsis <modern latijn
1832	cis <duits
1832	colostrum <latijn
1832	condominium <modern latijn
1832	constipatie <frans
1832	contemporain <frans
1832	cyrillisch
1832	dandy <engels
1832	das ‘stropdas’ <?
1832	decaan <latijn
1832	delta <latijn
1832	dime <engels
1832	dirham <arabisch
1832	dis ‘met een halve toon verhoogde d’ <duits
1832	discus <latijn
1832	droschke <duits
1832	elimineren <frans
1832	entr'acte <frans
1832	eon <modern latijn
1832	escudo <portugees of spaans
1832	etappe <frans
1832	euforie <frans of modern latijn
1832	exterritoriaal
1832	fallus <latijn
1832	fervent <frans
1832	filigraan, filigrein <frans
1832	fis <duits
1832	forensisch <latijn
1832	forum ‘markt te Rome’ <latijn
1832	foyer <frans
1832	geiser ‘warme springbron’ <ijslands
1832	gis ‘met een halve toon verhoogde g’ <duits
1832	gouache <frans
1832	grafiek <frans
1832	grafiet <duits
1832	gravitatie <modern latijn
1832	gros ‘het grootste aantal, de meeste(n)’ <frans
1832	gutturaal <frans
1832	hendiadys <me latijn
1832	homofonie <frans
1832	ideologie <frans
1832	impegno <italiaans
1832	imperiaal ‘bagagerek op voertuig’ <frans
1832	impliciet <frans
1832	inch <engels
1832	in extenso <latijn
1832	inhumaan <latijn
1832	initiatief <frans
1832	intermediair <frans
1832	jade <frans
1832	juxtapositie <me latijn
1832	kaddisj <jiddisch
1832	kandelaber <frans
1832	kelim <turks
1832	kroep ‘ziekte’ <frans
1832	kroep ‘achterdeel van paard’ <frans
1832	kwaadschiks*
1832	laborant <duits
1832	lactatie <latijn
1832	landauer <duits
1832	leggiero <italiaans
1832	liefhebberen*
1832	mamma <latijn
1832	meute <frans
1832	mitella <latijn
1832	monochroom <latijn
1832	monotheïsme <duits
1832	monseigneur <frans
1832	morendo <italiaans
1832	morfologie <duits
1832	nasaal <frans
1832	negus <amhaars
1832	normatief <frans
1832	obool <frans
1832	omnibus ‘openbaar vervoermiddel’ <frans
1832	onager <latijn
1832	orangeade <frans
1832	pact <frans
1832	pampa <spaans
1832	paranoia <duits
1832	pergola <italiaans

[p. 749]

1832	peritonitis <modern latijn
1832	peseta <spaans
1832	piste <frans
1832	plectrum <latijn
1832	polyeder <frans
1832	potpourri <frans
1832	praeputium <latijn
1832	rakelings*
1832	rebus <frans
1832	rechaud <frans
1832	referent <duits
1832	regulator <me latijn
1832	relict <latijn
1832	scarlatina <modern latijn
1832	scenario <italiaans
1832	scherzo <italiaans
1832	shilling <engels
1832	shrapnel <engels
1832	slem <engels
1832	taler <duits
1832	test ‘toets, proef’ <engels
1832	thorax <latijn
1832	toman <perzisch
1832	tornado <spaans
1832	trias <latijn
1832	tricotage <frans
1832	tuba <engels
1832	universum <latijn
1832	vertebraal <me latijn
1832	viscositeit <frans
1832	waanzin <duits
1832	waterproof <engels
1832	zirkoon <frans
1832	zloty <pools
1833	anus <latijn
1833	dressuur
1833	hetman <pools
1833	lila <frans
1833	mazen*
1833	omstreeks* ‘bijwoord van hoedanigheid’
1833	ratatoelje, ratatouille <frans
1833	ratjetoe
1833	transit <frans
1833	typisch
1833	ventileren ‘lucht verversen’ <frans
1833	wildebras
1834	apex <latijn
1834	auditorium ‘het gehoor’ <latijn
1834	jodium <modern latijn
1834	newfoundlander <engels
1834	nomenclatuur <latijn
1834	prima donna <italiaans
1834	rakel*
1834	sodium <modern latijn
1834	tarantella <italiaans
1834	thorium <modern latijn
1834	tunnel <engels
1834	uitvoerig <duits
1834	yttrium <modern latijn
1834	zirkonium <modern latijn
1835	aluminium <modern latijn
1835	flux de bouche <frans
1835	kasjmier <frans
1835	mess <engels
1835	romantisch <duits
1835	sint-bernardshond

1833-1835 - J.B. David publiceert Nederduytsche Spraekkunst, waarin hij ervoor pleit dat het Vlaams zich richt op het Hollands

1834 - Afscheiding van een deel van de Hervormde Kerk; later stichten leden van de Afscheiding in de staat Michigan in de VS het plaatsje Holland

1835 - De lessen aan de staatsuniversiteiten worden in het Frans gegeven (b)

1835 - Opening eerste spoorweg op het continent, tussen Brussel en Mechelen

1835 - De Vlaamse dichter Prudens van Duyse schrijft in een gedicht ‘de tael is gantsch het volk’, wat een gevleugeld gezegde zou worden

[p. 750]

1835	stance <frans
1835	stomdronken*
1835	subjectief <frans
1835	titaan <duits
1835	vanadium <modern latijn
1835	wagon <frans
1835	wimper*
1836	animo <italiaans
1836	aronskelk
1836	damar <indonesisch
1836	dot* ‘lief persoon’
1836	fez <frans
1836	gloednieuw*
1836	jaargang <duits
1836	kledderen*
1836	klysma <grieks
1836	lasso <engels of spaans
1836	match <engels
1836	mededingen*
1836	menagerie <frans
1836	piano <frans
1836	raggen*
1836	stootvogel*
1836	tatoeëren <frans
1836	vulgair <frans
1836	yankee <engels
1836-1838	rond ‘voorzetsel’
1836-1838	struis*
1836-1838	tas ‘kopje’ <frans
1837	carambole <frans
1837	illusie <frans
1837	knaapje*
1837	potdoof
1837	pseudoniem <frans
1837	rechter-commissaris
1837	souvenir <frans
1837	thema ‘onderwerp’ <latijn
1837	vaudeville <frans
1837	verkikkerd*
1837-1845	pose <frans
1838	afgezaagd*
1838	alinea <frans
1838	blasé <frans
1838	codex <latijn
1838	demagogie <frans
1838	didactisch <frans
1838	dolgraag*
1838	elastiek <frans
1838	filippica <latijn
1838	franskiljon

1836 - P.P. Roorda van Eysinga wordt de eerste hoogleraar Maleis aan de Koninklijke Militaire Academie te Breda

1836 - Jan Frans Willems, auteur van Verhandeling over de Nederduytsche Taal- en Letterkunde, opzigtelijk de Zuydelijke Provinciën der Nederlanden en in 1848 van Oude Vlaamsche Liederen, sticht de Maatschappij tot bevordering der Nederduytsche Taal- en Letterkunde met het tijdschrift Belgisch Museum; er wordt een wedstrijd uitgeschreven voor een ‘beoordelende verhandeling over de [...] spelling’ die zich richt op Noord-Nederland, ter beoordeling van een ministerieel ingestelde Commissie met o.a. David en Willems

1836-1838 - J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen, het eerste omvangrijke woordenboek van een dialect

1836-1844 - Spellingoorlog tussen degenen die zich op de Noord-Nederlandse norm willen richten (David en Willems) en West-Vlaamse taalparticularisten (Pieter Behaegel) (b)

1837 - Oprichting van het liberale literaire tijdschrift De Gids door E.J. Potgieter

1837 - De grote Russische schrijver A.S. Poesjkin beledigt de Nederlandse gezant Van Heeckeren; omdat deze als diplomaat niet mag duelleren, neemt zijn vriend, de Fransman D'Anthès, de honneurs waar en doodt daarbij Poesjkin

1838 - Invoering Nieuw Burgerlijk Wetboek, Wetboek van Koophandel en van Burgerlijke Rechtsvordering ter vervanging van de Code Napoléon (nl)

1838 - H. Conscience publiceert De Leeuw van Vlaanderen

[p. 751]

1838	hasjiesj <arabisch
1838	kruisen ‘door een andere soort bevruchten’
1838	macadam <engels
1838	mimiek <frans
1838	neomist
1838	nolens volens <modern latijn
1838	omwille van*
1838	pittoresk <frans
1838	prikje* ‘klein bedrag’
1838	satirisch <duits
1838	symposium <latijn
1838	tact <frans
1838	taks ‘hondensoort’ <duits
1838	turbine <frans
1838	versificeren <latijn
1838	voorwoord <duits
1838	wasmachine
1838-1844	oponthoud <duits
1839	ad hoc <latijn
1839	ardente <italiaans
1839	bedankje*
1839	betovergrootvader*
1839	bouffante <frans
1839	coulisse <frans
1839	exceptioneel <frans
1839	hartstikke*
1839	havanna <frans
1839	horlepijp
1839	humor <engels
1839	mandola <italiaans
1839	rail <engels
1839	recitando <italiaans
1839	rigoroso <italiaans
1839	rubato <italiaans
1839	sauveren <frans
1839	schokschouderen*
1839	siësta <spaans
1839	station <frans
1839	steigeren*
1839	tempo <italiaans
1839	tender ‘kolenwagen achter locomotief’ <engels
1839	tjilpen*
1839	trein <engels
1839	zenuwachtig*
1839	zozo*
1840	bakkebaard <duits
1840	blijkbaar*
1840	blijkens*
1840	brille
1840	brr*
1840	chambertin <frans
1840	chinchilla <spaans
1840	citaat <latijn
1840	converseren <latijn
1840	drilboor*
1840	ecarté <frans
1840	eh*
1840	fashionable <engels
1840	filippine <frans
1840	gymnastiek <frans
1840	habitué <frans
1840	heiig*
1840	humaan ‘menslievend’ <latijn
1840	incidenteel <frans
1840	keurslijf

1839 - Eindverdrag met België, waarin bepaald wordt dat Limburg en Luxemburg worden gedeeld, en dat Willem i Groothertog van Luxemburg blijft

1839 - Eerste spoorlijn in Nederland, tussen Amsterdam en Haarlem

1839 - N. Beets publiceert onder het pseudoniem Hildebrand de Camera Obscura, waaruit volgens de overlevering koningin Emma Nederlands leerde, en dat o.a. de gevleugelde uitdrukking ‘hoe warm het was, en hoe ver’ opleverde

1840 - Eerste Vlaamse petitionnement, waarin o.a. gevraagd wordt het Nederlands aan de universiteit te Gent op gelijke voet met het Frans te stellen

1840-1843 - Tijdschrift De Middelaer van J.B. David, om te bemiddelen in de spellingoorlog die van 1836-1844 in België woedde

[p. 752]

1840	kopschuw <duits
1840	notie <frans
1840	palfrenier <frans
1840	pardon <frans
1840	patent ‘voortreffelijk’ <duits
1840	pats*
1840	pelerine <frans
1840	pieren ‘spelen’
1840	praktisch ‘m.b.t. de toepassing, nuttig’ <duits
1840	sceptisch <duits
1840	sluik*
1840	strictuur <latijn
1840	s.v.p. <l
1840	tengevolge van*
1840	tippelen* ‘met korte pasjes gaan’
1840	tipsy <engels
1840	tuberculeus <frans
1840	t.z.t. <l
1840	vlerk* ‘vlegel’
1840	vliegensvlug*
1840	weivlies*
1840	witz <duits
1840	zinnen* ‘naar de zin zijn, bevallen’
1841	agent ‘beambte bij de politie’ <frans
1841	chapiter <frans
1841	dictaat <latijn
1841	diplomaat <frans
1841	dispuut ‘studentenclub’ <frans
1841	distichon <latijn
1841	geniaal <frans
1841	hardhandig*
1841	kardoes ‘hondensoort’
1841	kees ‘hondensoort’
1841	kletsen* ‘praten’
1841	nurks*
1841	oorbaar*
1841	prietpraat*
1841	statie <latijn
1841	titreren <frans
1841	volksdans
1841	wedijver <duits
1841	xeres(wijn) <spaans
1841-1845	ogenschijnlijk <duits
1842	aspect <frans
1842	brandbrief
1842	criticaster <spaans
1842	ingenieur <frans
1842	kruk* ‘stoel zonder leuning’
1842	officieus <frans
1842	Oost-Indische kers
1842	patio <spaans
1842	pias
1842	pudding <engels
1842	vliegas <duits
1842	would-be <engels
1843	acteren
1843	antiqua <latijn
1843	braak* ‘inbraak, huisbraak’
1843	briefpapier <duits
1843	causerie <frans
1843	dreumes*
1843	ego <engels
1843	generator <latijn
1843	intensiteit <frans
1843	klapmuts
1843	leidse* ‘kaas’
1843	merinos <frans
1843	morfine <duits
1843	nota ‘rekening’ <latijn
1843	organdie <frans
1843	palladium <modern latijn
1843	passief ‘lijdelijk’ <frans

1842 - Oprichting Koninklijke Academie voor de Opleiding van Ingenieurs (nu Technische Universiteit) te Delft, waar als eerste een opleiding voor Indische bestuursambtenaren komt met een talenopleiding en met T. Roorda als eerste hoogleraar Javaans

1843 - Oprichting Vereeniging ter bevordering der oude Nederlandsche letterkunde

1843 - Eerste Nederlands-Japanse woordenboek

[p. 753]

1843	piqué ‘weefsel’ <frans
1843	revival <engels
1843	schunnig <?
1843	slivovitsj <servisch
1843	suggereren <frans
1843	tapioca <spaans of portugees
1843	telegraaf <frans
1843	tilbury <engels
1843	verkeer <duits
1843	vigilante <frans
1843	waterglas* ‘natriumsilicaat’
1844	bajes <jiddisch
1844	beissie <jiddisch
1844	bemiddeld <duits
1844	boa ‘halsbont’ <frans
1844	bonken* ‘hard tegen iets stoten’
1844	chic <frans
1844	dalven <jiddisch
1844	Eoceen <engels
1844	failliet <frans
1844	groenvoer <duits
1844	hangbrug*
1844	hortensia <modern latijn
1844	hydraat
1844	jajem <jiddisch
1844	krater <latijn
1844	kruiselings*
1844	landerig*
1844	logé
1844	meetronen*
1844	moos <jiddisch
1844	nerveus <frans
1844	non-valeur ‘oninbare vordering’ <frans
1844	noppes*
1844	pijlsnel
1844	plenair <me latijn
1844	Plioceen <engels
1844	plof*
1844	podium <latijn
1844	potdicht
1844	prullaria
1844	rage <frans
1844	Renaissance <frans
1844	reuzegeleerd*
1844	ritus <latijn
1844	saai ‘vervelend’
1844	savoureren <frans
1844	sjokken <fries
1844	smeris
1844	snor
1844	tirade <frans
1844	treife <jiddisch
1844	Trias
1844	tuberkel <duits
1844	urmen*
1844	viaduct
1844	volksgenoot <duits
1844	vondst*
1844	zondebok <duits
1844-1851	plebejisch <frans
1845	bordes <frans
1845	hiep, hiep, hoera <duits
1845	historiografie
1845	kabaal <frans
1845	kippensoep
1845	reveil <frans
1845	tableau <frans
1845-1849	afbouwen* ‘de bouw voltooien’
1846	ablaut <duits
1846	auscultatie <frans
1846	cadmium <modern latijn
1846	cantharel <modern latijn
1846	chloor <modern latijn

1844 - Vaststelling van een officiële Vlaamse spelling, de Commissiespelling: een compromisspelling die dicht bij die van Siegenbeek stond

1844 - Oprichting Selskip for Fryske tael- en skriftekennisse (‘Maatschappij voor Friese taal- en letterkunde’)

[p. 754]

1846	continent ‘de uitscheiding kunnende beheersen’ <frans
1846	dahlia <modern latijn
1846	eerstens <duits
1846	gala ‘hoffeest’ <frans
1846	giek ‘lange, smalle sloep’ <engels
1846	hypertrofie <modern latijn
1846	kienen
1846	kosmos <grieks
1846	magnesium <modern latijn
1846	marketentster <duits
1846	menstruatie <modern latijn
1846	naslagwerk <duits
1846	natrium <modern latijn
1846	polka <duits
1846	predikaat ‘gezegde’ <frans
1846	propeller <engels
1846	proteïne
1846	reflexief <duits
1846	smoezelig*
1846	therapeutisch <duits
1846	uitbrander*
1846	umlaut <duits
1846	veneus <frans
1847	aanhankelijkheid <duits
1847	abscis <modern latijn
1847	accordeon <frans
1847	acetaat
1847	activeren ‘aanwakkeren’ <frans
1847	adapteren <frans
1847	additief <frans
1847	adhesie ‘instemming’ <frans
1847	adolescentie <latijn
1847	adviseur
1847	affabile <italiaans
1847	afzet <duits
1847	agentuur <duits
1847	agglutinatie <frans
1847	agitator <latijn
1847	agressief <frans
1847	albumine
1847	altimeter
1847	alveolair
1847	amenorroe
1847	amnesie <modern latijn
1847	amorette <italiaans
1847	anaconda <engels
1847	anakoloet <grieks
1847	analyticus <me latijn
1847	anticlimax
1847	aplomb <frans
1847	apostolaat <latijn
1847	appassionato <italiaans
1847	argot <frans
1847	aseptisch
1847	augiasstal
1847	autoclaaf <frans
1847	backgammon <engels
1847	baisse <frans
1847	barium <modern latijn
1847	barrel <engels
1847	bascule <frans
1847	bathometer
1847	bechamelsaus
1847	beloega <russisch
1847	Bengaals vuur

1846 - Tweede emigratiegolf van Nederlanders naar Amerika: protestanten trekken naar het Middenwesten; hier ontstaat het Amerikaans Nederlands, dat tot op heden (zeer beperkt) gesproken wordt; een variant hiervan is het Yankee Dutch, waarin de Nederlandse woordenschat door de Engelse is vervangen maar de syntaxis en fonologie Nederlands zijn gebleven

1846 - W.G. Brill, Hollandsche Spraakleer

1846 - Opening van een telegraafdienst (b)

1847 - De Vlaamsche Leeuw wordt gedicht door H. van Peene

[p. 755]

1847	berserkerwoede <duits
1847	beryllium <modern latijn
1847	bespreken <duits
1847	bèta <grieks
1847	beton <frans
1847	betwijfelen <duits
1847	biconcaaf
1847	biconvex
1847	bidet <frans
1847	bilateraal
1847	binair <frans
1847	biometrie
1847	bisque <frans
1847	bisschopswijn
1847	blunder <engels
1847	boetiek <frans
1847	bolero ‘Spaanse dans’ <spaans
1847	bouquet <frans
1847	brancard <frans
1847	branche <frans
1847	brioche <frans
1847	buffo <italiaans
1847	bureaucratie <frans
1847	buut <frans
1847	caballero <spaans
1847	calcium <modern latijn
1847	caleidoscoop
1847	camelia <modern latijn
1847	cancan <frans
1847	cantilene <frans
1847	caoutchouc <frans
1847	capillair <frans
1847	carcinoom <latijn
1847	catecheet <frans
1847	cayennepeper <engels
1847	cello
1847	cerebraal <frans
1847	certificaat <frans
1847	chaperonneren <frans
1847	cheque <engels
1847	chesterkaas
1847	chianti <italiaans
1847	chimpansee <frans
1847	chitine <frans
1847	chlorofyl
1847	cirrose <frans
1847	cirrus <latijn
1847	claque ‘hoed’ <frans
1847	climax ‘hoogtepunt’ <latijn
1847	closet <engels
1847	clown <engels
1847	cobra <portugees
1847	collaps <latijn
1847	colofon <latijn
1847	colporteren <frans
1847	colporteur <frans
1847	comfort <engels
1847	comfortabel <engels
1847	commanditair <frans
1847	complex <frans
1847	compliceren <frans
1847	compositum <latijn
1847	compost <engels
1847	concertino <italiaans
1847	concies <frans
1847	concreet <frans
1847	condoom <engels
1847	confetti <italiaans
1847	conglomeraat <frans
1847	conjunctivitis <modern latijn
1847	connaisseur <frans
1847	consensus <latijn
1847	conservatief <engels
1847	conservator <latijn
1847	consigne <frans
1847	consommé <frans
1847	consument <latijn
1847	cortex <latijn
1847	coupé <frans
1847	crapuul <frans
1847	crêpe ‘weefsel’ <frans
1847	cretonne <frans
1847	croton <modern latijn
1847	crouton <frans
1847	crown <engels
1847	crustaceeën <modern latijn
1847	culmineren <frans
1847	curaçao <frans
1847	curare <spaans

[p. 756]

1847	curry <engels
1847	custard <engels
1847	cyclisch
1847	cyste
1847	daguerreotype <frans
1847	deballoteren
1847	declamando <italiaans
1847	decubitus <modern latijn
1847	defecatie <frans
1847	deformatie <frans
1847	demoraliseren <frans
1847	dentaal <frans
1847	deontologie <engels
1847	dermatitis <modern latijn
1847	dermatologie
1847	derrière <frans
1847	desastreus <frans
1847	desperado <spaans
1847	deviezen <duits
1847	diaconaat <frans
1847	diaspora <grieks
1847	diastase <frans
1847	dimorf <frans
1847	diorama
1847	disculperen <frans
1847	discuteren <frans
1847	dividivi <spaans
1847	dolmen <frans
1847	douche <frans
1847	dramaturg <frans
1847	dynamiek <frans
1847	dystrofie
1847	eclectisch <duits
1847	eczeem <grieks
1847	efemeer <frans
1847	eldorado <spaans
1847	eliminatie <frans
1847	enclise <frans
1847	entozoön
1847	epitheel <modern latijn
1847	equinox <frans
1847	eschatologie <frans
1847	espagnole <frans
1847	etude <frans
1847	etymologicon <grieks
1847	eureka, heureka <grieks
1847	eustachiusbuis
1847	eventualiteit <frans
1847	evviva <italiaans
1847	examinandus <latijn
1847	exhumatie <frans
1847	exit ‘hij gaat af (van toneel)’ <latijn
1847	exogeen
1847	extatisch <frans
1847	faciaal <frans
1847	facultatief <frans
1847	farm <engels
1847	farmaceut <latijn
1847	fashion <engels
1847	feuilleton <frans
1847	fiasco <italiaans of frans
1847	fibrine <frans
1847	filharmonisch <duits of frans
1847	filigram
1847	filister <duits
1847	finale ‘slotstuk van meerdelig instrumentaal muziekstuk’ <italiaans
1847	fini <frans
1847	fiorituren <italiaans
1847	flagrant <frans
1847	flaneren <frans
1847	flexie <frans
1847	flox
1847	fluitglas
1847	fluor <latijn
1847	foedraal <duits
1847	föhn ‘warme valwind’ <duits
1847	follikel <latijn
1847	fonetiek <duits
1847	foniek
1847	forceps <latijn
1847	forfait <frans
1847	fossiel <frans
1847	fotografie <frans
1847	fractie ‘deel van een politieke partij’ <frans

[p. 757]

1847	frees ‘geplooide halskraag’ <frans
1847	frenologie
1847	frictie <frans
1847	frigiditeit <frans
1847	fuchsia <modern latijn
1847	fumarole <italiaans
1847	furore <italiaans
1847	gambiet <duits
1847	gastritis <modern latijn
1847	gaucho <spaans
1847	gaviaal <frans
1847	gênant <frans
1847	gendarme <frans
1847	gêne <frans
1847	generatief <frans
1847	genitaliën <latijn
1847	gerant <frans
1847	getto <duits of italiaans
1847	gezaghebbend*
1847	ghazel <arabisch
1847	gin <engels
1847	gipsy <engels
1847	glaceren <frans
1847	gradueel <frans
1847	grandioos <frans
1847	graves <frans
1847	gremium <latijn
1847	grog <engels
1847	guanaco <spaans
1847	guano <spaans
1847	gynaecologie
1847	hadji <arabisch
1847	hagiografie
1847	hallucinatie <frans
1847	halogeen
1847	harmattan <spaans
1847	hausse <frans
1847	hebraïcus <latijn
1847	hedonisme <duits
1847	hedsjra <arabisch
1847	hegemonie <frans
1847	hellenisme <duits
1847	hemorroïden <frans
1847	henna <arabisch
1847	heroïsch <latijn
1847	heuristiek
1847	homoniem <frans
1847	horror <latijn
1847	horticultuur
1847	hortologie
1847	hospitium <latijn
1847	hybridisch
1847	hygroscoop
1847	hysterie <frans
1847	ichtyosis <modern latijn
1847	imbroglio <italiaans
1847	imitator <latijn
1847	impregneren <frans
1847	impresario <italiaans
1847	impuls <latijn
1847	inburgeren <duits
1847	incasso <italiaans
1847	incrimineren <frans
1847	infarct
1847	infiltreren <frans
1847	inflorescentie <frans
1847	inhaleren <frans
1847	initiaal <frans
1847	insinueren <frans
1847	instabiel <latijn
1847	instrumentalis <modern latijn
1847	insulair <frans
1847	interferentie <frans
1847	interieur <frans
1847	internationaal <engels
1847	intimus <latijn
1847	irrigeren <frans
1847	isometrie <frans
1847	isomorf
1847	jungle <engels
1847	kabbala <hebreeuws
1847	kajak <engels
1847	kalium
1847	karamel <frans
1847	karteren <duits
1847	kilt <engels
1847	koemis <russisch
1847	koorde <latijn
1847	kriebelen*
1847	kryoliet

[p. 758]

1847	lama ‘hoefdier’ <spaans
1847	lansquenet <frans
1847	laryngitis <modern latijn
1847	laureaat <latijn
1847	leegte*
1847	legéren <duits
1847	legering <duits
1847	legitimist <frans
1847	lemma <latijn
1847	lesbisch
1847	lineair <frans
1847	liquida <latijn
1847	lithium <modern latijn
1847	litoraal <frans
1847	locomotief <engels
1847	lokaliseren <frans
1847	lorgnon <frans
1847	lori ‘halfaap’ <frans
1847	lucifer <engels
1847	lumbaal <latijn
1847	luzerne <frans
1847	macaber <frans
1847	machinist <frans
1847	mackintosh <engels
1847	macrobiotisch
1847	madras
1847	magma <latijn
1847	mail <engels
1847	majolica <italiaans
1847	majoriteit <frans
1847	malaise <frans
1847	malaria <italiaans
1847	manager <engels
1847	mandril <engels
1847	mangaan <modern latijn
1847	mantilla <spaans
1847	maraboe <frans
1847	marasquin <frans
1847	marcato <italiaans
1847	marinade <frans
1847	markant <frans
1847	martellato <italiaans
1847	masseren <frans
1847	master <engels
1847	mastitis <modern latijn
1847	mastodont
1847	masturberen <latijn
1847	mayonaise <frans
1847	mazzel ‘geluk’ <jiddisch
1847	melaniet <duits
1847	melomaan <frans
1847	meningitis <modern latijn
1847	merci <frans
1847	milreis <portugees
1847	mistral <provençaals
1847	mobiliseren <frans
1847	mocassin <engels
1847	moëddzin <turks
1847	moiré <frans
1847	molecule <frans
1847	monoliet <frans
1847	monomanie <frans
1847	moratorium <latijn
1847	morbide <frans
1847	mos ‘gewoonte’ <latijn
1847	mummificatie <frans
1847	navrant <frans
1847	nervositeit <frans
1847	neurasthenie
1847	nicotine <frans
1847	nitraat <frans
1847	niveau <frans
1847	normaal ‘overeenkomstig de regel’ <frans
1847	normaliteit <frans
1847	numeriek <frans
1847	objectief <frans
1847	oblong <frans
1847	obstipatie <me latijn
1847	octogonaal <frans
1847	oedeem <duits of modern latijn
1847	oenologie
1847	oeuvre <frans
1847	officinaal <frans
1847	onbevangen <duits
1847	onduleren <frans
1847	operette <duits
1847	opportunist <frans
1847	optatief <frans
1847	oraal <frans

[p. 759]

1847	orchidee <modern latijn
1847	ordinarius <latijn
1847	öre <deens of noors
1847	organisch <duits
1847	pachometer
1847	paleontologie
1847	palindroom <grieks
1847	parameter <modern latijn
1847	partner <engels
1847	passionato <italiaans
1847	passiviteit <frans
1847	patience <frans
1847	patisserie <frans
1847	patrologie
1847	peer ‘lid van het Hogerhuis’ <engels
1847	pellagra
1847	penny <engels
1847	pentaëder <frans
1847	pentagram <grieks
1847	pentatlon <grieks
1847	peperoni <italiaans
1847	pi
1847	piazza <italiaans
1847	picador <spaans
1847	pickles <engels
1847	piëta <italiaans
1847	pinacotheek
1847	pincher <duits
1847	plaque ‘plaatvormige decoratie’ <frans
1847	plasma <latijn
1847	platitude <frans
1847	plenum <latijn
1847	pluviometer <frans
1847	poll <engels
1847	pollen <latijn
1847	polychroom <frans
1847	poncho <spaans
1847	pongo <kongolees
1847	pony <engels
1847	portwijn <engels
1847	poule <frans
1847	pragmatisme <engels
1847	principieel <duits
1847	proliferatie <frans
1847	protozoön
1847	provisorisch <duits
1847	psychiater
1847	pubis <modern latijn
1847	pugilist <frans
1847	pulque <spaans
1847	quatre-mains <frans
1847	querulant <duits
1847	queue <frans
1847	quotum <latijn
1847	rationaliseren <engels
1847	ravigotesaus
1847	reageren <duits
1847	receptuur <duits
1847	relativiteit <frans
1847	rentabiliteit <frans
1847	reporter <engels
1847	retouche <frans
1847	revers <frans
1847	review <engels
1847	rodium <modern latijn
1847	romantiek <duits
1847	ruraal <frans
1847	saga <engels
1847	salami <italiaans
1847	salinisch <duits
1847	sardonisch <latijn
1847	scalp <engels
1847	scarabee <latijn
1847	scepsis <duits
1847	scontro <italiaans
1847	scudo <italiaans
1847	secco <italiaans
1847	sekt <duits
1847	selenium <modern latijn
1847	seniel <frans
1847	sepsis <modern latijn
1847	serviliteit <frans
1847	sforzando <italiaans
1847	shop <engels
1847	sigma <grieks
1847	silicium <modern latijn
1847	simultaan <me latijn
1847	sinus ‘holte’ <latijn
1847	sisyfusarbeid

[p. 760]

1847	sjah <perzisch
1847	sjeik <arabisch
1847	sjiiet <arabisch
1847	smegma <latijn
1847	sneer <engels
1847	soenniet <arabisch
1847	somatisch <grieks
1847	sordino <italiaans
1847	souplesse <frans
1847	spastisch <latijn
1847	speculum <latijn
1847	spinaal <latijn
1847	sport ‘lichamelijke bezigheid’ <engels
1847	stereotypie <frans
1847	sterlet <russisch
1847	stilistiek <duits
1847	stilistisch <duits
1847	stratificatie <frans
1847	stroboscoop <duits
1847	strontium <modern latijn
1847	strychnine
1847	styliet <frans
1847	substraat <modern latijn
1847	suburbia <me latijn
1847	suprematie <frans
1847	swastika <sanskriet
1847	symfonisch <duits
1847	sympathisch <duits
1847	synchroon <latijn
1847	syncretisme <modern latijn
1847	synergie <modern latijn
1847	synovia <modern latijn
1847	syntactisch <duits
1847	tabellarisch <duits
1847	taboe <engels
1847	tactisch <duits
1847	tallith <hebreeuws
1847	tannine
1847	tantalium <modern latijn
1847	tartan <engels
1847	taxis <grieks
1847	teetotaller <engels
1847	tempera <italiaans
1847	terriër <engels
1847	theïsme <modern latijn
1847	thematisch <duits
1847	therapeut <duits
1847	thermaal
1847	ticket <engels
1847	tilde <spaans
1847	toerist <engels
1847	torero <spaans
1847	touperen
1847	traktatie <latijn
1847	travertijn <italiaans
1847	travestie <frans
1847	triade <frans
1847	tricot <frans
1847	trilogie <duits
1847	unicum <latijn
1847	universalia <latijn
1847	vaginaal <frans
1847	veduta <italiaans
1847	vendetta <italiaans
1847	ventriloquist
1847	verve <frans
1847	via <engels
1847	vibrato <italiaans
1847	villanella <italiaans
1847	vinaigrette <frans
1847	virtueel ‘innerlijk of schijnbaar aanwezig’ <frans
1847	visueel <frans
1847	vivisectie
1847	voilà <frans
1847	volta <italiaans
1847	vulgarisme <frans
1847	wiebelen*
1847	wodka <russisch
1847	ypsilon <grieks
1847	zambo <spaans
1847-1848	pauperisme <frans
1848	bouwwerk*
1848	cynisch <duits
1848	foeteren <frans
1848	kliek ‘exclusief groepje’ <frans
1848	tengel*

[p. 761]

1848	vliegenzwam*
1848	voltaire <frans
1848-1875	eigengerechtig*
1849	amendement <frans
1849	atol <maledivisch
1849	botter*
1849	corsage <frans
1849	kniesoor*
1849	stenografie
1849	stoppen ‘stilstaan’ <engels
1849	volbloed*
1850	aha*
1850	autodidact <latijn
1850	bar* ‘bijwoord van graad: erg’
1850	communisme <frans
1850	dictatuur <frans of latijn
1850	erectie <latijn
1850	flikken <duits
1850	hopla*
1850	jakkeren*
1850	leidmotief ‘leidende gedachte’ <duits
1850	minstens <duits
1850	nerf ‘zenuw’ <frans
1850	pomerans <duits
1850	postzegel
1850	propaganda <latijn
1850	sjezen ‘zakken voor examen’
1850	socialisme <frans
1850	sokkel <frans
1850	spinnen* ‘snorrend geluid maken (van katten)’
1850	standaard ‘maatstaf’ <frans
1850	verzet* ‘tegenstand’
1850	wijlen* ‘toeven’
1850-1851	recidivist <frans
1851	aloen-aloen <indonesisch
1851	curie ‘pauselijke regering’ <latijn
1851	filter ‘zeef’ <frans

1848 - Grondwetsherziening o.l.v. Thorbecke naar Engels voorbeeld, waarbij de ministeriële verantwoordelijkheid wordt geregeld en rechtstreekse verkiezingen voor de Tweede Kamer worden ingesteld (nl)

1848 - Afschaffing van dagbladzegel, waardoor kranten goedkoper en dus meer verspreid werden (b)

1849 - F.A. Snellaert, auteur van Schets eener geschiedenis der Nederlandsche letterkunde, organiseert het eerste Taal- en Letterkundig Congres voor Zuid en Noord; hier wordt besloten tot de samenstelling van het Woordenboek der Nederlandsche Taal

1850 - Zigeuners voor de tweede keer in de Lage Landen

1850 - Provinciewet ingevoerd, met de Commissaris van de Koning aan het hoofd van de provincie (nl)

1850 - Het middelbaar onderwijs wettelijk geregeld: het Vlaams wordt facultatief vak (b)

1850 - Voor het eerst wordt Sinterklaas, die al vanaf de 16de eeuw bekend is als kindervriend, vergezeld door zwarte Piet; dat gebeurt in het boek Sint Nikolaas en zijn knecht van Schenkman; Nederlandse emigranten hebben de goedheiligman meegenomen naar de VS, waar hij als Santa Claus sinds 1773 bekend is en de vorm van Kerstman heeft aangenomen; zo keert hij bij ons terug

1850 - J.J. Hoffmann eerste honorair-hoogleraar Japans in Leiden

1851 - Matthias de Vries aanvaardt de taak om het Woordenboek der Nederlandsche Taal samen te stellen

1851 - Stichting Willemsfonds te Gent, een Vlaamsgezind cultuurfonds ‘ter versterking van de volksgeest’

[p. 762]

1851	gamelan <indonesisch
1851	hes
1851	nonkel <frans
1851	orkestratie <frans
1851	poffen*
1851	protectionisme <engels
1851	stroppen*
1851	vrijhandel*
1851-1900	massaal <latijn
1852	agave <modern latijn
1852	asfalt <frans
1852	hendel <engels
1852	herrijzenis*
1852	jool*
1852	kleingeestig <duits
1852	klipper <engels
1852	kuitenflikker*
1852	latent <frans
1852	oeros <duits
1852	ordonnans <frans
1852	ovatie <frans
1852	ravijn <frans
1852	schiereiland
1852	toeval* ‘aanval van vallende ziekte’
1852	welterusten*
1853	boy ‘Indische bediende’ <engels
1853	cavia <modern latijn
1853	dodo <portugees
1853	onbeholpen*
1853	polair <frans
1853	prairie <engels
1853	reconstructie <frans
1853	relais <frans
1853	sodemieter
1853	verstoppertje*
1853-1857	mopperen*
1854	bale-bale <indonesisch
1854	bies* ‘boordsel aan kleding’
1854	boeman*
1854	bolus ‘gebak’ <jiddisch
1854	compilator <me latijn
1854	domino
1854	heliotroop <frans
1854	kalong <indonesisch
1854	kapucijner
1854	koolrabi <duits
1854	mirabel <frans
1854	organisme <frans
1854	soiree <frans
1854	teak <engels
1854	termiet <frans
1854	verkapt <duits
1854-1855	aangaande*
1854-1855	draperie <frans
1854-1855	jubelen <duits
1854-1855	onbekookt
1855	ajakkes
1855	alcazar <spaans
1855	beduusd*

1851 - Gemeentewet ingevoerd: gekozen gemeenteraad met dagelijks bestuur van wethouders en door de Kroon benoemde burgemeester (nl)

1852 - Opening van een telegraafdienst (nl)

1852 - Invoer van postzegels (nl)

1853 - Dovenschool te Rotterdam opgericht waar men gesproken taal en geen gebaren onderwees

1853 - J.P. Heije publiceert zijn eerste bundel met kinderliederen: Kinderen. Een dichterlijke krans; bekend geworden is hij door evergreens zoals ‘Heb je wel gehoord van de zilveren vloot’, ‘Zie de maan schijnt door de bomen, Makkers staakt uw wild geraas’ en ‘Een karretje over de zandweg reed’

1854 - Eerste Nederlandstalige grammatica van het Zweeds, met woordenlijst

1854 - Facultatieve Nederlandse cursus in de geschiedenis van de Nederlandse taal- en letterkunde aan de universiteit te Gent

1855 - Stichting van Dietsche Warande door J. Alberdingk Thijm

[p. 763]

1855	bijspijkeren
1855	blaag*
1855	bluffen <engels
1855	bodega <spaans
1855	boekmaag*
1855	boezeroen <frans
1855	brandy <engels
1855	chablis <frans
1855	coldcream <engels
1855	concomitant <frans
1855	coulant <frans
1855	etherisch <duits
1855	fancy-fair <engels
1855	fonologie
1855	garde <frans
1855	geëigend <duits
1855	gyroscoop
1855	heremijntijd*
1855	hittepetit*
1855	hopje*
1855	hotel <frans
1855	ichtyosaurus
1855	ineffectief <frans
1855	interneren <frans
1855	keelstem*
1855	liberaliseren <frans
1855	libretto <italiaans
1855	logistiek <frans
1855	lunch <engels
1855	mandarijn ‘vrucht’ <frans
1855	melodrama <frans
1855	negatief ‘lichtbeeld waarin licht en donker omgedraaid zijn’ <engels
1855	nocturne <frans
1855	none <me latijn
1855	ornamenteren
1855	ozon
1855	paperassen <frans
1855	pat <frans
1855	peddel <engels
1855	politiek ‘staatkunde’ <frans
1855	positief ‘afdruk van een negatief’ <engels
1855	potassium <modern latijn
1855	potentie ‘seksueel vermogen’ <modern latijn
1855	revolver <engels
1855	sanseveria <modern latijn
1855	sherry <engels
1855	spirometer
1855	standje* ‘reprimande’
1855	stilton <engels
1855	talon <frans
1855	transept <engels of frans
1855	trapper ‘vallenzetter’ <engels
1855	tutoyeren <frans
1855	tweedens <duits
1855	zeurkous
1855	zoeaaf ‘Frans infanteriesoldaat’ <frans
1855	zoeven*
1855-1856	schroot ‘oud ijzer’ <duits
1855-1857	elf ‘geest’ <duits
1856	afzichtelijk*
1856	amorf <modern latijn
1856	aniline <duits
1856	antimakassar <engels
1856	atropine

1855 - H.C. Focke publiceert het eerste Sranantongo-Nederlandse woordenboek, getiteld Neger-Engelsch woordenboek (in 1761 was reeds een Sranantongo-Duits woordenboek verschenen van Schumann)

1855 - De oriëntalist T. Roorda houdt een rede Schrijftaal en Spreektaal, waarin hij betoogt dat het levende Nederlands slechts twee geslachten kent en pleit voor afschaffing van de buiging, die teruggaat op het Latijn maar in de levende taal niet bestaat

1856 - De commissie der Vlaamse grieven wordt opgericht

[p. 764]

1856	baptist <frans
1856	barouchet <frans
1856	beer ‘schuld’ <duits
1856	bolder <frans
1856	cellulair <frans
1856	dossier <frans
1856	factor ‘element’ <latijn
1856	gezagvoerder*
1856	kapseizen <engels
1856	knar*
1856	kooiker
1856	mormoon <engels
1856	panama <engels
1856	ploeteren*
1856	reling <engels
1856	secans <latijn
1856	toendra <russisch
1856	tombola <italiaans
1856	triplet <frans
1856	turnen <duits
1856	uraan <duits
1856	verspenen* ‘verplanten’
1856-1859	alvleesklier*
1856-1859	midasoren
1856-1860	Diluvium <latijn
1857	andreaskruis
1857	aspiratie <frans
1857	box <engels
1857	cafeïne <frans
1857	cambium <me latijn
1857	diagnose <frans
1857	eveneens*
1857	ferry <engels
1857	gobelin <frans
1857	gorilla ‘mensaap’ <modern latijn
1857	groothandel <duits
1857	idioot <frans
1857	kwatrijn <frans
1857	moeflon <frans
1857	pst*
1857	rationeel <frans
1857	sijs ‘snaak, spotzieke grappenmaker’
1857	stampvol*
1857	strofe <frans
1857	tseetsee <bantoe
1857	verpleegster*
1857	wasbeer*
1857	watjekouw
1857	wijsbegeerte*
1857-1858	jak ‘herkauwer’ <engels
1857-1858	klipdas*
1857-1858	koolvis*
1858	amoebe <modern latijn
1858	apsis <latijn
1858	brigadier <frans
1858	davit <engels
1858	dooddoener*
1858	gleuf*
1858	goedkoopte
1858	groenteboer*
1858	hannesen
1858	inspiciënt <duits
1858	jakobsladder
1858	jat <jiddisch
1858	kabinet ‘regering’ <frans
1858	klompendans
1858	lik ‘gevangenis’ <duits
1858	lithograaf <frans
1858	minutieus <frans

1857 - Verplicht Nederlands onderwijs voor de joden (nl)

1857 - Oprichting mulo (nl)

1858 - Driejaarlijkse prijs voor Vlaamse letterkunde ingesteld

1858 - Guido Gezelle publiceert Vlaemsche dichtoefeningen en pleit voor gebruik van het West-Vlaams, ‘de oude vaderlandse Dietse taal’; hierin het gedicht Het schrijverke, met als eerste regel ‘O krinklende, winklende waterding’

1858-1868 - Zeeuwse kolonisten uit West-Zeeuws-Vlaanderen emigreren naar de streek Espíritu Santo aan de oostkust van Brazilië, waar enkelen tot op heden hun moedertaal bewaard hebben

[p. 765]

1858	rad ‘Bargoens: grote munt’ <duits
1858	senaat <frans
1858	soezen*
1858	spectrum <latijn
1858	stereotiep <frans
1858	toffelemone <jiddisch
1858	uitveteren
1858	urinoir <frans
1858	varaan <frans
1858	vitrage <frans
1858	wedgwood <engels
1858-1859	jute <engels
1858-1870	buffelen <duits
1858-1870	tiet* ‘borst’
1858-1873	baanbreker <duits
1858-1873	pince-nez <frans
1858-1873	riant <frans
1859	annexeren <frans
1859	antropomorf <frans
1859	applaus <latijn
1859	baboe <indonesisch
1859	buitenbeentje*
1859	calvinisme <frans
1859	coïre <latijn
1859	crinoline <frans
1859	dag* ‘tussenwerpsel: groet’
1859	desa <indonesisch
1859	elektrode <engels
1859	gaga <frans
1859	guttapercha <indonesisch
1859	in petto <italiaans
1859	kiskassen*
1859	klamboe <indonesisch
1859	knus*
1859	lier ‘horizontaal geplaatste kaapstander’
1859	mataglap <indonesisch
1859	meerdere <duits
1859	pied-à-terre <frans
1859	pointe <frans
1859	rozet <frans
1859	sauriër
1859	seculariseren <frans
1859	sinecure <engels of frans
1859	slamat <indonesisch
1859	sorghum <modern latijn
1859	spiernaakt*
1859	suite <frans
1859	toko <indonesisch of javaans
1859	va-et-vient <frans
1859-1860	doordat*
1859-1861	kuster <engels
1859-1864	polyptiek <frans
1859-1864	syfilis
1860	anorganisch
1860	baai ‘pijptabak’
1860	bas ‘Bargoens: stuiver, dubbeltje’ <jiddisch
1860	behoudens*
1860	christeneziele
1860	dekken* ‘vergoeden’
1860	droogstoppel
1860	felsen <duits
1860	frees ‘werktuig’
1860	gesjochten <jiddisch
1860	gietstaal <duits
1860	gis ‘Bargoens: slim’ <jiddisch

1859 - Eduard Douwes Dekker publiceert onder het pseudoniem Multatuli (‘ik heb veel geleden’) de Max Havelaar tegen de praktijken in Nederlands-Indië (in diverse talen vertaald); tevens is hij de bedenker van de namen Insulinde en droogstoppel; uit Woutertje Pieterse, dat tegen het onderwijs gericht is, komen de woorden: ‘Ik leg mij toe op 't schryven van levend hollandsch. Maar ik heb schoolgegaan’

1859 - Verbod op het houden van slaven in Oost-Indië

1860 - Tweetalige opschriften in de stations in geheel België

1860 - Aanmoedigingspremies voor het Vlaamse toneel

[p. 766]

1860	gladakker <indonesisch
1860	glissando <italiaans
1860	gniffelen*
1860	gokken <jiddisch
1860	gors* ‘zangvogel’
1860	heitje <jiddisch
1860	hiaat <latijn
1860	Insulinde
1860	kaf ‘Bargoens: twintig’ <jiddisch
1860	kimmel <jiddisch
1860	kit ‘lijm’ <duits
1860	klapekster*
1860	klof, kloffie <jiddisch
1860	koter <jiddisch
1860	krijgertje*
1860	lammetje <jiddisch
1860	lef <jiddisch
1860	monisme <modern latijn
1860	niëllo <italiaans
1860	nonet <italiaans
1860	omelet <frans
1860	optimisme <frans
1860	patina <italiaans
1860	pilo <engels
1860	portato <italiaans
1860	pressante <italiaans
1860	reflex ‘onwillekeurige reactie’ <frans
1860	ritenuto <italiaans
1860	spriet* ‘ralvogel’
1860	tapuit*
1860	telegram <engels
1860	timtim*
1860	tjalk <fries
1860	trombose <frans
1860	verpatsen
1860	ziesel <duits
1860-1861	dril ‘een stof’ <duits
1860-1861	onderkast
1860-1861	ponsen
1860-1861	schulpen*
1860-1865	globaal <frans
1860-1875	baliekluiver
1860-1875	noga <frans
1861	abattoir <frans
1861	caseïne
1861	cumulus <latijn
1861	draperen <frans
1861	flierefluiter*
1861	geranium <latijn
1861	kaft
1861	katalyse <frans
1861	nimbus <latijn
1861	pendant <frans
1861	personeel <frans
1861	pigment <latijn
1861	reactionair <frans
1861	rekstok
1861	rips*
1861	salueren <frans
1861	sectie ‘afdeling’ <frans
1861	sensatie ‘opzien’ <frans
1861	sepia <frans
1861	stratus <latijn
1861	tierelantijn
1861	wombat <engels
1861	zorillo <portugees
1861-1862	genie ‘wapen van de landmacht dat zorgt voor bouwwerkzaamheden’ <frans
1861-1862	plateau ‘hoogvlakte’ <frans
1861-1865	taps*
1862	alliage <frans
1862	amenderen <frans
1862	anode
1862	antecedent <frans

1861 - Stichting Nederduitsche Bond, een Vlaamse politieke partij

1861 - Oprichting ambachtsschool (nl)

1861 - Eerste gedrukte Afrikaanse boek: Zamenspraak tusschen Klaas Waarzegger en Jan Twyfelaar door L.H. Meurant

1862 - H. Frijlink, Woordenboek voor de uitspraak van vreemde eigennamen

[p. 767]

1862	apparaat <frans
1862	aubergine <frans
1862	axiaal
1862	benul*
1862	bullenbijter <engels
1862	elektrolyse <frans
1862	hazelworm*
1862	hors ‘beenvis’
1862	hors* ‘zandplaat’
1862	knaagdier*
1862	luchtschip*
1862	maaswerk*
1862	meun*
1862	militant <frans
1862	nietwaar*
1862	operatie ‘krijgsverrichtingen’ <engels
1862	organiseren <frans
1862	oriënteren <frans
1862	ork(a) <latijn
1862	parkeren <frans
1862	petroleum <engels
1862	piëteit <frans
1862	productief <frans
1862	projectiel <frans
1862	pygmee <latijn
1862	quartair <duits
1862	ravitailleren <frans
1862	rayon ‘kring’ <frans
1862	reageerbuis
1862	restaurant <frans
1862	tang ‘kwaadaardige vrouw’ <indonesisch
1862	tenue <frans
1862	totem <engels
1862	triptiek <frans
1862	voetstoots*
1862	volksmuziek
1862	zielknijper*
1862	zoiets*
1863	adaptatie <frans
1863	afasie <modern latijn
1863	alaaf*
1863	aspic <frans
1863	asteroïde <frans
1863	base <frans
1863	beagle <engels
1863	boernoes <arabisch
1863	bonnefooi <frans
1863	bungalow <engels
1863	camerlengo <italiaans
1863	collegiaal <frans
1863	conifeer <frans
1863	couperose <frans
1863	creosoot
1863	cycloon <engels
1863	distillaat <latijn
1863	doejoeng <indonesisch
1863	ethyl
1863	fjeld <noors
1863	fondue <frans
1863	haciënda <spaans
1863	inductie <frans
1863	invertebrata <modern latijn
1863	kinetica
1863	kiwi ‘loopvogel’ <engels
1863	kroket <frans
1863	maharadja <hindi
1863	maritiem <frans
1863	maté <spaans
1863	matinee <frans
1863	mediaal <me latijn

1863 - Eerste eed in het Nederlands in de Belgische Kamer afgelegd door De Laet, gekozene van de Nederduitsche Bond of Meetingpartij

1863 - Oprichting hbs, waarbij voor het eerst Nederlands als schoolvak zijn intrede doet, en instelling m.o.-examens, waarin akten voor Nederlandse, Franse, Duitse en Engelse taal- en letterkunde behaald kunnen worden (nl)

1863 - Te Winkel publiceert De grondbeginselen der Nederlandsche spelling. Regeling der spelling voor het Woordenboek der Nederlandsche Taal

1863 - Verbod op het houden van slaven in West-Indië

[p. 768]

1863	mediterraan <latijn
1863	meta <italiaans
1863	minister-president
1863	moefti <arabisch
1863	moezjiek <russisch
1863	mustang <engels
1863	nandoe <spaans
1863	neurose <duits
1863	paraffine <duits
1863	pardessus <frans
1863	parthenogenese
1863	patrijspoort
1863	pelagisch <latijn
1863	pianino <italiaans
1863	polytechnisch <frans
1863	razzia <frans
1863	roquefort <frans
1863	roux <frans
1863	schrobzaag*
1863	secundair <latijn
1863	sikh <hindi
1863	sjamaan <toengoezisch
1863	soufflé <frans
1863	sovjet <russisch
1863	sporadisch <duits
1863	taikoen <japans
1863	uitbaten*
1863	zoeaaf ‘lid van de Vaticaanse ordedienst’ <frans
1863-1872	privaatdocent <duits
1863-1872	salon <frans
1863-1872	stileren <frans
1864	abnormaal
1864	afficheren <frans
1864	artistiek <frans
1864	aula <latijn
1864	benzine <duits
1864	boliviano <spaans
1864	dignitaris <me latijn
1864	economie ‘staathuishoudkunde’ <frans
1864	expres(trein) <engels
1864	flikje
1864	geestverwant <duits
1864	glacé <frans
1864	gordeldier*
1864	grind, griend ‘walvisachtige’ <deens
1864	industrie <frans
1864	intensief <frans
1864	kirsch <duits
1864	knisteren <duits
1864	kokkerd*
1864	ledenpop
1864	leemte* ‘gaping’
1864	markka <fins
1864	negeren <latijn
1864	nivelleren <frans
1864	novelle <duits
1864	pretentieus <frans
1864	punter
1864	schaal ‘maatstaf voor verhouding’ <latijn
1864	snoes*
1864	tuniek <frans
1864	vicariaat <frans
1864-1865	kliniek <frans
1864-1865	polikliniek <duits
1864-1875	pointer <engels
1865	basset <frans
1865	blinderen <frans

1864 - Verschijning eerste aflevering van het Woordenboek der Nederlandsche Taal

1864 - Oprichting Rijksinstelling voor onderwijs in Indische taal-, land- en volkenkunde te Leiden

1864 - De spelling van De Vries en Te Winkel wordt ingevoerd (b)

1865 - Zaak-Coucke en Goethals, die draait om de vraag of twee Vlamingen die geen Frans kennen, onschuldig veroordeeld zijn voor moord omdat zij zich niet konden verdedigen

1865 - J.H.C. Kern eerste hoogleraar Sanskriet en vergelijkende taalstudie (Indogermaanse talen) in Leiden

1865-1870 - L.W. Schuermans, Algemeen Vlaamsch Idioticon

[p. 769]

1865	bonnetterie <frans
1865	buitenissig*
1865	carnivoor <frans
1865	Celsius
1865	centrifuge <frans
1865	chantage <frans
1865	col ‘bergpas’ <frans
1865	communaal <frans
1865	compromitteren <latijn
1865	conciliant <latijn
1865	couveuse <frans
1865	criminaliteit <frans
1865	cru ‘wijnoogst’ <frans
1865	danse macabre <frans
1865	encycliek <latijn
1865	entente <frans
1865	glucose
1865	gourmet <frans
1865	hallucineren <frans
1865	immigrant <frans
1865	introspectie <frans
1865	lambiek
1865	lapidair <frans
1865	maquette <frans
1865	matador <spaans
1865	menu ‘spijskaart’ <frans
1865	mollusk <frans
1865	monopoliseren <frans
1865	monteur <frans
1865	mutualiteit <frans
1865	omnivoor <frans
1865	palataal <frans
1865	palperen <frans
1865	par excellence <frans
1865	pingelen*
1865	pissoir <frans
1865	planetoïde
1865	plebisciet <frans
1865	sangfroid <frans
1865	schildklier*
1865	semafoor <frans
1865	soit <frans
1865	sonde <frans
1865	spaniël <engels
1865	steeplechase <engels
1865	tekstueel <frans
1865	terminaal <frans
1865	terroriseren <frans
1865	valentie <latijn
1865	zegge* ‘aanwijzing van het bedrag in letters’
1865	zelfbewust <duits
1865-1870	begaving*
1865-1870	novice <frans
1865-1870	pummel*
1865-1870	rakker <duits
1865-1870	roddelen <jiddisch
1865-1870	ruizemuizen*
1865-1870	stechelen, steggelen
1865-1870	tater*
1866	aartsdom
1866	anisette <frans
1866	baedeker <duits
1866	banaal <frans
1866	bat <engels
1866	beeldschoon <duits
1866	bel-etage
1866	betrekking*
1866	biologeren
1866	blondine <frans
1866	boffen*
1866	bolleboos <jiddisch
1866	boodschap* ‘gekocht artikel’
1866	conducteur <frans
1866	cricket <engels
1866	deksels*
1866	diender*
1866	doodsbang*
1866	emmentaler <duits
1866	erg* ‘bijwoord van graad: zeer’
1866	ets
1866	femelen
1866	flater*
1866	gebarenspel*
1866	geestdodend*

1866 - Woordenlijst voor de spelling der Nederlandsche taal van M. de Vries en T. te Winkel

[p. 770]

1866	gemakkelijk* ‘niet moeilijk’
1866	ginkgo <japans
1866	heus* ‘werkelijk’
1866	huisjesmelker*
1866	inlichten*
1866	kilo <frans
1866	kotomissie <sranantongo
1866	kraan ‘flinke vent’ <frans
1866	kranig
1866	krenterig
1866	legislatief <frans
1866	macedoine <frans
1866	massa ‘(grote) hoeveelheid’ <latijn
1866	opdirken*
1866	pil ‘dokter’ <me latijn
1866	polyglot <frans
1866	remouladesaus
1866	rommel*
1866	saluut ‘tussenwerpsel: groet’ <frans
1866	sauteren <frans
1866	schriel* ‘gierig’
1866	sfeer ‘stemming’ <frans
1866	smousjassen
1866	speculeren <frans
1866	stomp* ‘stoot’
1866	tot ziens*
1866	vol-au-vent <frans
1866-1867	pantserschip <duits
1866-1870	tertiair <frans
1867	amazone ‘sierlijke paardrijdster’ <frans
1867	benzol <duits
1867	cariës <latijn
1867	crapaud <frans
1867	demonstratie ‘betoging’ <engels
1867	detector <me latijn
1867	dril* ‘gelei’
1867	ellepijp
1867	epigoon <frans
1867	kassian <indonesisch
1867	majuskel <frans
1867	mangrove <engels
1867	margarine <frans
1867	marsala <italiaans
1867	minuskel <latijn
1867	outcast <engels
1867	paffen*
1867	spits ‘hondensoort’ <duits
1867	statief <frans
1867	strateeg <latijn
1867	veeboer*
1867	vélocipède <frans
1867-1868	bon <frans
1867-1872	porie <frans
1867-1879	tamtam <engels
1868	aalscholver*
1868	bacterie <duits
1868	basisch
1868	cadet <frans
1868	classicisme <frans
1868	derivaat <latijn
1868	eucalyptus <modern latijn
1868	mits*
1868	molybdeen <frans
1868	mycelium <modern latijn
1868	naaimachine
1868	nihilisme <duits
1868	prima <italiaans
1868	roofbouw <duits
1868	spore <modern latijn
1868	statisch <latijn
1868	steenrijk <duits
1868	techniek <frans
1868	tijdens*

1867 - Charles De Coster publiceert de avonturen van de Vlaamse volksheld Tijl Uilenspiegel -( in het Frans!

1868 - Oprichting Nederlands Werklieden Verbond, een afdeling van de socialistische Eerste Internationale

[p. 771]

1868	verstandskies*
1868	zwabberen*
1868-1872	lapel <engels
1868-1872	mystificatie <frans
1869	aroma <latijn
1869	basiliek <frans
1869	buideldier*
1869	calorie <frans
1869	cannabis <latijn
1869	codeïne
1869	dingo <engels
1869	disharmonie
1869	draconisch
1869	driewieler*
1869	harmonium <frans
1869	mastiff <engels
1869	meeting <engels
1869	moderamen <latijn
1869	paladijn <frans
1869	palaver <portugees
1869	pipet <frans
1869	plastiek <frans
1869	pop ‘gulden’
1869	praline <frans
1869	provincialisme <frans
1869	rijwiel*
1869	sigaret <frans
1869	stadium <latijn
1869	stationair <frans
1869	stikstof
1869	tweewieler*
1869	wielrijder*
1869	wijdbeens*
1869-1870	autoritair <frans
1870	annexatie <frans
1870	antiquaar <duits
1870	erbium <modern latijn
1870	ester <duits
1870	gossiemijne*
1870	kathode
1870	kraak ‘grote inktvis’ <noors
1870	ouvreuse <frans
1870	pessimisme <frans
1870	proletariër <duits
1870	saxofoon <frans
1870	seksualiteit <frans
1870	sikkeneurig
1870	sok ‘metalen mof ter verbinding van twee buizen’ <engels
1870	terbium <modern latijn
1870	timbre <frans
1870	uitbuiten <duits
1870	vernikkelen ‘van een laag nikkel voorzien’
1870	ytterbium <modern latijn
1870	ziegezagen*
1870-1871	kitten ‘aaneenlijmen’ <duits
1871	allehens <engels
1871	anglicaan <engels
1871	antrax <latijn
1871	bauxiet
1871	bom* ‘vissersvaartuig’
1871	divan <frans
1871	dynamiet
1871	fee <frans
1871	gelukskind*
1871	gerstekorrel* ‘gezwel’
1871	graecus <latijn
1871	hosklos*
1871	ideëel <duits

1869 - Afschaffing van dagbladzegel (nl)

1869 - Eerste woordenlijst en gespreksboekje van het Papiaments: Woordenlijst der in de landstaal van Curaçao meest gebruikelijke woorden. Vermeerderd met eenige gemeenzame zamenspraken

1871 - Aletta Jacobs is de eerste vrouwelijke studente (nl)

1871 - H. Frijlink, Gevleugelde woorden, het eerste moderne citatenwoordenboek, waarmee tevens de uitdrukking ‘gevleugeld woord’ in het Nederlands wordt ingevoerd

1871 - De gebroeders Halbertsma publiceren Rimen en Teltsjes (‘Rijmpjes en verhaaltjes’)

[p. 772]

1871	illustratie <frans
1871	kalligraferen <grieks
1871	kapoeres <jiddisch
1871	keeper <engels
1871	klavier ‘toetsinstrument, piano’ <frans
1871	komkommertijd <engels
1871	kroon ‘munteenheid van Denemarken en later ook IJsland, Noorwegen en Zweden’ <deens of ijslands of noors of zweeds
1871	non-valeur ‘waardeloos iemand’ <frans
1871	papil <latijn
1871	perron <duits
1871	prakken*
1871	rotje*
1871	stakker(d) <noors
1871	subjectiviteit <frans
1871	substantieel <frans
1871	vermout <frans
1871-1899	processueel
1872	absolutisme <frans
1872	achilleshiel
1872	allotropie
1872	antediluviaal
1872	aquarel <frans
1872	aquatint <italiaans
1872	astatisch
1872	babbelaar ‘snoepje’
1872	bibliofiel
1872	bisamrat <duits
1872	blauwkous
1872	bloes <frans
1872	bok ‘bok van een rijtuig’ <?
1872	borstplaat ‘lekkernij’
1872	brokstuk <duits
1872	bruuskeren <frans
1872	bullen*
1872	canard <frans
1872	caracal <frans
1872	cellulose <frans
1872	chloroform <frans
1872	cocon <frans
1872	col ‘kraag’ <frans
1872	compact <frans
1872	contact <frans
1872	copuleren <latijn
1872	densimeter
1872	diacones <frans
1872	diagram <frans
1872	dixi <latijn
1872	draineren <frans
1872	drogbeeld <duits
1872	dwarsbomen*
1872	efemeriden <modern latijn
1872	egoïsme <frans
1872	elektromotor
1872	festival <engels
1872	flens <engels
1872	fleppen*
1872	gegeven* ‘grootheid, bekend geval’
1872	gemeengoed <duits
1872	griesmeel <duits
1872	halter <duits
1872	herbivoor
1872	hommer <deens
1872	hooimijt
1872	identiek <frans
1872	imponderabilia <latijn
1872	integratie <frans

1872 - Postuum verschijnt het Lexicon Frisicum van J.H. Halbertsma

1872 - Opening Nieuwe Waterweg

1872 - Nederlandse vestigingen in Guinee (Goudkust) en Elmina worden overgedragen aan de Engelsen

1872 - Eerste schoolgrammatica: Nederlandsche spraakkunst van D. de Groot

1872 - J.H. van Dale (1872) publiceert het Nieuw Woordenboek der Nederlandsche Taal, later de Grote Van Dale genoemd

[p. 773]

1872	iridium <modern latijn
1872	jandomme
1872	jojo <frans
1872	jokkebrok
1872	junctie <latijn
1872	kalibreren <frans
1872	kantje* ‘haringvaatje’
1872	keihard*
1872	kriel(tje)*
1872	kritisch ‘op het punt van de ene toestand over te gaan in de andere’ <engels
1872	lanthaan
1872	machiavellisme
1872	majeur <frans
1872	mediaan <latijn
1872	metabolisch
1872	microfoon <engels
1872	mikado ‘titel van Japanse keizer’ <japans
1872	miljard <frans
1872	mime <frans
1872	mineur ‘kleinetertstoonschaal’ <frans
1872	moeren* ‘kapot maken’
1872	mondvoorraad <duits
1872	monoloog <frans
1872	monstruositeit <frans
1872	morene <frans
1872	muisjes*
1872	niobium <modern latijn
1872	nippertje*
1872	nirwana <sanskriet
1872	nominaal <frans
1872	o-benen <l
1872	oekaze <frans
1872	ofiologie
1872	oma
1872	Oost-Indisch doof
1872	opkikkeren*
1872	paniek <frans
1872	passagieren <indonesisch
1872	pectine
1872	personificatie <frans
1872	plagiaat <frans
1872	pleonasme <frans
1872	polemiek <frans
1872	portee <frans
1872	portemonnee <frans
1872	preciseren <frans
1872	preoccupatie <frans
1872	priemgetal <duits
1872	reclame ‘openbare aanprijzing’ <frans
1872	ritueel <frans
1872	rococo <frans
1872	ruthenium <modern latijn
1872	santé <frans
1872	sarcofaag <frans
1872	scheleend*
1872	schellinkje*
1872	schisma <latijn
1872	sensueel <frans
1872	serval <modern latijn
1872	simmen*
1872	snuiter*
1872	solist <frans
1872	solvabiliteit <frans
1872	sombrero <spaans
1872	sourdine <frans
1872	spiraal <frans
1872	spiritualiën <duits
1872	stalles <frans
1872	stearine <frans
1872	stereoscoop
1872	strategie <frans
1872	superfijn
1872	tacticus
1872	tamponneren <frans
1872	technicus <latijn
1872	terracotta <italiaans
1872	thallium <modern latijn
1872	theosofie <latijn
1872	tjotter <fries
1872	uitentreuren*
1872	vernikkelen ‘verkleumen’
1872	victoria <engels
1872	zwijnjak <tsjechisch
1873	amfoor <latijn
1873	animisme

[p. 774]

1873	epsilon <grieks
1873	gezapig*
1873	griep <frans
1873	gruzelementen
1873	integer <latijn
1873	joekel ‘hond’ <romani
1873	lierelauwen*
1873	muurschildering
1873	nietszeggend <duits
1873	pandoer ‘kaartspel’ <frans
1873	pedicure <frans
1873	piekfijn <duits
1873	postulaat <latijn
1873	rollebollen*
1873	selderij <frans
1873	spek* ‘een soort suikergoed’
1873	tippel*
1873	utilitair <frans
1874	begonia <modern latijn
1874	belazerd
1874	eboniet
1874	enfant terrible <frans
1874	fonkelnieuw <duits
1874	godverdomme*
1874	inferno <italiaans
1874	medium ‘persoon met supranormale vermogens’ <latijn
1874	mispunt
1874	ontgoocheling <?
1874	op-en-top*
1874	piefpafpoef*
1874	puritanisme <engels
1874	ski <noors
1874	smiespelen*
1874	trance <engels
1874	trapeze <frans
1875	accumulator <latijn
1875	autogram
1875	baby <engels
1875	bakvis <duits
1875	ballerina <italiaans
1875	beignet <frans
1875	buffer <engels
1875	cartografie <frans
1875	codificeren <duits

1873 - Wet-Coremans over het gebruik van het Nederlands in strafzaken in Vlaanderen (niet te Brussel)

1873 - L. De Bo publiceert het Westvlaamsch Idioticon

1873 - Oprichting van Heineken's Bierbrouwerij Maatschappij, die de naam Heineken internationaal synoniem maakt met ‘goed bier’

1873 - Mary Mapes Dodge schrijft Hans Brinker or The Silver Skates, A Story of Life in Holland en schept daarmee de legende van het jongetje dat zijn vinger in de dijk stak en zo Nederland redde van de overstroming

1873-1903 - Atjeh-oorlog: Nederland treedt op tegen opstanden in Sumatra

1874 - Het Nederlands wordt verplicht leervak (b)

1874 - In Amsterdam wordt opgericht de r.-k. organisatie ‘Liefdewerk Oud Papier’, waarvan de naam een begrip is geworden

1874 - Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon van J. Winkler: eerste verzameling van Nederlandse dialecten; Winkler concludeerde dat de Haarlemse volkstaal zeer dicht bij het Nederlands stond en dat slechts de helft van de Haarlemmers deze volkstaal sprak; de anderen spraken Nederlands, en wel de toen geheel nieuwe spreektaal die was gebaseerd op het slechts in geschreven vorm bestaande Nederlands (Winkler gruwde van deze imitatie van de schrijftaal in de spreektaal); de observatie van Winkler leidde, geheel tegen zijn bedoeling, tot de volkswijsheid dat in Haarlem het zuiverste Nederlands gesproken wordt

1875 - Stichting Davidsfonds te Leuven, als katholieke tegenhanger van het liberale Willemsfonds

[p. 775]

1875	coupure ‘insnede’ <frans
1875	crematie <frans
1875	demi-monde <frans
1875	exposant <frans
1875	gappen <jiddisch
1875	geaccidenteerd
1875	g.v.d. <l
1875	kalle <jiddisch
1875	kathedraal <frans
1875	kletskop ‘koekje’
1875	latrine <frans
1875	legendarisch <frans
1875	lombok <indonesisch
1875	mandiën <indonesisch
1875	matse <jiddisch
1875	piemel*
1875	plombière <frans
1875	ponem, porem <jiddisch
1875	prof ‘professor’
1875	raaf ‘opperrabbijn’ <jiddisch
1875	ram ‘hydraulische ram’ <engels
1875	rimboe <indonesisch
1875	ringgit <indonesisch
1875	rokade <frans
1875	schrijfmachine
1875	soesa <indonesisch
1875	stiekem <jiddisch
1875	synthese <frans
1875	telefoon <frans
1875	ter wille van*
1875	tompoes
1875	topic <engels
1875	vegetariër <duits
1875	vitrine <frans
1876	alm <duits
1876	boemeltrein <duits
1876	campanile <italiaans
1876	chartreuse <frans
1876	denderen*
1876	fecaliën <latijn
1876	gymnasium <duits
1876	labrador <engels
1876	lorrie <engels
1876	obstetrie
1876	rangeren <frans
1876	sightseeing <engels
1876-1900	chiasma <modern latijn
1876-1900	reut
1877	autonoom <frans
1877	chirurg <duits

1876 - Het Nederlands weer facultatief (b)

1876 - Eerste afkortingenwoordenboek van Th. Fockens: Alphabetische lijst der meest gebruikelijke verkortingen

1876 - Opening Noordzeekanaal door ‘Holland op zijn smalst’, zoals de Noord-Hollandse strook tussen de Noordzee en het IJ vanaf begin 17de eeuw genoemd werd; in 1873 gebruikte V. de Stuers in De Gids de uitdrukking als eerste figuurlijk

1876 - Leerplicht ingevoerd in Suriname voor kinderen van 7 tot 12, met Nederlands als enige onderwijstaal

1876 - Oprichting gymnasium (nl)

1876 - Oprichting Rijkslandbouwschool (later universiteit) te Wageningen

1876 - Eerste Afrikaanse krant: de Patriot

1876 - Eerste Afrikaanse grammatica: Eerste beginsels van die Afrikaanse taal door S.J. du Toit

1876 - Wet op het Hoger Onderwijs, waarin voor het eerst ook praktische taalvaardigheid; het Latijn wordt afgeschaft als officiële voertaal aan de universiteiten (nl)

1877 - Oprichting Vlaamse socialistische partij

1877 - Oprichting eerste algemene Vlaamse studentenbond

1877 - G. Schlegel eerste hoogleraar Chinees in Leiden

1877 - Gemeentelijke Universiteit Amsterdam, ontstaan uit het Athenaeum Illustre

[p. 776]

1877	daimio <japans
1877	harakiri <japans
1877	herenboer*
1877	hiragana <japans
1877	katakana <japans
1877	sinologie
1877	spanjolet <frans
1878	ambassade <frans
1878	desinfecteren <frans
1878	down <engels
1878	frutselen*
1878	prostituee <frans
1878	rebbe <jiddisch
1878-1881	allemachtig*
1879	alpaca ‘legering’ <duits
1879	barok ‘bepaalde stijlperiode’ <duits
1879	bezonnen*
1879	doerak <russisch
1879	dubbelganger <duits
1879	fineren <engels
1879	lamlendig*
1879	monocle <frans
1879	rugby <engels
1879	sequoia <modern latijn
1879	spray <engels
1879	tarot <frans
1879	tuberculose <frans
1879	voetbal ‘voetbalsport’ <engels
1879	wereldwijd <engels
1879-1880	sanitair <frans
1880	aangeschoten* ‘dronken’
1880	agenderen
1880	ani-ani <indonesisch
1880	bookmaker <engels
1880	cañon <spaans
1880	etnisch <frans
1880	knerpen*
1880	plaid <engels
1880	proost ‘tussenwerpsel: gezondheid!’ <latijn
1880	redemptorist <frans
1880	unheimisch <duits
1880	vacuole <frans
1880	weltschmerz <duits

1877 - M. de Vries, van 1853 tot 1890 hoogleraar in de Nederlandse taal- en letterkunde, de vaderlandse geschiedenis en welsprekendheid te Leiden, maakt het vak Nederlands tot een universitaire discipline met een doctorsgraad

1878 - Oprichting eerste landelijke politieke partij, de Antirevolutionaire Partij, door A. Kuyper (nl)

1878 - Taalwet over het gebruik van het Nederlands (de streektaal) in bestuurszaken voor de ambtenaren (b)

1878 - Invoering van het tweetalige beknopte verslag van de Belgische Kamers; het volledige verslag blijft Frans

1879 - Nederlandstalige reisgids van de Spoorwegen ingevoerd (b)

1879 - Oprichting Belgische Werkliedenpartij

1879 - De kunsttaal Volapük wordt geschapen door de Duitser J.M. Schleyer

1879 - Uitzending eerste dialectenvragenlijst door het Aardrijkskundig genootschap

1879 - Eerste handleiding met spellingregels voor het modern Fries

1880 - Vrije Universiteit Amsterdam opgericht door de gereformeerden

1880 - Oprichting Nederlandsche Uitgeversbond

1880 - De ‘Resolutie van Milaan’ wordt aangenomen, waarin staat dat in het dovenonderwijs de gesproken taal de voorkeur verdient boven gebarentaal; op termijn volgen alle Nederlandse doveninstituten deze resolutie

1880 - De jeneverindustrie in Schiedam beleeft met ca. 400 branderijen haar hoogtepunt; zowel het woord jenever/genever (in het Engels verkort tot gin) als schiedam wordt in vele talen synoniem voor ‘sterkedrank’

[p. 777]

1880	wiegendruk*
1880-1885	aapje* ‘huurrijtuig
1881	bekken ‘slaginstrument’
1881	colbert
1881	concertina <italiaans
1881	crèche <frans
1881	faciliteit <frans
1881	fenol
1881	flamingant <frans
1881	gourde <frans
1881	hoempa*
1881	Mioceen <engels
1881	mohair <engels
1881	nor*
1881	octopus <modern latijn
1881	portlandcement <engels
1881	positivisme <frans
1881	sifon <frans
1881	souteneur <frans
1881-1888	bellettrie
1881-1888	professioneel <frans
1881-1895	spetteren*
1882	aardwolf <afrikaans
1882	achterwerk*
1882	confucianisme
1882	glaciaal <frans
1882	helium <modern latijn
1882	houdoe*
1882	hullie*
1882	lethargie <frans
1882	lichtmatroos
1882	mietje
1882	tafelen
1882	verrinneweren
1882	zwammen*
1882-1884	stilist <frans
1883	beo <indonesisch
1883	briket <frans
1883	capibara <spaans
1883	dos-à-dos <frans
1883	fosfaat <frans
1883	injector <me latijn
1883	mascotte <frans
1883	parlement <frans of engels
1883	pinkelen*
1883	punaise <frans
1883	rats
1883	rijsttafel
1883	sousbras <frans
1884	beneveld*
1884	bomen* ‘discussiëren’
1884	branie <indonesisch
1884	clivia <modern latijn

1881 - Sijmons is de eerste hoogleraar Duitse taal- en letterkunde (in 1877/1878 was hij al als privaatdocent toegelaten voor Hoogduitse en Engelse taal- en letterkunde); Groningen is de eerste universiteit waar de moderne vreemde talen Duits, Frans en Engels als hoofdvak worden gedoceerd, beginnend met Sijmons

1881 - Eerste nummer Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde, dat nog steeds verschijnt en daarmee het langst lopende tijdschrift is over dit onderwerp

1881-1892 - Eerste Japans-Nederlandse woordenboek van J.J. Hoffmann en L. Serrurier

1881-1895 - Publicatie van Loquela, een tijdschrift waarin G. Gezelle West-Vlaamse woorden optekende

1882 - Verschijning eerste deel (A - ajuin) van het Woordenboek der Nederlandsche Taal

1882-1892 - Eerste Chinees-Nederlandse en Nederlands-Chinese woordenboek

1883 - Oprichting Nederlandse Velocipedistenbond, voorloper van de anwb

1883 - In Vlaanderen moeten Nederlands, Duits en Engels in het Vlaams geleerd worden; het Nederlands werd dus voordien in het Frans onderwezen!

1883 - Tweetaligheid in het onderwijs ingevoerd (b)

1883 - De spelling van De Vries en Te Winkel wordt officieel (nl)

1884 - Eerste Afrikaans-Nederlandse woordenboek van N. Mansvelt: Proeve van een Kaapsch-Hollandsch Idioticon

[p. 778]

1884	declarant <latijn
1884	epiek <latijn
1884	filatelist <frans
1884	fuif <?
1884	gegeven* ‘voorzetsel’
1884	karbies
1884	klabak
1884	kletskous*
1884	lyriek <frans
1884	naturalisme <frans
1884	oliebol
1884	pils <duits
1884	plisseren <frans
1884	première <frans
1884	ratel ‘marterachtige’ <afrikaans
1884	roodhuid*
1884	rubriek ‘afdeling’ <latijn
1884	slechthorend*
1884	sloom*
1884	spiritisme <frans
1884	stout ‘donker bier’ <engels
1884	sucre <spaans
1884	toepen <?
1884	toondicht
1884	tram <engels
1884	universalisme <frans
1884	velvet <engels
1884	vertikken*
1885	beaufortschaal
1885	borststem*
1885	debater <engels
1885	flobert
1885	geneesheer-directeur
1885	kiosk <frans
1885	kopstem <duits
1885	kuch* ‘soldatenbrood’
1885	labiel <frans
1885	majem <jiddisch
1885	ocarina <italiaans
1885	octet <duits
1885	pieper* ‘aardappel’
1885	przewalskipaard
1885	recital <engels
1885	recitatief <frans
1885	serie <frans
1885	tonaal <frans
1885	verhapstukken*
1885	woudloper*
1885-1886	fraseologie <engels
1885-1886	primeur <frans
1885-1886	soepjurk
1885-1889	diafragma ‘verstelbare lensopening’ <frans
1885-1889	polariseren ‘elektrische lading geven’ <frans
1886	abri <frans
1886	adolescent <frans

1884 - A.G. van Hamel eerste hoogleraar Romaanse (Franse) taal- en letterkunde in Groningen

1884 - Lodewijk van Deyssel creëert de uitdrukking ‘opstoten in de vaart der volken’

1885 - Kongo wordt bezit van Leopold ii van België

1885 - Op de vijfde verjaardag van Wilhelmina wordt 31 augustus een nationale feestdag, ‘prinsessedag’; op haar achttiende verjaardag verandert dit in ‘koninginnedag’; toen Juliana haar in 1948 opvolgde, verschoof het naar 30 april (nl)

1885 - Eerste uitgave van De Nieuwe Gids, het tijdschrift van de Tachtigers

1885 - Publicatie van het eerste wetenschappelijke werk over achternamen: De Nederlandsche geslachtsnamen in oorsprong, geschiedenis en beteekenis door J. Winkler

1885 - Verschijning van het eerste deel van het Middelnederlandsch woordenboek van E. Verwijs en J. Verdam

1886 - Eerste aflevering van het Glossarium van [...] Vlaamsche, Brabantsche en Limburgsche oorkonden van K. Stallaert, als aanvulling op het mnw, dat meer Noord- dan Zuid-Nederlandse bronnen gebruikte (in 1977 voltooid door Debrabandere)

1886 - J. Beckeringh Vinckers eerste hoogleraar Engelse taal- en letterkunde in Groningen

[p. 779]

1886	agora <grieks
1886	akropolis <grieks
1886	ametropie
1886	anencefalie
1886	anglofiel
1886	atavisme
1886	baccarat <frans
1886	baksjisj <turks
1886	bambino <italiaans
1886	banderilla <spaans
1886	bar ‘tapkast’ <engels
1886	barograaf
1886	bavaroise <frans
1886	bearnaise <frans
1886	beweging* ‘partij’
1886	biochemie
1886	biseksueel
1886	board ‘bestuurslichaam’ <engels
1886	bockbier <duits
1886	borsjtsj <russisch
1886	botulisme <duits
1886	broom <frans
1886	camorra <italiaans
1886	capaciteit ‘vermogen, kracht’ <frans
1886	catechese <latijn
1886	caudillo <spaans
1886	cesium <modern latijn
1886	chalet <frans
1886	chassidisme
1886	chili <spaans
1886	chinoiserie <frans
1886	claim <engels
1886	claque ‘gehuurde toejuichers’ <frans
1886	cocktail <engels
1886	colloïde <frans
1886	congenitaal
1886	croquet <engels
1886	cru ‘onverbloemd’ <frans
1886	csardas <hongaars
1886	cursiveren
1886	dalles <jiddisch
1886	decompressie
1886	decor <frans
1886	deiktisch <grieks
1886	dementia <latijn
1886	depressie ‘lage luchtdruk’ <frans
1886	dextrose
1886	diptiek <frans
1886	disagio <italiaans
1886	diskrediet
1886	dissimilatie <frans
1886	djinn <arabisch
1886	dodecaëder <frans
1886	dreinen*
1886	emissie <frans
1886	endogeen
1886	endoscoop
1886	epicentrum <modern latijn
1886	epizoën
1886	ex-libris <latijn
1886	exploiteren <frans
1886	extra-uterien <frans
1886	fiets ‘rijwiel’ <?
1886	fluoresceren
1886	fluviometer
1886	fonograaf <frans
1886	frame <engels
1886	franc-tireur <frans
1886	franchise <frans
1886	gewetensvraag <duits
1886	golem <hebreeuws
1886	gonje <indonesisch
1886	goulash <duits
1886	hansom <engels
1886	iglo <engels

1886 - Oprichting Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde te Gent

1886 - Geschiedenis, aardrijkskunde en natuurwetenschappen moeten ook in het Nederlands onderwezen worden (b)

1886 - Er wordt een munt met Nederlandse tekst uitgegeven (b)

1886 - Oprichting Vlaamse Academie te Gent

[p. 780]

1886	imker*
1886	insjallah <arabisch
1886	interview <engels
1886	ion
1886	isobaar
1886	kashba <arabisch
1886	kennel <engels
1886	kepie <frans
1886	kleptomanie
1886	kloek* ‘hoendervogel’
1886	kosmisch <duits
1886	labiodentaal
1886	lactose
1886	lagerbier <duits
1886	leukemie
1886	linoleum <engels
1886	loggia <italiaans
1886	maffia <italiaans
1886	maidenspeech <engels
1886	maintenee
1886	maïzena
1886	malthusianisme
1886	marinisme
1886	meniscus <modern latijn
1886	mescal <spaans
1886	methaan
1886	microtoom
1886	mihrab <arabisch
1886	millennium <modern latijn
1886	Oligoceen <engels
1886	operatief
1886	osmose <engels
1886	palmine
1886	panda
1886	panopticum <modern latijn
1886	pantry <engels
1886	passacaglia <italiaans
1886	passim <latijn
1886	persistent <latijn
1886	picrinezuur
1886	plateau ‘plaat’ <frans
1886	poesta <hongaars
1886	predisponeren
1886	pueblo <spaans
1886	quorum <engels
1886	ras ‘stamhoofd’ <amhaars
1886	riyal <arabisch
1886	rubidium <modern latijn
1886	safe <engels
1886	samowa(a)r <russisch
1886	sari <hindi
1886	scandium <modern latijn
1886	schaften*
1886	schram* ‘gecastreerd jong varken’
1886	seksueel <frans
1886	semasiologie <duits
1886	sen <japans
1886	soefi <arabisch
1886	soek <arabisch
1886	soera <arabisch
1886	solipsisme
1886	spionage
1886	spurt <engels
1886	stabiliseren <frans
1886	stroming* ‘partij’
1886	studio <engels
1886	symbiose <frans
1886	syndicaat <frans
1886	terrazzo <italiaans
1886	thermostaat <engels
1886	thuja <modern latijn
1886	totalisator <engels
1886	trachea <modern latijn
1886	tractie <frans
1886	trampoline <italiaans
1886	trawler <engels
1886	tuttifrutti
1886	vaseline <engels
1886	vastgoed*
1886	verbaliseren <frans
1886	vertebraat
1886	vitalisme <frans
1886	yen <japans
1887	ampère <frans
1887	blindemannetje*
1887	bus ‘vervoermiddel’ <engels

[p. 781]

1887	fair <engels
1887	folklore <engels
1887	geëxalteerd
1887	hummel <?
1887	kier <fries
1887	kruisjassen
1887	lanceren <frans
1887	lellebel*
1887	lexicaal
1887	oorlam <indonesisch
1887	piekeren <indonesisch
1887	plenty <engels
1887	poedel* ‘misschot’
1887	psychose <duits
1887	tantième <frans
1887	toges <jiddisch
1887	unfair <engels
1887	verhippen*
1887	verkommeren <duits
1887	wablief*
1887	wipwap*
1888	agrariër <duits
1888	doublé <frans
1888	edelweiss <duits
1888	filiaal <frans
1888	grimeren <frans
1888	intrigeren ‘nieuwsgierig maken’ <frans
1888	kwakkelen*
1888	maniërisme <frans
1888	microbe <frans
1888	milieu <frans
1888	negorij <indonesisch
1888	presse-papier <frans
1888	rolschaats
1888	sacharine <frans
1888	sacramenteel <frans
1888	spiritualisme <frans
1888	spontaan <frans
1888	stopfles*
1888	straatarm
1888	sulky <engels
1888	takki-takki <sranantongo
1888-1890	potentiaal <duits
1889	atletiek <duits
1889	bacteriologie
1889	batsman <engels
1889	batterij ‘toestel waarin elektrische energie is opgeslagen’ <frans
1889	boemerang <engels
1889	bohémien <frans
1889	captain <engels
1889	erica <me latijn
1889	file ‘rij’ <frans
1889	flambard
1889	flirten <engels
1889	foxterriër <engels
1889	friemelen*

1887 - De kunsttaal Esperanto wordt geschapen door de Pool E.L. Zamenhof

1887 - H. Molema, Woordenboek der Groningsche Volkstaal in de 19de eeuw

1887 - Eerste Prinsjesdag, opening van de jaarlijkse zitting van de Staten-Generaal en uitspreken van de Troonrede op de derde dinsdag van september (nl)

1887 - Eerste Nederlandstalige redevoering van Leopold ii te Brussel

1888 - Tweetalige bankbriefjes (b)

1888 - Eerste Nederlandstalige redevoering in de Kamer door Coremans (b)

1888 - Ons Leven door Adelfons Henderickx gesticht (Leuven)

1888 - A.L. de Rop schrijft een Marsliedje, dat begint met de woorden ‘De paden op, de lanen in’, veel gezongen tijdens de vierdaagse die vanaf 1909 gehouden wordt

1889 - Oprichting Nederlandse Voetbalbond

1889 - Oprichting Arbeidsinspectie (nl)

1889 - Wilhelmina Drucker richt de Vrije Vrouwen Vereniging op (nl)

1889 - Publicatie van Mei van de bekende Tachtiger H. Gorter met de veel geciteerde regel ‘een nieuwe lente en een nieuw geluid’

[p. 782]

1889	gardenia <engels
1889	gemoedelijk <duits
1889	gloxinia <modern latijn
1889	inning <engels
1889	jersey <engels
1889	kerngezond <duits
1889	kongsie ‘ongunstige kliek’
1889	kwak* ‘vissersvaartuig’
1889	lawntennis <engels
1889	luxueus <frans
1889	moreel
1889	norm <frans
1889	pacemaker ‘gangmaker in de sport’ <engels
1889	pastille <frans
1889	pension <frans
1889	peuter*
1889	plumeau <frans
1889	poedelnaakt <duits
1889	poef <frans
1889	poepen*
1889	prins-gemaal
1889	puk ‘hondensoort’ <engels
1889	record <frans
1889	rikketikken*
1889	run <engels
1889	score <engels
1889	sculler <engels
1889	serre <frans
1889	setter <engels
1889	skiff <engels
1889	tandem <engels
1889	tank ‘vloeistofreservoir’ <engels
1889	tip ‘wenk’ <engels
1889	toss <engels
1889	verdorie*
1889	wau-wau <indonesisch
1889	zoemen*
1890	aïs <duits
1890	artisticiteit
1890	bis ‘met een halve toon verhoogde b’ <duits
1890	chauvinisme <frans
1890	desideratum <latijn
1890	eïs <duits
1890	flair <engels
1890	golf ‘balspel’ <engels
1890	inzake*
1890	jodelen <duits
1890	link* ‘Bargoens: leep, gevaarlijk’
1890	mangen <romani
1890	miniem <frans
1890	pierement
1890	poekelen
1890	tjokvol <engels
1890	tonaliteit <frans
1890	volley <engels
1891	antipyrine <duits
1891	armagnac <frans
1891	aspidistra <modern latijn
1891	bof* ‘buitenkans’
1891	drieluik*

1889 - Dovenschool te Leiden opgericht, waar men gesproken taal en geen gebaren onderwees

1890 - Verschijning Beknopt etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal door J. Vercoullie, het eerste wetenschappelijke etymologische woordenboek

1890 - Eerste Nederlandstalige redevoering in de Belgische Senaat

1890 - De taalwet op het Hoger Onderwijs eist vanaf 1895 Nederlandse-taalkennis bij alle functionarissen in Vlaanderen

1890 - De schilder Vincent van Gogh, wiens museum in Amsterdam tegenwoordig een trekpleister voor buitenlanders vormt en wiens leven is bezongen door Don McLean, pleegt berooid zelfmoord

1891 - Tweetalige postzegels (b)

1891 - Oprichting van Philips' Gloeilampenfabriek te Eindhoven

[p. 783]

1891	elan <frans
1891	functionaris <frans
1891	kakemono <japans
1891	lift <engels
1891	nijdas
1891	poeha*
1891	rosarium <latijn
1891	slang ‘groepstaal’ <engels
1891	transformator
1892	achturig
1892	autotypie
1892	bandy <engels
1892	beitsen <duits
1892	bilabiaal
1892	blocnote <frans
1892	cliché ‘drukplaat’ <frans
1892	consignatie <frans
1892	dinosaurus ‘voorhistorische hagedis’
1892	gasmotor
1892	hockey <engels
1892	homoseksueel
1892	jaloezie ‘optrekbaar zonnescherm’ <frans
1892	motor <latijn
1892	petroleummotor
1892	pietlut
1892	referendum <latijn
1892	sereen <frans
1892	spatie <latijn
1892	tararaboemdiejee <engels
1892	tingeltangel <duits
1893	boor ‘boorzuur’
1893	congregatie <frans
1893	karma <sanskriet
1893	kwast ‘drank’
1893	marziale <italiaans
1893	matriarchaat
1893	perforator <engels
1893	picknick <engels
1893	pier ‘havendam’ <engels
1893	starten <engels
1893	toename <duits
1893	tumbler <engels
1894	bips*
1894	boemelen <duits
1894	coloradokever
1894	coulomb
1894	dynamo <engels
1894	elektricien <frans
1894	farad
1894	halo <frans
1894	kiele-kiele* ‘tussenwerpsel: uitroep als men een kind kietelt’
1894	micron
1894	mitrailleur
1894	ohm <duits
1894	penarie
1894	petieterig
1894	rustend*
1894	terzine <italiaans
1894	volt
1894	watt
1894-1908	dictie <frans

1891 - R.A. Kollewijn pleit voor spellingvereenvoudiging in een artikel ‘Onze lastige spelling’ en voor eenheid tussen schrijftaal en beschaafde spreektaal; hij wil het achtervoegsel -lijk spellen als -lik (zijn voorstel kreeg dan ook de bijnaam ‘lik-spelling’) en -isch als -ies

1891 - C. Joh. Kieviet publiceert Uit het leven van Dik Trom, het eerste Nederlandse kwajongensboek

1892 - Oprichting Gereformeerde Kerken (nl)

1892 - C.H. den Hertog, Nederlandsche spraakkunst

1893 - Oprichting van het tijdschrift Van Nu en Straks door A. Vermeylen (b)

1893 - Willem Kloos dicht ‘Ik ween om bloemen in den knop gebroken’

1894 - J. Vercoullie, voorstander van aansluiting bij de Noord-Nederlandse norm, schrijft een schoolgrammatica waarin hij niet meer alleen de schrijftaal, maar ook de spreektaal als norm neemt (b)

[p. 784]

1894-1908	emotioneel <frans
1894-1908	fikken* ‘vingers’
1894-1908	flessentrekker*
1894-1908	proletarisch <duits
1895	acetyleen
1895	adverbiaal <frans of latijn
1895	aperitief <frans
1895	attaque <frans
1895	a.u.b. <l
1895	bolide ‘luchtsteen’ <frans
1895	cabine <frans
1895	chut <frans
1895	confectie <frans
1895	coupe <frans
1895	dement <frans
1895	difterie <frans
1895	dyne <frans
1895	enzym <duits
1895	erotiek <frans
1895	formaldehyde
1895	formaline
1895	fractioneren <frans
1895	fraise <frans
1895	fructose
1895	hangar <frans
1895	hysterectomie
1895	illusoir <frans
1895	immuun <latijn
1895	krokant <frans
1895	mecanicien <frans
1895	mimicry <engels
1895	mop* ‘grap’
1895	multipel <frans
1895	pur sang <frans
1895	puzzel <engels
1895	reflex ‘weerschijn’ <frans
1895	silo <spaans
1895	stoma ‘huidmondje’ <modern latijn
1895	turf ‘renbaan’ <engels
1895	velodroom <frans
1895	verdikkeme*
1895-1896	sjoelen <fries
1895-1896	synonymie <frans
1896	accelerator <engels
1896	aft <latijn
1896	automobiel ‘zichzelf bewegend’ <frans
1896	cheviot <engels
1896	colon ‘munteenheid van Costa Rica en El Salvador’ <spaans
1896	composiet <frans
1896	derailleren <frans
1896	embolie
1896	eng* ‘griezelig’
1896	evolutie <frans
1896	fit <engels
1896	fondant <frans
1896	gloeiendheet*
1896	halte <frans
1896	hobby <engels
1896	hotemetoot <japans
1896	hybris <grieks
1896	impressionisme <frans
1896	internaat <frans
1896	klassement <frans
1896	kroelen*
1896	lazeren
1896	leidmotief ‘(muz.) grondthema’ <duits
1896	mormel
1896	outfit <engels

1895 - De Moniteur Belge wordt tweetalig

1895 - Oprichting Algemeen Nederlands Verbond (anv)

1895-1900 - Ontstaan van de term en het begrip (en waarschijnlijk ook het fenomeen) ‘Algemeen Beschaafd Nederlands’ (in de kolommen van Taal en Letteren)

1895-1911 - Friesch Woordenboek van Waling Dijkstra

1896 - Eerste moderne Olympische Spelen

1896 - Eerste filmvoorstellingen in Nederland en België

1896 - Eerste Afrikaanse tijdschrift (voor kinderen): Ons Klyntji

[p. 785]

1896	patjakker <indonesisch
1896	pestwijf
1896	ploert*
1896	prutsen*
1896	punniken* ‘peuteren’
1896	purgatorium <me latijn
1896	ratelaar ‘plant’
1896	röntgenstralen
1896	ruche <frans
1896	textiel <frans
1896	toxisch
1896	troel*
1896	trust <engels
1896	zygoot <frans
1896-1901	kali ‘rivier’ <indonesisch of javaans
1897	accountant <engels
1897	ahoi <engels
1897	automobiel ‘motorrijtuig’ <frans
1897	bami <chinees of maleis
1897	beige <frans
1897	bengelen*
1897	birr <amhaars
1897	body <engels
1897	bombardon <frans
1897	café <frans
1897	camera <engels
1897	circus <latijn
1897	citeren <frans
1897	crack ‘uitblinker in sport’ <engels
1897	crank <engels
1897	doodleuk*
1897	fikken* ‘branden’
1897	finish <engels
1897	fitting <engels
1897	gebbetje*
1897	geiser ‘waterverwarmingstoestel’ <engels
1897	hippisch
1897	hossen
1897	ijsberen*
1897	ijskast
1897	jacquet <frans
1897	jemig
1897	kanjer ‘iets dat groot is’
1897	kieperen
1897	kukelen*
1897	kwiek*
1897	laks <latijn
1897	lebberen*
1897	lol*
1897	lynchen <engels
1897	mauve <frans
1897	miezerig* ‘regenachtig’
1897	neutje*
1897	opa
1897	oplawaai <?
1897	opticien <frans
1897	peuk*
1897	pikketanissie
1897	poedelen*
1897	priegelen*
1897	procédé <frans
1897	profylactisch <frans
1897	proleet <duits
1897	puk* ‘kleintje’
1897	punniken* ‘kurkje breien’
1897	recorder <engels
1897	ribbel*
1897	roteren <latijn
1897	sensitiviteit
1897	sliert*
1897	smoking
1897	snaaien <jiddisch
1897	split ‘whisky met sodawater’ <engels

1897 - Oprichting Koninklijk Vlaams Conservatorium te Antwerpen

1897 - Eerste druk van M.J. Koenen, Verklarend handwoordenboek der Nederlandsche taal

1897 - G.J. Boekenoogen, De Zaansche volkstaal

1897 - Het Rijk neemt het telefoonverkeer op zich (nl)

[p. 786]

1897	stayer <engels
1897	strootje ‘sigaret’ <indonesisch
1897	sudderen*
1897	trammelant
1897	trapper* ‘fietspedaal’
1897	uk*
1897	ukkepuk*
1897	wiedes
1897	zakken ‘niet slagen voor een examen’
1898	aceton
1898	altruïsme <frans
1898	astrakan <frans
1898	avicultuur <frans
1898	balkenbrij*
1898	ban ‘betovering’ <duits
1898	behoefte* ‘ontlasting’
1898	beren
1898	besmuikt*
1898	boerenschroom*
1898	bomvol <?
1898	braille <frans
1898	brik ‘rijtuig’ <engels
1898	brom* ‘dronken’
1898	carbol
1898	cerium <modern latijn
1898	chassis <frans
1898	cleistogaam
1898	cocaïne <spaans
1898	conditie ‘lichamelijke gesteldheid’ <engels
1898	corrida <spaans
1898	crematorium <modern latijn
1898	creoline
1898	cup ‘wedstrijdbeker’ <engels
1898	deflexie
1898	demi
1898	diapositief
1898	diskwalificeren
1898	duratief <frans
1898	enormiteit <frans
1898	fiduciair <frans
1898	figaro <frans
1898	fitten <engels
1898	forens <duits
1898	foto <engels
1898	fouilleren <frans
1898	fröbelen
1898	gallium <modern latijn
1898	germanium <modern latijn
1898	geuren* ‘pronken’
1898	gewiekst
1898	giebelen*
1898	grafologie
1898	grimeur
1898	gymnastiekschoenen
1898	hypermetroop
1898	indo
1898	katapult <frans
1898	kortaangebonden
1898	leuk*
1898	lithosfeer
1898	L-vormig <l
1898	mieren*
1898	mieter
1898	mieters
1898	molière
1898	narcose <frans
1898	opper* ‘aanspreektitel van opperwachtmeester’
1898	orkestraal <frans
1898	pasteuriseren <frans
1898	pathogeen
1898	pauper <latijn
1898	peenhaar <?
1898	piel
1898	pies*
1898	piet ‘luis’ <romani
1898	plee
1898	poessiealbum
1898	polymeer
1898	posterieur <frans
1898	potver*
1898	propedeuse <latijn

1898 - Het Nederlands wordt naast het Frans als officiële taal erkend (Gelijkheidswet) (b)

[p. 787]

1898	racket ‘voorwerp om ballen mee te slaan’ <engels
1898	rataplan <frans
1898	reet* ‘billen’
1898	regressie <frans
1898	reïncarnatie
1898	retenuto <italiaans
1898	revue <frans
1898	sadisme <frans
1898	sappelen <duits
1898	seismograaf
1898	serum <latijn
1898	shogun <japans
1898	siemens
1898	smikkelen*
1898	speculaas
1898	stramien ‘patroon, model’
1898	timpen*
1898	verdikkie*
1898	vulpen
1898	x-benen <l
1898	x-stralen
1898	zuurtje*
1898	zwartepieten
1899	abactis
1899	auto
1899	back <engels
1899	balata <caribische indianentaal
1899	banjo <engels
1899	bougainville <modern latijn
1899	broeder* ‘verpleger’
1899	camion <frans
1899	celluloid <engels
1899	clou <frans
1899	colt <engels
1899	consuminderen
1899	corduroy <engels
1899	cowboy <engels
1899	curriculum <latijn
1899	dumdumkogel
1899	feminisme <frans
1899	flapdrol*
1899	geheid*
1899	glossolalie <modern latijn
1899	jaeger
1899	joet, joetje <jiddisch
1899	jumbo ‘naam voor olifant’ <engels
1899	kefir <kaukasisch
1899	kiekje*
1899	leut* ‘koffie’
1899	levitatie <frans
1899	lingua franca <italiaans
1899	lubberen*
1899	lucullusmaal
1899	maffen*
1899	masochisme <duits
1899	mezoeza <hebreeuws
1899	morse <engels

1899 - W. Mengelberg, dirigent van het Amsterdamse Concertgebouw, voert de uitvoering van de Matthäus Passion van Bach in op palmzondag

1899 - P. Louwerse schrijft voor de inhuldiging van Wilhelmina ‘Waar de blanke top der duinen/ Schittert in de zonnegloed/ [...] Juich ik aan het vlakke strand/ 'k Heb u lief mijn Nederland’

1899 - H. Heijermans schrijft het toneelstuk Ghetto, waaruit de uitspraak ‘Zooals 'n klok thuis tikt, tikt ze nèrgens’ spreekwoordelijk wordt; ook de titel van zijn Op hoop van zegen, met de beroemde zin ‘de vis wordt duur betaald’, wordt spreekwoordelijk

1899 - W. De Vreese publiceert het puristische Gallicismen in het Zuidnederlandsch

1899 - D.C. Hesseling legt met Het Afrikaans de grondslag van de Afrikaanse (historische) taalkunde

1899 - Eerste internationale vredesconferentie te Den Haag

1899-1906 - P.J. Cornelissen en J.-B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch Dialect

[p. 788]

1899	oké, okay <engels
1899	pandemonium <engels
1899	potdorie*
1899	pullman <engels
1899	raglan <engels
1899	raiffeisenbank
1899	sèvres <frans
1899	sjoel <jiddisch
1899	slome duikelaar
1899	smiecht*
1899	soepel <frans
1899	stradivarius
1899	thomisme
1899	tommy <engels
1899	trut*
1899	tutu <frans
1899	tuut*
1899	übermensch <duits
1899	verdomme*
1899	zionisme <duits
1899	zwijnen <duits
1899-1906	dikkop ‘larve van een kikvors’
1899-1906	dragonder ‘heerszuchtig persoon’ <duits
1899-1906	piet ‘vogel’
1900	bekokstoven
1900	benzinemotor
1900	camembert <frans
1900	chiffon <frans
1900	corona <latijn
1900	dispersie <latijn
1900	fileren
1900	groentesoep
1900	helikopter <frans
1900	hork <jiddisch
1900	houwdegen <duits
1900	kokkel <engels
1900	lysol
1900	marathon <engels
1900	pik* ‘penis’
1900	shag <engels
1900	uh*
1900	worcestersaus <engels
1900-1904	pistolet ‘broodje’ <frans
1900-1908	greyhound <engels
1900-1908	Tertiair <frans
1900-1908	zymase <frans
1901	appendicitis <modern latijn
1901	armoedzaaier*
1901	boleet <latijn
1901	bolero ‘damesjasje’ <frans
1901	collaar <latijn
1901	compartiment <frans
1901	component <latijn
1901	conjunctiva <modern latijn
1901	consortium <latijn
1901	copula <latijn
1901	cotoneaster <modern latijn
1901	doodeerlijk*
1901	erker <duits
1901	estuarium <latijn
1901	facet <frans
1901	favus <latijn
1901	felgeel
1901	humbug <engels
1901	indium <modern latijn
1901	irrigator <latijn
1901	jatten
1901	kezen*
1901	kul ‘flauwigheid’
1901	liksteen*

1900 - Leerplichtwet voor kinderen van 7 tot 12 jaar (nl)

1900 - Het Vlaamse tijdschrift Het Belfort versmelt met Dietsche Warande

1900 - Italianen naar Nederland als ijsverkoper, schoorsteenveger e.d.

1900-1904 - A. Joos, Waasch Idioticon

1901 - Woningwet (nl)

1901 - De Nederlander J.H. van 't Hoff krijgt de Nobelprijs scheikunde; hij is internationaal bekend geworden door de vergelijking van Van 't Hoff ofwel de Van 't Hoff equation

[p. 789]

1901	lokatief <modern latijn
1901	matineus <frans
1901	memoreren <latijn
1901	mene-tekel
1901	molaar <latijn
1901	neon <modern latijn
1901	nippel <engels
1901	parcours <frans
1901	partus <latijn
1901	patser
1901	pech <duits
1901	peerdrops <engels
1901	plamuur
1901	pulseren <frans
1901	rabiës <latijn
1901	receptief <frans
1901	rompslomp*
1901	smoes <jiddisch
1901	sputum <latijn
1901	syllabus <latijn
1901	sympathiek <frans
1901	tennis <engels
1901	tondeuse <frans
1901	traceren <frans
1901	veermechanisme
1901	vergiet*
1901	waxine
1901	zwakstroom <duits
1901-1903	petunia <modern latijn
1901-1910	woelrat* ‘knaagdier’
1902	astigmatisch
1902	bis ‘tussenwerpsel: roep van publiek om nagift’ <latijn
1902	bowl <engels
1902	buste ‘boezem’ <frans
1902	bustehouder <duits
1902	caroteen
1902	cassette ‘geluids- of videoband in houder’ <engels
1902	detective ‘geheim politieagent’ <engels
1902	elektron <grieks
1902	entropie
1902	fennek <arabisch
1902	foetsie <duits
1902	gameet <modern latijn
1902	intens <frans
1902	kriskras
1902	kwebbelen*
1902	motorfiets <?
1902	opoe*
1902	paprika <duits
1902	perfide <frans
1902	propaan <engels
1902	publiceren <latijn
1902	raffia <malagasi
1902	reformkleding <duits
1902	succulent <latijn
1902	velaar <engels
1902	xenon
1903	afijn
1903	afnemer <duits
1903	agrafie
1903	balboa <spaans
1903	beauty <engels

1902 - De Nederlanders H.A. Lorentz en P. Zeeman krijgen de Nobelprijs natuurkunde; naar hen zijn genoemd de Lorentzcontractie, Lorentztransformatie en het Zeemaneffect, ook in andere talen overgenomen

1902 - Eerste vertalend Engels-Afrikaans woordenboek: Patriot Woordeboek/Dictionary

1902 - De Amsterdamse onderwijzer N. Broekhuysen ontwikkelt korfbal, overgenomen in het Engels en Pools als korfball

1903 - A. Kuyper dient ‘worgwetten’ in, die staking van ambtenaren en arbeiders in dienstverlenende bedrijven verbiedt; hiertegen wordt fel geprotesteerd, o.a. door een spoorwegstaking (nl)

1903 - N.a.v. de spoorwegstaking tekent politiek tekenaar A. Hahn een prent met de spreekwoordelijk geworden leuze ‘Gansch het raderwerk staat stil, als Uw machtige arm het wil’ (de leuze was ontleend aan een Duits lied)

[p. 790]

1903	bestand ‘verzameling gegevens, beschikbare hoeveelheid’ <duits
1903	betoeterd*
1903	blut*
1903	brougham <engels
1903	cape <engels
1903	chutney <engels
1903	drol*
1903	enerveren <frans
1903	fungibel <me latijn
1903	game <engels
1903	globetrotter <engels
1903	goal <engels
1903	gorgonzola <italiaans
1903	grit*
1903	heibel <jiddisch
1903	hint <engels
1903	hypnose <frans
1903	impasse <frans
1903	insider <engels
1903	jam <engels
1903	katalysator <modern latijn
1903	knalrood <duits
1903	kodak <engels
1903	mesjogge <jiddisch
1903	naastenliefde <duits
1903	poeslief*
1903	rauzen*
1903	rubber <engels
1903	semantiek <frans
1903	slobberen* ‘ruim zitten’
1903	spirit <engels
1903	sweater <engels
1903	theeroos <engels
1903	twinkelen <engels
1903	uraniër <duits
1903	varsity <engels
1903-1904	split* ‘insnijding in kleding’
1904	avifauna
1904	bacil
1904	centraliseren <frans
1904	floepen*
1904	frêle <frans
1904	hup*
1904	jongejannen
1904	kankeren
1904	keet* ‘herrie’
1904	kippen <duits
1904	kits ‘fijn, in orde’ <jiddisch
1904	mannetjesputter
1904	mauser <duits
1904	minimaal <engels
1904	pleite <jiddisch
1904	premier <frans
1904	radio <engels
1904	secreet ‘mispunt’
1904	snob <engels
1904	sodeju
1904	sof <jiddisch
1904	subcutaan <latijn
1904	theater ‘toneelspel’
1904	tolereren <frans
1904	tweeluik*
1904-1905	kapsel ‘omhulsel van bv. absces’ <duits
1904-1905	necrose <frans
1904-1905	polyvalent
1904-1905	secreet ‘afscheiding van klieren’ <duits
1904-1905	sectie ‘insnijding’ <frans
1904-1905	steriliseren ‘vrijmaken van ziektekiemen’ <frans
1905	bintje*
1905	emplacement <frans

1903-1943 - Uitgave van Groot Nederland, letterkundig maandschrift van de Nederlandsche Stam, dat streefde naar hereniging van Nederland en Vlaanderen

1904 - Publicatie van Nog bij moeder, bekend geworden als ‘Ot en Sien’, van de onderwijshervormer Jan Ligthart met H. Scheepstra en met illustraties van C. Jetses

1905 - Priester Daens dient een wetsontwerp in ter vervlaamsing van de universiteit te Gent

[p. 791]

1905	hopper <engels
1905	houdbaar <duits
1905	knoet* ‘haar’
1905	leerkracht <duits
1905	leghorn <engels
1905	motorrijtuig
1905	nondeju, nondedju
1905	pikken ‘kleven’
1905	pogrom <russisch
1905	sisal
1905	soutane <frans
1905	stuwadoor <engels
1905	tuffen*
1905	witheet* ‘zeer heet’
1905	zemelachtig
1905	zuster* ‘verpleegster’
1906	aftrekken* ‘bevredigen’
1906	antenne <italiaans
1906	aseksueel
1906	attenoje <jiddisch
1906	badderen*
1906	becquerel
1906	bekattering <jiddisch
1906	bivalent
1906	blauw ‘Bargoens: dronken’ <duits
1906	bolivar
1906	bromelia <modern latijn
1906	bunsenbrander
1906	carbid
1906	croissant <frans
1906	daadwerkelijk
1906	filippie
1906	gajes <jiddisch
1906	geeltje*
1906	gein <jiddisch
1906	geteisem <jiddisch
1906	gozer <jiddisch
1906	habbekrats <jiddisch
1906	hypofyse <frans
1906	kanis
1906	kapsones <jiddisch
1906	kater ‘onaangenaam gevoel na dronkenschap’ <duits
1906	keramiek <frans
1906	kinnesinne <jiddisch
1906	kip ‘politieagent’ <duits
1906	klier* ‘onuitstaanbaar persoon’
1906	linkmichel <duits
1906	loefie <romani
1906	lollepot
1906	mot* ‘Bargoens: ruzie’
1906	ober <duits
1906	pegel*
1906	pennen <duits
1906	penoze <jiddisch
1906	piek ‘gulden’
1906	pienter <indonesisch
1906	pieterman ‘gulden’
1906	poet <?
1906	poliep <frans of latijn
1906	rendabel <frans
1906	rus ‘rechercheur’
1906	schlemiel <jiddisch
1906	schmink <duits
1906	schorem <jiddisch
1906	sjoege <jiddisch
1906	sores <jiddisch
1906	spie ‘Bargoens: cent, geld’ <?
1906	springstof <duits
1906	superplie <me latijn
1906	tabee <indonesisch
1906	temeie <jiddisch
1906	tinnef <jiddisch
1906	tippelen ‘de baan opgaan (van hoeren)’ <jiddisch

1906 - Bisschoppelijke onderrichting over het Nederlands in het vrije onderwijs; het Frans zal voertaal blijven in het middelbaar onderwijs (b)

1906 - Een vergunning voor autorijden wordt verplicht gesteld (nl)

1906 - Oprichting Nederlands Verbond van Vakverenigingen

1906 - Louis Couperus publiceert de roman Van oude menschen, de dingen die voorbijgaan

[p. 792]

1906	toffee <engels
1906	trekkebekken
1906	typiste <engels
1906	unitarisme <frans
1906	verlinken*
1906	versjteren <jiddisch
1906	vibrator <me latijn
1906	warenhuis <duits
1906	wc <engels
1906	yoga <sanskriet
1906	zwijntje ‘(gestolen) fiets’
1906	zwikken* ‘kansspel met kaarten’
1907	chromosoom <duits
1907	diesel <duits
1907	dompteur <frans
1907	erg ‘eenheid van arbeid’
1907	forsythia <modern latijn
1907	gadolinium <modern latijn
1907	gladjanus
1907	glycol
1907	hefnerkaars
1907	hoogspanning <duits
1907	internist
1907	jihad <arabisch
1907	kynoloog
1907	moeren* ‘morrelen’
1907	pianola <engels
1907	rotor <modern latijn
1907	sanatorium <modern latijn
1907	telepathie <engels
1907	tonnage <frans
1907	trojka ‘rijtuig met driespan’ <russisch
1907	turbo
1907	viering ‘middenstuk van kruiskerk’ <duits
1907	viscose <engels
1907	zymose
1908	achillespees
1908	acquisiteur
1908	baht <thai
1908	charme <frans
1908	cinematograaf <frans
1908	cloaca <latijn
1908	decolleté <frans
1908	drukknoop <duits
1908	D-trein
1908	instrumentarium <modern latijn
1908	kimono <japans
1908	kobaltblauw
1908	lager ‘deel van een werktuig waarop de as steunt’ <duits
1908	levensgevaarlijk*
1908	maximaal <frans
1908	methodiek <duits
1908	montage <frans
1908	parterre <frans
1908	primair <frans
1908	pudenda <latijn
1908	radiator <engels
1908	radioactiviteit <frans
1908	regisseren
1908	schipperen*
1908	schobberdebonk*

1907 - Ontstaan Koninklijke Shellgroep

1907 - Oprichting Nederlandsche Debitantenbond, in 1924 herdoopt tot Nederlandsche Boekverkoopersbond

1907 - Eerste buitengewoon hoogleraar Nieuwgrieks in Leiden

1907 - Tweede vredesconferentie in Den Haag

1907 - Onderwijsverordening op de Antillen bepaalt dat het lager onderwijs ‘zoveel mogelijk’ in het Nederlands wordt gegeven; Papiaments is dus toegestaan

1907 - Provinciale bijdrage voor Fries onderwijs buiten schooluren

1908 - Oprichting Kristlik Frysk Selskip (‘Christelijke Friese Maatschappij’)

1908-1960 - Kongo wordt een Belgische kolonie

[p. 793]

1908	set ‘deel van tennispartij’ <engels
1908	socialisatie <frans
1908	strip ‘(metalen) strook’ <engels
1908	stroman*
1908	tweed <engels
1908	verroest* ‘bastaardvloek’
1908	yaleslot
1908-1924	klootzak
1909	aëroob <frans
1909	anaëroob
1909	bakeliet
1909	beerenburg <fries
1909	border <engels
1909	campagne ‘publieke actie’ <frans
1909	cheddar <engels
1909	deppen*
1909	elfstedentocht*
1909	gel <engels
1909	hallo <?
1909	joule
1909	koala <engels
1909	loge ‘portiershokje’ <frans
1909	lyceum <latijn
1909	maggi
1909	marxisme
1909	menhir <frans
1909	oeroud
1909	official <engels
1909	peau de suède <frans
1909	pechvogel <duits
1909	pf*
1909	plets*
1909	ponteneur
1909	practicum <duits
1909	precair <frans
1909	spint* ‘spinsel van een mijt’
1909	stansen <duits
1909	team <engels
1909	toeslag <duits
1909	trotyl
1909	tweedekker*
1909	universitair <frans
1909	vertrouwensman <duits
1909	zeppelin <duits
1909	zwakzinnig <duits
1909-1910	boxer <engels
1909-1910	nerts <duits
1909-1910	superioriteit <frans
1909-1910	zorilla <spaans
1910	adrenaline
1910	agorafobie

1909 - Eed van Koning Albert in Nederlands en Frans

1909 - Het leesplankje Aap Noot Mies wordt ingevoerd in het lager onderwijs (nl)

1909 - Instelling van een spellingcommissie, de commissie-Kuyper, die in 1912 tegen vereenvoudiging adviseert

1909 - De middelbare-zonnetijd van Amsterdam wordt landelijk ingevoerd

1909 - Opening eerste bioscoop te Amsterdam

1909 - De Belg A. Beernaert krijgt de Nobelprijs voor de vrede

1910 - De Nederlander J.D. van der Waals (van de vanderwaalskrachten) krijgt de Nobelprijs natuurkunde; over zijn proefschrift merkte de Engelse natuurkundige J.C. Maxwell in 1874 op: ‘It has certainly directed the attention of more than one inquirer to the study of the Low Dutch language in which it is written’

1910 - Organisatie van jaarlijkse Vlaamsche Wetenschappelijke congressen over taalkundige onderwerpen

1910 - Zuid-Afrika krijgt zelfbestuur: Engels en Nederlands worden bij grondwet als officiële talen erkend

1910 - Eerste proefschrift in het Afrikaans: Die agnosticisme van Herbert Spencer door W.P. Steenkamp (vu)

[p. 794]

1910	alexie
1910	allergie <duits
1910	amontillado <spaans
1910	antisepsis <modern latijn
1910	argon
1910	aspirine <duits
1910	aviateur <frans
1910	bébé <indonesisch
1910	bioscoop
1910	blinde vink*
1910	boycot <engels
1910	casselerrib <duits
1910	cellulitis <modern latijn
1910	chateaubriand <frans
1910	chipolatapudding
1910	dieselmotor <duits
1910	dirigent <duits
1910	eenakter <duits
1910	entrecote <frans
1910	extrinsiek <frans
1910	fiets ‘Bargoens: vijf gulden’ <?
1910	gobang <indonesisch
1910	goena-goena <indonesisch
1910	goeroe <hindi
1910	intonatie <frans
1910	jakkes
1910	Jom Kippoer <hebreeuws
1910	kalfsoester
1910	ketjap <indonesisch
1910	kroepoek <indonesisch
1910	krontjong <indonesisch
1910	label ‘etiket’ <engels
1910	lanoline <duits
1910	leenwoord <duits
1910	leukoplast
1910	limousine <frans
1910	lits-jumeaux <frans
1910	loden <duits
1910	lotion <frans
1910	lunchroom <engels
1910	macramé <frans
1910	matelot <frans
1910	mensa <latijn
1910	Nobelprijs
1910	normaliter <latijn
1910	occasion <frans
1910	opteren <frans
1910	ouwehoeren*
1910	paneren <frans
1910	panne <frans
1910	pietepeuterig*
1910	plankton <duits
1910	planplan <indonesisch
1910	precieus <frans
1910	radium <modern latijn
1910	ravioli <italiaans
1910	reclasseren <frans
1910	rolmops*
1910	sanctie ‘dwangmiddel’ <engels
1910	sandwich <engels
1910	saté <indonesisch
1910	senang <indonesisch
1910	Siluur
1910	slagroom <duits
1910	sneu* ‘jammer’
1910	stierlijk*
1910	tempo doeloe <indonesisch
1910	tjitjak <indonesisch
1910	tomatensoep
1910	transporteur <frans
1910	unit <engels
1910	vernachelen*
1910	veronal <duits
1910	vliegenier
1910-1911	psychopaat <frans
1910-1914	acupressuur
1910-1914	allergeen
1910-1914	ambulance <frans
1910-1914	analgeticum <modern latijn
1910-1914	arteriosclerose
1910-1914	baba <frans

1910 - Eerste algemene tijdschrift in het Afrikaans: Die Brandwag

[p. 795]

1910-1914	biopsie
1910-1914	biosfeer
1910-1914	boulimie <grieks
1910-1914	citroenvlinder
1911	aëroplaan <frans
1911	affix <modern latijn
1911	aviatiek <duits
1911	biplaan <engels
1911	Cambrium <modern latijn
1911	canvas <engels
1911	carburator <frans
1911	carter
1911	claustrofobie
1911	convectie <latijn
1911	Devoon
1911	dirken*
1911	doezelen*
1911	ficus <latijn
1911	hibiscus <latijn
1911	krat*
1911	Perm
1911	pyloon <frans
1911	remous <frans
1911	stabilisator <engels
1911	suprageleiding
1911	taxi <frans
1911	toerisme <engels
1911	trolley <engels
1911	turven*
1911	typen <engels
1911	vliegtuig*
1911	zekering <duits
1912	affricaat
1912	aftuigen*
1912	angioom
1912	anion
1912	ansicht <duits
1912	antoniem <frans
1912	aquavit <deens, noors of zweeds
1912	asepsis <modern latijn
1912	autogeen <frans
1912	bandoneon <duits
1912	barkeeper <engels
1912	barzoi, borzoi <russisch
1912	baseball <engels
1912	benedictine <frans
1912	bidon <frans
1912	blackmail <engels
1912	bobslee <engels
1912	bonus <engels
1912	boom ‘plotselinge stijging’ <engels
1912	boss <engels
1912	bouclé <frans
1912	bouillabaisse <frans
1912	brillantine <frans
1912	broker <engels
1912	brontosaurus
1912	bugel <engels
1912	bühne <duits
1912	bulk <engels
1912	bulterriër <engels
1912	bush <engels
1912	business <engels
1912	butler <engels
1912	cab <engels

1911 - De Nederlander T.M.C. Asser krijgt de Nobelprijs voor de vrede; de in het Frans publicerende Belg Maeterlinck voor literatuur

1911 - Dovenschool te Amsterdam opgericht waar men gesproken taal en geen gebaren onderwees

1911 - Chinezen worden geworven voor werk bij de Nederlandse rederijen

1912 - Enkele colleges vernederlandst te Leuven

1912 - Open brief van Jules Destrée aan de Belgische koning, met de uitspraak ‘Il y a, en Belgique, des Wallons et des Flamands, il n'y a pas de Belges’

1912 - Bewerking door N. van Wijk van het etymologische woordenboek van Franck uit 1892: Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, waaraan Van Haeringen in 1936 een supplement toevoegt

[p. 796]

1912	café-chantant <frans
1912	cakewalk <engels
1912	capitonneren <frans
1912	care <engels
1912	cash <engels
1912	cassis <frans
1912	catcher <engels
1912	cerise <frans
1912	challe <jiddisch
1912	chambreren <frans
1912	chauffeur <frans
1912	choker <engels
1912	clarence <engels
1912	clearing <engels
1912	cobbler <engels
1912	cocotte <frans
1912	collageen
1912	collie <engels
1912	coma ‘nevelmassa rond komeetkern’ <latijn
1912	communiqué <frans
1912	competitie <frans
1912	concelebreren <latijn
1912	contaminatie <latijn
1912	contraseign <frans
1912	convertor
1912	copyright <engels
1912	cordoba <spaans
1912	cornedbeef <engels
1912	cottage <engels
1912	coyote <spaans
1912	craquelé <frans
1912	curling <engels
1912	dactyloscopie
1912	debacle <frans
1912	decentralisatie <frans
1912	declasseren <frans
1912	dialyse <frans
1912	dinghy <engels
1912	dioptrie
1912	dog-cart <engels
1912	drawback <engels
1912	dreadnought <engels
1912	dry <engels
1912	ecru <frans
1912	egocentrisch <engels
1912	empire <frans
1912	expressionisme <frans
1912	fagocyt
1912	film <engels
1912	fosco
1912	fraseren <duits
1912	fricatief <modern latijn
1912	garage <frans
1912	gehaaid*
1912	geisha <japans
1912	gilbert
1912	gingerbeer <engels
1912	glycogeen
1912	goodwill <engels
1912	goudeerlijk*
1912	gradiënt <frans
1912	grammofoon <duits
1912	grapjas
1912	gratineren <frans
1912	grenadine <frans
1912	gres <frans
1912	grille <frans
1912	heilgymnastiek <duits
1912	heisa*
1912	hersengymnastiek
1912	hoepla*
1912	hormoon <engels
1912	hum
1912	humoreske <duits
1912	hypermodern
1912	incubator <latijn
1912	inflatie ‘waardevermindering van geld’ <engels
1912	intraveneus
1912	introducé
1912	irreversibel <frans
1912	jazz <engels
1912	juliennesoep <frans
1912	jutten
1912	juvenaat <frans
1912	kaki <engels
1912	kandideren <duits
1912	kapotje
1912	klere
1912	knijp <duits
1912	kol nidree <aramees
1912	krach <duits

[p. 797]

1912	krypton <engels
1912	kummel <duits
1912	kurhaus <duits
1912	langoest <frans
1912	leukocyt
1912	lingerie <frans
1912	löss <duits
1912	mahatma <sanskriet
1912	manicure <frans
1912	mantra <sanskriet
1912	maxwell
1912	megafoon
1912	meppen*
1912	meringue <frans
1912	mistletoe <engels
1912	monogaam <frans
1912	neodymium <modern latijn
1912	neomalthusianisme
1912	netsuke <japans
1912	noedels <duits
1912	novum <latijn
1912	nutatie <frans
1912	oersted
1912	offsetdruk
1912	okapi <engels
1912	optant <latijn
1912	pale ale <engels
1912	panacheren <frans
1912	pandit <hindi
1912	parataxis <grieks
1912	paratyfus
1912	pavoiseren <frans
1912	peddelen <engels
1912	pejoratief <frans
1912	performance <engels
1912	permit <engels
1912	petticoat <engels
1912	pingpong <engels
1912	plaquette <frans
1912	poker <engels
1912	polo <engels
1912	polonium <modern latijn
1912	pon
1912	poster <engels
1912	pralltriller <duits
1912	predator <latijn
1912	protoplasma
1912	putsch <duits
1912	puttee <engels
1912	putti <italiaans
1912	pyjama <engels
1912	pyromanie <frans
1912	raid <engels
1912	ranch <engels
1912	ready <engels
1912	receiver <engels
1912	referee <engels
1912	ricocheren <frans
1912	riksja <engels
1912	roti <hindi
1912	royalty <engels
1912	runner-up <engels
1912	rush <engels
1912	sachet <frans
1912	sado
1912	sajoer <indonesisch
1912	samarium <modern latijn
1912	sandhi <sanskriet
1912	schillenboer*
1912	schlager <duits
1912	scout <engels
1912	selfmade <engels
1912	sennhut <duits
1912	septic tank <engels
1912	serpentine <frans
1912	share <engels
1912	show <engels
1912	sjoelbak <fries
1912	sjofar <hebreeuws
1912	skunk <engels
1912	smalspoor <duits
1912	solarium <engels
1912	sporozoön
1912	sputteren*
1912	squaw <engels
1912	staffel <duits
1912	stafylokokken <modern latijn
1912	stage <frans
1912	stagiair <frans
1912	steak <engels

[p. 798]

1912	stoepa <sanskriet
1912	streber <duits
1912	suffragette <frans
1912	tant pis <frans
1912	taoïsme
1912	Tenach <hebreeuws
1912	tesla
1912	thulium <modern latijn
1912	toast ‘sneetje geroosterd brood’ <engels
1912	tournedos <frans
1912	tramp <engels
1912	transfer <engels
1912	urologie <engels
1912	wagon-lit <frans
1912	xylofoon
1912	yoghurt <turks
1913	archaïsch <frans
1913	buten
1913	climacterium <modern latijn
1913	cyanose <frans
1913	feut
1913	interesse <duits
1913	jarretelle <frans
1913	jofel <jiddisch
1913	kachel ‘dronken’
1913	manisch
1913	meieren
1913	montuur <frans
1913	onbehagen <duits
1913	pets*
1913	Pyrrusoverwinning
1913	rentree <frans
1913	shirt <engels
1913	tabulator
1913	timpaan <frans
1913	toeclip <engels
1913	tripel <frans
1913	trucage <frans
1913	wecken <duits
1914	bak* ‘grap’
1914	Beulemans
1914	biel(s) <frans
1914	bissectrice <frans
1914	blikskaters

1913 - Iedereen boven de zeventig krijgt een staatspensioen (nl)

1913 - De Nederlander H. Kamerlingh Onnes krijgt de Nobelprijs natuurkunde voor zijn ontdekking van de suprageleiding (supraconducting), een internationaal geworden woord

1913 - Dienstplicht ingevoerd (b)

1913 - Oprichting Huis der Nederlanden te Kaapstad

1913 - Oprichting in Antwerpen van de Vereeniging voor Beschaafde Nederlandsche Uitspraak (verdwijnt in wo i)

1913 - Oprichting Economische Hogeschool te Rotterdam

1913 - N. van Wijk wordt in Leiden de eerste hoogleraar in de Balto-Slavische talen

1913-1914 - Publicatie van het Handboek der Nederlandsche taal door J. van Ginneken, het eerste sociolinguïstische boek

1914 - Leerplicht ingevoerd; taalwet lager onderwijs: gebruikelijke taal van het kind is voertaal (b)

1914 - Onderwijs in Afrikaans in Zuid-Afrika erkend

1914-1918 - Eerste Wereldoorlog: België grotendeels bezet (tot de IJzer), Nederland neutraal; de Duitsers voeren een Vlaamsgezinde Flamenpolitik, die o.a. leidt tot vernederlandsing van de universiteit te Gent in 1916

1914 - Na de Duitse inval in België vluchten veel Vlamingen naar Nederland

1914 - Loopgravenoorlog aan het IJzerfront; zware gevechten rond Ieper

1914 - C.G.S. Sandberg verzint de spreuk ‘Indië verloren, rampspoed geboren’ als titel van een brochure

1914-1938 - Karel De Flou: Woordenboek der Toponymie van Westelijk Vlaanderen, 18 delen

[p. 799]

1914	broodrooster*
1914	cabaret <frans
1914	caissière <frans
1914	carrosserie <frans
1914	casinobrood
1914	cinema <frans
1914	coca-cola <engels
1914	commensaal <me latijn
1914	corso <italiaans
1914	desillusie <frans
1914	diabolo <frans
1914	diva <italiaans
1914	does
1914	doseren <frans
1914	draw <engels
1914	dribbelen ‘met de bal lopen’ <engels
1914	elektrificeren
1914	emmeren
1914	epileren <frans
1914	etter ‘scheldwoord’ <frans
1914	finale ‘eindstrijd in sport’ <frans
1914	flamoes <?
1914	frik*
1914	fylogenese
1914	gravel <engels
1914	hakketakken*
1914	hallali <frans
1914	hoelman
1914	hygrograaf
1914	infrarood
1914	kakmadam
1914	kartonnage <frans
1914	kassa <italiaans
1914	kiepen <duits
1914	klaarkomen ‘een orgasme hebben’
1914	kwekken* ‘kletsen’
1914	lavatory <engels
1914	lev <bulgaars
1914	maniak <frans
1914	mannequin ‘persoon die nieuwe mode toont’ <frans
1914	marconist <italiaans
1914	meccano <engels
1914	mensaap*
1914	menthol <duits
1914	middels <duits
1914	modernisme <frans
1914	motorboot
1914	muntjak <modern latijn
1914	odium <latijn
1914	opscheppen*
1914	ostentatief
1914	penalty <engels
1914	piccolo <italiaans
1914	pisnijdig <?
1914	procrustesbed
1914	programmatisch <duits
1914	rodelen <duits
1914	schipperke*
1914	slissen*
1914	snapshot <engels
1914	snertvent*
1914	sol ‘munteenheid van Peru’ <spaans
1914	solutie ‘bandplakmiddel’ <engels
1914	steekproef <duits
1914	stratosfeer <frans
1914	stuf*
1914	tango <spaans
1914	teddybeer <engels
1914	tektonisch <modern latijn
1914	televisie <engels
1914	toekomstmuziek <duits
1914	toilet ‘wc’ <frans
1914	trip ‘tochtje’ <engels
1914	umpire <engels
1914	vaat*
1914	vestiaire <frans
1914	vrieskast
1914	z.o.z. <l
1914-1918	kistjes ‘soldatenschoenen’
1915	badminton <engels
1915	bivakmuts
1915	isoglosse
1915	jeuïg
1915	libido <latijn
1915	maxim <engels

[p. 800]

1915	piechem <jiddisch
1915	pump <engels
1915	sterilisatie ‘vrijmaking van ziektekiemen’ <frans
1915	tweetaktmotor <duits
1915	weidelijk*
1916	acuut ‘dringend’ <latijn
1916	auditie <frans
1916	avitaminose
1916	chargeren ‘overdrijven’ <frans
1916	claus <frans
1916	connectie ‘invloedrijke relatie’ <engels
1916	coupon ‘restant stof’ <frans
1916	dolblij*
1916	durfal*
1916	fikkie <?
1916	flageolet <frans
1916	flikker* ‘homoseksueel’
1916	lunapark <engels
1916	mediene <jiddisch
1916	mies <jiddisch
1916	ontoerekeningsvatbaar <duits
1916	solfège <frans
1916	struisvogelpolitiek
1916	tank ‘legervoertuig’ <engels
1916	tentakel <frans
1916	zakdoekje leggen*
1916-1917	krats*
1916-1917	makke <jiddisch
1917	bougie <frans
1917	caddie <engels
1917	couchette <frans
1917	denim <engels
1917	eterniet
1917	fenologie

1915 - Bij Ieper wordt voor het eerst gifgas gebruikt, in het Frans genoemd ypérite, in het Engels yperite

1915 - Benoeming van C.G.N. de Vooys als hoogleraar Nederlandse taal- en letterkunde te Utrecht, een van de invloedrijkste en productiefste hoogleraren van de 20ste eeuw

1915 - Op de Antillen is Nederlands de enige instructietaal in het onderwijs

1915 - Nescio, pseudoniem van J.H.F. Grönloh, publiceert Titaantjes, beroemd geworden door de zin ‘Jongens waren we, maar aardige jongens’

1915 - Stichting Jongfryske Mienskip (‘Gemeenschap van Jonge Friezen’)

1916 - Instelling van een nieuwe spellingcommissie, de commissie-Kluyver, die in 1919 enige vereenvoudigingsvoorstellen doet

1916 - Distributiewet vanwege de schaarste aan levensmiddelen; hamsteren is verboden (nl)

1916 - Meer dan 100.000 Belgische werklieden naar Duitsland gevoerd

1916 - In Amerika ‘Commission for Relief of Belgium’ opgericht

1917 - Oprichting van de clandestiene Frontbeweging die pleit voor een Vlaams leger naast een Waals (het legerkader sprak Frans, de soldaten voornamelijk Nederlands)

1917 - Oprichting Raad van Vlaanderen

1917 - Publicatie van de zeer vaak herdrukte schoolgrammatica Nederlandsche spraakkunst van E. Rijpma en F.G. Schuringa

1917 - Eerste publicatie over de taalontwikkeling van kinderen door J. van Ginneken: Roman van een kleuter

1917 - De Friese spionne Mata Hari wordt in Parijs gefusilleerd

1917 - Grondwetswijziging: algemeen mannenkiesrecht en financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder lager onderwijs (nl)

1917 - Eerste verschijning van het maandblad De Stijl voor abstracte kunst

[p. 801]

1917	frotté <frans
1917	grietjebie
1917	hamsteren <duits
1917	kubisme <frans
1917	links ‘veld voor golfspel’ <engels
1917	looping <engels
1917	louche <frans
1917	maillot <frans
1917	pidgin <engels
1917	sjezen ‘hard rijden’
1917	spindel <duits
1917	tante-Betjestijl
1917	vlammenwerper <duits
1918	areaal <me latijn
1918	atonaal
1918	belevenis <duits
1918	bolsjewiek <russisch
1918	bridge <engels
1918	chihuahua <engels
1918	claxon <engels
1918	dalmatiner <duits
1918	grivnja <oekraïens
1918	kafferkoren <afrikaans
1918	kiften*
1918	loslippig*
1918	mutant <latijn
1918	ontogenese
1918	radiaal
1918	rambam
1918	ramsj <jiddisch
1918	sapristi <frans
1918	triplex
1918	vitamine
1919	accu
1919	airedaleterriër <engels
1919	alzheimer
1919	appelflap*
1919	arrivé <frans
1919	autisme <duits
1919	cardanas
1919	cataclysme <frans
1919	cervix <latijn
1919	code ‘stelsel van signalen of symbolen’ <frans
1919	diaconaal <frans
1919	dobermannpincher <duits
1919	ersatz <duits
1919	escadrille <frans
1919	eugenese
1919	foxtrot <engels

1917 - Oprichting Bond tegen het Vloeken (nl)

1917 - Eerste gestandaardiseerde woordenlijst van het Afrikaans: Afrikaanse woordelys en spelreëls

1917 - Russische revolutie

1918 - Instelling Volksraad in Indië

1918 - Promotie van C.B. van Haeringen, later hoogleraar te Utrecht, die wel de nestor van de Nederlandse taalkunde wordt genoemd

1918 - Oprichting Staat Vlaanderen

1918 - Henriëtte Roland Holst schrijft ‘De zachte krachten zullen zeker winnen in 't eind’

1918 - Nederlandsch-Friesch Woordenboek, eerste actieve woordenboek van G.A. Wumkes en A.H. de Vries

1919 - Eerste Friese preek van dr. G.A. Wumkes

1919 - Algemeen stemrecht ingevoerd (b)

1919 - Oprichting Nederlandse Vliegtuigenfabriek Fokker

1919 - Vrouwenkiesrecht (nl)

1919 - Eerste radio-uitzendingen (nl)

1919 - Opiumwet wordt aangenomen (nl)

1919 - De befaamde historicus J. Huizinga - die als eerste ludiek gebruikte, in zijn werk Homo ludens - publiceert Herfsttij der Middeleeuwen

[p. 802]

1919	framboesia <modern latijn
1919	gabardine <engels
1919	genitaal <latijn
1919	grizzlybeer <engels
1919	herfsttij*
1919	hetze <duits
1919	makimono <japans
1919	mantisse <frans
1919	matrix <engels
1919	olé <spaans
1919	pendel ‘hanglamp’ <duits
1919	postuleren <frans
1919	praktisch ‘bijwoord van hoedanigheid: bijna’ <engels
1919	prognose <frans
1919	ragtime <engels
1919	raster ‘netwerk van kruisende lijnen’ <duits
1919	sacraal
1919	single ‘enkelspel bij tennis’ <engels
1919	t.b.c., t.b. <l
1919	überhaupt <duits
1919	U-boot <duits
1919	variété <frans
1919	winchester <engels
1920	allochtoon ‘niet-inheems’
1920	autoped <frans
1920	belcanto <italiaans
1920	conference <frans
1920	dictafoon
1920	ejector <engels
1920	estafetteloop
1920	folder <engels
1920	frunniken*
1920	gnuiven*
1920	jamboree <engels
1920	kleinkunst <duits
1920	kür <duits
1920	lompenproletariaat <duits
1920	oudroest*
1920	postuum <latijn
1920	saboteren <frans
1920	smurrie*
1920	stadion <grieks
1920	tachymetrie
1920	tampon <frans
1920	tragiek <frans
1920	tumtum <engels
1920	waardepapier <duits
1920	weekend <engels
1921	Chanoeka <hebreeuws
1921	detoneren ‘opvallen’ <frans
1921	ensceneren
1921	epateren <frans
1921	fiber <frans
1921	futurisme <frans
1921	gezien* ‘voorzetsel’
1921	hoefdier*
1921	jid <jiddisch
1921	kauwgum, kauwgom
1921	mixen <engels
1921	monetair <frans
1921	pindakaas
1921	reuzeleuk*

1919 - Oprichting Koninklijke Luchtvaartmaatschappij (klm)

1919 - Invoer van invaliditeitswet, ouderdomswet en arbeidswet (nl)

1919 - De Belg J. Bordet krijgt de Nobelprijs geneeskunde

1920 - Nederland en België lid van de Volkenbond

1920 - Gelijkstelling van het openbaar en bijzonder lager onderwijs (nl)

1920 - Invoering ouderdomspensioen voor arbeiders (b)

1921 - Den Haag wordt zetel van het Permanente Hof van Internationale Justitie

1921 - Bestuurlijke taalwet: streektaal is voertaal (b)

1921 - Twee Amsterdamse straattypen, ‘Hadjememaar’ en Zuurbier, worden in de Amsterdamse gemeenteraad gekozen

[p. 803]

1921	suède <frans
1921	toneel ‘toneelspel, voorstelling’
1921	toonaangevend
1921	ultiem <frans
1921	verwoed*
1921-1922	museaal <duits
1922	alcoholica <modern latijn
1922	Eolithicum <modern latijn
1922	feeëriek <frans
1922	gnostisch <frans
1922	haarscherp <duits
1922	omroep*
1922	plasmolyse <frans
1922	regionaal <frans
1922	rumba <spaans
1922	spermatocyt
1922	spiril <modern latijn
1922	stuntel*
1922	talg <duits
1922	tonisch <duits of frans
1923	anaal <frans
1923	bruut <frans
1923	catatonie
1923	charisma <latijn of grieks
1923	coronair <frans
1923	curettage <frans
1923	dadaïsme <frans
1923	dyslexie
1923	erogeen
1923	erytrocyt
1923	fascisme <italiaans
1923	gerbera <modern latijn
1923	imponeren <frans
1923	preservatief <frans
1923	prostaat <frans
1923	rectaal
1923	relativeren
1923	schrijfsel
1923	toeristisch <engels
1923	voyeur <frans
1923	whippet <engels
1923	zwembadpas*
1924	advocatuur <duits
1924	allround <engels
1924	animator <engels
1924	antibioticum <modern latijn
1924	bacteriofaag
1924	bakken* ‘zakken voor examen’
1924	basketbal <engels
1924	besjoemelen <duits
1924	bilharzia <modern latijn
1924	boston ‘dans’ <engels

1921 - Begin van de Oost-Jiddische activiteiten in Amsterdam met de oprichting van de Joodse arbeiderscultuurvereniging Sch. An-ski

1922 - Grondwetsherziening (nl); de benaming ‘koloniën’ wordt vervangen door ‘Nederlands-Indië, Suriname en de Nederlandse Antillen’ of ‘rijksdelen’

1922 - De indologenstudie aan de Universiteit Leiden wordt een complete academische studie met doctoraal examen

1923 - Katholieke Universiteit Nijmegen gesticht

1923 - H. Marsman publiceert Verzen; de openingsregels van zijn gedicht Herinnering aan Holland: ‘Denkend aan Holland zie ik brede rivieren traag door oneindig laagland gaan’ kent iedere Nederlander

1923 - De onderwijsvernieuwer Theo Thijssen publiceert Kees de jongen, begonnen als feuilleton

1924 - De Nederlander W. Einthoven (wet van Einthoven, driehoek van Einthoven) krijgt de Nobelprijs geneeskunde

1924 - Publicatie van Hedendaags fetischisme door Carry van Bruggen, tegen het purisme

[p. 804]

1924	camoufleren <frans
1924	defaitisme <frans
1924	eenentwintigen*
1924	forehand <engels
1924	formateur <frans
1924	frezen <frans
1924	frites, friet
1924	geuze <duits
1924	hakenkruis <duits
1924	hemofilie <modern latijn
1924	hit ‘succesnummer’ <engels
1924	hydrofiel
1924	joh*
1924	kogellager <duits
1924	langlaufen <duits
1924	lel* ‘oorvijg’
1924	mans <italiaans
1924	mensjewiek <russisch
1924	montessorionderwijs
1924	multiplex ‘plaatmateriaal uit meerdere lagen’ <modern latijn
1924	nebulium <modern latijn
1924	oerkomisch
1924	ovulatie
1924	parlementariër <duits
1924	piloot <frans
1924	postaal <frans
1924	psychoanalyse <duits
1924	pulley <engels
1924	ravissant <frans
1924	rotzooi*
1924	rugzak <duits
1924	rustiek <frans
1924	scherenkust
1924	seider <jiddisch
1924	sloeber*
1924	tiptop <engels
1924	tja*
1924	trauma <grieks
1924	ultimatief <frans
1924	volleren <engels
1924	vorser <duits
1924	zuurpruim
1925	afghani <afghaans
1925	ethaan
1925	extrapoleren
1925	feature <engels
1925	knudde*
1925	litas <litouws
1925	mens-erger-je-niet*
1925	Neolithicum <modern latijn
1925	Paleolithicum <modern latijn
1925	plomberen <frans
1925	quetzal <spaans
1925	sacrosanct <latijn
1925	shoppen <engels
1925	shorts <engels
1925	sprinten <engels
1925	tugrik <mongools
1926	agglomeratie <frans

1925 - Erkenning van het Afrikaans als officiële taal naast het Engels

1925 - Verschijning van de eerste atlas binnen de Reeks Nederlandsche Dialectatlassen

1925 - De historicus Pieter Geyl publiceert het eerste deel van De Groot-Nederlandse Gedachte

1925 - Martinus Nijhoff schrijft Het lied der dwaze bijen, met daarin de woorden ‘Een geur van hoger honing/ verbitterde de bloemen’

1925 - Eerste jaargang van het tijdschrift Mededelingen van de Vereniging voor Naamkunde te Leuven en de Commissie voor Naamkunde te Amsterdam; vanaf 1969 krijgt het tijdschrift de naam Naamkunde

1925 - Eerste Groot Fries Congres te Jever (Oost-Friesland)

1926 - Invoering wegenbelasting (nl)

1926 - Louise Kaiser eerste lector fonetiek aan de gu

[p. 805]

1926	agnostisch <engels
1926	akela <engels
1926	charleston <engels
1926	cherry brandy <engels
1926	cockpit <engels
1926	dancing
1926	duce <italiaans
1926	efficiency <engels
1926	fenotype
1926	insuline <engels
1926	intarsia <italiaans
1926	jap <engels
1926	kwartet ‘vier kaarten, kaartspel’ <frans
1926	lapjeskat
1926	lei ‘munteenheid van Roemenië en Moldavië’ <roemeens
1926	lempira <spaans
1926	lounge <engels
1926	luminescentie <frans
1926	optimum <latijn
1926	outillage <frans
1926	polygaam <frans
1926	ranja
1926	rotogravure
1926	seance <frans
1926	stekker <duits
1927	cultureel <frans
1927	endocrien
1927	europium <modern latijn
1927	fresia <modern latijn
1927	gesteggel*
1927	Holoceen <frans
1927	hufter*
1927	klote*
1927	lolly <engels
1927	nep <duits
1927	Pleistoceen
1927	roltrap*
1927	sharpie <engels
1927	standaardisatie <engels
1927	trenchcoat <engels
1927	zomerzotheid
1928	alsmaar <jiddisch

1926 - Met geld van het bedrijfsleven wordt een ‘anti-ethische’ indologische studierichting gesticht aan de Universiteit van Utrecht, bijgenaamd de Oliefaculteit of de Petroleumfaculteit

1926 - In Indië wordt de onderwijsmethode ingevoerd van G.J. Nieuwenhuis, de grondlegger van de koloniale pedagogiek en auteur van Bronnenboek voor het nieuwe taalonderwijs in Nederlandsch-Indië; dit houdt in dat in de eerste jaren van het lager onderwijs de moedertaal als voertaal wordt gebruikt en in de laatste jaren het Nederlands

1927 - G. Kloeke publiceert De Hollandsche Expansie in de 16e en 17e eeuw en haar weerspiegeling in de hedendaagsche Nederlandsche dialecten

1927 - Oprichting Katholieke Economische Hogeschool te Tilburg (nu de kub)

1927 - De astronoom J.H. Oort beschrijft de constanten van Oort; later wordt de Oortwolk (Oort's comet cloud) naar hem genoemd

1927 - Oprichting Algemiene Fryske Ûnderrjocht Kommisje (afûk, ‘Algemene Friese Onderwijscommissie’)

1927 - Eerste bijzonder hoogleraar Spaans in Utrecht; eerste lector Italiaans, Spaans en Roemeens in Nijmegen; in 1930 Van Praag eerste lector Spaanse taal- en letterkunde aan de gu

1928 - Oprichting Provinsjale Ûnderwiisrie fan Fryslân (‘Provinciale Onderwijsraad van Friesland’)

1928 - De nationalistische beweging in Indië roept het Maleis (het Bahasa Indonesia) uit als de eenheidstaal van de toekomstige republiek

1928 - Olympische Spelen in Amsterdam

[p. 806]

1928	ammehoela
1928	behaviorisme <engels
1928	filler <hongaars
1928	gamel <frans
1928	gedegen <duits
1928	gen
1928	heroïne <duits
1928	ijsco
1928	job <engels
1928	lapzwans <jiddisch
1928	lullig*
1928	perfectief <me latijn
1928	rottweiler <duits
1928	simplistisch <frans
1928	tractor <engels
1929	agogisch
1929	apicultuur
1929	babybox
1929	band ‘muziekkorps’ <engels
1929	banzai <japans
1929	bar mitswa <hebreeuws
1929	barrage <frans
1929	beneficiair <frans
1929	blamage <duits
1929	bric-à-brac <frans
1929	cabriolet ‘auto met opvouwbaar dak’ <frans
1929	cineast <frans
1929	coach <engels
1929	copla <spaans
1929	coupure ‘grootte waarin bankpapier wordt uitgegeven’ <frans
1929	coureuse <frans
1929	cuisinier <frans
1929	cutter <engels
1929	debrayeren <frans
1929	decadent <frans
1929	deflatie <frans
1929	demissionair <frans
1929	dependance <frans
1929	detonator <modern latijn
1929	dictee <frans
1929	diehard <engels
1929	directoire
1929	ensemble ‘muziekgezelschap’ <frans
1929	epifyse <frans
1929	equipe <frans
1929	fading <engels
1929	foniatrie
1929	frigidaire <frans
1929	frou-frou <frans
1929	funiculaire <frans
1929	genetica
1929	geserreerd
1929	giraal <duits
1929	gluton
1929	grapefruit <engels
1929	handicap <engels

1928 - Samengaan van telefoon, post en telegraaf in één bedrijf: de ptt (nl)

1928 - H.J. van Doorne richt een constructiewerkplaats op die later de naam Van Doorne's Aanhangwagenfabrieken kreeg, afgekort daf, waar tot 1975 gelijknamige auto's met het volautomatische transmissiesysteem ‘variomatic’ werden gemaakt

1929 - Internationale economische crisis

1929 - De Nederlander Ch. Eijkman (van de Eijkmans test) krijgt de Nobelprijs geneeskunde

1929 - K. ter Laan, Nieuw Groninger Woordenboek

1929 - Eerste lector Scandinavische talen aan de gu (P.M. Boer-den Hoed), in 1960 hoogleraar

1929 - Oprichting Vereniging ter Bevordering van het Vlaamse Boekwezen (vbvb)

1929 - In Vlaanderen wordt vanaf dit jaar jaarlijks de naamlijst van gemeenten opgenomen in het Staatsblad, in de spelling die is vastgesteld door de Commissie voor Toponymie en Dialectologie

[p. 807]

1929	intercommunaal <frans
1929	kariboe <frans
1929	knickerbocker <engels
1929	knock-out <engels
1929	koelak <russisch
1929	lacrosse <engels
1929	landjeveroveren*
1929	logopedie
1929	magazine <engels
1929	makaak <portugees
1929	manche <frans
1929	manisme
1929	marimba <bantoe
1929	marron ‘kastanjebruin’ <frans
1929	megalomanie
1929	mendelisme
1929	menora <hebreeuws
1929	metro <frans
1929	minuscuul <frans
1929	mondiaal <frans
1929	mousse <frans
1929	negroïde
1929	norit
1929	operabel <frans
1929	organisator
1929	otoliet
1929	paravaan <engels
1929	parlando <italiaans
1929	paté <frans
1929	perimeter
1929	picaresk <spaans
1929	piccalilly <engels
1929	plafonnière
1929	planeren <frans
1929	plokworst <nederduits
1929	po <frans
1929	pochet <frans
1929	proclitisch
1929	prothese <frans
1929	proton
1929	quantité négligeable <frans
1929	realpolitiek <duits
1929	risee <frans
1929	risotto <italiaans
1929	samoerai <japans
1929	saumon <frans
1929	schattebout*
1929	sedan <frans
1929	serven <engels
1929	serveren <engels
1929	shintoïsme
1929	sjans <frans
1929	sjwa <modern hebreeuws
1929	slogan <engels
1929	society <engels
1929	soroptimisten <engels
1929	spaghetti <italiaans
1929	stabilisatie <frans
1929	stand ‘plaats op een tentoonstelling’ <engels
1929	step ‘danspas’ <engels
1929	stratigrafie <frans
1929	sweepstake <engels
1929	tearoom
1929	tendentieus <frans
1929	terrarium
1929	thriller <engels
1929	tiepelen*
1929	ukelele <engels
1929	voucher <engels
1929	xenofobie
1929	yperiet <frans
1929-1930	pornografie <frans
1930	borsalino
1930	doping <engels
1930	fobie <frans
1930	Komintern <russisch

1930 - In Brussel wordt de eerste Europese geluidsfilm in een Nederlandse en een Franse versie vertoond

1930 - In het onderwijs geldt de spelling-Terpstra, waarbij de naamvals-n alleen nog bij mannelijke personen en dieren wordt gespeld, de ‘examenspelling’ (nl)

1930 - Vernederlandsing van de universiteit te Gent

[p. 808]

1930	Mesozoïcum <modern latijn
1930	nazi <duits
1930	parabellum <duits
1930	rauwkost <duits
1930	schilling <duits
1930	schizofrenie <modern latijn
1930	socialiseren <duits
1930	standing <engels
1930	taiga <russisch
1930	typemachine
1930	voltage <frans
1930	vrille <frans
1930	windjak <duits
1930	windjammer <engels
1931	assemblage <frans
1931	bestseller <engels
1931	chippendale ‘Engelse meubelstijl’ <engels
1931	chow-chow <engels
1931	close-up <engels
1931	cryogeen
1931	dealer ‘handelaar’ <engels
1931	dickeyseat <engels
1931	dominion <engels
1931	dummy <engels
1931	eidetisch <duits
1931	epistemologie
1931	fan ‘ventilator’ <engels
1931	flat <engels
1931	gang ‘bende’ <engels
1931	gangster <engels
1931	halflandelijkheid
1931	halma <engels
1931	harmonisatie <frans of engels
1931	indoorgolf <engels
1931	intelligentsia <russisch
1931	jioe-jitsoe <japans
1931	kinematica
1931	klavarskribo
1931	kolchoz <russisch
1931	latex <latijn
1931	machete <spaans
1931	magnum <frans
1931	mahjong <chinees
1931	mañana <spaans
1931	Oedipuscomplex
1931	pengö <hongaars
1931	persmuskiet
1931	personalia <latijn
1931	pick-up ‘platenspeler’
1931	piepklein*
1931	pieremachochel
1931	plusfour <engels
1931	pullover <engels
1931	rayon ‘kunstzijde’ <engels
1931	robot <tsjechisch
1931	rodeo <spaans
1931	sorry <engels
1931	speakeasy <engels
1931	star ‘beroemd acteur’ <engels

1930 - Aan de universiteit te Leuven worden Nederlandse leergangen ingesteld

1930 - Omroepwet maakt verzuiling de basis van het radiobestel (nl)

1930 - Oprichting Dialectenbureau, het huidige Meertens Instituut te Amsterdam

1930 - Eerste lector Friese taal te Groningen

1930-1931 - Eerste druk van J. Verschueren, Modern woordenboek. Taalkundig, encyclopedisch, geïllustreerd

1930-1968 - Inpoldering Zuiderzee

1931 - Oprichting Genootschap Onze Taal

1931 - Menno ter Braak schrijft Afscheid van domineesland

1931 - Verschijning van het betekeniswoordenboek van L. Brouwers: Het juiste woord

1931 - Oprichting nsb o.l.v. A. Mussert

1931-1983 - Nederlands Cultuurhistorisch Instituut te Pretoria

[p. 809]

1931	surrealisme <frans
1931	trolleybus <engels
1931	truck <engels
1931	vedette <frans
1931-1935	vreemdgaan <duits
1931-1940	oelewapper*
1932	agglomeraat <frans
1932	cartotheek <frans
1932	concern <engels
1932	crew <engels
1932	discotheek ‘verzameling grammofoonplaten’ <frans
1932	entameren <frans
1932	fixatie <engels
1932	groggy <engels
1932	kobold <duits
1932	limerick <engels
1932	patates frites <frans
1932	pekinees <engels
1932	recentelijk <engels
1932	rijkswacht
1932	snorder <jiddisch
1932	straalbezopen*
1932	tartaar <frans
1932	taugé <indonesisch
1932	telex <engels
1932	uitproberen <duits
1932	vamp <engels
1933	agressiviteit <frans
1933	ampul <latijn
1933	antroposofie
1933	apparatuur <duits
1933	Azoïcum <modern latijn
1933	bantamgewicht <engels
1933	basaal <engels
1933	beaujolais <frans
1933	bilinguïsme
1933	biljard <duits
1933	fado <portugees
1933	frigide <frans
1933	homo <engels
1933	I-ijzer <l
1933	Kaenozoïcum <modern latijn

1932 - Eerste Boekenweek (nl)

1932 - De moedertaal moet de voertaal van het lager en middelbaar onderwijs zijn (b)

1932 - Regeling taalgebruik in de administratie (b)

1932 - Oprichting Vaste Commissie voor Taaltoezicht (b)

1932 - Afsluiting Zuiderzee door de Afsluitdijk

1932 - Lager en middelbaar onderwijs in Vlaanderen eentalig Nederlands

1932 - Oprichting Vereeniging voor Beschaafde Omgangstaal (vbo)

1932 - Eerste uitspraak in het Afrikaans in het hoogste gerechtshof, het Appèlhof

1932-1934 - J.G.M. Moormann publiceert De geheimtalen en Bronnenboek, het eerste wetenschappelijke overzicht van het Bargoens in het Nederlandse taalgebied

1932 - Het Wilhelmus wordt het officiële Nederlandse volkslied

1933 - De eerste volledige Afrikaanse bijbelvertaling verschijnt

1933 - Nederlandse Ministerie van Handel, Arbeid en Nijverheid krijgt de naam Ministerie van Economische Zaken

1933 - Het oudste Nederlandse literaire zinnetje uit 1100 (hebban olla uogala) wordt beschreven in de handschriftenverzameling van de Bodleian Library in Oxford

1933 - Eerste bijzonder hoogleraar voor de Studie van Taal, Letterkunde en Geschiedenis van Zuid-Afrika aan de gu

1933 - Eerste joden uit Duitsland, gevlucht na de machtsovername van Hitler, komen naar Nederland en België

1933 - De Nederlandse anarcho-communist M. van der Lubbe steekt de Duitse Rijksdag in brand; dit wordt door Hitler als propagandamiddel gebruikt

[p. 810]

1933	kiele-kiele* ‘bijwoord: op het nippertje’
1933	kookplaat
1933	lay-out <engels
1933	metamorf
1933	narcisme <duits
1933	Neozoïcum <modern latijn
1933	obi <japans
1933	Paleoceen <frans
1933	regio <latijn
1933	reservaat
1933	thermisch <duits
1933	voltreffer <duits
1934	aanhangwagen <duits
1934	ambivalent <duits
1934	bestek ‘eetgerei’ <duits
1934	cellofaan <frans
1934	constructivisme
1934	coureur <frans
1934	dame ‘koningin in het schaakspel’ <duits
1934	déja vu <frans
1934	dementeren <latijn
1934	dimmen ‘licht temperen’ <engels
1934	dragline <engels
1934	drum <engels
1934	erewoord <duits
1934	fungicide
1934	kinesitherapie
1934	morfeem
1934	pantserwagen <duits
1934	patjepeeër
1934	planologie
1934	portable ‘lichtgewicht schrijfmachine’ <engels
1934	salmonella <modern latijn
1934	samsam <afrikaans
1934	siamees <engels
1934	spieken <duits
1934	stemgember <engels
1934	stofzuiger*
1934	stola <latijn
1934	stomverbaasd*
1934	tetteren*
1934	vibrafoon
1934	yang <chinees
1934	yin <chinees
1934	zen <japans
1935	aminozuur

1934 - De onderwijsminister Marchant voert voor het onderwijs een vereenvoudigde spelling in: enkele e en o in open lettergreep, sch alleen als de ch gehoord wordt en in de uitgang -isch (nl)

1934 - Oprichting De Kristlik Fryske Folksbibleteek (‘Christelijke Friese Volksbibliotheek’)

1934 - Oprichting Algemeen Nederlands Persbureau (anp)

1934 - E. Blancquaert houdt de Vlamingen in zijn vaak herdrukte Praktische uitspraakleer van de Nederlandse taal de (Noord-)Nederlandse uitspraakregels voor

1934 - Verschijning van Nederlandsche Taalgids. Woordenboek van Belgicismen van C.H. Peeters, in Vlaanderen lange tijd toonaangevend voor het woordgebruik; hierna volgt een stroom taalgidsen

1934 - Romano Guarnieri wordt de eerste hoogleraar Italiaans in Utrecht; eerder had hij in Nederland verschillende afdelingen van de Italiaanse studievereniging Dante Alighieri opgericht; hij is uitvinder van de koormethode in het talenonderwijs (in koor laten nazeggen)

1934 - De gedichten van de Belgische schrijver W. Elsschot worden gebundeld in Verzen van vroeger; hierin ‘Het huwelijk’, met de spreekwoordelijke regels ‘tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren’; ook het verzonnen Algemeen Wereldtijdschrift heeft veel navolging gekregen

1935 - Wetgeving in Vlaanderen volledig vernederlandst

[p. 811]

1935	atomair
1935	Eozoïcum <modern latijn
1935	exoot
1935	extravert
1935	fatsoensrakker
1935	gigolo <frans
1935	honneponnig*
1935	hoteldebotel <jiddisch
1935	liefdesbrief <duits
1935	purser <engels
1935	saneren <latijn
1935	slipper <engels
1935	stalinisme
1935	step ‘autoped’
1935	sterilisatie ‘onvruchtbaarmaking’ <frans
1935	steriliseren ‘onvruchtbaar maken’ <frans
1935	stralen* ‘zakken voor examen’
1935	structuralisme <frans
1935	U-balk <l
1936	autostrada <italiaans
1936	bal ‘gulden, (België) frank’ <frans
1936	blues <engels
1936	bouvier <frans
1936	chewing gum <engels
1936	crash <engels
1936	drive <engels
1936	genotype
1936	inkapselen <duits
1936	kluts <engels
1936	martini <italiaans
1936	military <engels
1936	noh <japans
1936	overlappen <engels
1936	pass <engels
1936	petoet <javaans
1936	roadster <engels
1936	salmiak <duits
1936	shuttle ‘badmintonbal’ <engels
1936	stellair <frans
1936	stunten <engels
1936	tanker <engels
1936	thermiek
1936	tri
1936	visualiseren <engels
1936	zeurpiet
1937	afnokken <engels
1937	aggregaat <duits
1937	blubber <engels
1937	braintrust <engels
1937	cafetaria <engels
1937	dashboard <engels
1937	deleman

1935 - Arthur van Schendel schrijft Een Hollandsch drama

1935 - J.W.F. Werumeus Buning schrijft Ballade van den boer, met de telkens herhaalde regel ‘En de boer hij ploegde voort’

1936 - Spaanse burgeroorlog breekt uit, ook Nederlanders helpen de opstandelingen tegen Franco

1936 - De Nederlander P.J.W. Debije krijgt de Nobelprijs scheikunde

1936 - Het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap geeft een Lijst der aardrijkskundige namen van Nederland uit voor de spelling van gemeentenamen, maar moet deze wegens protesten weer intrekken

1936 - Eerste bijzondere leerstoel Fries te Amsterdam (UvA)

1936 - Eerste verklarend woordenboek van het Afrikaans verschijnt

1937 - Middenstandsdiploma verplicht om een winkel te beginnen (nl)

1937 - Stilistische grammatica van het moderne Nederlandsch door G.S. Overdiep

1937 - Vestiging Afrikaanse radio-omroep

1937 - Wettelijke mogelijkheid om een streektaal in levend gebruik als optioneel vak te geven (Fries wordt niet expliciet genoemd) (nl)

[p. 812]

1937	differentieel ‘tandwielconstructie in achteras van auto's’ <frans
1937	diode
1937	facelift <engels
1937	foneem <frans
1937	genebbisj
1937	gezeik*
1937	gotspe <jiddisch
1937	hebbes*
1937	investeren <frans
1937	jennen <jiddisch
1937	jumper <engels
1937	kierewiet*
1937	kitsch <duits
1937	kunststof*
1937	leninisme
1937	Mesolithicum <modern latijn
1937	moorkop
1937	neutron
1937	octaan
1937	pedofilie
1937	quant
1937	reflatie
1937	ritssluiting*
1937	saffie
1937	schijnwerper <duits
1937	SOS <engels
1937	stennis <jiddisch
1937	step-in <engels
1937	touringcar <engels
1937	triode <engels
1937	versus <engels of latijn
1937	vozen <duits
1938	alpino
1938	balts <duits
1938	boiler <engels
1938	bumper <engels
1938	decibel
1938	demarreren <frans
1938	ecologie <duits
1938	extrovert
1938	hamburger <engels
1938	kloon <engels
1938	koelkast
1938	kolder ‘onzin’ <duits
1938	ludiek <frans
1938	menopauze <frans
1938	puber <latijn
1938	puck <engels
1938	rebound <engels
1938	schwung <duits
1938	telemark <noors
1938	totalitair <frans
1938	trailer <engels
1938	venerologie <engels
1938	volleybal <engels
1938	voodoo <engels
1939	airconditioning <engels
1939	bolhoed*
1939	carcinogeen
1939	dagjesmensen*
1939	desintegreren <frans
1939	eenduidig <duits
1939	evocatief <latijn
1939	foon <grieks
1939	freon
1939	freudiaans
1939	habitat <latijn
1939	joyriding <engels
1939	leptosoom

1938 - Oprichting Fryske Akademy

1938 - De Belg C. Heymans krijgt de Nobelprijs geneeskunde

1938 - Oprichting Academia Belgica te Rome

1938 - Invoering verplichte verzekering tegen werkloosheid en ziekte (b)

1938 - Nederlands mag gebruikt worden in het leger (b)

1938 - Oprichting Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten te Brussel

1939 - Regeling van taalgebruik bij het gerecht: streektaal is voertaal (b)

[p. 813]

1939	maquillage <frans
1939	marihuana <spaans
1939	medley <engels
1939	pub <engels
1939	sclerose <frans
1939	telekinese
1939-1940	flit <engels
1939-1940	polaroid <engels
1939-1940	set ‘stel’ <engels
1940	attenderen <latijn
1940	autobaan <duits
1940	automatiek
1940	biedermeier <duits
1940	blazer <engels
1940	bolknak*
1940	caravan <engels
1940	clip <engels
1940	cockerspaniël <engels
1940	combine ‘maaidorser’ <engels
1940	counter <engels
1940	decatlon <engels
1940	hattrick <engels
1940	horeca <l
1940	husky <engels
1940	ikebana <japans
1940	jacket ‘kroon over een tand’
1940	kuuroord <duits
1940	mudvol*
1940	mum
1940	offday <engels
1940	pup <engels
1940	quatsch <duits
1940	rally <engels
1940	research <engels
1940	retriever <engels
1940	roedel <duits
1940	saluki <arabisch
1940	schnautzer <duits
1940	sheltie <engels
1940	sketch <engels
1940	steekpartij
1940	stencilen <engels
1940	stomtoevallig*
1940	teckel <duits
1940	testen <engels
1940	trend <engels
1940	trimmen ‘haar van een dier bijknippen’ <engels
1940-1945	bunker <engels of duits
1940-1945	Gestapo <duits
1940-1945	knijpkat
1940-1945	pantser ‘tank’ <duits
1941	butaan
1941	cholesterol
1941	efedrine
1941	flikflak <duits
1941	histamine
1941	jopper <duits
1941	kerosine
1941	klunen <fries
1941	kuna <kroatisch
1941	kwark <duits
1941	mordicus <latijn
1941	podsol <russisch
1941	tolueen
1941	vlijtig liesje <duits
1941	volksetymologie <duits
1942	cranberry <engels
1942	cruzeiro <portugees

1940-1944/5 - Tweede Wereldoorlog: Nederland en België bezet; het georganiseerde Vlaams-nationalisme collaboreert met de Duitsers en krijgt na de oorlog een slechte naam

1940 - Gerard Nolst Trenité publiceert onder het pseudoniem Charivarius Is dat goed Nederlands?, een zeer populair puristisch taaladviesboek

1940 - De Midden-Europese (Duitse) tijd wordt ingevoerd (nl)

1940 - Ambtenaren worden verplicht een ariërverklaring te tekenen

1941 - Japanse inval in Indië

1941 - Oprichting Nederlandse Kultuurkamer, waarvan de neerlandicus en etymoloog J. de Vries enige tijd vice-voorzitter was

1941 - Eerste professoraat Friese taal- en letterkunde te Groningen

[p. 814]

1942	curie ‘eenheid van radioactiviteit’
1942	decoderen <frans
1942	desinfectans <modern latijn
1942	deuterium <modern latijn
1942	dipool
1942	fanmail <engels
1942	foton
1942	linktrainer <engels
1942	make-up <engels
1942	motoriseren <frans
1942	pêche melba <frans
1942-1943	dia
1942-1943	doka <l
1942-1943	technicolor <engels
1943	bamzaaien
1943	blindganger <duits
1943	concentratiekamp <duits
1943	guarani <spaans
1943	nappa <engels
1943	nova <modern latijn
1943	projector
1943	regionalisme <frans
1944	blokfluit
1944	celesta <frans
1944	combine ‘combinatie van renners in wielersport om kansen van concurrenten te breken’ <frans
1944	gelagerd <duits
1944	gigantisch
1944	hygrofyt
1944	jeep <engels
1944	kousenband ‘groente’ <surinaams-nederlands
1944	omstreden <duits
1944	paksoi <chinees
1944	spergebied <duits

1942 - Vorming van de lo, de Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers (nl)

1942 - Japan bezet Indië, alle Nederlanders worden in Japanse kampen geïnterneerd

1942 - De Japanners verbieden het gebruik van Nederlands in Indië, behalve in de gevangenenkampen

1942 - De gele jodenster wordt ingevoerd; stelselmatige deportatie van joden uit België en Nederland, later ook van zigeuners; de nazi's die verantwoordelijk waren voor de deportatie van de zigeuners, spraken Romani; als reactie hierop geven de Sinti (niet de Roma) tot op heden geen informatie over hun taal aan buitenstaanders

1942 - Illegaal verschijnt het gedicht De achttien doden van de ter dood veroordeelde Jan Campert, wat het begin vormt van de ondergrondse uitgeverij De Bezige Bij van G. Lubberhuizen

1942 - Abraham Puls, eigenaar van een Amsterdamse verhuisfirma die voor de Duitsers werkt, wordt vernoemd in het werkwoord pulsen ‘huizen leeghalen’

1942 - Arbeidsinzet: gedwongen tewerkstelling van mannen tussen 17 en 40 in Duitsland

1942 - De wereldberoemde fysicus H.B.G. Casimir, naar wie het Casimireffect is genoemd, wordt hoofd van het Natuurkundig Laboratorium van Philips

1942 - Friese bijbelvertaling

1942 - G. Bolkestein, de minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen van het oorlogskabinet in Londen, stelt voor om na de oorlog Engels als wereldhulptaal in te voeren en voor alle Europeanen verplicht te stellen als tweede taal; de andere regeringen in ballingschap nemen het voorstel over; na de oorlog verdwijnt het plan, maar inmiddels is het vanzelf realiteit geworden

1944 - Bevrijding van België en zuidelijk Nederland

1944 - De geallieerden verliezen de slag om Arnhem, die later dankzij een boek en een film gekenmerkt zal worden als ‘Een brug te ver’

[p. 815]

1944	toto <duits
1944	vuistregel <duits
1944	zucchetti <italiaans
1945	atoombom <engels
1945	blitzkrieg <duits
1945	bombe <frans
1945	breakdown <engels
1945	controleren ‘beheersen’ <engels
1945	egelstelling <duits
1945	flagstone <engels
1945	heemkunde <duits
1945	jitterbug <engels
1945	kamikaze <japans
1945	nipt*
1945	periscoop
1945	Precambrium <modern latijn
1945	sovchoz <russisch
1945	stengun <engels
1945-1949	plopper <indonesisch
1945-1950	A-bom <engels
1946	apraxie <frans
1946	baileybrug <engels
1946	canvassen <engels
1946	carrier <engels
1946	cavalerie ‘wapen van de landmacht, uitgerust met tanks’ <frans
1946	clinch <engels
1946	cursist
1946	dong <vietnamees
1946	droppen <engels
1946	feeling <engels
1946	foolproof <engels
1946	fotokopie <engels
1946	genoom
1946	hearing <engels
1946	illinium <modern latijn
1946	implicatie <frans
1946	lek ‘munt’ <albaans
1946	monddood <duits
1946	nieuwkomer <engels
1946	nylon <engels
1946	oestron <duits
1946	petitfour <frans
1946	punch ‘stoot’ <engels
1946	sliding ‘glijdende beweging bij voetbal’ <engels
1946	spinnaker <engels
1946	structureel <engels
1946	stunt <engels
1946	supporter <engels
1946	trombocyt
1947	automonteur
1947	blurb <engels
1947	bottleneck <engels
1947	browning <engels
1947	cheeta <engels
1947	citrusvrucht

1945 - Na de hongerwinter wordt Nederland in mei door Engelsen, Amerikanen en Canadezen bevrijd; voedseldroppings

1945 - De vs laten twee atoombommen op Japan vallen; in augustus wordt Indië bevrijd

1945 - J.C. Bloem schrijft De Dapperstraat, met de slotregel ‘Domweg gelukkig, in de Dapperstraat’

1946 - Winston Churchill gebruikt in een openbare rede de uitdrukking ijzeren gordijn voor de scheiding tussen Oost- en West-Europa; hierna ontstaat de Koude Oorlog

1946 - Nederlands-Belgisch Cultureel Akkoord

1946 - Eerste Friestalige straatnaam: Sinnebuorren in Akkrum

1947 - Verschijning De avonden van G. (van het) Reve, die met Hermans en Mulisch gerekend wordt tot de drie grootste naoorlogse schrijvers; spreekwoordelijk werd de op een na laatste zin: ‘Het is niet onopgemerkt gebleven’

1947 - Publicatie van Het Achterhuis, het dagboek van de joodse onderduikster Anne Frank die in 1944 in een concentratiekamp stierf; het boek is in vele talen vertaald en het meest verkochte Nederlandstalige boek van de 20ste eeuw

[p. 816]

1947	coaster <engels
1947	dimensie ‘aspect’ <engels
1947	donor <engels
1947	fan ‘bewonderaar’ <engels
1947	freatisch
1947	glamour <engels
1947	highbrow <engels
1947	holmium <modern latijn
1947	introvert
1947	knurft*
1947	lutetium <modern latijn
1947	mediamiek
1947	neptunium <modern latijn
1947	penicilline <engels
1947	pointillisme <frans
1947	questionaire <frans
1947	radon
1947	repercussie <frans
1947	safari <engels
1947	skûtsjesilen <fries
1947	slalom <noors
1947	spectaculair <frans
1947	sprinklerinstallatie
1947	steengoed*
1947	tape <engels
1947	understatement <engels
1947	veganisme <engels
1947	ventileren ‘in het openbaar uiten’ <engels
1947	yell <engels
1948	anafylaxie
1948	animeermeisje <duits
1948	approach <engels
1948	art nouveau <frans
1948	assembleren <frans
1948	bazooka <engels
1948	biënnale
1948	braderie <frans
1948	buckram <engels
1948	campus <engels
1948	Cobra <l

1947 - De vereenvoudigde spelling-Marchant wordt bij wet ingevoerd (nl), een jaar later dan in België

1947 - Er wordt een volkstelling gehouden op grond waarvan een inventarisatie van achternamen wordt gemaakt: het veertiendelige Nederlands repertorium van familienamen (1963-1988) (nl)

1947 - Talentelling (b)

1947-1948 - Politionele acties in Indië

1948 - Oprichting Benelux

1948 - Opening eerste zelfbedieningswinkel, naar Amerikaans voorbeeld (nl)

1948 - Middelbare scholen mogen, met toestemming van de minister, les geven in andere vakken dan de wet kent (Fries wordt niet expliciet genoemd) (nl)

1948 - Oprichting internationale kunstenaarsgroep Cobra, onder wie de aanappelende Karel Appel; de erbij betrokken schrijvers, zoals Lucebert (bekend door de regel ‘alles van waarde is weerloos’) worden de Vijftigers genoemd

1948 - W.F. Hermans publiceert Moedwil en misverstand; op deze titel wordt nog wel eens gevarieerd, net als op zijn titels Onder professoren en Nooit meer slapen 1948 - ‘Vadertje’ Drees wordt minister-president en legt de basis van de verzorgingsstaat; in 1977 ageerde hij tegen de uitwassen, toen de ptt en de Postgiro iedere werknemer een aantal ‘baaldagen’ wilden geven

1948 (ca.) - Jan de Cler schrijft het lied ‘Hup Holland hup/ Laat de leeuw niet in zijn hempie staan...’

1948-1952 - Marshallhulp voor West-Europa

[p. 817]

1948	container <engels
1948	crooner <engels
1948	cyclotron
1948	detective ‘misdaadroman’
1948	dragee <frans
1948	gag <engels
1948	geïntimeerde
1948	geobotanie
1948	hertz
1948	hollerithsysteem <engels
1948	interlock <engels
1948	joker ‘overscharige kaart’ <engels
1948	judo <japans
1948	Jugendstil <duits
1948	knäckebröd <zweeds
1948	Kominform <duits
1948	kompel <duits
1948	koruna <tsjechisch of slowaaks
1948	kyat <birmaans
1948	mensendieckgymnastiek <duits
1948	myoom
1948	neoplasma
1948	oligofrenie
1948	ordner <duits
1948	Paleozoïcum <modern latijn
1948	paternosterlift
1948	perspex <engels
1948	plastic <engels
1948	plutonium <modern latijn
1948	positron <engels
1948	revalidatie
1948	sparringpartner <engels
1948	streptomycine
1948	striptease <engels
1948	supermarkt <engels
1948	tenno <japans
1948	topper ‘korte damesmantel’ <engels
1948	troela*
1948	uitgekookt <duits
1948	weber
1948	welfare <engels
1948	zelfbedieningswinkel*
1949	aërosol
1949	bacon <engels
1949	ballpoint <engels
1949	bifocaal
1949	bloedheet*
1949	bokkenpoot(je) <?
1949	breinbaas*
1949	cartoon <engels
1949	chanteren <frans
1949	curium <modern latijn
1949	denier <frans
1949	efficiënt <frans
1949	erlenmeyer
1949	flotatie <engels
1949	interactie <engels
1949	kluns <duits

1949 - Soevereiniteitsoverdracht Indonesië

1949 - Op Ambon wordt de onafhankelijke Republiek der Zuid-Molukken uitgeroepen, maar het wordt heroverd door Indonesië; 13.000 Molukse soldaten van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (knil) komen op dienstbevel ‘tijdelijk’ naar Nederland

1949 - Batavia krijgt een leerstoel Nederlands

1949 - China gaat over tot het communisme; Chinezen trekken weg, o.a. naar Nederland

1949 - Eerste jaargang van Taal en Tongval, een gemeenschappelijke uitgave van de dialectcentrales van Gent, Leuven en Amsterdam

1949 - Oprichting navo, waarvan Nederland lid is

1949 - Werkloosheidswet (ww) aangenomen (nl)

1949 - De astronoom G.P. Kuiper, ontdekker van de Kuipergordel (Kuiper belt) lanceert een theorie over het ontstaan van planeten uit een wolk van gas en stof

1949 - In zijn Structurele syntaxis gaat A.W. de Groot uit van het structuralisme

[p. 818]

1949	Komsomol <russisch
1949	leukose
1949	mascara <engels
1949	optimaal <frans
1949	pin-up <engels
1949	politbureau <russisch
1949	pomerol <frans
1949	pool ‘voetbalpool’ <engels
1949	prol
1949	samba <portugees
1949	selfsupporting <engels
1949	silicone <engels
1949	strip ‘beeldverhaal’
1949	swingen <engels
1949	testosteron
1949	tritium <modern latijn
1949	vasculair <frans
1949	vasectomie
1949	vip <engels
1949	weltergewicht <engels
1950	actinium <modern latijn
1950	ahob <l
1950	ångströmeenheid
1950	antigeen
1950	arbeidsvitaminen
1950	ascorbinezuur
1950	asjemenou*
1950	backbencher <engels
1950	balsahout
1950	bar ‘eenheid van luchtdruk’ <duits
1950	barbituurzuur
1950	barysfeer
1950	beha <l
1950	bel ‘geluidseenheid’
1950	bietsen <engels
1950	boobytrap <engels
1950	brengun <engels
1950	bromfiets <?
1950	bulldozer <engels
1950	calgon
1950	charitatief <me latijn
1950	chartervlucht <frans
1950	checken <engels
1950	chips <engels
1950	clementine <frans
1950	cliché ‘afgezaagde uitspraak’ <frans
1950	colibacil
1950	collaboreren <frans
1950	contactlens
1950	corner <engels
1950	corselet <frans
1950	cracker <engels
1950	crawlen <engels
1950	daltononderwijs
1950	del* ‘vod’
1950	denkraam*
1950	deux-pièces <frans
1950	diakritisch <frans
1950	dies <latijn
1950	draaiboek <duits
1950	drukken* ‘zijn behoefte doen’
1950	duro <spaans
1950	dysprosium <modern latijn
1950	elektronisch
1950	estheet <frans
1950	exit ‘uitgang’ <engels
1950	exponent ‘kenmerkend vertegenwoordiger’ <engels
1950	fijnzinnig <duits
1950	flamboyant <frans
1950	flodder* ‘oefenpatroon’
1950	fluistercampagne
1950	fluviatiel <frans
1950	freelancer <engels
1950	freewheelen <engels
1950	gal ‘eenheid van versnelling’

1950 - Nederlands wordt in Indonesië afgeschaft als voertaal in het lager onderwijs

1950 - Eerste Friestalige dorpsnamen: Nij Beets, De Tike (1952)

1950-1953 - Eerste Nederlandse militaire missie onder vn-vlag naar Zuid-Korea

[p. 819]

1950	galactisch <engels
1950	genocide <engels
1950	gewürztraminer <duits
1950	go <japans
1950	gonade <frans
1950	hafnium <modern latijn
1950	haplologie
1950	hatsjie*
1950	henry
1950	holisme
1950	hypercorrect
1950	illusionist <frans
1950	incontinent <frans
1950	infantiel <frans
1950	inseminatie <latijn
1950	interfereren <engels
1950	isotherm
1950	isotoop
1950	jacket ‘papieromslag van boek’ <engels
1950	jaffa
1950	jatmoos <jiddisch
1950	jerrycan <engels
1950	judoka <japans
1950	ka ‘bazige vrouw’
1950	kaasschaaf
1950	keppeltje <jiddisch
1950	kernenergie
1950	ketchup <engels
1950	kiplekker*
1950	knoeipot
1950	koine <grieks
1950	kolere <frans
1950	krik <frans
1950	krill <noors
1950	labiliteit <frans
1950	liften ‘gratis meerijden in andermans auto’
1950	lp <engels
1950	Marshallhulp
1950	matten
1950	monoftong
1950	nebbisj <jiddisch
1950	negerzoen
1950	negrospirituals <engels
1950	newton
1950	nucleair <frans
1950	nudisme <frans
1950	nutria <spaans
1950	occlusief <frans
1950	omnium <engels
1950	opgemaakt*
1950	ordinaal <frans
1950	orogenese
1950	oubaas <afrikaans
1950	pakkie-an <indonesisch
1950	paperclip <engels
1950	paragnost
1950	paraleipsis <grieks
1950	parfait <frans
1950	parsec
1950	pedologie
1950	petrischaal
1950	piemelnaakt*
1950	pineut <engels
1950	piqué ‘verticale stoot bij biljart’ <frans
1950	pitten <?
1950	plassen* ‘urineren’
1950	pocheren <frans
1950	pokkenweer*
1950	polysemie <frans
1950	preskop <duits
1950	prof ‘professional’
1950	prolepsis <grieks
1950	puppy <engels
1950	push <engels
1950	quisling
1950	racket ‘organisatie van afpersers’ <engels
1950	radar <engels
1950	raket ‘projectiel met eigen voortstuwing’ <duits
1950	reactor <engels
1950	reel <engels
1950	renium <modern latijn
1950	revaluatie
1950	riesling <duits
1950	samojeed
1950	sassen*
1950	S-bocht <l
1950	schillerhemd
1950	schrammelmuziek <duits
1950	schuimrubber

[p. 820]

1950	sektariër <frans
1950	shampoo <engels
1950	shopping <engels
1950	single ‘grammofoonplaatje met één nummer per kant’ <engels
1950	sliding ‘glijdend bankje in roeiboot’ <engels
1950	smash <engels
1950	smeerkaas <duits
1950	snackbar <engels
1950	snelbuffet <duits
1950	snipverkouden*
1950	solde <frans
1950	spijs ‘amandelpers’
1950	stamkroeg*
1950	standaardiseren <engels
1950	stilb
1950	straalmotor
1950	stuka <duits
1950	suggestibel <frans
1950	surimono <japans
1950	sympathisant <frans
1950	tab <engels
1950	tapdans <engels
1950	technocraat <frans
1950	tender ‘emissie’ <engels
1950	tent ‘horecagelegenheid’
1950	tikkertje*
1950	traminer <duits
1950	two-seater <engels
1950	urbanisatie <engels
1950	vent ‘luchtuitlaat’ <engels
1950	vinyl
1950	visum
1950	wapitihert
1950	wekamine
1950	xerografie
1950	zeper(d) <jiddisch
1951	abessijn <engels
1951	aha-erlebnis <duits
1951	black-out <engels
1951	board ‘bouwmateriaal’ <engels
1951	canasta <spaans
1951	cancelen <engels
1951	choke <engels
1951	classificeerder
1951	derailleur <frans
1951	deuce <engels
1951	dorknoper*
1951	forint <hongaars
1951	happy <engels
1951	hotdog <engels
1951	napalm <engels
1951	prefab <engels
1951	replica <italiaans
1951	sauna <fins
1951	scooter <engels
1951	sigarenboer
1951	sophisticated <engels
1951	survey <engels
1951	tackelen <engels
1951	tune <engels
1951	twinset <engels
1951	underdog <engels
1951	volkorenbrood <duits
1951	zachtboard <engels

1951 - Nederland en België lid van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (egks)

1951 - Nederlands wordt in Indonesië afgeschaft als voertaal in het middelbaar onderwijs

1951 - Kneppelfreed ‘knuppelvrijdag’: in Leeuwarden breken rellen uit om het niet toestaan van het Fries in de rechtszaal

1951 - Verschijning van het tijdschrift Nu Nog, tijdschrift van de Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal (b)

1951 - Begin van geregelde televisie-uitzendingen (nl)

1951 - Eerste Algemene Conferentie der Nederlandse Letteren

1951 - Publicatie van de nbg, de bijbelvertaling van het Nederlands Bijbelgenootschap

1951 - Eerste oecumenische kerkdienst in het Gronings

1952 - Nederlands wordt als universitaire hoofdstudie in Indonesië opgeheven

[p. 821]

1952	acculturatie
1952	bikini <frans
1952	calvados <frans
1952	cola
1952	commode ‘aankleedmeubel voor baby's’
1952	countertenor <engels
1952	cultivar <engels
1952	Dagobert Duck <engels
1952	diepvriezen <engels
1952	dirigisme <frans
1952	escargot <frans
1952	hammondorgel
1952	i-grec <frans
1952	juveniel <frans
1952	kitchenette <engels
1952	living ‘woonkamer’
1952	media <engels
1952	moyenne <frans
1952	oecumene <duits
1952	pataca <portugees
1952	plexiglas <engels
1952	poise
1952	quiz <engels
1952	remigratie <engels
1952	sonar <engels
1952	supersonisch
1952	taupe <frans
1952	teleferiek <frans
1952	trojka ‘driemanschap’ <russisch
1952	via via
1952	V-snaar <l
1952	Willie Wortel <engels
1953	anticonceptie
1953	candela <latijn
1953	coaten <engels
1953	coaxiaal
1953	coelacant <modern latijn
1953	convertibiliteit <frans
1953	cruise <engels
1953	crux <latijn
1953	cybernetica <engels
1953	demograaf
1953	diepvriezer
1953	entertainment <engels
1953	flashback <engels
1953	fusee <frans
1953	geigerteller
1953	infrastructuur <engels
1953	kidnap <engels
1953	knettergek*
1953	kookaburra <engels
1953	lambert
1953	longdrink <engels
1953	lorentzkracht
1953	luchtmacht*
1953	mach
1953	manzanilla <spaans
1953	molotovcocktail <duits
1953	numerus clausus <latijn
1953	oloroso <spaans
1953	pallet <engels
1953	pvc <l
1953	rioja <spaans
1953	solex
1953	squash <engels
1953	stationcar
1953	straaljager*
1953	strapless <engels
1953	taperecorder <engels

1952 - De Nederlandse regering stimuleert de emigratie naar Australië, Nieuw-Zeeland, Canada of Zuid-Afrika; de Nederlanders geven snel hun moedertaal op

1952 - Frysk Wurdboek van H.S. Buwalda e.a.: Handwoordenboek Nederlands-Fries

1952 - Eerste tweetalige plaatsnaambord Nederlands-Fries: Bolsward/Boalsert

1953 - De Nederlander F. Zernike krijgt de Nobelprijs natuurkunde

1953 - Watersnoodramp (nl)

1953 - Oprichting Nederlands Historisch-Archeologisch Instituut te Istanbul

1953 - Kabinetsstandpunt over het gebruiken van het Fries: Nederlands is de regel, het Fries kan onder voorwaarden

[p. 822]

1953	tl-buis <l
1953	transistor <engels
1953	voyeurisme <frans
1953	walkie-talkie <engels
1953-1957	hamvraag*
1954	bebop <engels
1954	camber <engels
1954	cornflakes <engels
1954	elektronica <modern latijn
1954	epibreren
1954	familie Doorsnee
1954	fiksen <engels
1954	flap ‘bankbiljet’ <duits
1954	forum ‘groep deskundigen’ <engels
1954	gerontologie
1954	grill <engels
1954	hardboard <engels
1954	injecteren <frans
1954	jeans <engels
1954	lobby <engels
1954	loempia <indonesisch
1954	midgetgolf <engels
1954	motel <engels
1954	motoriek <duits
1954	placemat <engels
1954	pluriform <latijn
1954	Randstad*
1954	screenen <engels
1954	singlet <engels
1954	spijkerbroek*
1954	tequila <spaans
1954	zombie <engels
1955	anklet <engels
1955	bowlen <engels
1955	convector <latijn
1955	cortison
1955	cryptogram <engels
1955	discrimineren <frans
1955	diskjockey <engels
1955	epoxy <engels
1955	escapisme <engels
1955	espresso <italiaans
1955	fibrilleren
1955	gedeisd
1955	H-bom <engels
1955	houtje-touwtjejas
1955	jukebox <engels
1955	kip ‘munteenheid van Laos’ <laotiaans
1955	klerelijer
1955	mambo <spaans

1954 - Woordenlijst van de Nederlandse taal, bijgenaamd het Groene Boekje, met een voorkeurspelling en een toegestane spelling

1954 - Eerste Nederlandse vertaling van de koran

1954 - Einde van de koloniale periode: Suriname en de Antillen krijgen een autonome status binnen het Koninkrijk; Nederlands is de officiële taal in onderwijs en bestuur, de abc-eilanden spreken overwegend Papiaments, de SSS-eilanden Engels; Spaans speelt op alle eilanden een belangrijke rol; in Suriname blijft het Sranantongo de lingua franca en de meest gesproken taal

1954 - Begin ruilverkaveling, waardoor het land opnieuw wordt ingericht (nl)

1955 - Oprichting Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut te Florence

1955 - Oprichting van het blad Tong Tong voor Indische Nederlanders door Tjalie Robinson, propagandist van het Petjok (Petjoh) of Indisch Nederlands

1955 - Eerste uitreiking Martinus Nijhoffprijs voor vertalingen (nl)

1955 - Publicatie Prisma-woordenboek Nederlands van A.A. Weijnen, het meest verkochte Nederlandse woordenboek

1955 - Onderwijs in het Fries wordt toegestaan op de lagere school, Fries mag als voertaal in de drie laagste klassen

1955 - Eerste moskee in Den Haag in gebruik genomen

[p. 823]

1955	mendelevium <modern latijn
1955	montycoat
1955	mortuarium <modern latijn
1955	nozem
1955	olympiajol <duits
1955	orkestmuziek
1955	pep <engels
1955	platvloers
1955	psychosomatisch
1955	riel <khmer
1955	schuimplastic
1955	sciencefiction <engels
1955	shot ‘foto- of filmopname’ <engels
1955	supernova
1955	teenager <engels
1955	teringlijer
1955	tonic <engels
1955	tyfuslijer
1955	vlizotrap <l
1955	zebra ‘oversteekplaats’
1955-1956	dalton
1955-1956	ergotherapie
1955-1956	erotogeen
1956	blue jeans <engels
1956	bongo <spaans
1956	boogie-woogie <engels
1956	bop <engels
1956	dixieland <engels
1956	dodecafonie
1956	flamenco <spaans
1956	föhn ‘elektrische haardroger’ <duits
1956	frisdrank
1956	fysiotherapeut
1956	geriatrie
1956	hitparade <engels
1956	hoi*
1956	jet <engels
1956	jus d'orange <frans
1956	meson
1956	metabletica
1956	migrant <latijn
1956	mobilofoon
1956	modinette
1956	paperback <engels
1956	public relations <engels
1956	receptionist <engels
1956	remake <engels
1956	rock-'n-roll <engels
1956	settelen <engels
1956	shaken <engels
1956	snoeihard*
1956	softdrink <engels
1956	topper ‘het of de beste in zijn soort’ <engels
1957	bandrecorder
1957	bit ‘kleinste informatie-eenheid’ <engels
1957	brainstorm <engels

1956 - Oprichting Technische Hogeschool te Eindhoven

1956 - Verschijning van het eerste deel van het Woordeboek van die Afrikaanse taal

1956 - Frysk Wurdboek van H.S. Buwalda e.a.: Handwoordenboek Fries-Nederlands

1956 - Regionale Omroep Noord (ron) voor Friesland, Groningen en Drenthe, later Regionale Omroep Noord en Oost (rono)

1956 - Er worden regels vastgesteld voor het gebruik van Fries in het rechtsverkeer

1956 - Wet-Cals bepaalt dat scholen in Friesland tweetalig zijn

1956 - Algemene Ouderdomswet (nl)

1956 - De tweedeling tussen voorkeurspelling en toegelaten spelling wordt bij Koninklijk Besluit afgeschaft; men dient exclusief de voorkeurspelling te gebruiken (nl)

1957 - Oprichting Europese Economische Gemeenschap (eeg)

1957 - Deltaplan voor de bouw van dijken en zeeweringen (nl)

1957 - Indonesiërs van Nederlandse afkomst komen als spijtoptanten naar Nederland; velen beginnen een Chinees-Indisch restaurant

[p. 824]

1957	brainwashing <engels
1957	brainwave <engels
1957	briefing <engels
1957	brunch <engels
1957	combo <engels
1957	comic <engels
1957	computer <engels
1957	doe-het-zelfwinkel*
1957	dralon <duits
1957	feedback <engels
1957	flamberen <frans
1957	jamsession <engels
1957	kakelvers*
1957	kernreactor
1957	omscholen <duits
1957	polio
1957	riedel*
1957	scrabble <engels
1957	shanty <engels
1957	sitar <urdu
1957	slip ‘onderbroekje’
1957	snorkel <duits
1957	spoetnik <russisch
1957	steelband <engels
1957	synthesizer <engels
1957	terlenka
1957	trainee <engels
1958	badge <engels
1958	camping
1958	cast <engels
1958	cha-cha-cha <spaans
1958	collage <frans
1958	duster <engels
1958	flash <engels
1958	foundation ‘damesondergoed’ <engels
1958	hoelahoep <engels
1958	interbellum <engels
1958	kibboets <modern hebreeuws
1958	living ‘bestaan’ <engels
1958	loafer <engels
1958	lolita <engels
1958	oppeppen
1958	paramedisch
1958	pitcher <engels
1958	recessie <frans
1958	relaxen <engels
1958	V-hals <l
1958	volslank <duits
1958	zoomlens
1959	ambiance <frans
1959	astronaut <engels
1959	buddyseat <engels
1959	budo <japans
1959	controversieel
1959	digitaal <frans
1959	dijenkletser*
1959	focussen <engels
1959	gospel <engels
1959	hostess ‘gastvrouw in vliegtuigen e.d.’ <engels
1959	maisonnette
1959	mecenaat
1959	mixer <engels
1959	must <engels
1959	nozemdom
1959	parka <engels

1958 - In de Eilandsraad van de abc-eilanden is Papiaments toegestaan naast het Nederlands

1958 - Directeur G.E.K. Brummer van bierfabriek Grolsch bedenkt de slagzin ‘Vakmanschap is meesterschap’

1958 - Eerste uitgave van het beknopte Etymologisch woordenboek van J. de Vries

1959 - Prinses Wilhelmina publiceert haar autobiografische werk Eenzaam, maar niet alleen, waarvan de titel spreekwoordelijk wordt

1959 - Opname eerste Nederlandstalige rock-'n-roll-nummer van Peter Koelewijn ‘Kom van dat dak af’

1959 - Ministerie van Oorlog verandert in Ministerie van Defensie (nl)

1959-1964 - H.C.M. Ghijsen e.a.: Woordenboek der Zeeuwse dialecten

[p. 825]

1959	pocket
1959	scriptie <latijn
1959	skelter <engels
1959	status ‘maatschappelijk aanzien’ <engels
1959	tiener*
1959	tranquillizer <engels
1959	triljard <duits
1959	T-shirt <engels
1959	wasserette
1960	aquavion <frans
1960	benzedrine
1960	berkelium <modern latijn
1960	biatlon <engels
1960	hoezenpoes*
1960	kroongetuige
1960	leone
1960	lira <turks
1960	marketing <engels
1960	milkshake <engels
1960	rufiyaa <maledivisch
1960	soul <engels
1960	speleologie
1960	subsidiabel
1961	achenebbisj <jiddisch
1961	afwasmachine
1961	agressor <engels
1961	allocatie <frans
1961	americium <modern latijn
1961	androgeen
1961	anorak <engels
1961	anorgasmie <frans
1961	apartheid <afrikaans
1961	atoomreactor
1961	audiovisueel <engels
1961	bacteriostatisch
1961	bang ‘tussenwerpsel: nabootsing van geluid’ <engels
1961	barderen <frans
1961	beeldscherm*
1961	betjah <indonesisch
1961	bikkelhard*
1961	bliksemoorlog*
1961	bolus ‘drol’
1961	brochette <frans
1961	brommer* ‘bromfiets’
1961	callgirl <engels
1961	camouflagepak
1961	catch-22 <engels

1960 - Antillianen, Arubanen en Surinamers komen naar Nederland

1960 - Eerste invoering van het Boom Roos Vis-leesplankje (nl)

1960 - Nederland maakt het kaasvrouwtje Frau Antje tot boegbeeld in de handelscontacten met Duitsland - Nederlands grootste naoorlogse handelspartner; Frau Antje groeit uit tot symbool voor heel Nederland

1960 - Kongo wordt onafhankelijk onder de naam Zaïre

1960 - M. Gysseling publiceert het Toponymisch woordenboek van België, Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en West-Duitsland (vóór 1226), het eerste van het vele materiaal uit de oudste periode van het Nederlands dat hij beschikbaar maakte; later volgt het Corpus Gysseling

1960 - Wet op het Wetenschappelijk Onderwijs (nl)

1960 - Oprichting Belgische Radio en Televisie (brt)

1961 - Vijfdaagse werkweek voor Nederlands overheidspersoneel

1961 - Harry Mulisch publiceert zijn spreekwoordelijk geworden Voer voor psychologen

1961 - Oprichting Universiteit Twente

1961 - Publicatie van Woordenlijst/Wordlist Sranan-Nederlands, Nederlands-Sranan, English-Sranan in de in 1960 vastgestelde, voorlopige spelling voor het Sranan (in 1985 officieel geworden) door de Stichting Volkslectuur Suriname

1961-1973 - Katholieke Willibrordvertaling van de bijbel

[p. 826]

1961	centrum ‘instelling’ <engels
1961	commando ‘militair van de commandotroepen’ <engels
1961	conventioneel ‘niet-atomair’ <engels
1961	coup <frans
1961	cup ‘kom van bustehouder’ <engels
1961	cv <l
1961	dan ‘een meestergraad bij Japanse sporten’ <japans
1961	darcy
1961	decaëder <frans
1961	dehydratie
1961	depanneren <frans
1961	diachronisch
1961	dibbes
1961	discipline ‘vak’ <engels
1961	dojo <japans
1961	einsteinium <modern latijn
1961	electoraat <engels
1961	embargo ‘publicatieverbod’ <engels
1961	ergonomie
1961	erlang
1961	fauvisme <frans
1961	fermium <modern latijn
1961	fijnmechanicus <duits
1961	filibuster <engels
1961	flan <frans
1961	flop <engels
1961	flut*
1961	fot <frans
1961	frigorie
1961	frikandel
1961	gakken*
1961	glaciologie
1961	grillen <engels
1961	herbicide
1961	hoela <engels
1961	homofiel
1961	honen ‘binnenomtrek slijpen’ <engels
1961	humaan ‘(med.) van de mens afkomstig’ <latijn
1961	hypotensie
1961	hypothermie
1961	iebel <jiddisch
1961	imago <latijn
1961	impala <zoeloe
1961	inciviek <frans
1961	instantie ‘overheidsorgaan’ <latijn
1961	isotoon
1961	jumelage <frans
1961	karate <japans
1961	karren ‘gleuven in kalksteen’ <duits
1961	kart <engels
1961	kerststol
1961	kettingroker <duits
1961	kif <arabisch
1961	klassieke muziek
1961	klassieker <duits
1961	klooien*
1961	knettergoed*
1961	knoert*
1961	kosmonaut <russisch
1961	lamé <frans
1961	liquideren ‘uit de weg ruimen’ <engels
1961	lob ‘techniek waarbij men de bal met een boog (over de tegenstander) speelt’ <engels
1961	lokatie <engels
1961	mescaline
1961	m'etje, emmetje <l
1961	modaal <frans
1961	monitor <engels
1961	musical <engels
1961	mytylschool
1961	neutrino <italiaans
1961	nimbostratus <modern latijn
1961	nudist <frans
1961	numismaat <frans
1961	omnibus ‘bundel verhalen’ <engels
1961	ongesteld* ‘menstruerend’

[p. 827]

1961	ontiegelijk*
1961	operationeel <frans
1961	operator <engels
1961	optioneel <engels
1961	optutten*
1961	orthodontie
1961	oscar <engels
1961	Paleogeen
1961	panel <engels
1961	paradentose
1961	parafernalia <me latijn
1961	pecannoot
1961	pediater
1961	percolator <engels
1961	percutaan
1961	permafrost <engels
1961	pers ‘oosters tapijt’
1961	pet ‘waardeloos’ <?
1961	pick-up ‘kleine open vrachtauto’ <engels
1961	pikkel ‘mengsel van zuur en zout’ <engels
1961	pit ‘post bij autoraces’ <engels
1961	pleuren*
1961	polyester
1961	populisme <frans
1961	potent <modern latijn
1961	prenataal
1961	privacy <engels
1961	promillage
1961	protactinium
1961	protagonist <frans of engels
1961	putter ‘golfstick’ <engels
1961	quickstep <engels
1961	raketaandrijving
1961	rand ‘munteenheid van de Republiek van Zuid-Afrika’ <afrikaans
1961	reanimatie <frans
1961	roetsjen <duits
1961	romance ‘liefdesavontuur’ <engels
1961	rorschachtest
1961	rouwdouw <engels
1961	ruigpoot
1961	runnen <engels
1961	satelliet ‘kunstmaan’ <engels
1961	scanner <engels
1961	schnabbelen <duits
1961	script <engels
1961	shabby <engels
1961	slavink*
1961	smartlap*
1961	soma <grieks
1961	spadrille <frans
1961	spike <engels
1961	spin ‘tolbeweging’ <engels
1961	sponsor <engels
1961	squadron <engels
1961	stabij <fries
1961	steradiaal
1961	stiefelen <duits
1961	stoma ‘kunstmatige darmopening’ <modern latijn
1961	stress <engels
1961	stronteigenwijs
1961	subjonctief <frans
1961	subliminaal
1961	suppoost <latijn
1961	synesthesie
1961	tabby <engels
1961	tee <engels
1961	teneur <frans
1961	toi toi toi <jiddisch
1961	topos <grieks
1961	trial <engels
1961	tuthola
1961	twen
1961	twist ‘dans’ <engels
1961	verisme <italiaans
1961	vieux
1961	viewer <engels
1961	zak ‘scheldwoord: onaangename vent’
1962	atheneum <latijn
1962	beatnik <engels
1962	clean <engels
1962	derny <frans
1962	formica

[p. 828]

1962	gimmick <engels
1962	hectisch <duits
1962	hoogseizoen <duits
1962	jingle <engels
1962	kick <engels
1962	knoertgoed*
1962	luisterlied*
1962	massificeren
1962	portofoon
1962	weed <engels
1963	aqualong <engels
1963	barbecue <engels
1963	bouwvakker*
1963	bovenbaas*
1963	cluster <engels
1963	documentaire <frans
1963	fuseren <frans
1963	image <engels
1963	instantpudding <engels
1963	koffiezetapparaat
1963	minkukel*
1963	ombudsman <zweeds
1963	oprotten
1963	pendel ‘heen en weer reizen tussen woon- en werkplaats’ <duits
1963	razendsnel*
1963	return <engels
1963	smog <engels
1963	tilt <engels
1963	vlaflip
1963	zzz*
1964	babyfoon
1964	blabla <frans
1964	fall-out <engels
1964	gastarbeider <duits
1964	gorilla ‘lijfwacht’ <engels
1964	hospitant <latijn
1964	ideaalbeeld <duits
1964	informatica <modern latijn

1962 - Oprichting van een Taalbureau in Suriname, dat onderzoek doet naar de taalsituatie in meertalige gebieden en de problematiek van de inheemse talen en het onderwijs van het Nederlands

1962 - Nieuw-Guinea, het huidige Irian Jaya, komt onder Indonesische regering

1962 - Tweede Vaticaanse Concilie bepaalt dat naast het Kerklatijn in de liturgie ook de landstaal is toegestaan

1962 - Eerste nummer van Taalbeheersing in de administratie, vanaf 1985 Taalbeheersing in de praktijk, vanaf 1998 Over taal (b)

1962 - J.W.M. Gigengack publiceert met De boetenste duusternis de eerste moderne roman in de streektaal; de onverbloemde beschrijving van seksuele gevoelens leidt tot een rel in de Nedersaksische letterkunde

1963 - Vastlegging van de taalgrens in België, zodat taalhomogene provincies ontstaan; er ontstaan faciliteitengemeenten, waar minderheden over faciliteiten kunnen beschikken, bedoeld als overgangsmaatregel voor integratie; bron van conflicten is dat Voeren (waar veel Franstaligen wonen) bij Limburg komt en Moeskroen-Komen, dat in meerderheid Vlaams is, naar Henegouwen gaat

1963 - Algemene Kinderbijslagwet (nl)

1963 - In zijn Beknopte abn-syntaxis probeert P.C. Paardekooper de schrijftaal zo dicht mogelijk bij de spreektaal te brengen en propageert hij groter als

1963 - Oprichting Vereniging voor Wetensgappelike Spelling

1963 - Instelling spellingcommissie-Pée/Wesselings

1963 - Oprichting nv Nederlandse Gasunie ter exploitatie van de aardgasbel te Slochteren

1963 - Taalregeling in het universitair onderwijs: streektaal is voertaal (b)

1964 - De Beatles komen naar Nederland en popmuziek breekt door

1964 - Ziekenfondswet van kracht (nl)

[p. 829]

1964	k ‘kanker’ <l
1964	knoerthard*
1964	krakkemikkig*
1964	laser <engels
1964	luxaflex
1964	monokini <engels
1964	origami <japans
1964	pil ‘anticonceptiepil’ <engels
1964	pop-art <engels
1964	shilingi <swahili
1964	shit <engels
1964	snack <engels
1964	topless <engels
1964	ufo <engels
1964	vide <frans
1964	western <engels
1965	act <engels
1965	aftershave <engels
1965	botel <l
1965	calypso <engels
1965	candid-camera <engels
1965	escalatie <engels
1965	evergreen <engels
1965	eyeliner <engels
1965	fake <engels
1965	flatneurose
1965	happening <engels
1965	joekel ‘kanjer’
1965	junkie, junk <engels
1965	oorgetuige*
1965	penisnijd <duits
1965	playback <engels
1965	playboy <engels
1965	provo
1965	release <engels
1965	rock <engels
1965	sound <engels
1965	spot ‘reclameboodschap’ <engels
1966	beregoed*
1966	blits <duits
1966	camp <engels
1966	elpee <l
1966	glitter <engels
1966	goh

1965 - Publicatie van het eerste nummer van het blad Provo voor anarchistische jongeren; de term was verzonnen door de criminoloog Buikhuisen en werd als geuzennaam overgenomen

1965 - De schrijver en bioloog Leo Vroman (naar wie het Vromaneffect genoemd is) krijgt de P.C. Hooftprijs voor zijn gedichten, waaronder de bekende regels ‘Kom vanavond met verhalen, hoe de oorlog is verdwenen, en herhaal ze honderd malen: alle malen zal ik wenen’

1965 - Johan Cruijff wordt voetballer in het Nederlands elftal; hij wordt befaamd om zijn geheel eigen versie van het Nederlands, met uitspraken zoals ‘Ieder nadeel heb z'n voordeel’, ‘Je gaat het pas zien als je het doorhebt’, ‘Je moet schieten, anders kun je niet scoren’

1965 - Eerste universitaire onderwijs Jiddisch aan de universiteit van Amsterdam door Leo Fuks

1965 - Marokkaanse en Turkse gastarbeiders naar Nederland, later gevolgd door hun familie in het kader van de gezinshereniging; hun moedertalen zijn Marokkaans-Arabisch, Berbers, Turks en Koerdisch

1965 - Italianen openen restaurants en ijssalons

1965 - Algemene Bijstandswet (nl)

1965 - J. Wolkers' afrekening met zijn calvinistisch verleden, Terug naar Oegstgeest, wordt door velen als schokkend ervaren

1966 - Wet op de Arbeidsongeschiktheidsregeling (wao) aangenomen (nl)

1966 - Oprichting Erasmushuis te Jakarta

1966 - Neeltje Maria Min debuteert met de dichtbundel Voor wie ik liefheb wil ik heten

1966 - Provinciale begrotingspost voor taalbevordering Fries

[p. 830]

1966	hip <engels
1966	holocaust <engels
1966	impact <engels
1966	indoctrineren
1966	jumbojet <engels
1966	live <engels
1966	lsd <engels of duits
1966	maloti <sotho
1966	mantouxtest
1966	omturnen
1966	op-art <engels
1966	peppil <engels
1966	resusfactor
1966	sit-in <engels
1966	stickie <engels
1966	stuff <engels
1966	teach-in <engels
1966	track <engels
1966	try-out <engels
1966	won <koreaans
1966	wybertje
1967	cedi <fanti
1967	flippen <engels
1967	francium <modern latijn
1967	gup, guppy <engels
1967	hovercraft <engels
1967	infrasoon
1967	infuus <frans
1967	jeugdsentiment
1967	marathondebat
1967	myxomatose
1967	nucleon
1967	pa'anga <polynesisch
1967	paal ‘mannelijk lid in erectie’
1967	pacemaker ‘hartstimulator’ <engels
1967	pesticide <frans
1967	piso <pilipino
1967	polyamide
1967	polystyreen
1967	sample <engels
1967	slapstick <engels
1967	software <engels
1967	stereo
1967	tosti <italiaans
1968	afkicken <engels
1968	amfetamine <engels
1968	antipasto <italiaans
1968	aquaplaning <engels
1968	autocross <engels
1968	avocado <spaans
1968	bel paese <italiaans
1968	bingo ‘hazardspel’ <engels
1968	bloody mary <engels
1968	bluefort
1968	braindrain <engels
1968	bulkcarrier <engels
1968	bypass <engels
1968	casanova

1967 - Eerste deel van het Woordenboek van de Brabantse Dialecten

1967 - Oprichting Stichting van het Instituut voor Nederlandse Lexicologie (inl), verantwoordelijk voor het verzamelen van woordmateriaal en het schrijven van wetenschappelijke woordenboeken van verschillende taalfasen van het Nederlands

1967 - egks en eeg fuseren tot de Europese Gemeenschap (eg)

1967 - Invoering Gerechtelijk Wetboek ter vervanging van het napoleontische wetboek uit 1806 (b)

1968 - Leuven wordt gesplitst; de Franstalige universiteit krijgt een campus in Ottignies (Waals-Brabant) en heet Louvain-la-Neuve

1968 - De Nederlander J. Tinbergen krijgt de Nobelprijs economie

1968 - De overheid opent de voorlichtingsactie Postbus 51 op televisie

1968 - Fries mag in de eerste klassen van het voortgezet onderwijs als vak worden ingepast binnen het wettelijk aantal lesuren

1968 - Eerste Staten-voorstel dat in het Fries is gesteld

[p. 831]

1968	cashewnoot <engels
1968	cheerio <engels
1968	cheeseburger <engels
1968	click <engels
1968	climax ‘orgasme’ <engels
1968	coltrui
1968	compound <engels
1968	courgette <frans
1968	crazy <engels
1968	crêpe ‘dunne pannenkoek’ <frans
1968	debunking <engels
1968	deodorant <engels
1968	destroyer <engels
1968	discotheek ‘dansgelegenheid’ <engels
1968	dna <engels
1968	dope <engels
1968	drug <engels
1968	empathie <engels
1968	foeyonghai <chinees
1968	gadget <engels
1968	gado-gado <indonesisch
1968	geslacht* ‘genitaliën’
1968	ghostwriter <engels
1968	godsamme*
1968	halvarine
1968	heat <engels
1968	hippie <engels
1968	jack <engels
1968	joint venture <engels
1968	knowhow <engels
1968	kutsmoes
1968	kwacha <bantoe
1968	lilangeni <swazi
1968	lippizaner <duits
1968	lipstick <engels
1968	livre <frans
1968	lumbecken <duits
1968	marshmallow <engels
1968	maxi <engels
1968	meedenken*
1968	merchandising <engels
1968	minestrone <italiaans
1968	mini <engels
1968	mink <engels
1968	müsli <duits
1968	nelson <engels
1968	oregano <spaans
1968	ossobuco <italiaans
1968	paella <catalaans
1968	parttime <engels
1968	pizza <italiaans
1968	pleeboy
1968	pomelo <engels
1968	popmuziek <engels
1968	practical joke <engels
1968	producer <engels
1968	quasar <engels
1968	raclette <frans
1968	roepie <engels
1968	schnitzel <duits
1968	scoop <engels
1968	sheet <engels
1968	shot ‘injectie van drugs’ <engels
1968	sidewinder <engels
1968	smørrebrød <deens
1968	snikkel <jiddisch
1968	soccer <engels
1968	sowieso <duits
1968	spoiler <engels
1968	statement <engels
1968	stoned <engels
1968	story <engels
1968	tip ‘fooi’ <engels
1968	tjaptjoi <chinees
1968	unverfroren <duits
1968	wallaby <engels
1968	warrigal <engels
1968	zabaglione <italiaans
1968	zakkenwasser
1969	aaibaarheidsfactor
1969	agoog
1969	alfanumeriek
1969	bakra <sranantongo

1969 - Er komen twee universiteiten te Brussel, een Nederlandstalige en een Franstalige

1969 - Invoering btw, de belasting toegevoegde waarde of omzetbelasting

[p. 832]

1969	beatmusic <engels
1969	button <engels
1969	byte <engels
1969	column <engels
1969	commercial <engels
1969	cover <engels
1969	escaleren
1969	establishment <engels
1969	file ‘administratief bestand’ <engels
1969	haiku <japans
1969	hardware <engels
1969	kien <engels
1969	printer <engels
1969	psychedelisch
1969	rhythm and blues <engels
1969	sirtaki <modern grieks
1969	skeeler <engels
1969	snoeiheet*
1969	sticker <engels
1969	surfen ‘plankzeilen’ <engels
1969	trimmen ‘lichamelijke oefeningen doen’ <engels
1969	vrijen* ‘seksuele omgang hebben’
1970	acid <engels
1970	actreutel
1970	afkatten
1970	afzien* ‘lijden’
1970	ampex <engels
1970	ausputzer <duits
1970	balen
1970	bolide ‘raceauto’ <frans

1969 - Spellingcommissie-Pée/Wesselings komt met controversiële vereenvoudigingsvoorstellen (odeklonje)

1969 - Eerste woordenboek Nederlands-Turks en v.v. van O.T. Aybaş

1969 - Kees van Kooten en Wim de Bie scoren een hit met het nummer Stoned als een garnaal, de eerste van vele spreekwoordelijk geworden uitdrukkingen en woorden van het duo

1969 - Studenten en hippies bezetten het Amsterdamse Maagdenhuis en eisen medezeggenschap

1969 - De Mammoetwet gaat in: i.p.v. hbs, mulo en ambachtsschool komen vwo (met gymnasium en atheneum), havo, mavo en beroepsonderwijs; Engels is een verplicht vak voor iedereen (nl)

1969 - Oprichting feministische beweging Dolle Mina (naar Wilhelmina Drucker) (nl)

1969 - Oprichting Instituut voor de Opleiding van Leraren in Suriname voor alle middelbare bevoegdheden

1969 - Het wordt bij wet toegestaan aan anticonceptie te doen (nl)

1969 - Ontstaan van een krakersbeweging, waartegen politie en me soms hard optreden (nl)

1970 - Wet Universitaire Bestuurshervorming (wub) aangenomen (nl)

1970 - Ook niet eerder voorkomende voornamen mogen gegeven worden, indien ze niet ‘ongepast’ zijn (nl)

1970 - België wordt officieel in vier taalgebieden ingedeeld: Franstalig Wallonië, Nederlandstalig Vlaanderen, tweetalig Brussel en een Duitstalig gebied

1970 - Oprichting Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

1970 - Oprichting Nederlands Instituut voor Archeologie en Arabische Studiën te Caïro

1970 - R.H.B. De Coninck publiceert een Groot uitspraakwoordenboek van de Nederlandse taal

1970 - Verschijning van het eerste deel van de autobiografie van de historica Annie Romein met de spreekwoordelijk geworden titel Omzien in verwondering

[p. 833]

1970	bondage <engels
1970	clitoridectomie
1970	close reading <engels
1970	couturier <frans
1970	dealer ‘handelaar in drugs’ <engels
1970	destalinisatie
1970	dildo <engels
1970	diversificatie <me latijn
1970	dolle Mina
1970	drop-out <engels
1970	ecosysteem
1970	fellatie <modern latijn
1970	flower power <engels
1970	galerie <frans
1970	geode <frans
1970	grauwsluier <duits
1970	heterofiel
1970	input <engels
1970	intercity <engels
1970	issue <engels
1970	item <engels
1970	jetset <engels
1970	joint <engels
1970	kabouter* ‘lid van politieke groepering die een niet-autoritaire maatschappij nastreeft’
1970	kabuki <japans
1970	kernhem*
1970	knotsgek*
1970	kraker*
1970	libero <italiaans
1970	lijp*
1970	lobotomie
1970	majorette <engels
1970	management <engels
1970	nederpop
1970	nicht* ‘mannelijke homoseksueel’
1970	numerus fixus <latijn
1970	output <engels
1970	panty
1970	polemologie
1970	pot ‘lesbienne’
1970	powersturing <engels
1970	print <engels
1970	quark <engels
1970	rampetampen*
1970	ribcord
1970	sadomasochisme
1970	sales manager <engels
1970	shaver <engels
1970	sjalom, sjaloom <modern hebreeuws
1970	skinhead <engels
1970	skippybal <engels
1970	soleren
1970	spagaat <duits
1970	speed <engels
1970	spiraal(tje)
1970	spits ‘meest aanvallende voetballer’
1970	stretcher <engels
1970	stripteaseuse <frans
1970	suspense <engels
1970	T-kruising <l
1970	transseksueel
1970	trip ‘tijd waarin men onder invloed van drugs is’ <engels
1970	underground <engels
1970	videorecorder <engels
1970	visagist <frans

1970 - Start van Onderwijs in Eigen Taal en Cultuur (oetc) door Ministerie van crm, vanaf 1974 bekostigd door Ministerie van O&W, in de officiële talen van immigranten: Turks, Arabisch, Moluks/Maleis, Vietnamees, Chinees en de Zuid-Europese talen Spaans, Italiaans, Portugees, Grieks en Servokroatisch; niet voor Surinamers of Antillianen, omdat zij de Nederlandse nationaliteit bezitten

1970 - Fries wordt toegelaten als keuze-eindexamenvak voor mavo, havo en vwo

1970 - Interdepartementale Commissie Friese Taalpolitiek zou tot medeverantwoordelijkheid van de Rijksoverheid voor het Fries leiden

[p. 834]

1970	wam <engels
1970	whodunit <engels
1970	workshop <engels
1971	afbouwen ‘verminderen’ <duits
1971	all-in <engels
1971	allochtoon ‘buitenlander’
1971	beresterk*
1971	buitenvrouw <surinaams-nederlands
1971	dalasi <bantoe
1971	freak <engels
1971	frisbee <engels
1971	hotpants <engels
1971	label ‘platenmerk’ <engels
1971	nitwit <engels
1971	pers ‘kattensoort’
1971	picobello
1971	promotie ‘verkoopbevordering’ <engels
1971	ringel-s <duits
1971	setting <engels
1971	sjoemelen <duits
1971	stokbrood*
1971	troubleshooter <engels
1971	zaïre
1971-1975	Verweggistan
1972	aikido <japans
1972	artotheek
1972	beffen <?
1972	blakaman <sranantongo
1972	catering <engels
1972	coffeeshop <engels
1972	dumpen <engels
1972	heikel <duits
1972	katenspek <duits
1972	kenpo <japans
1972	kretologie
1972	non-descript <engels
1972	pollens
1972	promoten <engels
1972	reeds* ‘betekenisloos tussenwerpsel’
1972	wieberen
1972	woelrat* ‘homojongen’
1973	anabool <grieks

1971 - Verschijning van het grote Nederlands Etymologisch woordenboek van J. de Vries

1971 - De eerste druk van het prentenboek Rupsje Nooitgenoeg van Eric Carle verschijnt, waarvan de naam synoniem wordt voor een onverzadigbaar iemand

1971 - Opening eerste abortuskliniek (nl)

1971 - Annie M.G. Schmidt schrijft voor de musical En nu naar bed op muziek van Harry Bannink het liedje ‘Vluchten kan niet meer’

1972 - Eerste Nederlands-Arabische woordenlijst van A.E. Demnati

1972 - In coffeeshops worden softdrugs verkocht, dankzij het in het buitenland verguisde gedoogbeleid; Nederland trekt drugstoeristen

1972 - De Barend Servetshow van Wim T. Schippers levert de uitroep pollens! en de uitdrukking peu nerveu op, de eerste van vele spreekwoordelijk geworden uitdrukkingen van Schippers

1973 - Start Erasmus-universiteit te Rotterdam

1973 - Dankzij de oliecrisis komen er autoloze zondagen (nl)

1973 - Nel Benschop publiceert het gedicht In memoriam voor een vriend, met de beginregel ‘Rust nu maar uit - je hebt je strijd gestreden’, die in overlijdensadvertenties talloze malen wordt aangehaald, geparafraseerd en verbasterd

1973 - De Belgische Cultuurraad van de Nederlandse Culturele Gemeenschap neemt een eigen vlag, eigen volkslied (de Vlaamse Leeuw) en een eigen feestdag (11 juli, de verjaardag van de Guldensporenslag van 1302)

[p. 835]

1973	bescheurkalender
1973	cassetterecorder <engels
1973	clash <engels
1973	flipperkast
1973	franchising <engels
1973	gaaf* ‘geweldig’
1973	gekte*
1973	harddrug <engels
1973	kendo <japans
1973	kringloop*
1973	kungfu <chinees
1973	mammoettanker
1973	modem <engels
1973	ouguiya <arabisch
1973	profiel ‘gewenste vaardigheden van een sollicitant’ <engels
1973	redundant <engels
1973	softdrug <engels
1973	spot ‘lamp’ <engels
1973	terminal <engels
1973	uitzoomen <engels
1973	vertrossing
1974	aanappelen*
1974	acryl
1974	aftaaien <engels
1974	album ‘grammofoonplaat of cd’ <engels
1974	amsterdammertje*
1974	appiekim
1974	attachécase <engels
1974	blackjack <engels
1974	blender <engels
1974	camel <engels
1974	creditcard <engels
1974	daiquiri <engels
1974	deadline <engels
1974	design <engels
1974	discount <engels
1974	disk <engels
1974	display <engels
1974	doeg*
1974	dressing <engels
1974	factoring <engels
1974	fijns
1974	flutter <engels
1974	gaandeweg* ‘voorzetsel’
1974	gin fizz <engels
1974	infix <modern latijn
1974	intensive care <engels
1974	intercom <engels
1974	Interpol <frans
1974	je-weet-wel-kater
1974	journaille
1974	kabeltelevisie <engels
1974	kek <duits
1974	leasen <engels
1974	librium
1974	link ‘schakel’ <engels
1974	look ‘stijl in bv. kleding’ <engels
1974	mammoetproject <engels
1974	matsen <engels
1974	memme <jiddisch
1974	mol ‘spion in een organisatie’ <engels
1974	ngultrum <dzongkha
1974	oetlul*
1974	oxer <engels

1973 - Belgische Cultuurraad schrijft voor dat Nederlands de taal is voor alle contacten in het Vlaamse bedrijfsleven

1973 - Er wordt bepaald dat de officiële taal van Vlaanderen het Nederlands is

1973 - Instelling Commissie Duidelijke Taal voor de communicatie tussen overheid en burger (nl)

1974 - De Belgen A. Claude en Chr. De Duve krijgen de Nobelprijs geneeskunde

1974 - De actiegroep foka pleit voor Friestalige plaatsnamen

1974 - Stichting van het Cheider, een orthodox-joodse school voor lager en middelbaar onderwijs te Amsterdam, de enige school in Nederland waar onderwijs wordt gegeven in het Jiddisch, Hebreeuws en Nederlands

[p. 836]

1974	party <engels
1974	permissief <engels
1974	pief <?
1974	pilotstudie <engels
1974	ping-ping*
1974	poot ‘mannelijke homoseksueel’
1974	recycling <engels
1974	reutemeteut
1974	ruft*
1974	science <engels
1974	screwdriver <engels
1974	sensor <engels
1974	shanghaaien <engels
1974	shuttle ‘ruimteveer’ <engels
1974	smaakmaker*
1974	snellekweekreactor
1974	snorren ‘los werk zoeken’
1974	stagflatie <l
1974	stirlingmotor
1974	streaken <engels
1974	styling <engels
1974	unbeschriejen <jiddisch
1974	vijfenvijftigplusser, 55+'er <l
1974	vijfenzestigplusser, 65+'er <l
1974	wadjan(g) <indonesisch
1975	aggiornamento <italiaans
1975	art deco <frans
1975	aselect
1975	astatium <modern latijn
1975	balpen <engels
1975	barn <engels
1975	baud
1975	big bang <engels
1975	bio-industrie
1975	bluegrass <engels
1975	bourbon <engels
1975	cashflow <engels
1975	chinezen
1975	configuratie ‘samenstel van computer en randapparatuur’ <engels
1975	contraceptie <frans
1975	controle ‘beheersing’ <engels
1975	country <engels
1975	doei*
1975	egotrip <engels
1975	feng shui <chinees
1975	filosofie ‘grondgedachte, beleid’ <engels
1975	foundation ‘onderlaag van poeder’ <engels
1975	grofstoffelijk
1975	hype <engels
1975	kaasburger
1975	kina ‘munteenheid van Papoea-Nieuw-Guinea’ <tok pisin
1975	krommunicatie
1975	kutzwager*
1975	ollekebolleke*
1975	parking
1975	sjasliek <russisch
1975	snorfiets <?
1975	taka <bengali

1975 - Instelling van het Certificaat Nederlands als Vreemde Taal voor studenten die in het buitenland Nederlands leren

1975 - Onafhankelijkheid van Suriname, waardoor een derde van de totale Surinaamse bevolking naar Nederland komt

1975 - Oprichting Belgium Flanders Exchange Center te Osaka

1975 - Treinkaping bij Wijster door Molukse jongeren die een vrije Republiek Zuid-Molukken willen (nl)

1975 - Eerste publicaties in de versvorm ollekebolleke

1975 - Oprichting Antilliaanse Taleninstituut (Instituto Lingwístiko Antiano, I.L.A.)

[p. 837]

1975	tectyl
1975	uitdraai*
1976	baguette <frans
1976	banistiek
1976	batch <engels
1976	beleg* ‘wat men op een boterham legt’
1976	bismillah <arabisch
1976	buzzer ‘zoemer’ <engels
1976	californium <modern latijn
1976	carco <papiaments
1976	clignoteur <frans
1976	clochard <frans
1976	commodore ‘laagste rang van opperofficier bij de luchtmacht’ <engels
1976	conga <spaans
1976	cordon bleu <frans
1976	corpus ‘begrensde verzameling teksten’ <engels
1976	cruciaal <frans
1976	deprivatie <engels
1976	docentschap
1976	dubbeldekker <engels
1976	exosfeer
1976	expliciteren <frans
1976	extramuraal
1976	filter ‘mondstuk van sigaret’ <engels
1976	finnjol
1976	finoegristiek
1976	flitsen
1976	florentium <modern latijn
1976	francofoon
1976	gazpacho <spaans
1976	gestoord* ‘gek’
1976	gilamonster
1976	googol <engels
1976	graduaat <me latijn
1976	grafeem <frans
1976	gray
1976	hapsnap*
1976	hemostase <frans
1976	hometrainer
1976	implosie
1976	initieel <frans
1976	inro <japans
1976	irbis <russisch
1976	jenaplanschool
1976	jumbo ‘groot exemplaar’ <engels
1976	kanen*
1976	kappa <grieks
1976	kat ‘standje’
1976	kebab <turks
1976	kleinschalig
1976	knoeper(d)*
1976	kwantificeren <me latijn
1976	kwanza <portugees
1976	langoureus <frans
1976	lawrencium <modern latijn
1976	lijnen* ‘vermageren’
1976	loeihard*
1976	lolbroek*
1976	macho <spaans
1976	mamba <bantoe
1976	margay <frans
1976	memo
1976	mi ‘Chinees vermicellitype’ <chinees
1976	mie
1976	mozzarella <italiaans
1976	multiple sclerose <engels
1976	muon

1976 - Eerste Opperlandse publicatie door Hugo Brandt Corstius (Battus)

1976 - Franse Cultuurraad stelt Engels, Duits en Nederlands gelijk als tweede taal in het middelbaar onderwijs; voordien was het Nederlands er de eerste vreemde taal (b)

1976 - Oprichting universiteit te Maastricht

1976 - Verschijning van het eerste Woordenboek van het Surinaams-Nederlands van J. van Donselaar (2de uitgebreide druk 1989)

[p. 838]

1976	nobelium <modern latijn
1976	Opperlands*
1976	pangolin <indonesisch
1976	parathion
1976	paso doble <spaans
1976	patat ‘(in Nederland) in vet gebakken reepjes aardappel’
1976	patchwork <engels
1976	peeling <engels
1976	peronisme
1976	pictogram
1976	pijpen ‘afzuigen’
1976	placebo <latijn
1976	plaque ‘aanslag op de tanden’ <frans
1976	polariseren ‘tegenstellingen toespitsen’ <engels
1976	polis ‘stad’ <grieks
1976	profiterole <frans
1976	promethium <modern latijn
1976	pula <tswana
1976	pulsar <engels
1976	raciaal <frans
1976	radiocassetterecorder
1976	rotonde <frans
1976	saliniteit <frans
1976	salopette <frans
1976	scampi <italiaans
1976	seks <engels
1976	sensitivitytraining <engels
1976	sequentie <latijn
1976	shelter <engels
1976	sief
1976	simsalabim
1976	spareribs <engels
1976	stijldans
1976	tabasco <engels
1976	tanga <spaans
1976	tangram <engels
1976	technetium <modern latijn
1976	thematiek <duits
1976	thuisland <afrikaans
1976	torr
1976	tribaal <frans
1976	tubifex
1976	turingmachine <engels
1976	tutor <engels
1976	ultrafijn
1976	unitair <frans
1976	valium
1976	venndiagram <engels
1976	wankelmotor
1976	wetenschapper <duits
1976	witheet* ‘woedend’
1976	yeti <tibetaans
1977	boerenkoolvoetbal
1977	database <engels
1977	dioxine
1977	dobra <portugees
1977	kiwi ‘vrucht’ <engels
1977	lasagne <italiaans
1977	leerdammer*
1977	microprocessor <engels
1977	monopoly <engels
1977	new wave <engels
1977	regelneef
1977	uzi <modern hebreeuws
1978	ariary <malagasi
1978	broodje-aap*

1977 - Raerderhim wordt voorbeeldgemeente voor het gebruik van het Fries in het openbaar bestuur

1977 - De in Achterhoeks dialect zingende popgroep Normaal heeft landelijk een enorme hit met ‘Oerend hard’; hierdoor wordt nederpop populair en volgen vele groepen en zangers die in Nederlands, Fries of een dialect zingen: Doe Maar, Van Dik Hout, Bløf (Zeeland), Rowwen Hèze (de Peel), Mooi Wark en Skik (Drenthe), De Kast (Friesland), Ede Staal (Groningen)

1977-1978 - Gijzelingen door Molukse jongeren

[p. 839]

1978	campari <italiaans
1978	ebolavirus <engels
1978	grappa <italiaans
1978	hatchback <engels
1978	hooked <engels
1978	kir <frans
1978	lambrusco <italiaans
1978	meuren* ‘slapen’
1978	nimfijn
1978	ouzo <modern grieks
1978	pastis <frans
1978	penopauze
1978	pinard <frans
1978	punk ‘subcultuur’ <engels
1978	retsina <modern grieks
1978	rutherford
1978	scotch <engels
1978	tala <polynesisch
1978	treurbuis
1979	adapter <engels
1979	antwoordapparaat
1979	apestoned
1979	assertief <frans
1979	ayatollah <arabisch
1979	bistro <frans
1979	carport <engels
1979	chip <engels
1979	clever <engels
1979	deck <engels
1979	defibrillator <modern latijn
1979	desk <engels
1979	detente <frans
1979	deux-chevaux <frans
1979	disco ‘discotheek’ <engels
1979	dispenser <engels
1979	dug-out <engels
1979	fly-over <engels
1979	friteuse <frans
1979	jackpot <engels
1979	joggen <engels
1979	katten
1979	kernonderzeeër
1979	ladyshave
1979	lash-schip <engels
1979	mastectomie
1979	monetarisme
1979	neonazi <duits
1979	opgefokt <engels
1979	patstelling
1979	peepshow <engels
1979	popcorn <engels
1979	punker <engels
1979	replay <engels
1979	sandinist
1979	semiotiek <engels
1979	skiffle <engels
1979	slick <engels

1978 - Tweefasenstructuur in het Hoger Onderwijs (nl)

1978 - Oprichting Missak Sentrum vir die bevordering van Vlaamse en Armeense kultuur te Johannesburg

1978 - Karel van het Reve roept veel reacties op met zijn Johan Huizingalezing getiteld ‘Literatuurwetenschap: het raadsel der onleesbaarheid’

1978 - De abn-uitspraakgids van P.C. Paardekooper geeft de levende spreektaal weer

1978 - Begin Radio Fryslân (splitsing rono)

1979 - Publicatie Schrijfwijzer van J. Renkema, die uitgroeit tot het belangrijkste taaladviesboek

1979 - Vereeniging voor Beschaafde omgangstaal wordt omgedoopt tot Vereniging Algemeen Nederlands (van), het tijdschrift Nu Nog wordt omgedoopt in Nederlands van Nu

1979 - Dubbelbesluit van de navo bepaalt dat Nederland en België kruisraketten op hun grondgebied moeten toelaten

1979 - Eerste deel van het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten

1979-1985 - Nederlands bataljon onderdeel van de vn-vredesmacht in Libanon

[p. 840]

1979	stretch <engels
1979	tubeless <engels
1979	wakaman <sranantongo
1979	walkman <engels
1980	bioritme <engels
1980	carpooling <engels
1980	cursor <engels
1980	dameswensen
1980	dimmen ‘zich rustig houden’
1980	diskette <engels
1980	doemdenken*
1980	honky-tonk <engels
1980	maaslander*
1980	mazzel ‘als tussenwerpsel: afscheidsgroet’ <jiddisch
1980	metical <portugees
1980	onderknuppel*
1980	sjekel <modern hebreeuws
1980	string ‘gegevenstype dat uit een reeks tekens bestaat’ <engels
1980	vatu <polynesisch
1980	yuan <chinees
1981	apenstaart(je)
1981	applicatie ‘computerprogramma voor bepaalde toepassing’ <engels
1981	back-up <engels
1981	bommoeder <l
1981	cartridge <engels
1981	cliffhanger <engels
1981	compatibel ‘onderling aansluitbaar van computerapparatuur of programma's’ <engels
1981	directory <engels
1981	eponiem <frans
1981	hollanditis <engels
1981	megabyte <engels
1981	muzak <engels
1981	nintendo <japans
1981	poort ‘verbinding met de centrale verwerkingseenheid’ <engels
1981	preview <engels
1981	shoarma <arabisch
1981	take <engels
1982	basen <engels
1982	bionisch <engels
1982	calculator <engels
1982	camcorder <engels
1982	coke <engels

1980 - Asielzoekers uit allerlei landen komen naar Nederland en België: Vietnam, Sri-Lanka, Pakistan, Midden-Oosten, Afrika

1980 - Taalunieverdrag tussen Nederland en België

1980 - Edgar Cairo propageert het Surinaams-Nederlands in zijn bundel Ik ga dood om jullie hoofd

1980 - Door de provincie worden spellingregels voor het Fries vastgesteld

1980 - Fries wordt een verplicht vak op de lagere scholen, Fries mag de voertaal zijn in alle klassen

1980-1982 - Eerste woordenboek Nederlands-Nieuwgrieks en v.v. van K. Imbrechts en A. Garaléas

1981 - De Amerikaanse historicus Walter Laqueur bestempelt de Nederlandse terughoudendheid met betrekking tot de plaatsing van kruisraketten als Hollanditis

1981 - Oprichting Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond te Amsterdam

1981 - Eerste woordenlijst Nederlands-Berbers van Ch. de Waard

1981 - Instelling van een Commissie Friese Taal

1982 - Beëdiging kabinet-Lubbers, dat een ‘no-nonsensebeleid’ voert; Marcel van Dam karakteriseert dit als belubberen (nl)

[p. 841]

1982	disco ‘popmuziek met veel herhalingen’ <engels
1982	ex <engels
1982	fax <engels
1982	funk <engels
1982	goog
1982	halva(product)
1982	kamerbreed
1982	keukenmachine
1982	lat-relatie <l
1982	logo <engels
1982	loog ‘beoefenaar van een van de sociale wetenschappen’
1982	positivo
1982	rack <engels
1982	reggae <engels
1982	ruimteveer*
1982	spaceshuttle <engels
1982	spotten ‘ontdekken’ <engels
1982	vutter <l
1983	aids <engels
1983	bliep <engels
1983	bodybuilding <engels
1983	bullshit <engels
1983	cd <engels
1983	fitness <engels
1983	floppy <engels
1983	graffiti <engels
1983	implementeren <engels
1983	iriscopie
1983	klapschaats
1983	light <engels
1983	mensjaar*
1983	metal <engels
1983	piercing <engels
1983	postmodernisme
1983	soft <engels
1983	streektaalfunctionaris
1983	string ‘minuscuul broekje dat van achter slechts uit een koordje bestaat’ <engels
1983	taco <spaans
1983	talkshow <engels
1983	veteranenziekte
1983	weight watcher <engels
1984	ace <engels
1984	addict <engels
1984	aerobics <engels
1984	agitprop <russisch
1984	al dente <italiaans
1984	alleenstaande*
1984	angsthaas <duits
1984	animatie ‘bewegend beeld’ <engels
1984	apparatsjik <russisch

1982 - Eerste deel van het Woordenboek van de Limburgse Dialecten

1983 - Oprichting Sranan Akademiya, een academie voor het Sranantongo

1983 - Hugo Claus publiceert de succesroman Het verdriet van België

1983 - Uitvinding van de klapschaats aan de vu; schaats en naam zijn internationaal overgenomen, vergelijk Engels klapskate

1983 - Oprichting Curaçaose Taleninstituut, de Sede di Papiamentu (in 1993 omgedoopt tot Instituto Nashonal di Idioma, in 1998 tot Fundashon pa Planifikashon di Idioma)

1984 - De Nederlander Van der Meer krijgt de Nobelprijs natuurkunde

1984 - Oprichting Open Universiteit (nl)

1984 - Er wordt een motie aangenomen om eenvoudig en helder Nederlands in alle regeringsstukken te bevorderen (nl)

1984 - Oprichting Standaardisatiecommissie voor de Papiamentse Taal

1984 - Publicatie van de eerste omvangrijke wetenschappelijke Nederlandse grammatica, de Algemene Nederlandse Spraakkunst (ans)

1984 - Eerste deel van het Woordenboek van de Achterhoekse en Liemerse dialecten (wald)

1984 - Eerste Marokkaans-Arabisch-Nederlandse woordenboek van R. Otten

[p. 842]

1984	appetizer <engels
1984	artrose <frans
1984	assist <engels
1984	atoomonderzeeër
1984	auctoriaal <duits
1984	audicien
1984	autocue <engels
1984	axel
1984	babi pangang <indonesisch
1984	bananenschot <engels
1984	bancair <frans
1984	barcode <engels
1984	barracuda <spaans
1984	bathysfeer
1984	beroepsverbod <duits
1984	blauwhelm*
1984	bloesjesdag
1984	blouson <frans
1984	blow <engels
1984	blue movie <engels
1984	bodyguard <engels
1984	bodymilk <engels
1984	bonsai <japans
1984	booster <engels
1984	boots <engels
1984	bossanova <portugees
1984	brassband <engels
1984	break <engels
1984	brut <frans
1984	bubbelgum <engels
1984	bug ‘afluisterapparaat’ <engels
1984	buggy <engels
1984	bye <engels
1984	camper <engels
1984	candybar <engels
1984	cap <engels
1984	cara <l
1984	case <engels
1984	catwalk <engels
1984	collocatie <engels
1984	Comecon <engels
1984	commitment <engels
1984	contrefilet <frans
1984	crossen <engels
1984	cue <engels
1984	cunnilingus <latijn
1984	dansmarieke <duits
1984	darts <engels
1984	demo <engels
1984	demotie ‘verlaging in rang’ <engels
1984	dereguleren <engels
1984	deviant <frans
1984	double-breasted <engels
1984	dreadlocks <engels
1984	drogeren <frans
1984	droste-effect
1984	drumstick <engels
1984	dubben ‘nasynchroniseren’ <engels
1984	dunk <engels
1984	echofoon
1984	echografie
1984	ecu ‘fictieve munteenheid van de eu tot 1999’ <engels
1984	edison
1984	editen <engels
1984	elektronicus <modern latijn
1984	emmy <engels
1984	endorfine <frans
1984	espadrille <frans
1984	fastfood <engels
1984	fitnesscentrum <engels
1984	flamelamp <engels
1984	flossen <engels
1984	formatteren
1984	fosburyflop <engels
1984	fructivoor
1984	fruitautomaat
1984	gamba ‘soort van grote garnaal’ <portugees

1984 - Eerste streektaalfunctionaris benoemd voor het Gronings

1984 - Verschijning van deel I van het wetenschappelijke Woordenboek der Friese Taal/Wurdboek fan de Fryske Taal

[p. 843]

1984	gay <engels
1984	generalist <frans
1984	gerbil <engels
1984	goelag <russisch
1984	gossip <engels
1984	haarstilist <engels
1984	hardrock <engels
1984	hatsiekidee*
1984	heavy <engels
1984	heavy metal <engels
1984	hiphop <engels
1984	hobo ‘zwerver’ <engels
1984	hosselen <surinaams-nederlands
1984	ietsepietsje
1984	ignoramus <latijn
1984	incentive <engels
1984	intakegesprek
1984	interimaris <modern latijn
1984	in-vitrobevruchting
1984	jetlag <engels
1984	joke <engels
1984	judogi <japans
1984	kadreren <frans
1984	kalasjnikov <russisch
1984	kankerweer
1984	kanon ‘een kei, kopstuk’ <duits
1984	karateka <japans
1984	keirin <japans
1984	keyboard <engels
1984	kipper <engels
1984	kit ‘zelfbouwpakket’ <engels
1984	kitten ‘jonge kat’ <engels
1984	klessebessen*
1984	klotebaan*
1984	knakker*
1984	knotsgezellig*
1984	kodiakbeer
1984	koosnaam <duits
1984	krimi <duits
1984	ladderzat*
1984	leadzanger
1984	legionella <modern latijn
1984	lego <deens
1984	lekken* ‘informatie laten uitlekken’
1984	loeisterk*
1984	loipe <noors
1984	louvredeur
1984	lugerpistool <duits
1984	manou <indonesisch
1984	manxkat
1984	meltdown <engels
1984	menu ‘lijst keuzemogelijkheden van een computerprogramma’ <engels
1984	methadon <engels
1984	metrage <frans
1984	meuren* ‘winden laten’
1984	mierenneuker*
1984	mihoen <chinees
1984	mikado ‘behendigheidsspel met houtjes’
1984	minco <l
1984	mixture <engels
1984	mmm*
1984	monitoring <engels
1984	moonboots <engels
1984	moped <duits of zweeds
1984	moven <engels
1984	muis* ‘computer-randapparaat’
1984	multicultureel <engels
1984	mutageen <engels
1984	necrofiel
1984	oryx <latijn
1984	overrulen <engels
1984	paneel ‘bord met schakelaars’
1984	paper <engels
1984	pasta ‘Italiaanse deegwaren’ <italiaans
1984	penthouse <engels
1984	peptalk <engels
1984	percussie ‘slagwerk’ <engels
1984	pershing <engels

[p. 844]

1984	pinot <frans
1984	pissig
1984	pitbullterriër <engels
1984	pizzeria <italiaans
1984	plateservice <engels
1984	platform ‘politiek programma’ <engels
1984	polarisraket
1984	portable ‘draagbare computer’ <engels
1984	poujadisme <frans
1984	premium <engels
1984	prestigieus <frans
1984	promiscue <engels
1984	punk ‘provocerende rockmuziek’ <engels
1984	quiche <frans
1984	rating <engels
1984	reader <engels
1984	recombinant <engels
1984	relipop <engels
1984	remslaap <engels
1984	richting ‘voorzetsel’
1984	riff <engels
1984	rikketik* ‘hart’
1984	rockabilly <engels
1984	roesje <frans
1984	römertopf <duits
1984	rotisserie <frans
1984	sabayon <frans
1984	sakkerju <frans
1984	saloondeuren
1984	scrambler <engels
1984	serendipisme
1984	sjekkie
1984	skateboard <engels
1984	smörgåsbord <zweeds
1984	soap opera <engels
1984	spanking <engels
1984	spoonerism <engels
1984	spreadsheet <engels
1984	stockcar <engels
1984	straight <engels
1984	swami <hindi
1984	swap <engels
1984	taekwondo <koreaans
1984	tagliatelle <italiaans
1984	tahoe <indonesisch
1984	takkewijf
1984	tatami <japans
1984	taxfree <engels
1984	tiebreak <engels
1984	tig <duits
1984	tissue <engels
1984	tortilla <spaans
1984	touch <engels
1984	touché <frans
1984	transmittor <modern latijn
1984	ugli <engels
1984	wereldtijd*
1984	wetsuit <engels
1984	wok <chinees
1984	wow <engels
1984	xerox
1984	yes <engels
1985	afbranden* ‘vernietigend beoordelen’
1985	balletje-balletje*
1985	bingo ‘tussenwerpsel: uitroep na een rake opmerking’ <engels
1985	cd-rom <engels
1985	docudrama <engels
1985	downloaden <engels
1985	gentherapie
1985	gettoblaster <engels
1985	hacker <engels

1985 - Schengenakkoord over geleidelijke afschaffing van de West-Europese binnengrenzen

1985 - Vanaf dit jaar versieren Nederlandse bloemisten het plein voor het Vaticaan en worden daarvoor in de zegen Urbi et Orbi van de paus openlijk bedankt

1985 - Het geven van Onderwijs in Eigen Taal en Cultuur (oetc) aan groepen immigranten wordt wettelijk geregeld: er mag 2,5 uur oetc in de reguliere lestijd worden gegeven en 2,5 uur daarbuiten

[p. 845]

1985	headbangen <engels
1985	hooligan <engels
1985	installeren ‘computerprogramma op de harde schijf zetten’ <engels
1985	jemig de pemig
1985	jongere oudere*
1985	megahit
1985	minima
1985	onwijs*
1985	oudere jongere*
1985	paparazzo <italiaans
1985	profitariaat
1985	sheetfeeder <engels
1985	Shoa <modern hebreeuws
1985	somberman
1986	aficionado <spaans
1986	ankeiler <duits
1986	antropoïde <frans
1986	arro
1986	au pair
1986	bodywarmer <engels
1986	breakdance <engels
1986	campionissimo <italiaans
1986	cerviduct
1986	cohabitatie ‘samenwerking van twee politieke tegenstanders’ <frans
1986	crack ‘zeer verslavende drug’ <engels
1986	desinformatie <russisch
1986	desktop <engels
1986	dingdong <engels
1986	eetlezen*
1986	exoniem
1986	florin <papiaments
1986	formaat ‘structuur van een computerdocument’ <engels
1986	fuck <engels
1986	getsie
1986	getverderrie
1986	guts ‘lef’ <engels
1986	hausmacher
1986	hogesnelheidstrein
1986	infomercial <engels
1986	isdn <engels
1986	jiffypotje
1986	kempetai <japans
1986	kickboksen <engels
1986	laptop <engels
1986	laserprinter <engels
1986	macro <engels
1986	manga <japans
1986	nederwiet
1986	pc <engels
1986	popper <engels
1986	potloodventer

1985 - Eerste Friestalige speelfilm De Dream (‘De droom’)

1985 - Fan Geunst nei Rjocht (‘Van gunst naar recht’), het eindrapport van de werkgroep Fries in het officiële verkeer, wordt aangenomen door Provinciale Staten van Friesland, hetgeen leidt tot een patstelling tussen Provincie en Rijk, die pas wordt doorbroken met de bestuursovereenkomst van 1989

1985 - Wet op het basisonderwijs formuleert kerndoelen voor het Fries

1985 - Eerste publicatie van een retrograde woordenboek van een dialect: Omgekeerd is ook wat weerd: retrograde woordenlijst van het Gronings annex rijmwoordenboek door Siemon Reker

1986 - Aruba krijgt ‘status aparte’

1986 - Op Curaçao wordt Papiaments als verplicht leervak op de basisschool gegeven, een half uur per dag

1986 - Postgiro en Rijkspostspaarbank worden samengevoegd tot Postbank (nl)

1986 - In voortgezet en voortgezet speciaal onderwijs kan men Arabisch en Turks volgen; vanaf 1990 als examenvak (nl)

[p. 846]

1986	raï <arabisch
1986	rap ‘ritmische manier van praten’ <engels
1986	sabra <modern hebreeuws
1986	scat <engels
1986	shitfilm
1986	shogi <japans
1986	solingklasse
1986	sparren <engels
1986	tai-ji, tai chi <chinees
1986	tamari <japans
1986	tekstverwerker
1986	teletekst <engels
1986	yuppie <engels
1986	zydéco <engels
1987	afko
1987	amigocratie
1987	aso
1987	atv <l
1987	berenlul*
1987	birdie <engels
1987	buddy <engels
1987	coming-out <engels
1987	dat-recorder <engels
1987	dinosaurus ‘iemand van de oude stempel’ <engels
1987	documercial <engels
1987	ecstasy <engels
1987	filofax <engels
1987	glasnost <russisch
1987	headhunter <engels
1987	homosueel
1987	house <engels
1987	icoon ‘pictogram’ <engels
1987	junkbond <engels
1987	klokkenluider
1987	magnetron
1987	mayo
1987	no-nonsebeleid
1987	perestrojka <russisch
1987	posse <engels
1987	rambo <engels
1987	seksisme <engels
1987	seropositief
1987	sneakers <engels
1987	strak* ‘erg goed’
1987	turbotaal
1987	watje ‘sukkel’
1987	wave <engels
1987	werdegang <duits
1987	wreed* ‘tof, leuk’
1987	XTC <engels
1988	acid house <engels
1988	advertorial <engels
1988	anchorman <engels
1988	assessment <engels
1988	babyboomer <engels
1988	bobo <sranantongo
1988	bonken* ‘geslachtsgemeenschap hebben’

1987 - Regeling Opvang Asielzoekers van kracht (nl)

1987 - Vaststelling door Provinciale Staten van de Drentse spelling

1987 - Internationale beurscrisis op 19 oktober: Zwarte Maandag

1987 - Aanstelling van drie streektaalfunctionarissen voor het Drents

1987 - Retrograde woordenboek van het Fries door A. Dykstra en J. Reitsma: Omkearwurdboek fan de Fryske Taal

1987 - Publicatie over turbotaal, het modieuze taalgebruik, door Jan Kuitenbrouwer

1987 - Het ANP publiceert een spelling van buitenlandse namen

1987 - Oprichting Vlaamse Televisie Maatschappij

1987 - Oprichting Vlaamse Vereniging voor Zakelijke Communicatie met het tijdschrift Ad Rem

1988 - Kinderboekenschrijfster Annie M.G. Schmidt, die de taal van vele generaties heeft beïnvloed en wier werk in veel talen is vertaald, wordt met twee prijzen gelauwerd; op haar conto staan o.a. hoezenpoes en familie Doorsnee

[p. 847]

1988	dalkonschildje
1988	darkroom <engels
1988	designerdrug <engels
1988	dombo <engels
1988	fractal <engels
1988	funshoppen
1988	hamam <arabisch
1988	opleuken*
1988	sickbuildingsyndroom <engels
1988	techneut
1988	techno <engels
1988	telemarketing <engels
1988	wereldmuziek
1988	yo <engels
1988	Zappi*
1989	asset <engels
1989	black box <engels
1989	bloedmooi*
1989	bomberjack <engels
1989	briefen <engels
1989	brogue <engels
1989	brownie <engels
1989	bug ‘fout in computerprogramma’ <engels
1989	bunny <engels
1989	butje*
1989	buy-out <engels
1989	cocooning <engels
1989	console ‘bedieningspaneel van computer’ <engels
1989	cool <engels
1989	coopertest
1989	dinky toy <engels
1989	dip <engels
1989	donut <engels
1989	dotteren
1989	Dow-Jonesindex <engels
1989	eenheid* ‘team’
1989	eikel* ‘scheldwoord: sukkel’
1989	element ‘persoon in genoemde (negatieve) hoedanigheid’

1988 - Opening eerste hindoeschool voor Surinamers met een Hindi-achtergrond in Den Haag en eerste islamitische basisscholen in Rotterdam en Eindhoven

1988 - Oprichting Max Havelaar-keurmerk (naar de roman van Multatuli) om boeren in ontwikkelingslanden een eerlijke prijs voor hun producten te geven

1988 - Verschijning van Lexitron, het eerste Nederlandse woordenboek dat in digitale vorm wordt gepubliceerd (op schijf, want de cd-rom bestaat nog niet)

1988 - Omrop Fryslân zelfstandige omroep

1988 - Scholen voor voortgezet onderwijs in Friesland worden verplicht aandacht te besteden aan de Friese taal

1989 - Ayatollah Khomeini, religieus leider van Iran, spreekt een fatwah uit over de schrijver S. Rushdie wegens godslastering in zijn boek De Duivelsverzen

1989 - Geert van Istendael lanceert in Het Belgisch labyrint de term ‘Verkavelingsvlaams’ voor de tussentaal tussen standaardtaal en dialect in

1989 - Val Berlijnse muur

1989 - Oprichting eerste islamitische basisschool in Brussel

1989 - Minister van Onderwijs J. Ritzen propageert Engels als voertaal aan de Nederlandse universiteiten

1989 - Eerste uitgave van het Etymologisch woordenboek van Van Dale

1989 - Boarnsterhim en Tytsjerksteradiel besluiten officieel Friestalige plaatsnamen in te voeren

1989 - Instelling Commissie Friese taal in het rechtsverkeer

1989 - Eerste bestuursovereenkomst tussen Rijk en Provincie over Friese taal en cultuur: Fries krijgt als bestuurstaal een aan het Nederlands gelijkwaardige positie

[p. 848]

1989	el Niño <spaans
1989	escort <engels
1989	exposure <engels
1989	eye-opener <engels
1989	falafel <arabisch
1989	fatwa <arabisch
1989	flauwekul
1989	flip-over <engels
1989	flyer <engels
1989	glossy <engels
1989	g-string <engels
1989	halal <arabisch
1989	hezbollah <arabisch
1989	hiv <engels
1989	horse <engels
1989	hostess ‘chique prostituee’ <engels
1989	hotshot <engels
1989	importeren ‘computergegevens invoeren’ <engels
1989	inlay <engels
1989	interferon <engels
1989	jive <engels
1989	kut* ‘tussenwerpsel: waardeloos!’
1989	lambada <portugees
1989	legging <engels
1989	malapropisme <engels
1989	mayday <engels
1989	medium ‘half doorbakken’ <engels
1989	moederneuker*
1989	mountainbike <engels
1989	muffin <engels
1989	nada <spaans
1989	new age <engels
1989	nikes <engels
1989	outplacement <engels
1989	pamper
1989	patatgeneratie
1989	peter principle <engels
1989	riotgun <engels
1989	scone <engels
1989	scope <engels
1989	server <engels
1989	shift <engels
1989	shovel <engels
1989	shredder <engels
1989	single ‘vrijgezel’ <engels
1989	sneu* ‘meelijwekkend’
1989	sniper <engels
1989	snooker <engels
1989	snowboarden <engels
1989	so long <engels
1989	spin-off <engels
1989	Star Wars <engels
1989	stetson <engels
1989	streamer <engels
1989	survivaltocht
1989	sushi <japans
1989	switch <engels
1989	target <engels
1989	triatlon <engels
1989	tsjakka, tjakka*
1989	tuub <engels
1989	tycoon <engels
1989	upgraden <engels
1989	Verkavelingsvlaams*
1989	vet* ‘bijwoord van hoedanigheid: in hoge mate’
1989	virus ‘schadelijk computerprogramma dat ongewild wordt gekopieerd’ <engels
1989	voice-over <engels
1989	whizzkid <engels
1989	workaholic <engels
1989	zappen <engels
1990	acroniem <engels
1990	artrografie
1990	artroscopie

1990 - Eerste Krant op Zondag (nl)

1990 - Koning Boudewijn treedt tijdelijk af, waardoor de abortuswet door de ministers wordt getekend (b)

1990 - Tv-uitzending van het eerste Nationaal Dictee der Nederlandse Taal

[p. 849]

1990	asshole <engels
1990	barbiepop
1990	callanetics <engels
1990	catenaccio <italiaans
1990	flitstrein
1990	gekkekoeienziekte*
1990	infotainment <engels
1990	multimedia <engels
1990	punt ‘munteenheid van Ierland’ <iers
1990	regiolect
1990	slowfood <engels
1990	tolar <sloveens
1990	triviant
1990	umts <engels
1990	videoclip <engels
1990	wokkel
1991	angstgegner <duits
1991	blooper <engels
1991	cappuccino <italiaans
1991	cesartherapie
1991	chelatietherapie
1991	chlamydia <modern latijn
1991	ciao <italiaans
1991	converteren ‘omzetten naar ander computerprogramma’ <engels
1991	dolby <engels
1991	dramady <engels
1991	e-mail <engels
1991	gabberhouse
1991	gender <engels
1991	gestalttherapie <duits
1991	gsm <engels
1991	haptonomie
1991	hyperlink <engels
1991	informatietechnologie <engels
1991	it <engels
1991	joehoe*
1991	karaoke <japans
1991	keiruig*
1991	kneiterberoemd*
1991	kutten*
1991	lat ‘munteenheid van Letland’ <lets
1991	naira
1991	niente <italiaans
1991	notebook <engels
1991	oeps <engels

1990 - Oprichting Jiddisjer Kraiz, een leeskring voor het lezen van Jiddische teksten

1990 - V.E. de Gruiter beschrijft voor het eerst het Javindo (‘de verboden taal’), een vorm van het Petjok of Indisch Nederlands gesproken in Semarang; het Javindo was in zinsbouw, woordvorming en intonatie gelijk aan het Javaans, terwijl de woordenschat grotendeels Nederlands was

1990 - In Delft wordt de eerste genetisch gemanipuleerde stier, genaamd Herman, geboren

1990 - Beschrijving van het regiolect: de regionale omgangstaal

1990 - Belgische interventie in Rwanda

1990 - (ca.)Oprichting Nederlands Instituut te Athene

1990 - (ca.)Oprichting Japan-Nederland Instituut te Tokyo

1991 - Invoering ov-jaarkaart voor studenten (nl)

1991 - Migranten van de derde generatie krijgen automatisch de Belgische nationaliteit

1991 - Golfoorlog, door de Iraakse leider Saddam Hussein als ‘de moeder van alle oorlogen’ gekarakteriseerd, waarmee ‘moeder van alle’ een gevleugelde uitdrukking wordt

1991 - Verdrag van Maastricht over de oprichting van een Europese Politieke en Monetaire Unie

1991 - Frysk Skoalwurdboek, eerste eentalige woordenboek van het Fries

1991 - Verschijning van het Dikshonario Papiamentu-Hulandes door Sidney M. Joubert, het omvangrijkste woordenboek Papiaments-Nederlands; Supplement in 1997, 2de druk in 1999

[p. 850]

1991	pinnen <l
1991	pitabroodje
1991	poepduur*
1991	poepielink*
1991	retestrak*
1991	salsa <spaans
1991	scharrelboer*
1991	scudraket
1991	ska <engels
1991	solo ‘vrijgezel’ <engels
1991	tiramisu <italiaans
1991	toedeloe <engels
1991	treintaxi
1991	turbotrut
1992	A4 <l
1992	afrorock <engels
1992	afvalbaron
1992	agogiek
1992	ampersand <engels
1992	amuse-gueule <frans
1992	angehaucht <duits
1992	arrivederci <italiaans
1992	ashram <sanskriet
1992	backpacker <engels
1992	backslash <engels
1992	baklava <turks
1992	biobak
1992	biogarde <frans
1992	borderliner <engels
1992	boxershort <engels
1992	bush-bush
1992	cannelloni <italiaans
1992	carpaccio <italiaans
1992	chador <hindi
1992	chakra <sanskriet
1992	chippendale ‘mannelijke stripper’ <engels
1992	chorizo <spaans
1992	christoffel
1992	computeren
1992	croque-monsieur <frans
1992	cyberspace <engels
1992	detox <engels
1992	dink <engels
1992	easy listening <engels
1992	emergency <engels
1992	executie ‘terechtstelling, uitvoering van doodvonnis’ <engels
1992	exocet <engels of frans
1992	font <engels
1992	fuckmuziek
1992	futon <japans
1992	genderbender <engels
1992	gigategenvaller
1992	grenshospitium
1992	grunge <engels
1992	internet <engels
1992	intifada <arabisch
1992	ippon <japans
1992	jacuzzi <engels
1992	jezusmina
1992	jippie <engels
1992	joechei*
1992	junkmail <engels
1992	kanji <japans
1992	kiebitzer <duits
1992	klezmer <jiddisch
1992	kolbaszworstje
1992	kumquat <chinees

1992 - Bij de Bijlmerramp stort een vliegtuig neer op een flat; uit de parlementaire enquête over deze kwestie in 1998-1999 is de uitspraak ‘onder de pet houden’ spreekwoordelijk geworden

1992 - Oprichting van Neder-L, elektronisch tijdschrift voor de Neerlandistiek, het eerste Nederlandstalige digitale taalkundige tijdschrift

1992 - Oprichting Fundacja Dom Holenderski te Warschau

1992 - Vaststelling Betuwelijn voor goederenverkeer tussen Rotterdam en Duitsland

1992 - Oprichting van Trefwoord, een tijdschrift op het gebied van lexicografie en lexicologie

1992 - Ontheemdenregeling ingesteld voor vluchtelingen uit voormalig Joegoslavië (nl)

[p. 851]

1992	kwakdenken*
1992	lassakoorts
1992	liefdesbaby
1992	liposuctie <engels
1992	lipssleutel
1992	lookalike <engels
1992	mascarpone <italiaans
1992	matroesjka <russisch
1992	merseybeat <engels
1992	middle of the road <engels
1992	moderator ‘leider van gesprek of nieuwsgroep’ <engels
1992	moedjahedien <arabisch
1992	mop ‘dekzwabber’ <engels
1992	moussaka <modern grieks
1992	nasi rames <indonesisch
1992	nomenklatoera <russisch
1992	onthaasting
1992	orenmaffia
1992	organizer <engels
1992	paars ‘omschrijving van coalitie van sociaal-democraten en liberalen’
1992	palmtop(computer) <engels
1992	paracetamol
1992	pedalo <frans
1992	perrier
1992	poltergeist <duits
1992	prion <engels
1992	qat <arabisch
1992	rastafarikapsel
1992	rendang <indonesisch
1992	rohypnol <engels
1992	rollerskate <engels
1992	sachertaart <duits
1992	sahib <hindi
1992	semtex
1992	senior ‘65-plusser’ <engels
1992	sharia <arabisch
1992	shii-take <japans
1992	sitcom <engels
1992	skybox <engels
1992	slash ‘typografisch teken’ <engels
1992	smartdrug <engels
1992	stand-up comedian <engels
1992	sukiyaki <japans
1992	super <engels of duits
1992	tahin <arabisch
1992	tandoori <punjabi
1992	teriyaki <japans
1992	tofoe <chinees
1992	tsoenami <japans
1992	U-bocht <l
1992	umer
1992	updaten <engels
1992	ve-tsin <chinees
1992	yakult <japans
1992	yakuza <japans
1992	zakjapanner
1992	zotel <l
1993	alcomobilist
1993	ama <l
1993	bungeejumpen <engels
1993	chatten <engels
1993	chemobak
1993	citybike <engels
1993	denar <macedoons
1993	docusoap <engels

1993 - Invoering basisvorming in het onderwijs (nl); Fries wordt in Friesland regulier vak

1993 - Tweede bestuursovereenkomst: Fries wordt een verplicht vak in het voortgezet onderwijs in Friesland

1993 - Europese Gemeenschap verandert in Europese Unie (eu)

1993 - F. Debrabandere publiceert Verklarend woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk, het eerste echte woordenboek van familienamen in de Nederlanden

[p. 852]

1993	gabber ‘jongere die van bepaalde muziek houdt’
1993	iatrosofie
1993	krasse knar
1993	nettiquette <engels
1993	patriot ‘systeem voor luchtafweer’ <engels
1993	som ‘munteenheid van Kirgizië en Oezbekistan’ <kirgizisch of oezbeeks
1993	tenge <kazachs
1993	troostmeisje*
1993	virtueel ‘schijnbaar bestaand dankzij software’ <engels
1994	airbag <engels
1994	airmile <engels
1994	ayahuasca <spaans
1994	bahco
1994	baseballpetje
1994	browser <engels
1994	burn-out <engels
1994	conculega <l
1994	content ‘inhoud, vulling’ <engels
1994	dram <armeens
1994	dvd <engels
1994	edutainment <engels
1994	freeware <engels
1994	gaande*
1994	gangstarap <engels
1994	helpdesk <engels
1994	homepage <engels
1994	hulk ‘zeer sterke man’ <engels
1994	hypertekst <engels
1994	jobhopper <engels
1994	kaltstellen <duits
1994	macha <spaans
1994	mobiel(tje) <engels
1994	muisarm*
1994	multiplex ‘groot bioscoopcomplex’ <engels
1994	mwah*
1994	Nederturks
1994	nerd <engels
1994	nieuwsgroep <engels
1994	provider <engels
1994	real <portugees
1994	retegaaf*
1994	rsi <engels
1994	sms <engels
1994	surfen ‘rondhangen op het internet’ <engels

1993 - Verschijning van een verkleinde fotografische herdruk van het Woordenboek der Nederlandsche Taal

1993 - Afrikaans wordt bij wet, met ingang van 1994, een van de elf officiële talen van Afrika, tegelijk met de opheffing van de apartheid

1993 - De Taalunie publiceert een Lijst van landnamen

1993 - Euthanasiewetsvoorstel aangenomen (nl)

1993 - Bij de Frankfurter Buchmesse staat de Nederlandstalige literatuur centraal

1993 - De eerste Europese carpoolstrook wordt geopend op de Nederlandse A1

1993 - Belgische bijdrage aan een vn-vredesmissie in Somalië

1994 - ptt wordt geprivatiseerd en gaat naar de beurs onder de naam kpn (nl)

1994 - Er komt een kabinet van D66, PvdA en vvd, waarmee het woord paars er een betekenis bij krijgt; het gevoerde beleid krijgt de naam poldermodel (nl)

1994 - Afschaffing dienstplicht en formering van een beroepsleger (b)

1994 - Verschijning van Petjoh. Indisch woordenboek van Fred S. Loen

1994 - Het rapport van de spellingcommissie-Geerts, waarin wordt gepleit voor een progressieve spelling (sjampo, sitroen), roept zoveel commotie op dat de ministers het afwijzen

1994 - Omrop Fryslân tv

[p. 853]

1994	web ‘volledige hypertekstsysteem waarvan internet gebruik maakt’ <engels
1995	babybond <engels
1995	bidbook <engels
1995	brommobiel
1995	canyoning <engels
1995	chipknip
1995	corebusiness <engels
1995	digibeet
1995	euro
1995	flippo
1995	geoniem <duits
1995	joker ‘teken om 0 of meer willekeurige tekens te zoeken’ <engels
1995	knetterhard*
1995	lari <georgisch
1995	Melkertbaan
1995	ninja <japans
1995	poldermodel
1995	prozac <engels
1995	whiplash <engels
1995	wildplassen*
1996	bladeraar
1996	blini <russisch
1996	buzzer ‘soort semafoon waarbij een bericht verschijnt op een schermpje’ <engels
1996	chipper
1996	clickfonds

1995 - België telt tien provincies: de provincie Brabant wordt gesplitst in Vlaams- en Waals-Brabant

1995 - Nederland stuurt blauwhelmen naar Srebrenica om de vrede te handhaven; ‘etnische zuivering’ wordt een begrip

1995 - De Wet op de Identificatieplicht gaat in Nederland later in dan elders vanwege protesten tegen schending van de privacy

1995 - Woordenlijst Nederlandse taal, waarbij het verschil tussen voorkeurspelling en facultatieve spelling wordt opgeheven; voor Nederland gold dit al vanaf 1956, maar in Belgïe bestonden de beide vormen naast elkaar en gebruikten toonaangevende kranten zoals De Standaard nagenoeg consequent de ‘progressieve’ (facultatieve) spelling; de beregeling van de tussen-n zorgt voor veel deining

1995 - Opening van de Laurens Jz. Coster-site, een bibliotheek met klassieke Nederlandstalige literatuur op internet

1995 - Verschijning van de cd-rom van het Woordenboek der Nederlandsche Taal

1995 - Oprichting Haus der Niederlande in Munster

1995 - De Nederlander P. Crutzen krijgt de Nobelprijs scheikunde

1996 - Invoer ecotax, een kleinverbruikersheffing op energie (nl)

1996 - Op de luchthaven Beek bij Maastricht mag ‘in de randen van de nacht’ worden gevlogen

1996 - De Nederlandse vliegtuigbouwer Fokker gaat failliet, een ‘doorstart’ mislukt

1996 - Publicatie van Turks van de straat. Een lexicon van alledaags Turks door Ad Backus en Jeroen Aarssen, waarin het taalgebruik van Turken in Nederland is beschreven

1996 - Afschaffing dienstplicht (nl)

1996 - De Elfstedentocht maakt de uitdrukking ‘Tocht der tochten’ gevleugeld; dit is een hebraïsme naar analogie van ‘Heer der heren’ of ‘boek der boeken’

1996 - Het Fries, Nedersaksisch, Jiddisch en Romani in Nederland worden (met verschillende status) erkend als regionale taal binnen het Europees Handvest voor Regionale of Minderheidstalen

1996 - Verschijning van het eerste Etymologisch dialectwoordenboek van A.A. Weijnen

[p. 854]

1996	cohort ‘groep individuen met gemeenschappelijk kenmerk’ <engels
1996	datsja <russisch
1996	demotie ‘terugzetting in rang of salaris’
1996	djellaba <arabisch
1996	drugsbaron
1996	ecoboer
1996	employability <engels
1996	e-zine <engels
1996	feta <modern grieks
1996	fierljeppen <fries
1996	flexwerk
1996	fundgrube <duits
1996	grrl <engels
1996	incommunicado <spaans
1996	intranet <engels
1996	knoeterhard*
1996	krapitalist <l
1996	mainport
1996	manat <azerbeidzjaans of turkmeens
1996	massief ‘massaal, zeer’ <engels
1996	moordkerel <duits
1996	Ossie <duits
1996	paddo*
1996	prosument <l
1996	routeplanner
1996	slangenkop
1996	smartshop <engels
1996	soundbite <engels
1996	souvlaki <modern grieks
1996	sumo <japans
1996	tzatziki <modern grieks
1996	voicemail <engels
1996	webmaster <engels
1996	website <engels
1996	Wessie <duits
1997	abseilen <duits
1997	arrenbie <l
1997	bioboer
1997	bookmark <engels
1997	chemie ‘wisselwerking tussen mensen’ <engels
1997	comedy <engels
1997	e-commerce <engels
1997	elandtest

1996 - Het eerste deel van de Biebel in de Twentse Sproake verschijnt; de vertaling gaat rechtstreeks terug op de grondtalen van de bijbel

1996-1997 - Woordenboek van de Drentse dialecten

1997 - Het Limburgs wordt erkend als streektaal

1997 - Er wordt gedemonstreerd tegen ‘zinloos geweld’ (nl)

1997 - Verschijning van de Geschiedenis van de Nederlandse taal onder redactie van M.C. van den Toorn e.a.

1997 - Eerste beschrijving van het Poldernederlands door Jan Stroop

1997 - Eerste beschrijving van de straattaal

1997 - Start opleiding Leraar/Tolk Nederlandse Gebarentaal aan de Hogeschool van Utrecht

1997 - Oprichting Nederlands Instituut te St.-Petersburg

1997 - Oprichting Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten te Damascus

1997 - Wet Friese taal in het rechtsverkeer (aanpassing van die van 1956)

1997 - Officiële naamsverandering van de Provincie in Fryslân

1997 - Het Limburgs in Nederland wordt erkend als regionale taal binnen het Europees Handvest voor Regionale of minderheidstalen

1997 - Nederland is een halfjaar voorzitter van de eu; Verdrag van Amsterdam herziet dat van Maastricht

1997 - Oprichting Stichting Hebreeuwse en Jiddische woorden in het Nederlands, ter beregeling van de spelling van deze woorden

[p. 855]

1997	epo
1997	factie ‘fictie gebaseerd op ware gebeurtenissen’ <engels
1997	icoon ‘iemand met grote invloed’ <engels
1997	ict <engels
1997	liften ‘lichaamscorrectie ondergaan’ <engels
1997	mediweed, mediwiet
1997	millenniumbug <engels
1997	piramidespel
1997	plasseks
1997	Poldernederlands*
1997	printing-on-demand <engels
1997	schwalbe <duits
1997	screensaver <engels
1997	smiley <engels
1997	smurfentaal
1997	spam <engels
1997	spindokter <engels
1997	stalker <engels
1997	tamagotchi <japans
1997	tapas <spaans
1998	attachment <engels
1998	bildungsroman <duits
1998	cashen <engels
1998	chaebol <koreaans
1998	ciabatta <italiaans
1998	cliniclown <engels
1998	cookie <engels
1998	eBook <engels
1998	furby <engels
1998	kids <engels
1998	lopende*

1997 - Oprichting van een faculteit Taal en Cultuur aan de Universiteit van de Nederlandse Antillen

1998 - De Wet Inburgering Nieuwkomers verplicht immigranten om 600 uur onderwijs over de Nederlandse taal en cultuur te volgen (nl)

1998 - Het Van Deinse Instituut te Enschede en de IJsselacademie in Kampen benoemen een streektaalfunctionaris

1998 - De kleuter- en lagere school Kasterlinden in Sint-Agatha-Berchem is de eerste school waar de Vlaamse Gebarentaal als onderwijstaal wordt gebruikt naast de gesproken taal

1998 - oetc verandert in oalt: Onderwijs in Allochtone Levende Talen, waardoor ook niet-officiële talen zoals het Koerdisch, Berbers en Marokkaans-Arabisch onder de regeling vallen (nl)

1998 - De Nederlandse doveninstituten spreken af dat het onderwijs voortaan tweetalig (gesproken en met gebaren) wordt aangeboden

1998 - Op Curaçao wordt Papiaments een verplicht leervak in het eerste jaar van het voortgezet onderwijs

1998 - Voltooiing van het Woordenboek der Nederlandsche Taal na 147 jaar

1998 - Ouders mogen kinderen de achternaam van de vader of moeder geven (nl)

1998 - Start van het Corpus Gesproken Nederlands voor de aanleg van een databank van het Standaardnederlands zoals gesproken door volwassenen in Nederland en Vlaanderen

1998 - De publicatie van de eerste proeven van de oecumenische [Nieuwe Bijbelvertaling] roept veel kritiek op

1998 - Verschijning van Petjoh. Woorden en wetenswaardigheden uit het Indische verleden van R. Cress

1998 - Aan de rechtbank te Assen wordt een tolk Drents-Nederlands en v.v. beëdigd

1998 - In navolging van het Nationaal Dictee wordt een Haags Dictei gehouden; tevens verschijnt Ut groen-geile boekie. De offesjeile spelling vannut Haags van Sjaak Bral, Marnix Rueb en R.J. Rueb

[p. 856]

1998	millenniumbaby <engels
1998	pensionado <spaans
1998	pepperspray <engels
1998	schicht* ‘oude auto’
1998	snailmail <engels
1998	viagra <engels
1998	webcam <engels
1999	activeren ‘een computerprogramma actief maken’ <engels
1999	Aibo <japans of engels
1999	amogger <l
1999	at-sign <engels
1999	bagel <engels
1999	banco ‘vijftig gulden’
1999	barebacking <engels
1999	boxenstelsel
1999	carveschaats
1999	cold case squad <engels
1999	conditioner <engels
1999	delisting <engels
1999	dobli-spiegel <l
1999	dotcom <engels
1999	enchilada <spaans
1999	enteren ‘de enterknop indrukken’ <engels
1999	eventing <engels
1999	exporteren ‘uitvoeren van computergegevens’ <engels
1999	fingerboard <engels
1999	gprs <engels
1999	gyros <modern grieks
1999	haček <tsjechisch
1999	handling <engels
1999	i-mode <engels

1998-1999 - Invoer van de Tweede Fase in de bovenbouw van het middelbaar onderwijs, met het studiehuis en vier profielen; Engels is niet meer een verplicht vak (nl)

1999 - Benoeming van de eerste hoogleraar gebarentaal (nl)

1999 - Er wordt een Drents dictee gehouden

1999 - De Nederlanders G. 't Hooft en M. Veltman krijgen de Nobelprijs natuurkunde

1999 - Oprichting Dom Holenderski te Gdańsk

1999 - Oprichting Centrum voor de Nederlandse Cultuur te Wroc(aw

1999 - Oprichting St. Jiddisj ter bevordering van de Jiddische literatuur en taal in Nederland; de stichting beheert de Jiddische bibliotheek, nagelaten door Mira Rafalowicz, en geeft het tijdschrift Grine medine ‘Groen land’ uit

1999 - Euro is officiële munteenheid van elf lidstaten van de eu

1999 - Het tijdschrift Trefwoord wordt als een van de eerste (taalkundige) tijdschriften een e-zine

1999 - De Friese popgroep Twarres komt met het Friestalige liedje Wêr bisto in de nationale Megatip-30 en vervolgens in allerlei ‘toppen’

1999 - Koningin Beatrix spreekt de historische en veel herhaalde woorden ‘de leugen regeert’ ter karakterisering van de Nederlandse journalistiek

1999 - Nederland heft als eerste land het bordeelverbod op

1999 - Verschijning van het Handwoordenboek Nederlands-Papiaments door Sidney M. Joubert, het omvangrijkste woordenboek Nederlands-Papiaments

1999 - Lancering van kyknet, het enige volledig Afrikaanstalige televisiestation in Zuid-Afrika

1999 - De navo voert luchtacties uit in Kosovo tegen de Serviërs; ook Nederland stuurt vliegtuigen

1999 - Hoe schrijf ik mijn dialect? Een referentiespelling voor alle Brabantse dialecten

1999 - H. Bloemhoff wordt streektaalfunctionaris Stellingwerfs en publiceert Hoe schrijf je 't Stellingwerfs?

[p. 857]

1999	inhaler <engels
1999	k ‘telwoord: 1000’ <engels
1999	konik <pools
1999	macher <duits
1999	m-commerce <engels
1999	megastore <engels
1999	melissavirus <engels
1999	miezemuizen*
1999	Murks, Moerks
1999	nachleben <duits
1999	oblomovisme
1999	omerta <italiaans
1999	partydrug <engels
1999	pavlovreactie
1999	pentito <italiaans
1999	pesto <italiaans
1999	Pokémon <engels of japans
1999	portaal ‘zoekmachine op internet’ <engels
1999	pretzel <engels
1999	queteletindex
1999	rollator <engels
1999	sjtetl <jiddisch
1999	skate <engels
1999	slash ‘nevenschikkend voegwoord: of’ <engels
1999	Tae Bo <engels
1999	Tsjernobylvirus
1999	wap <engels
2000	asobot <engels
2000	B2B <engels
2000	bamamodel <l
2000	beleidsporno
2000	camjo <l
2000	chaabi <arabisch
2000	combiroes <l
2000	copyleft <engels
2000	dim sum <chinees
2000	edge <engels
2000	e-government <engels
2000	filtratiekamp <engels
2000	flitsstep
2000	hikikomori <japans
2000	I love you-virus <engels
2000	J-pop <engels
2000	light-railtrein
2000	loverboy <engels
2000	m-business <engels
2000	plassticker
2000	skatescooter <engels
2000	stronken <l
2000	tmt <engels
2000	toppie joppie*
2000	voice portal <engels
2000	weblog <engels

2000 - Nederlandse vredesmacht uitgezonden naar Eritrea

2000 - Deel 11 (van twintig delen) van het Woordeboek van die Afrikaanse taal verschijnt

2000 - Juridysk Wurdboek/Juridisch Woordenboek Nederlands-Fries

2000 - Bij Dover vindt de douane in een Nederlandse vrachtwagen 58 overleden Chinezen, waardoor het begrip slangenkop voor mensensmokkelaarsbende of lid daarvan (in het Chinees She Tou genaamd) algemeen bekend raakt

2000 - Menselijk dna-materiaal grotendeels in kaart gebracht

2000 - Friesland viert ‘Simmer 2000’, waarvoor alle geëmigreerde Friezen uitgenodigd worden

2000 - Nederland staat centraal op de boekenbeurs van Tokyo, de belangrijkste Aziatische beurs

2000 - Voltooiing van het Vroegmiddelnederlands Woordenboek

2000 - Gerrit Komrij wordt gekozen tot eerste Dichter des Vaderlands

2000 - Bisschop Wiertz van Roermond, die twee jaar eerder tegen het gebruik van dialect in de liturgie was, gaat voor in een dialectmis te Vaals

2000 - Eerste deel van het Woordenboek van de Overijsselse Dialecten

2000 - J. Heemskerk en W. Zonneveld: Uitspraakwoordenboek