Wie komt daar aan op die olifant?

[p. 185]

Opdracht

Edele, Hoogmogende, Wijze, Hooggeleerde, Discrete, Zeer Voorzienige Heren, Mijne Heren Staten-Generaal van de Verenigde Nederlandse Provinciën

Alsook de Doorluchtige, Hooggeboren Vorst en Heer Mauritius, geboren Prins van Oranje, Graaf van Nassau, Katzenellnbogen, Vianden, Diest, Moers, enz., Markies van Veere en Vlissingen, enz., Heer van St.-Vith, Daasburg, de stad Grave en het Land van Cuyk, enz., Stadhouder en Kapitein-Generaal van Gelderland, Holland, Zeeland, West-Friesland, Utrecht en Overijssel, enz., en Admiraal ter Zee

Ook de Edelachtbare, zeer Wijze, Voorzienige Heren Gevolmachtigde Raden van de Admiraliteit

En de Eerwaardige, Wijze, zeer Voorzienige Heren Bewindhebbers en Algemene Compagnie van de wijdvermaarde Oost-Indiëvaart

Aangezien het zeker is dat wij mensen niet alleen voor ons zelf, maar voornamelijk ten dienste van onze naasten door de alwijze God geschapen en in deze wereld geplaatst zijn, heb ik, dit ernstig overdenkend en overwegend, mijn verschuldigde en door God opgelegde plicht nakomende, het niet kunnen nalaten om hetgeen ik tot mijn ongeluk (zoals ik het toentertijd beschouwde) ondervonden heb, openbaar te maken. Ik stelde mij dit ten doel omdat ik meende dat God Almachtig mij die tegenspoed heeft laten overkomen om de drijfveer te zijn waardoor niet alleen Gods eer en kennis onder de wijdverspreide heidenen bekend gemaakt en bevorderd worden, maar waardoor bovendien de fortuinlijke scheepvaart, waarmee God onze landen zo genadiglijk zegent, beter tot het gewenste resultaat kan leiden.

Ik heb mijn broer Cornelis de Houtman zaliger vergezeld op de tweede reis naar Oost-Indië die hij maakte (nadat hij in 1595 de eerste geweest was die door de Nederlandse Natie, door Gods genade en

[p. 186]

op verzoek van de Heren opdrachtgevers en bewindhebbers van de toenmalige Oost-Indiëvaart, de reis per schip naar Oost-Indië gemaakt had). Mijn broeder is toen door verraad van de inwoners en bedrog van de Portugezen met vele anderen van ons volk schandelijk en moorddadig om het leven gebracht. Ik ongelukkige ben toen met anderen zesentwintig maanden gevangen gehouden door de ongelovigen op het eiland Sumatra, in Atjeh, waarbij ik verschillende malen in levensgevaar verkeerde. Maar ten langen leste ben ik door Gods goedheid en genadige bescherming op wonderbaarlijke wijze verlost en gezond teruggekeerd naar mijn vaderland.

God heeft mij, naast mijn verlossing, het begrip en de genade gegeven van de Maleise taal, die in heel Oost-Indië de gebruikelijke taal is (hoewel er nog veel aparte inlandse talen zijn), want de Maleise taal wordt door oud en jong gebruikt, en ook alle handelstransacties komen daarin tot stand, tot op de Molukse eilanden en omgeving toe. Om dus terug te komen op mijn doel: ik heb, zo goed als ik met mijn beperkte verstand kon, een taal- en woordenboek gemaakt waarin ik Maleis en Nederlands verzameld heb en het Maleis en het overeenkomstige Malagasi tegenover onze taal heb geplaatst. Het Malagasi is heel nuttig voor de schepen die op reis naar Oost-Indië gaan, omdat onze schepen dikwijls op het eiland Madagaskar, door de Portugezen Sint Laurens genaamd, gelegen ten oosten van de Kaap de Goede Hoop, verversingen moeten halen voor hun gezonde en zieke manschappen, zoals vers water, levensmiddelen, vruchten en andere noodzakelijke verse waren. De gegevens over de taal of de woorden van het Malagasi zijn mij geleverd door een ingezetene van het eiland, die al goed Nederlands sprak omdat hij wel vier jaar op onze schepen gevaren had.

Ook zijn hier achteraan toegevoegd enkele Arabische en Turkse woorden met Nederlandse vertaling, die ik met behulp van anderen nijver opgetekend heb, tot nut en ten dienste van degenen die handel drijven in Arabië, de Rode Zee, Perzië en de omliggende landen, alsmede in Oost-Indië - want waar men de mohammedaanse wet gehoorzaamt, daar gebruikt men ook de Arabische taal.

Ten slotte wordt hierachter nog toegevoegd de declinatie van enkele vaste sterren, door mij op de eerste reis in de buurt van de zuidpool geobserveerd, en op de tweede reis op Sumatra met meer

[p. 187]

precisie verbeterd en in getale vermeerderd, zoals ze (meer dan drie-honderd) te zien zijn op de hemelglobes die (volgens de waarnemingen van de alom beroemde Tycho Brahe) uitgegeven zijn door Willem Jansen van Alkmaar, wonende te Amsterdam. En die sterren zijn van nut voor iedereen die ten zuiden van de evenaar op zee vaart, en voor alle liefhebbers van astronomie of wiskunde.

Dit, Mijne Heren, is de reden waarom ik dit werk heb ondernomen. En ik heb het onder de genadige bescherming van Uwe Edelmogendheden laten verschijnen, opdat het des te meer succes heeft en beschermd mag blijven tegen kwade tongen en afgunstigen. De Alvermogende God geve dat mijn werk en arbeid tot Zijn eer en tot verbreiding van Zijn heilige Woord en kennis moge strekken, en tot nut van ons Vaderland moge dienen.

Uwer Hoogmogende, Doorluchtige, Wijze, Voorzienige Heren dienstwillige

Frederik de Houtman