Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

261. Een blok aan het been hebben,²⁶¹

d.w.z. niet vrij zijn in zijne handelingen; getrouwd zijn. In de 16^de eeuw komt de uitdr. in den tegenwoordigen zin voor; zie Visscher, Brabb. 37; Smetius, 85: Het is goet kinderen vroech houwelicken, een blok aent been werpen, opdatse sorgen ende sitten leeren te weeten, dieghene die wat lichtverdig ende sonder sorge zijn; V. Moerk. 484:

Neen, bylô, geen block aen 't been, die plaegen most ick schouwen.
Ja, voor een nachje of twee wou ik wil eens trouwen;
Maer niet voor eeuwighlijck geef ick my tot dat werck.

Carel v. Mander:

Wech lichte schoenen, niet meer men reyster,
Men wort al haest geblockt vast aen de vreyster.¹⁾

Bij Van Effen, Spect. VIII, 15: Zich een blok aan het been hechten (trouwen); bij Sewel 125: De jeugd heeft een blok aan het been noodig om haar wuftheid te bedwingen; een blok aan 't been hebben, to be married, to have a wife. Tuinman I, 160 vat het in ruimeren zin op, nl. ‘ergens aan verbonden zijn, waardoor men belemmerd is’, en denkt aan de paarden, wien men aan een der voorpooten een blok, een kluister vastbindt, waardoor zij belet worden ‘uit de weide te springen’,²⁾ een verklaring die steun vindt in het fri.: in bongel³⁾ oan 'e foet habbe; in het Gron. 'n bongel an 't bijn hebben (Molema 50; 506) en 't Overijs. 'n bungel an 't bien, een lastpost (Draaijer, 7); Borchardt, 1123: he hett 'n Büngel an 't Been, d.h. er ist gehindert wie ein gebengelter Hund (Eckart, 67); nd. enen Block an 't Bên hebben, verheiratet sein (Eckart, 55). Vgl. nog Teirlinck, 108: Den blok an 't been hebben, zwanger gaan (zie ook De Cock², 169 en Ndl. Wdb. II, 1607); Waasch Idiot. 125: Met den blok aan 't been zitten, in slechten, niet te veranderen toestand zijn; Gunnink, 113: een bongel an bien, getrouwd

261 Vgl. Ruelens I, 55: Al is een vrouwe noch soo ryck van goeye sy crijcht haest een boeye aen haer beene, ist dat sy trout.

1) Zie Jacobsen, Carel van Mander, dichter en prozaschrijver, bl. 133.

2) Vgl. Halma, 80: Blok dat de gevangenen en de paarden aan het been hebben om niet door te gaen. Entrave; Ten Doornk. Koolm. I, 190 a: Blokken, einen Block an den Fuss legen um das Durgehen zu verhindern.

3) Zie Ndl. Wdb. II, 1797; III, 1892.

[p. 102]

V. Schothorst, 113: een bongel an 't bien, een onecht kind. In de gedichten van Anna Bijns, Nieuwe Refr. 36 a worden de vrouwen tegen het huwelijk gewaarschuwd, daar zij anders ‘eenen worpriem¹⁾ aen haer beenen’ krijgen.

1) Kiliaen: Worpriem, pugillare ligamen: ligaculum quo accipiter in pugno aucupis tenetur, een dunne riem om de poot van een valk op de vogeljacht, ook een werpelinc genoemd.