Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

2136. Vegen met de spons van Blanus,

eene in Amsterdam en elders in Holland gebruikelijke zegswijze voor: een teleurstelling ondervinden, een strop hebben, een raggeling krijgen of raggelen²⁾. Zie Harreb. III, CXIV: ‘Geveegd met de spons van Blanus, wanneer aan iemand de eene of andere zaak mislukt, en men zich daarover vroolijk maakt, veegt men met de hand over den mond, of zegt eenvoudig: vegen, ook wel: geveegd met de spons van Blanus. Deze Blanus was directeur van een paardenspel.’ Volgens J.v. Maurik, Jong. 238-239 moet de oorsprong dezer zegswijze gezocht worden in het volgende voorval. Blanus³⁾, directeur van een paardenspel, stond op de kermis naast een concurrent; zij trachtten elkander zooveel mogelijk te benadeelen. ‘Het was een gevecht op leven en dood. De Hagenaar kreeg op 't laatst geen “Volk” meer en sloot vóór de kermis uit was. Stralend van rechtmatige vreugde en trots hield Blanus een lange, wèl doordachte rede en - toonde den volke ten slotte een groote natte rijtuigspons, die hij met beide handen uitkneep, zoodat het water er aan alle kanten krachtig uitspoot. Triomfantelijk riep hij uit: Geacht publiek - let op astublief, dit is de zuivere beeltenis van de positie van 't geval. Zóó geweldig als 't nou uit deze spons uitloopt, zóó loopt 't in mijn circus in! En daarna de uitgeknepen spons omhoog houdend: - D'r is geen druppeltje meer in - zóó is 't nou bij mijn buurman de Hagenaar - hij is op de flacon.... God is rechtvaardig! Zoo'n greep te doen, ter onderlijning van zijn woorden is geniaal, het Amsterdamsche publiek begreep dat dadelijk en jaren lang bleef “het is de spons van Blanus” een gevleugeld woord’⁴⁾. Zie verder Het Volk, 14 Sept. 1912, 2^de blad: En 't is waar, want om ons te pronk te stellen is niks dan haat. ‘Dat is de kif’,⁵⁾

2) Köster Henke, 56.

3) De eigenlijke naam is Blanes.

4) In Amstelodamum, 1923, p. 38 komt Henri Polak tegen dit verhaal op. Hij beschouwt dit als een stukje volksfantasie, aan 't welk geenerlei voorval ten grondslag ligt.

5) Dit is het ndl. gif(t) uitgesproken met een Joodsche g. Vgl. onze uitdr. zijn gif(t) uitspuwen, braken, met betrekking tot den nijd, waarvan de slang het zinnebeeld is. Naast kif zegt men kift. Vgl. De Timmerman, Orgaan van den Algem. Ned. Timmerlieden Bond, 15 April 1915, p. 2 k. 2: ‘Da's de Kift’. Bovenstaande is geen mooie uitdrukking, doch in de volksmond van algemeene bekendheid. De uitdrukking wordt gebruikt tegen hen, die uit afgunst of nijd smalend spreken over een of andere zaak; aldaar p. 3: 't Heele zaakje van ‘Het Bouwvak’ is niets dan.... ‘de kift’; D.v.S., 11; 45; 85; 122 naast een werkw. kiften, nijdig zijn (bl. 63); Da's de gif! komt ook voor in Het Volk, 22 Sept. 1915, p. 2 k. 4; kiftzoekerij in De Arbeid, 8 Jan. 1916 p. 4 k. 1.

[p. 301]

omdat ze met Rooie Dinsdag een strop hebbe, omdat de koningin nou zelf komt, omdat Troelstra in de glase koets wou, ja, noppes (zie n^o. 1651) - hij veegt met de spons van Blanus; Nkr. I, 20 Oct. p. 3:

Centen zijn van ons niet te halen,
Zoodat wij met de spons van Blanus betalen.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Men wist nog niet dat de spons van Blanus een betaalmiddel was.
Enfin, t' is ook de nieuwste uitvinding van het N.A.S.

Eenigszins anders in Nkr. I, 3 Nov. p. 3:

Met een beroep op vrouw en kinderen
Wou ie Mageren Hein verhinderen
Hem de tol aan de natuur te doen betalen,
Maar deze wou er de spons van Blanus niet over halen¹⁾.

Hiernaast ook alleen vegen, geen werk hebben, tegenspoed hebben, een strop hebben, in P.K. 140: Ja, jij (een snorder) bent gelukkig - jij hebt haast altijd volk, maar ik - ik veeg gewoonlijk; evenzoo blz. 143 en 160: 't Is weer vegen vandaag. Ja, maar naar huis; misschien is er van avond wat werk²⁾.

1) Nog anders in Van Ginneken, Regenboogkl. 177: De gannef heeft 'm gesmeerd met de spons van Blanus. Deze uitdr. ook in Amstelodamum, 1923, bl. 31.

2) Of moet hier gedacht worden aan de uitdr. zijn mond kunnen afvegen, niets krijgen? Zie Ndl. Wdb. I, 1741: Hij kan zijn mond afvegen, evenals de anderen doen, nadat zij genoten hebben, dat kan hij, maar het genot zelf valt hem niet ten deel. Vgl. fr. brosser (se) le ventre, n'avoir plus rien à attendre.