Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627 (1929)

Informatie terzijde

Titelpagina van De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627
Afbeelding van De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627Toon afbeelding van titelpagina van De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (10.98 MB)

XML (3.16 MB)

tekstbestand






Editeurs

C.R. de Klerk

B.H. Molkenboer

H.W.E. Moller

J. Prinsen J.Lzn

Leo Simons

J.F.M. Sterck



Genre

poëzie
drama

Subgenre

verzameld werk
gedichten / dichtbundel
tragedie/treurspel


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

(1929)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende
[pagina 808]
[p. 808]

Antidotvm.
Tegen het vergift der Geestdryvers.
Tot verdedigingh van't beschreven woord Gods.aant.aant.Ga naar voetnoot*

 
Gods woord ghegoten word in alderhande vormen
 
Van 't wispelturigh breyn. een Christen door veel stormenGa naar voetnootvs. 2
 
beproeft en afgemat. Nae 't een volght'ander wee.Ga naar voetnoot3
 
De waerheyd als een rots in sweerelds wilde zee
5[regelnummer]
De woeste baren stuyt der sinnen, die onevenGa naar voetnoot5
 
Steeds worden van den wind der leeringen gedreven.Ga naar voetnoot6
 
't Vernuft rust nimmermeer, maer in verandring leeft,Ga naar voetnoot7
 
En noch op dese tyd Geestdryvers voedsel geeft:Ga naar voetnoot8
 
Een schadelycke pest, voor lang van d'oude vaders
10[regelnummer]
Gepleystert, en geheelt, door hun geschreven bladers:Ga naar voetnoot9-10
 
Nu weder vanden Ryn na dese kust gewaeyt,Ga naar voetnoot11
 
Gekoestert, en gequeeckt, en yverigh gesaeyt
[pagina 809]
[p. 809]
 
Van menschen sonder geest, van Droomers, en Propheten,Ga naar voetnootvs. 13
 
Van Sienders, met den geest der dwalingen beseten,
15[regelnummer]
Tot land, en siel-bederf: vermids 's Geest-dryvers vierGa naar voetnoot15
 
Verteert d'aensienlyckheyd van het gewijd pampier,Ga naar voetnoot16
 
Als hy in twijffel treckt, en listigh soeckt te planten:Ga naar voetnoot17
 
Dat niemand als Gods woord 'tgheschrift van Gods Gesanten
 
Omhelsen sal, maer eer den Geest die heymlijck blaest,Ga naar voetnoot19
20[regelnummer]
En het gheloovigh hert met seldsame inspraeck aest.Ga naar voetnoot20
 
Op dat dees loghentael bet waerheyd soude schynenGa naar voetnoot21
 
Leent hy ghetuygenis van Epicurus swynen,Ga naar voetnoot22
 
En smaelt op 't heyligh boeck, en raed ons op den leestGa naar voetnoot23
 
Te schoeyen van een drift, en innerlycken Geest:Ga naar voetnoot24
25[regelnummer]
Waer door noodsaeckelyck, die drinckt wt desen beker,
 
Syn vastigheijd verliest, en tuymelt gants onseker:
 
Ghelyck een dronckebolt, versopen inden wijn,
 
Waent dat de weereld draeyt, om dat syn herssens syn
 
Bestoven vanden most. of als een kiel van vlagenGa naar voetnoot29
30[regelnummer]
En buyen overheert, als 't roer is afgeslagen,Ga naar voetnoot30
 
Op Gods ghenade dryft. of als een wandel-gastGa naar voetnoot31
 
Die synen leydsman derft den wegh soeckt by den tast:
 
Want maecktmen 'sHeeren woord elx menschelycke invallenGa naar voetnoot33
 
Soo is het veelderley, soo raeckt 'tverstand aen 't mallen,Ga naar voetnoot34
35[regelnummer]
Soo kryght de dwalingh kracht, die voormaels was onnut,Ga naar voetnoot35
 
Soo breeckt de Duyvel los, soo komen wt dien put
 
De Rasernyen voort, die onlanx uytghelatenGa naar voetnoot37
 
Met fackels moedernaeckt vervulden merckt en straten:
 
En Christus word een klucht, daer yder van ghelooft
40[regelnummer]
Al wat hem schiet, en maelt in 't los, en breynloos hoofd:Ga naar voetnoot40
[pagina 810]
[p. 810]
 
Soo staen de Tempels leegh, en niemand van de leken
 
Den Bybel geeft gehoor, maer acht het sondaegs preken
 
Voor enckel letterwerck en pryst den predikantGa naar voetnootvs. 43
 
Den wonderbaren Geest gheboren in 'tverstand:
45[regelnummer]
Is wyser als die geen welcke in Gods naem voorhenenGa naar voetnoot45
 
Als lichten onder Ioon, en Heydenen verschenen,
 
Bevestighden hun leer, en ampt door 'tperckement,
 
Waer in des Hemels wil met letters was gheprent,
 
En porden yeder een aendachtelyck te lettenGa naar voetnoot49
50[regelnummer]
Niet op een spoock des Geests, maer op beschreven wetten,Ga naar voetnoot50
 
En uyt der Priestren mond, op pene van den ban,
 
Te leeren Moses last, te smaecken Hemels Man',
 
Verboden strengh, en scherp der sielen dorst te lavenGa naar voetnoot53
 
uyt putten, die 'tvernuft verdicht had, en ghegraven.
55[regelnummer]
Soo die Gods aenschijn sagh ons tot Gods woord vermaent,Ga naar voetnoot55
 
Dat besight als syn sweerd, hoe ydel, en verwaentGa naar voetnoot56
 
Is hy, die dompen wil soo Goddelijcken lampen,Ga naar voetnoot57
 
En dwalen in een nacht vol nevelen, en dampen,
 
Gestegen in een hoofd dat altyd suft, en waelt,Ga naar voetnoot59
60[regelnummer]
En daer de blinde waen slechts doode beelden maelt,Ga naar voetnoot60
 
En oordeelt geest en God al wat 'tghepeyns verwildertGa naar voetnoot61
 
Begrypt in 'tbeckeneel, en sich voor oogen schildert:Ga naar voetnoot62
 
Als een krancksinnigh mensch, die syn gedachten pynt
 
En raest, en slaet gheluyt op al wat hem verschynt.
65[regelnummer]
Noch kan dit sotte volck syn hoovaert niet bedwinghen,Ga naar voetnoot65
 
Maer berst tot schelden uyt, en oordeelt poppe-dinghen
 
Den waren Godesdienst, Gods woorden sonder kracht,Ga naar voetnoot66-67
 
En letters sonder siel, een doncker helsche gracht,
 
Den stoel van Lucifer, een deur van ketteryen,
70[regelnummer]
En baent alsoo den pad tot duysend rasernyen.
 
Die redelycker schynt treed wat bedeckter voort,Ga naar voetnoot71
[pagina 811]
[p. 811]
 
Acht eyghentlyck schrifts sin niet voor 'twaerachtigh woord,Ga naar voetnoot72
 
Maer een ghetuychenis van 'teeuwigh woord daer boven,
 
Twelck de Gesalfden is dien alle tongen loven,Ga naar voetnoot74
75[regelnummer]
Ia draeft hier op soo hooch, dat wie sulx niet bestemtGa naar voetnoot75
 
Is Nicodemus maet, en blyft van 'tlicht vervremt,Ga naar voetnoot76
 
Heeft Swinckveld noeyt gesmaeckt, die hooger was gestegen
 
En hoorde een stem des troosts langs ongemeene wegen.
 
Dus vecht hy met syn schim wat dertel, en wat trots:Ga naar voetnoot79
80[regelnummer]
Want wie ontkent Gods woord te syn de sone Gods,Ga naar voetnoot80
 
Die 'sVaders wil verklaert, en uyt syn schoot komt dalen,
 
En leert hoe God door hem laet syn genade stralen
 
Op 'tmenschelyck geslacht. maer daerom niet te minGa naar voetnoot83-vlgg.
 
En laet het heyligh boeck, of liever Godes sin
85[regelnummer]
Door letters uytgedruckt, niet nae Gods woord te wesen.
 
'tsy of wy 'sHeeren wil dan inden Bijbel lesen,
 
Of hooren Christus self, of die hy tot ons send,
 
Het is een selve woord, en 'tworter voor bekend:Ga naar voetnoot88
 
Dat op verscheyden wijse hy yeder laet betuygenGa naar voetnoot89
90[regelnummer]
By monde, of by geschrift, om 'tsondich hert te buygen
 
tot syn gehoorsaemheyd. Dit woord dan inder daed
 
Gelyck een hamer is die rotsen stucken slaet,Ga naar voetnoot92
 
Ia een tweesnydent sweerd, een kracht Gods, en een leeringh
 
Waer door hy krachtigh werckt gemoed, en sielbekeeringh,Ga naar voetnoot94
95[regelnummer]
'tZaed dat ons wederbaert, een levendige spys,Ga naar voetnoot95
 
Een licht op Davids pad, een Christen paradys,
 
Een bron die overloopt van geestelycke gaven.
 
Wat meerder het vermagh als 'truychste slechts beschavenGa naar voetnoot98-vlgg.
[pagina 812]
[p. 812]
 
Gelyck een timmerman bereyd een vlack panneel,
100[regelnummer]
En effent, om de verw t'ontfanghen van tpinceel.
 
De Dichter der Hebreen roemt anders in sijn dichten,Ga naar voetnoot101
 
En leert dat Godes Wet onse ooghen kan verlichten,
 
Den dwasen levert wijs, en in benautheyds grafGa naar voetnoot102-103
 
Vertroost het bangh gemoed. 't is s'Konings schat, en staf.Ga naar voetnoot104
105[regelnummer]
Wy willen met die staf ons op den wegh begeven,
 
En wandelen getroost na 't altijt-durend leven,
 
En schouwen Swinckvelds geest, die van sijn droomen pocht,Ga naar voetnoot107
 
En in't onseker tast, en vecht als inde locht.
 
I.V.V.

'T Amsterdam,
By Iacob Aertsz. Boeckvercooper in de vierighe Calom,
By de nieuvve Brugh.

voetnoot*
Van 1626. Afgedrukt volgens de eerste druk in plano in 2 kolommen; 't geheel gezet met gotiese letter, behalve 't opschrift, 't drukkersadres en de ondertekening. (Bibliographie van Vondels werken, nr. 152).
In 't Opschrift: Antidotvm: tegengift, later (1650) ‘Geneesdranck (der Geestdryveren’); Geestdryvers hier te verstaan in dubbele zin: drijvers van de menselike geest, en met woordspeling in de biezondere betekenis van 't woord in vs. 15, in verband met den Geest in vs. 19; 't beschreven woord Gods: de H. Schrift.
Dit gedicht heeft Vondel geschreven naar aanleiding van 'n twist over de waarde van de H. Schrift, in 1625 begonnen tussen twee doopsgezinde leraars, Hans de Ries en Nittert Obbesz. De Ries volgde min of meer de leer van Kaspar Schwenkfeld, die in 1547 in zijn ‘Bekandtniss’ leerde, dat ‘'t beschreven woord Gods’ van de H. Schrift niet 't woord is van God zelf, maar 'n getuigenis over Gods woord door vrome mensen geschreven, dus mensewerk; 't eigenlike woord Gods spreekt de Geest in ieders persoonlik binnenste, en dat staat ver boven de Schrift (vs. l8-vlgg.). Dit ‘tweeërlei woord Gods’ leerde ook Hans de Ries, hoewel hij zeker niet de buitensporigheden doorzag en aanvaardde, die hiervan 't noodlottig gevolg moesten zijn. Vondel doelt op hem vs. 71-vlgg.; zijn hoge verering voor De Ries blijkt uit 't bijschrift op diens portret (Dl. 1, blz. 776). Nittert Obbesz bestreed die leer (blijkbaar eerst alleen mondeling door De Ries verdedigd) November 1625 in Raegh-besem.
voetnootvs. 2
Van't wispelturigh breyn: door de wispelturige hersenen van de Schriftverklaarders
voetnoot3
beproeft en afgemat: (wordt) beproefd en afgemat.
voetnoot5
der sinnen: van de menselike geest, 't menselik verstand; oneven: onevenwichtig.
voetnoot6
den wind der leeringen: de wisselende wind van allerlei leerstelsels.
voetnoot7
't Vernuft: 't almaar redenerend verstand.
voetnoot8
Geestdryvers: zie In 't Opschrift.
voetnoot9-10
voor lang.... bladers: reeds in de kristelike oudheid door de Kerkvaders in hun geschriften bestreden en genezen (V. denkt aan de Gnostieken).
voetnoot11
Nu weder: in de nieuwste geschiedenis andermaal door Schwenkfeld; van vs. 11-70 schildert V. de verschrikkingen die de gevolgen zullen zijn van die leer; vanden Ryn: uit Duitsland.
voetnootvs. 13
Van: door.
voetnoot15
vermids: aangezien.
voetnoot16
't Aanzien, 't gezag ondermijnt van de H. Schrift.
voetnoot17
Als: waar; planten: ingang doen vinden.
voetnoot19
Aannemen zal, maar veeleer....; heymlijck blaest: in iemands binnenste, in 't verborgene ingeeft, inspireert (heymlijck hier nog in z'n oorspr. betekenis: in 't huis, intiem, verg. Palamedes vs. 455: geheymste).
voetnoot20
seldsame: buitengewone; aest: voedt.
voetnoot21
bet: beter.
voetnoot22
Beroept hij zich op sensuele Epicuristen; Epicúrus (Epikouros) Grieks wijsgeer uit de 4e eeuw v. Kr., die alle onstoffelikheid verwierp, en alleen de stof ('t materiële) als werkelikheid erkende.
voetnoot23
en raed ons...: en geeft ons de raad ons inwendig te richten naar...
voetnoot24
drift: aandrift.
voetnoot29
Bestoven vanden most: bedwelmd door de wijn, van zijn verstand beroofd (de eigenlike uitdrukking is van de molen (of 't meel) bestoven zijn: 'n slag van de molen beethebben, niet goed wijs zijn); als: gelijk; van vlagen: door stormen.
voetnoot30
overheert: overmeesterd; als: wanneer.
voetnoot31
wandel-gast: wandelaar, reiziger.
voetnoot33
Want verklaart men invallen van de eerste de beste mens voor 's Heren Woord.
voetnoot34
Soo is het veelderley: dan is Gods woord niet meer een en onveranderlik, maar veelvuldig en wisselvallig.
voetnoot35
onnut: verderfelik.
voetnoot37
onlanx: nog niet lang geleden (nml. in 1535 de Wederdopers, de naaktlopers, te Amsterdam).
voetnoot40
breynloos: hersenloos.
voetnootvs. 43
pryst den predikant: prijst, erkent als de (eigenlike) predikant, de eigenlike verkondiger van Gods woord.
voetnoot45
Wil wijzer zijn dan de door God geïnspireerden.
voetnoot49
porden: aanspoorden.
voetnoot50
op een spoock des Geests: op 'n (vermeende) verschijning van de Geest.
voetnoot53
Verboden hangt nog af van die geen welcke in vs. 45.
voetnoot55
Wanneer Mozes zelf, die God heeft aanschouwd op de Sinaï, en daar Gods wetten, de twee stene tafelen, heeft ontvangen.
voetnoot56
En dat woord gebruikt als 'n zwaard....
voetnoot57
Is hij dan, die....
voetnoot59
suft, en waelt: broeit op verandering (waelt: draait).
voetnoot60
En daer: en waarin; doode beelden maelt: levenloze voorstellingen schildert, niet bezield door de levende Geest Gods.
voetnoot61
En beschouwt als geest en God, al wat 't verwilderd gepeins....
voetnoot62
Begrypt in 'tbeckeneel: haalt in zijn hoofd.
voetnoot65
hoovaert: hovaardij (ouwere kortere vorm, gevormd als welvaart).
voetnoot66-67
en oordeelt poppe-dinghen....: en houdt poppekast, speelgoed voor de ware godsdienst, maar Gods eigen woord voor krachteloos, voor dode letters, voor....
voetnoot71
Die redelycker schynt: die verstandiger lijkt.... Hier eerst wordt de theorie van Hans de Ries aan kritiek onderworpen, zonder namen te noemen. (Zelfde houding als later in de Roskam tegenover sommige wereldlike gezagdragers).
voetnoot72
Ook Hans de Ries hield de H. Schrift alleen voor 'n menselik getuigenis over Gods woord (zie de toelichting, blz. 808); Gods Woord is de twede persoon der H. Drieëenheid, Kristus.
voetnoot74
de Gesalfden: de Kristus.
voetnoot75
En draaft met die vondst zó door....; sulx niet bestemt: daar niet mee instemt.
voetnoot76
Nicodemus maet: de gelijke van Nicodemus, 'n twijfelaar (Joan. 3, 1-vlgg.).
voetnoot79
Op die manier vecht hij met zijn schaduw (slaat in de lucht) al te loszinnig en trots.
voetnoot80
Immers, wie is er die ontkent dat Gods Woord de Zoon Gods is?
voetnoot83-vlgg.
maer daerom niet te min....: maar daarom houdt het heilig boek, of liever Gods wil in 't beschreven woord van de H. Schrift uitgedrukt.... nog niet op Gods woord te zijn (En laet niet nae te wesen: blijft evengoed; En.... niet dubbele ontkenning).
voetnoot88
een selve: eén en 'tzelfde; en 'tworter voor bekend: en 't wordt ervoor erkend.
voetnoot89
Dat: nml. dat woord; wijse hy: uitspr. wijz'ij; yeder: aan ieder.
voetnoot92
stucken: in stukken, stuk (stucken uit t'stucken = te stukken: in stukken, stukkend).
voetnoot94
gemoed, en sielbekeeringh: wij zouden schrijven: gemoed- en zielbekering.
voetnoot95
wederbaert: doet herboren worden; een levendige spys: 'n spijs die 't leven (van de ziel) geeft, onderhoudt.
voetnoot98-vlgg.
De Schwenkfeldianen spraken kleinerend over 't Bijbelwoord als ‘creatuurlik’, als 'n stoffelik instrument e.d. als op z'n hoogst 'n middel tot voorbereiding van Gods werking; Wat meerder het vermagh...: dat woord heeft heel wat hoger vermogen dan slechts 't ruwste ('truychste) wat glad en gereed te maken voor 't ontvangen van Gods inwerking, zoals de timmerman 'n paneel klaar maakt om de schilderij van de kunstenaar op te nemen.
voetnoot101
David, de psalmdichter, slaat 'n heel andere, 'n verheerlikende toon aan over het geschreven Woord.
voetnoot102-103
In psalm 18(19) vs. 8, 9. - levert wijs: wijs oplevert, wijs maakt. - in benautheyds graf: in diepe, donkere beproevingen.
voetnoot104
s'Konings nml. koning David's; schat: psalm 18 vs. 11.
voetnoot107
schouwen: schuwen.

Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken