De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 767]

Het vyfde bedryf. BURGEMEESTERS. BODE. Burgemeester: 1375[regelnummer] Hoe 't quam, dat Attila het hoofd zoo plotsling stiet, Met dezen elfsten storm, begrijpt mijn brein noch niet;Ga naar voetnoot1376 Terwijl ick, by 't klincket, verwacht, ontrent de wallen,Ga naar voetnoot1377 Ons Ridderschap, om 't lijck van Ursul uitgevallen.Ga naar voetnoot1378 Bode: Zy komen, met dien buit geladen, naer de Stadt. Burgemeester: 1380[regelnummer] 'K geloof het nauwelix. O Jesus, loon hen dat. Wie durf 't verbeten Lam, met bloênden muil gedragenGa naar voetnoot1381 In 't hongerige nest, dien wreeden wolf ontjaegen?Ga naar voetnoot1382 Bode: De spie verkondschapte ons, hoe 't lijck in Manfrits tentGa naar voetnoot1383 Te zorgloos werd bewaert door 't Kattenregement;Ga naar voetnoot1384 1385[regelnummer] Dat van den storm vermoeit, en dapper aen 't verloopen,Ga naar voetnoot1385 Geen legerpoorte sloot, maer lagh naer Stadt toe open. Dit gaf de Borsten moed. wy nadren altemet.Ga naar voetnoot1387 Verneemen man noch paerd op schildwacht uitgezet.Ga naar voetnoot1388 Wy zien vast hier en daer de herrefstvieren roocken.Ga naar voetnoot1389 1390[regelnummer] D'een leit op stroo, en ronckt, met oogen toegeloken, Verdroncken in den wijn. een ander drinckt, en druiptGa naar voetnoot1391 Van most, en voelt niet eens dat hem de slaep bekruipt.Ga naar voetnoot1392 De zommigen den buit verdobblen, en verspeelen.Ga naar voetnoot1393 Een ander hallef naeckt zijn wonden zoeckt te heelen. 1395[regelnummer] De wagens staen'er by, zom heel, zom half gelaên. Hier leunt een speer, daer hangt een schild of rusting aen. De vlammen schittren vast in helmen, en standaerden.Ga naar voetnoot1397 De ruiters altemael, gestegen van hun paerden, Verzuimen hunnen plicht, gelijck de voetknecht doet.
[pagina 768]
1400[regelnummer] Toen Liskerck dit vernam, ontstack zijn edel bloed,Ga naar voetnoot1400 Veel hitsiger dan oit op Keulens trotse muuren,Ga naar voetnoot1401 Noch t' avond van sijn bloed, en druipende quetsuurenGa naar voetnoot1402 Geverft, daer hy den Hun manhaftigh wederstond, En, hoe vermoeit, het zwaerd niet eenmael af en bond.Ga naar voetnoot1404 1405[regelnummer] O telgen, voortgeteelt van Roomsche en Duitsche struicken,Ga naar voetnoot1405 Die niet om pracht, sprack hy, maer eerlijck te gebruicken,Ga naar voetnoot1406 Het harnas gespte aen 't lijf, en degens gorde op zy; Hier is gelegentheid. een yeder volge my, Om onze erfvyanden, dees Katten, die, als slaeven, 1410[regelnummer] Zich onder 't Hunsche juck zoo schandelijck begaeven, Betaelt te zetten 't leed, van ouds her aengedaen Den Ubien; toen, na veel jammers, uitgestaen Van woest geweld, zy heul aen Caesars scepter vonden.Ga naar voetnoot1411-13 Dit 's Manfrits regement. ghy ziet den hengst gebonden 1415[regelnummer] Vast graezen by zijn tent, waer in hy stormens moe, Houd schildwacht op tapijt, met bey zijn blicken toe.Ga naar voetnoot1416 Wie zagh oit schooner kans in al 't belegh geboren?Ga naar voetnoot1417 Mijn mackers, dat 's u voor. met gaf hy 't ros de sporen.Ga naar voetnoot1418 Al d'andren op dat spoor hem rennen achter aen, 1420[regelnummer] Het open leger in. wat kon 'er tegens staen?Ga naar voetnoot1420 Wy ploften onverziens in 't honderd, in den drommel,Ga naar voetnoot1421 Voor 't steecken van trompet, voor 't roeren van de trommelGa naar voetnoot1422 Des ronckenden soldaets. eer 't yemant hoorde of zagh Gevoeldenze onze Jeughd niet eerder dan den slagh, 1425[regelnummer] En 't yzer op den hals. dat was het zeker teecken.Ga naar voetnoot1424-25 En daer meê wapen, moord, en klocken opgesteecken,Ga naar voetnoot1426 Zoo overvalt op zee een onverwachte vlaegh Den zeeman, daer hy slaept, en verre leit te laegh,Ga naar voetnoot1428 Als, onzacht opgeweckt, hy 't zeil begeert te strijcken, 1430[regelnummer] En bulderende wind, en golven niet bezwijcken,Ga naar voetnoot1430 Voor dat het schip gesloopt te gronde gaet, en zinckt.
[pagina 769]
Hier wordt 'er een verrascht, terwyl hy zit en drinckt, En braeckt den wijn, en 't bloed, en mengtze met malkanderen. Een ander wil zijn spel te spa in ernst veranderen, 1435[regelnummer] En word, terwyl hy speelt, het spel en 't leven quyt. Een ander, vast in slaep, van 't waecken word bevrijt.Ga naar voetnoot1436 Een ander grijpt zyn zwaerd, of zet zich in geleden;Ga naar voetnoot1437 Maer word van 't punt geraeckt, of van den hoef vertreden.Ga naar voetnoot1438 Een ander, die zyn quael verbond, met luttel harts,Ga naar voetnoot1439 1440[regelnummer] Van 't schichtigh zwaerd geheelt vond noit gezwinder arts.Ga naar voetnoot1440 Op 't roepen midlerwijl, op dit erbarmlijck schreien, Terwyl Agrippaes jeughd, zoo stout, zoo breed, gaet weien,Ga naar voetnoot1442 Komt Manfrit uit zijn tent gesprongen, half gekleed, Met eene hellebaerd, en schuimbeckt byster wreed,Ga naar voetnoot1444 1445[regelnummer] En schreeuwt: wy zyn noch niet verbasterd van onze ouderen. Hy brengt een' slagh, maer 't hoofd dat hangt op beide schoudrenGa naar voetnoot1446 Gekloven midden door van Liskercks gladde kling, Die hem te snel ontmoete, en rustigh tegensging,Ga naar voetnoot1448 En zonder samlen sprong uit zynen hoogen zadel,Ga naar voetnoot1449 1450[regelnummer] De tent van Manfrit in, bestuwt van Keulschen Adel,Ga naar voetnoot1450 En haelde'r Ursuls lijck, en smeet het op zijn paerd. Toen daetlijck 't leger uit, en zoo weêr stedewaert Door dick door dun gejaeght, van bloed, en zweet bedropen. Bezet de poort, en wal, en zet de poort wyd open.Ga naar voetnoot1454 1455[regelnummer] Zy komen met het lijck. al 't leger raeckt in roer, En was ten deel gevloôn. ick boodschap u hoe 't voer.Ga naar voetnoot1456 Burgemeester: Manhafte Jongeling, die, zonder eens te flaeuwen,Ga naar voetnoot1457 Dien kostelijcken roof hebt uit die staele klaeuwenGa naar voetnoot1458 Des Noordschen Beers geruckt; uw Ridderlijcke daed 1460[regelnummer] Blijft in geheughenis, zoo lang de dageraed De duisternis verdryft, zoo lang de starren daelen, En duicken, voor den glans van levendiger straelen. Sinte Ursul zal u niet vergeeten in Gods Rijck,
[pagina 770]
Daer zy, Gods blyde Bruid, voor d'Englen zit te prijck.Ga naar voetnoot1464 JULIAEN. ATTILA. GEEST VAN SINTE URSUL, GEEST VAN ST. AETHEREUS. Juliaen: 1465[regelnummer] Hoe heeft de Noordzy zich zoo schandelijck gedraegen? Attila: Hoe liet de Zuidzy zich zoo schandelijck verjaegen? Juliaen: Trompet noch trommel werd gesteecken noch geroert, Voor dat men 't stormgevaert had stewaert aengevoert,Ga naar voetnoot1468 En wat tot storremtuigh en reedschap kon verstrecken.Ga naar voetnoot1469 1470[regelnummer] Al 't voetvolck quam vooraen, de ruiter achtertrecken, En noopte met zijn paert oock 't hart des soudeniers,Ga naar voetnoot1471 Om den belegen muur t'ontginnen met meer viers.Ga naar voetnoot1472 De nieuwe maen ging op, dat was 't gezette teecken,Ga naar voetnoot1473 Om met een veldgeschrey altzaemen op te steecken.Ga naar voetnoot1474 1475[regelnummer] Zoo ging het stormen aen, hardneckiger dan oit.Ga naar voetnoot1475 Het hagelde geweer. het veld werd dicht bestroitGa naar voetnoot1476 Met pylen, die de lucht verduisterden, en vlogen, En snorden van de pees der afgeschote bogen. Men broght den storrembock met eene schildpad aen,Ga naar voetnoot1479 1480[regelnummer] Geweld daer muur noch poort, noch toren voor kan staen.Ga naar voetnoot1480 Al 't vrouwvolck in de weer zich weert met traen en vlammen,Ga naar voetnoot1481 Met peckreep, ziedend kalck, en steenen, om het rammenGa naar voetnoot1482 Te hindren. heet gevecht maeckt heete harssens dol. De mannen sneuvelen. de graften raecken vol.Ga naar voetnoot1484 1485[regelnummer] Men strijd eer reuckeloos als met verstand en orden,Ga naar voetnoot1485 Uit bitterheid, van wie zy aengedreven worden.Ga naar voetnoot1486 Gewight van steenen rolt, en tuimelt van den wal, Op 't schildendack, dat sloopt, door eenen zwaeren val;Ga naar voetnoot1488 Dat kraeckt, en knarst, en huilt. noch zietmen niemant suffen.Ga naar voetnoot1489
[pagina 771]
1490[regelnummer] Men laet zich door veel moords in 't rammen niet verbluffen.Ga naar voetnoot1490 De levendige treed terstond in 's dooden plaets.Ga naar voetnoot1491 In 't end bezwijckt de muur, door 't aenstaen des soldaets,Ga naar voetnoot1492 En stort met roock, en puin, en groot gedruis ter aerde; Die davert van dien slagh, als ofze Reuzen baerde, 1495[regelnummer] En weer in arbeid ging. het puin vervult de gracht,Ga naar voetnoot1495 En baent den wegh in Stad: die schijnt in 's legers maghtGa naar voetnoot1496 Te staen, daer over ons de vesten vreeslijck gaepen.Ga naar voetnoot1497 'k Zag d'Agrippiners blanck op straet, in volle wapen,Ga naar voetnoot1498 Getroost het Hunsch gewelt t'ontfangen sterck en stijf,Ga naar voetnoot1499 1500[regelnummer] Als my, gelijck een koorts, een grilling reed door 't lijf.Ga naar voetnoot1500 Attila: Wat grilling quam u aen? hoe is u 't hart ontzoncken? Juliaen: My docht, dat in die breuck des muurs dees Mannen bloncken,Ga naar voetnoot1502 Die flus verslagen, nu verscheenen wederomGa naar voetnoot1503 Tot wraecke van dien moord. 'k Zagh Ursuls Bruidegom, 1505[regelnummer] Dien wackren Jongeling, den wyden mond der muurenGa naar voetnoot1505 Bezetten, met die zelve en vloeiende quetsuuren,Ga naar voetnoot1506 Ontfangen van mijn hand, toen ick, versteurt van moed,Ga naar voetnoot1507 Hem aengreep by zijn kleed, en slibbren deed in 't bloedGa naar voetnoot1508 Van 't grijs en Pauslijck hoofd, het welleck, voor zijn oogen, 1510[regelnummer] Doorsteecken van mijn zwaerd, zich mede quam vertoogen,Ga naar voetnoot1510 Tot wraeck van 't ongelijck, met eene heesche stem;Ga naar voetnoot1511 Gelijck die dubble wolck van Mannen achter hem,Ga naar voetnoot1512 De moede Burgery quam bystaen, en verpoozen.Ga naar voetnoot1513 Men zagh'er zom gebaerd. men zagh'er baerdeloozen,Ga naar voetnoot1514 1515[regelnummer] En jong, en oud. elck had zijn eigen handgebaer,Ga naar voetnoot1515 Een kruis, of staf, of torts, of zwaerd. 'tgespoock stond naer,Ga naar voetnoot1516 En vreesselijck by nacht. de krijghsman aen het dutten,Ga naar voetnoot1517 Wijckt af, verloopt, en ick zoeck hen vergeefs te stutten.Ga naar voetnoot1518
[pagina 772]
Attila: Nu merck ick, 't is geen droom, noch harssenschildery.Ga naar voetnoot1519 1520[regelnummer] Het heeft niet weiniger gespoockt aen onze zy. Ick, om geweer en moed van 't oorlooghsvolck te slypen,Ga naar voetnoot1521 Hadde opgezet eens zelf de torens aen te grypen,Ga naar voetnoot1522 En greep, in 't bits gevecht, na zoo veel tegenstand,Ga naar voetnoot1523 Den standerddrager zelf den standerd uit de hand 1525[regelnummer] Met d'een, met d'ander hand de lange storremladder. En riep: men volgh mijn spoor. wie eerst van allen radderGa naar voetnoot1526 Kan steigren, achter my, en schrap in 't heetste staen,Ga naar voetnoot1527 Dien magh onsterflijcke eer, noch muurkroon niet ontgaen.Ga naar voetnoot1528 Hier rijst het Capitool. hier is de wedergadeGa naar voetnoot1529 1530[regelnummer] Van Rome. schats genoegh, tot boete van uw schade,Ga naar voetnoot1530 Geleden in 't belegh. val aen, ick wijs u 't spoor, Mijn Arend met de kroon, mijn Astur vlieght u voor.Ga naar voetnoot1532 Het vier ontstack. men zagh hoe aller oogen glommen.Ga naar voetnoot1533 Ick recht de ladder zelf, en daedlijck opgeklommen: 1535[regelnummer] Mijn regement my na, en zoo de zege ontgost.Ga naar voetnoot1535 Een yegelijck soldaet hiel stand, gelijck een post. Ick zwaey den degen vast. ick schreeuw vast, moord, en wapen,Ga naar voetnoot1537 Vrybuit en brand. val aen, nu wreeck u eens rechtschapen.Ga naar voetnoot1538 De Burgery verflaeuwde, in tegenweer te bien. 1540[regelnummer] De wal en Stad was ons; wanneer ick op zijn knienGa naar voetnoot1540 Een oud eerwaerdighst Man zagh vallen, in hef midden Der Priesteren, en met gevouwe handen bidden. Op dat gebed, helaes! verscheenme strax mijn Min,Ga naar voetnoot1543 Met haer doorschote borst. die schoone Koningin 1545[regelnummer] Verscheen met dees quetzuur, die versch noch deerlijck bloede. Hoe werd mijn hart zoo bang, dat strax zoo grimmigh woede!Ga naar voetnoot1546 De standerd zeegh, en viel, met eenen viel de moed. Juliaen: Verscheenze slechs alleen? Attila: Met een' ontelbren stoet Van duizenden bestuwt, en met die zelve ZielenGa naar voetnoot1549
[pagina 773]
1550[regelnummer] Die, van den hoef getrapt, door zwaerd en speeren vielen.Ga naar voetnoot1550 Zy trad my in 't gezicht, en dochtme ruim zoo schoon, En ruim zoo groot als flus. haer diamante kroonGa naar voetnoot1552 Verlichte straet en wal, door 't schitteren der steenen, En 't kroonegoud, gelickt en goddelijck bescheenenGa naar voetnoot1554 1555[regelnummer] Van eenigh godlijck licht, dat met een' ronden kring Van tongen, rood als vier, om 't heiligh hulsel ging.Ga naar voetnoot1556 My docht ick zagh dien schicht noch in haer harte steecken, Daer 't laeuwe bloed langs scheen op d'aerde neêr te leken. Ick stondt'er stijf en stom. al 't krijghsvolck zagh op my. 1560[regelnummer] De Liefde en Schrick van d'een, de Schoone aen d'andre zy.Ga naar voetnoot1560 Noch drong ick stewaert in met zidderenden degen.Ga naar voetnoot1561 Maer waer ick quam, alom vloogh Ursuls Geest my tegen Met haere standerd vaen. haer Maeghden overkuisch Bejegenden mijn volck met dadeltack, of kruis,Ga naar voetnoot1564 1565[regelnummer] Of maeghdewasse kaers, voor wie de krijghslien vielen,Ga naar voetnoot1565 En vloden hier en daer. zy zat my op de hielen, Of stond voor mijn gezicht. veel troepen vloôn verbaest;Ga naar voetnoot1567 Dies ick den aftoght blies, want d'aftoght was ons 't naest.Ga naar voetnoot1568 Ursul: Nu treffen den Tyran al 's hemels dreigementen.Ga naar voetnoot1569 AEthereus: 1570[regelnummer] Nu Juliaen vervolght in d'aengesteecke tenten.Ga naar voetnoot1570 Attila: Och Juliaen, wat raed? hier koomt het zelve spoock.Ga naar voetnoot1571 Juliaen: Hou stand, 't is ydelheid, en wind, en stof, en roock,Ga naar voetnoot1572 Of een ontsteecken damp, die schichtigh zal verdwijnen.Ga naar voetnoot1573 Ursul: De zonne zal voortaen uw hutten niet beschynen.Ga naar voetnoot1574 Juliaen: 1575[regelnummer] Hou stand, 't is ydelheid, die eer verstuift dan stof. Ursul: Des legers kreits verstreck den Hun een kerreckhof.Ga naar voetnoot1576
[pagina 774]
Juliaen: Wie zijtghe, die by nacht ons quellen komt, en plaegen? AEthereus: Slechs wind, en roock, en damp, en stof, om uit te vaegen. Juliaen: Indienghe niet ontvlught, ick stel mijn zwaerd te werck.Ga naar voetnoot1579 1580[regelnummer] Wat of de veldheer doet? Attila: Ick schrijf met kool een perck, Tot mijn verzekering, en zal 't met vloecken wyen.Ga naar voetnoot1580-81 Ga naar voetnoot1581 Juliaen: Daer komt het yslijck spoock, en durf het overschryen.Ga naar voetnoot1582 Attila: Is 't wonder dat mijn hair hier door te berge rijs? Ursul: Bevriest uw hart noch niet zoo stijf en kil als ijs? Attila: 1585[regelnummer] Och Ursul, laetme gaen. och spaer den Koning 't leven. Ursul: Tyran, uw vuist heeft my dien schicht in 't hart gedreven. Attila: Och Ursul, laetme gaen, vergeefme toch dien moord. Ursul: Wy Geesten eisschen wraeck. de hemel is verstoort. AEthereus: Durft ghy, aertsmoordenaer, u langer hier vertrouwen? Juliaen: 1590[regelnummer] Wijck af, ick zal u 't hoofd van buick en schoudren houwen.Ga naar voetnoot1590 AEthereus: Heeft wind, en roock, en damp, en stof nu buick en hoofd? Juliaen: Daer leit de Geest. ick heb hem 't beckeneel geklooft.Ga naar voetnoot1592 AEthereus: Noch leeft de Geest. uw zwaerd is veel te plomp van snede. Juliaen: Och goede Geest, vertreck, laet Juliaen met vrede.
[pagina 775]
Attila: 1595[regelnummer] Och Iuliaen, wat raed? nu weet ick geen verblijf.Ga naar voetnoot1595 Ursul: Gods straffe volght Gods Roe, gelijck de schaduw 't lijf. Attila: Het zweet breeckt uit. wie moet voor dit gezicht niet yzen? Princes, ick zal my nu genadiger bewyzen.Ga naar voetnoot1598 Ursul: Gelijckghe zijt gewoon, die 't al verwoest, en stroopt, 1600[regelnummer] En Christenrijck in 't bloed der Martelaeren doopt. Verbeeld u niet, dat God uw' moedwil wil verschoonen.Ga naar voetnoot1601 Ick zal u 't halve hoofd van uwen Manfrit toonen. Daer ziet ghy't van het lijf gesneden, en noch nat. De Ridderschap valt uit, met al de gansche Stad. 1605[regelnummer] De tenten staen in brand. uw volck verloopt te spade.Ga naar voetnoot1605 't Vergoten bloed roept wraeck. 't is uit met Gods genade. De gansche Stad valt uit. al 't leger staet in vier.Ga naar voetnoot1607 Attila: Wat zienwe, Iuliaen? wat aenzicht zienwe hier? 't Is Manfrits eigen hoofd. verwacht geen ander teecken. 1610[regelnummer] Och Iuliaen, 't is tijd als d'andren op te breecken. Och Iuliaen, breeck op, met d'overige maght. 't Is veiliger gevloôn, dan 't uiterste verwacht. AERTSBISSCHOP. BURGEMEESTERS. REY VAN AGRIPPINERS. Aertsbisschop: Getrouwe Ridderschap, zet hier de doodbaer neêr, En 't Heiligh Lijck. 't word spa, oock valt de wegh te veer. 1615[regelnummer] Voor eerst genoegh, tot dat men 't lichaem voort geleide, En op het staetelijckste een uitvaert toebereide, Gelijck de heiligheid van zoo een Heiligh voeght. Maer dit toeschietend volck bleef al den nacht misnoeght, Indien hun oogen zelfs de doode niet eerst zagen.Ga naar voetnoot1619 1620[regelnummer] Men schuif de doodkist op. daer leitze nu verslagen,Ga naar voetnoot1620 Die vrome Kruisheldin, en stut van 't eeuwigh Rijck. Ghy Vaders van de Stad, ghy Burgers algelijck,Ga naar voetnoot1622 Om Gods wil, ziet toch eens, ghy maeghdekens, en vrouwen,
[pagina 776]
Koom leeck, en priester, koom de Koningin aenschouwen. 1625[regelnummer] Zij schijnt niet dood, noch oock den slapenden gelijck, Maer levend lachtze u toe. hier leit een Bruid te prijck; Wiens ziel in 't hemelsch koor, voor d'Engelen, ging trouwen Den schoonsten Bruidegom. waer zagh men oit gehouwen Uit marmer eenigh beeld, of lijck dat witter was. 1630[regelnummer] Zoo leeft d'albaste pop in d'ebbenhoute kas.Ga naar voetnoot1630 Noch schijnt de purpre mond gebeên tot God te morren.Ga naar voetnoot1631 De roos, op elcke wang, weet noch van geen verdorren. Het hair behoud zijn' geur, ja krachtiger dan oit. Zoo hadze zich voor 't leste om Jesus opgetoit. 1635[regelnummer] Zy heeft dien mond niet eens vertrocken, om de smarte Des doods, toen haer de Dood de tanden zette in 't harte, Met dien verwoeden schicht. geweerhaeckt hangt hy nochGa naar voetnoot1637 In haer gequetste borst, zoo wit, als melck en zogh; Gemarmert van het bloed, dat uit de wonde vloeide, 1640[regelnummer] En maeckte een' rooden vliet, waer in de ziele roeideGa naar voetnoot1640 En zeilde, en vloogh voor wind, voor stroom, recht hemelwaert, Der zielen haven in, beschut voor 't Hunsche zwaerd. O wreede schicht, te wreed op zoo een teere spruite!Ga naar voetnoot1643 'T was wonder dat uw punt niet weder af en stuite, 1645[regelnummer] Of stomp werd, op 't gezielt en levendigh albastGa naar voetnoot1645 Der Kalidoonsche Maeghd, en hechtghe noch zoo vast,Ga naar voetnoot1646 In 't middelpunt van 't hart? maer waerom 't hart geschoten, Och edel hart! en niet een ander deel doorstooten? Neen, billijck is 't, dat zy, aen 't Paradijs verlooft, 1650[regelnummer] Oock werde in 't hart gemerckt; gelijck 't gemartelt Hoofd, Haer Heiland, dien de speer in 't hart ging, door de zijde. Onwetende eerde u dus, die u dees eer benyde.Ga naar voetnoot1652 O allerzalighst lijck, ons allen voorgetreên, En in het bloedigh perck met Jesus doorgestreên.Ga naar voetnoot1654 Burgemeester: 1655[regelnummer] Zy triomfeert by God, met wien zy zich vereende, Met al haer Duizenden, die, op de starren treênde, Nu omgaen met den kloot, aen 's hemels gouden boogh,Ga naar voetnoot1657 En, boven zon en maen, braveeren daer om hooghGa naar voetnoot1658
[pagina 777]
Gods vyanden, die niet onsterfelijcke zielen. 1660[regelnummer] Maer slechs het sterflijck lijf des Martelaers vernielen. Het veld, dat door dien moord verwildert leit, en woest, Gemest met bloed, en mergh, teelt nu een' rijcken oegst,Ga naar voetnoot1662 Daer God de vrucht af maeit, en vult zijn ruime schuurenGa naar voetnoot1663 Met garven zonder tal. Rey: Wy tellen daeghlix d'uuren, 1665[regelnummer] Ja elcken oogenblick, in 't uiterste gevaer,Ga naar voetnoot1665 Dat Iesus ons verlos. 't verlangen valt ons zwaer.Ga naar voetnoot1666 Aertsbisschop: O waerde Burgery, de hemel wil u stercken.Ga naar voetnoot1667 Gedenck, ghy strijd ter nood voor huizen, en Gods kercken;Ga naar voetnoot1668 Ghy strijd voor lijf en ziel, voor Gods gerechte zaeck,Ga naar voetnoot1669 1670[regelnummer] Voor 't algemeen geloof. schep moed. beveel de wraeckGa naar voetnoot1670 Den allerhooghsten troon: hy bleef noit Dwingland schuldigh De lang gedreighde straf. volhard, beveel geduldigh Hem d'uitkomst van 't gevecht. de hemel weet zyn' tijd. Men triomfeerde noit dan na den bangen strijd. 1675[regelnummer] Nu dorscht Gods straffe hand den droeven ingezeten.Ga naar voetnoot1675 De vlegel breeckt niet eer voor dat die is versleeten. Gods oordeel scheid aldus het koren van het kaf; Al dreunt'er 't gansche Sticht, gelijck een dorschvloer, af.Ga naar voetnoot1677-78 Wy zitten noch beschermt, en met beslote muuren. Rey: 1680[regelnummer] Argentoraet, en Trier, en Tongren, ons gebuuren,Ga naar voetnoot1680 Zijn al in d'asch geleit, en in den grond vergaen.Ga naar voetnoot1681 Indien een stercker valt, hoe kan een zwacker staen? De blixem met geweld gedreven op de toppen Van toornen, en van kerck, het bloed, by roode droppen, 1685[regelnummer] Geregent hier en daer; de tortsen in de lucht;Ga naar voetnoot1685 De wolcken vol geschreis, en oorelooghsgerucht; Het hemelsche gezang, het loeien uit de kooren,Ga naar voetnoot1683-87 Ga naar voetnoot1687
[pagina 778]
Gaen zwanger van al 't leed, dat daeghlix wordt geboren.Ga naar voetnoot1688 Ons vesten gaepen vast, en waren flus vermant.Ga naar voetnoot1689 1690[regelnummer] Wy hoorden dien Tyran vast brullen moord en brand. De maght der Burgery begon al uit te spatten.Ga naar voetnoot1691 De Hun zal strax den storm met meer gewelds hervatten,Ga naar voetnoot1692 En booren door de breuck in Stad, die open leit. Ick zie, hoe 't grimmigh zwaerd langs marckt en straeten weit,Ga naar voetnoot1694 1695[regelnummer] En neervelt, wat het vind. ick hoor ons vrouwen krijten. 'k Zie dochters aengezicht en bloote borsten rijten. Met hangende perruick geschonden en gesleurt.Ga naar voetnoot1697 Ick zie dees Stad in brand, en als een kleed gescheurt. Nu zal ons Beeck van 't bloed der menschen overloopen.Ga naar voetnoot1699 1700[regelnummer] Men sluit de poort vergeefs, de muuren leggen open.Ga naar voetnoot1700 Burgemeester: Godvruchtigh Licht, verlicht het volck met uw gebed. Wy knielen al met u, en hopen op ontzet. Aertsbisschop: Aendachtige gemeent, hou op, hou op van schreien.Ga naar voetnoot1703 Ick zie, om 't hoofd van 't lijck, een vlam van tongen weien,Ga naar voetnoot1704 1705[regelnummer] En lecken Ursuls kroon. ay zie, hoe schoon het speelt. Ick zie noch meer, een wolck, die zich daer boven deelt, En zwanger van Gods glans vast arbeid door te breecken.Ga naar voetnoot1707 Schep moed, mijn volck, schep moed. dit is geen ydel teecken. Wy zijn alree verhoort. nu langer niet geschroomt. 1710[regelnummer] De wolck gaet op. wat Zon of hier te voorschijn koomt?Ga naar voetnoot1710 Wat starren of dit zijn, die voor en achter krielen? Gewis 't is Ursuls geest, bestuwt met Martelzielen,Ga naar voetnoot1712 Met zoo veel duizenden, als flus gesneuvelt zijn.Ga naar voetnoot1713 Ick ken die Kruisbanier. 'tis spoock, noch droom, noch schijn.Ga naar voetnoot1714 1715[regelnummer] Wy weckten haeren geest met ons eendraghtigh smeecken. Zy wenckt ons. luister toe. daer vangt zy aen te spreecken. Sinte Ursul: Ghy Agrippiners, staeckt dit jammerlijck gesteen. Ick hebbe op uwen muur met al mijn heir gestreên, En ging dien Dwingeland in zyne tent bestoocken.
[pagina 779]
1720[regelnummer] Al 't leger vlught met hem, en is voort opgebroken.Ga naar voetnoot1720 De blixemstrael, die brand in alle hutten sticht,Ga naar voetnoot1721 Vergunt den Hun geen' tijd, dat hy zijn hielen licht. Gansch Keulen, met den dagh in 't leger uitgevallen,Ga naar voetnoot1723 Sleept eenen grooten roof in zijn verloste wallen.Ga naar voetnoot1724 1725[regelnummer] Die woedende Tyran, zoo wijd en zijd gevreest, Zal's nachts, in 't bruilofsbed, op 't vrolijckst van zijn feest,Ga naar voetnoot1726 Smoordroncken van den wijn en 't bloed, allengs gedroncken,Ga naar voetnoot1727 Daer zijn bestorve bruid hem reutlen hoort, na' et roncken,Ga naar voetnoot1728 Haest braecken 't godloos hart, en smooren in zijn bloed,Ga naar voetnoot1729 1730[regelnummer] Dat tegens Christus Kerck, en Gods autaeren woed. Laet u 't geleden leed noch jammer niet bedroeven.Ga naar voetnoot1731 God wou uw hart door 't vier des oorlooghs dus beproeven.Ga naar voetnoot1732 Bestelt ons lichaemen ter aarde, zoo 't behoort. De hemel sal uw' Dom, uw Raedhuis, en uw poort,Ga naar voetnoot1734 1735[regelnummer] Van hier, in tijd van ramp, en tegenspoed, vertroosten.Ga naar voetnoot1735 Verwacht in uwen schoot het Drietal, dat van 't OostenGa naar voetnoot1736 Zich boogh voor d'arme kribbe, en offerde zoo mild; Drie Kroonen dan gevoert in eenen rooden schild: Drie Kroonen zullen braef op onze Armijnen passen.Ga naar voetnoot1738-39 Ga naar voetnoot1739 1740[regelnummer] Ick zie der muuren kreits hoe langer wyder wassen,Ga naar voetnoot1740 Door allerhande ramp; d'Aertsbisschop, in den topGa naar voetnoot1741 Van 't Keizerrijck te keur, om een' gekroonden kop; En 't Heiligh Agrippijn, door tegenspoed verzochter,Ga naar voetnoot1743 Volharden, als een echte oprechte Roomsche Dochter.Ga naar voetnoot1744 Aertsbisschop: 1745[regelnummer] Verlosser, zijt gelooft, die d'eer behoud in 't veld, En Englen zonder tal, en Martelgeesten stelt Tot wachters van de Stad. wy buigen ons, wy groeten SINTE URSUL en heur heir. wy offren aen heur voeten Geen wieroockvat vol reuck, maer 't hart vol danckbaerheid. 1750[regelnummer] My dunckt ick zie alree ons vesten uitgeleit,
[pagina 780]
Sinte Ursuls Veld daer in getrocken, en begrepen,Ga naar voetnoot1751 De Keulsche Maeghden maght van steenen t'zaemen sleepen, En bouwen haer een kerck, zoo yverigh als oit. Gezegent zy Klemaet, die Gods gebouw voltoit.Ga naar voetnoot1754 1755[regelnummer] Drie zilvre tomben, rijck van Indiaensch gesteente, Begraeven in 't autaer, beveelt men haer gebeente,Ga naar voetnoot1756 't Lijck van Cyriacus, en 't lichaem van Konaen;Ga naar voetnoot1757 Waer op men, onder spel en koorgezang, voortaen Den hemel eeuwigh danckt, met heilige offerhanden, 1760[regelnummer] Daer gulde kandelaers, daer gulde lampen branden. Noch feest noch ommegang ontsta dees Maeghdekerck;Ga naar voetnoot1761 Daer elck haer rustbed hebbe, en haer' gewyden zerck. Men bergh al 't overschot in eene goude kamer;Ga naar voetnoot1763 En haer gedachtenis zy Keulen aengenamer 1765[regelnummer] Dan endelooze schat: maer d'asch, en Maeghdestof Zich spreiende, vereischt een grooter kerreckhof Dan d'aldergrootste Stad. men grabbelt om dees bloemen.Ga naar voetnoot1767 De Teems zal zelf een stad naer een der Maeghden noemen.Ga naar voetnoot1768 Zoo leven, na de dood, die 't leven hier versmaên. 1770[regelnummer] Zoo koomt de glori t' huis, die naer Gods glori staen.Ga naar voetnoot1770	voetnoot1376 elfsten: dat het getal elf hem noodlottig werd, is wel niet toevallig; storm: bestorming. voetnoot1377 klincket: klein valluik in de stadspoort, om uit te zien. voetnoot1378 uitgevallen: een uitval gedaan hebbende. voetnoot1381 verbeten: doodgebeten. voetnoot1382 ontjaegen: door najagen ontrukken. voetnoot1383 spie: spion; Manfrit: het hoofd der Katten (vgl. vs. 1414). voetnoot1384 bewaert: bewaakt (elg.: beschermd). voetnoot1385 dapper aen 't verloopen: sterk gedund (verloopen: weglopen). voetnoot1387 Borsten: (jonge) strijders; altemet: langzamerhand. voetnoot1388 Verneemen: bemerken. voetnoot1389 vast: reeds; herrefstvieren: vuren, ontstoken wegens het late seizoen(?). Het woord ontbreekt in het Ned. Wdb. voetnoot1391 verdroncken in: dronken geworden door. voetnoot1392 most: (jonge) wijn. voetnoot1393 De zommigen: sommigen (vgl. de zom: in vs. 1330 en zom in vs. 1395. voetnoot1397 vast: voortdurend. voetnoot1400 Liskerck: aanvoerder der Keulenaers. De familie van de Lieskirchen behoort tot de vijftien aanzienlike Keulse geslachten die volgens de sage hun oorsprong afleidden van de Romeinen (Rosa Schömer, a.w. blz. 743); ontstack: ontstak, ontbrandde. voetnoot1401 hitsiger: vuriger. voetnoot1402 t' avond: diezelfde avond; van: door; bloed en druipende quetsuuren: van bloed druipende wonden. voetnoot1404 niet eenmael: zelfs niet. voetnoot1405 Roomsche en Duitsche struicken: Romeinse en Germaanse stam. voetnoot1406 om pracht: om te pronken; eerlijck: met ere. voetnoot1411-13 vgl. de noot bij vs. 793. voetnoot1416 op tapijt: op zijn rustbed. voetnoot1417 geboren: te voorschijn gekomen, zich voordoende. voetnoot1418 dat 's u voor: ik ga u voor!; met: op hetzelfde ogenblik. voetnoot1420 leger: legerplaats; wat kon 'er tegens staen: wat kon daartegen bestand zijn. voetnoot1421 in 't honderd: in 't wilde weg; drommel: drom (vgl. vs. 1316). voetnoot1422 steecken: vgl. vs. 1314 en 1467. voetnoot1424-25 Bemerkten ze de toenadering van onze jeugdige strijders niet eer, dan toen ze hun slagen voelden. voetnoot1426 En tegelijkertijd klonk het geroep van Wapen! Moord!; wapen is de alarmkreet (oorspr.: te wapen!); vgl. vs. 1537; en klocken opgesteecken: en hieven ze een luid geschreeuw aan (klock: luid klinkende stem; vgl.: Gijsbrecht, vs. 245 en het steecken van de trompet). voetnoot1428 en verre leit te laegh: en te ver afgedreven is (oorspr.: aan lager wal geraakt is). voetnoot1430 bezwijcken: aflaten. voetnoot1436 van 't waecken wordt bevrijt: behoeft niet meer wakker te worden. voetnoot1437 in geleden: in 't gelid (eig.: gelederen). voetnoot1438 van 't punt: door degen of zwaard. voetnoot1439 zyn quael: zijn verminkte ledematen; met luttel harts: met weinig moed, weinig hoop op herstel. Dit past beter in het ironiese verband dan Van Lennep's verklaring: bijkans uitgeput. voetnoot1440 van: door; schichtig: snel doortastend. voetnoot1442 Agrippaes jeughd: de Keulse jongelingschap; gaet weien: zijn strijdlust botviert (eig.: zich gaat verlustigen). voetnoot1444 hellebaerd (ontstaan uit helmbarde) oorspr.: een bijl aan een steel, later: wapen met scherp bijlvormig blad, naar achteren eindigende in een spits en naar boven in een speerpunt; byster: zeer. voetnoot1446 brengt: brengt toe. voetnoot1448 ontmoete: tegemoet trad: rustigh: dapper, onbevreesd. voetnoot1449 samlen: dralen. voetnoot1450 bestuwt: omstuwt, omringd. voetnoot1454 Bezet: Plaats troepen bij. voetnoot1456 Hierna komt Liskerck binnengereden en wordt door de Burgemeester toegesproken (vgl. vs. 1455). voetnoot1457 te flaeuwen: uw moed te laten zakken. voetnoot1458 kostelijcken roof: kostbare buit. voetnoot1464 te prijck, nl. in bruidstooi (vgl. vs. 651). voetnoot1468 't stormgevaert: stellage die aangereden werd om bij de bestorming van de wallen te dienen. voetnoot1469 storremtuigh: werktuigen voor de bestorming. voetnoot1471 noopte: zette aan; 't hart: de moed. voetnoot1472 belegen: belegerde; t' ontginnen met meer viers: vuriger aan te vallen; ontginnen had ook de betekenis beginnen (Ned. Wdb. X, 1850); hier dus: de aanval beginnen op (vgl. vs. 1535). voetnoot1473 gezette: afgesproken. voetnoot1474 op te steecken: te voorschijn te komen, op te trekken (Ned. Wdb. XI, 1257). voetnoot1475 ging aen: begon. voetnoot1476 geweer (verweermiddelen): Omdat in vs. 1477 pijlen genoemd worden, is hier waarschijnlik aan kogels of stenen te denken. voetnoot1479 storrembock: toestel, waaronder aan kettingen een balk hangt, waarmee tegen de muur gerammeid wordt; schildpad: stormtuig onder een schildendak (vgl. vs. 1488). voetnoot1480 voor kan staen tegen bestand is. voetnoot1481 zich weert: verweert zich, d.i. neemt aan de verdediging deel; traen en vlammen: vlammend traan, kokende olie. voetnoot1482 peckreep: pekkrans. Bij deze verweermiddelen denkt Vondel waarschijnlik aan belegeringen als die van Alkmaar en Haarlem. voetnoot1484 graften: grachten (Amsterdamse vorm). voetnoot1485 reuckeloos: zonder zich aan de leiding te storen. voetnoot1486 van wie: waardoor. voetnoot1488 sloopt: in elkaar zakt. voetnoot1489 suffen: verslappen. voetnoot1490 veel moords in 't rammen: doordat het rammeien veel slachtoffers eist; verbluffen: van streek brengen. voetnoot1491 levendige: levende. voetnoot1492 aenstaen: voortdringen. voetnoot1495 in arbeid ging: aan 't baren ging (arbeid: barenswee). voetnoot1496 in: naar binnen. voetnoot1497 gaepen: bressen vertonen, wijd openstaan. voetnoot1498 blanck: in blanke harnassen (Ned. Wdb. II, 2781). voetnoot1499 sterck en stijf: met vastberadenheid. voetnoot1500 een grilling reed door 't lijf: een rilling door 't lichaam voer. voetnoot1502 breuck: bres. voetnoot1503 flus: juist te voren. voetnoot1505 mond: bres. voetnoot1506 die zelve: dezelfde. voetnoot1507 versteurt van moed: toornig te moede. voetnoot1508 slibbren: uitglijden. voetnoot1510 doorsteecken: doorstoken (oud deelw.); vertoogen: vertonen. voetnoot1511 ongelijck: onrecht. voetnoot1512 wolck: dichte schare. voetnoot1513 verpoozen: verademing geven (eigenl.: doen uitrusten). voetnoot1514 zom: vgl. vs. 1395. voetnoot1515 handgebaer: een voorwerp dat iemand in de hand draagt. Het (Ned. Wdb. V, 1948) geeft uitsluitend plaatsen uit Vondel's werk, maar het woord is ook in het Mhd. en het Oostelike Mnl. bekend. voetnoot1516 't gespoock: geestverschijningen; naer: angstwekkend. voetnoot1517 dutten: wankelen (eig.: weifelen, twijfelen; verg. Ned. Wdb. III, 3680 en Palamedes vs. 2070). voetnoot1518 verloopt: loopt weg. voetnoot1519 harssenschildery: hersenschim, inbeelding. voetnoot1521 geweer: wapenen. voetnoot1522 opgezet: mij voorgenomen. voetnoot1523 bits: vinnig. voetnoot1526 radder (dan de anderen): het vlugst (door contaminatie ontstaan). voetnoot1527 steigren: opstijgen; in 't heetste (van 't gevecht). voetnoot1528 muurkroon: de corona muralis van de Romeinen, d.i. de krans voor degene die het eerst een vijandelike stadsmuur besteeg. voetnoot1529 het Capitool: zie vs. 821. voetnoot1530 boete: herstel, vergoeding. voetnoot1532 Astur: havik. voetnoot1533 Het vier ontstack: de ijver ontbrandde. voetnoot1535 ontgost: (partic. van ontginnen; vgl. Van Helten's Vgr. §39e): een aanvang gemaakt met (vgl. vs. 1472). voetnoot1537 vast: reeds moord en wapen (vgl. vs. 1426). voetnoot1538 Vrybuit (imperatief): plunder (vrijbuiten: oorlogsbuit maken); rechtschapen: gelijk het behoort. voetnoot1540 wanneer ick: toen ik (plotseling). voetnoot1543 Min: geliefde. voetnoot1546 strax: kort te voren. voetnoot1549 bestuwt: omstuwd; die zelve: dezelfde. voetnoot1550 van: door. voetnoot1552 flus: te voren. voetnoot1554 gelickt: glanzend geworden (oorspr. gepolijst). voetnoot1556 hulsel: hoofdhulsel, kroon. voetnoot1560 van d'een (zij): aan de ene zijde werd ik bestookt door Liefde en Schrik. voetnoot1561 Noch: toch. voetnoot1564 Bejegenden: traden tegemoet; dadeltack: de tak van de dadelpalm gold bij de Semieten, en later bij de Christenen, als symbool van overwinning. voetnoot1565 maeghdewasse: van maagdenwas, d.i. zuivere was. voetnoot1567 verbaest: verbijsterd. voetnoot1568 was ons 't naest: was het enige dat ons overbleef. voetnoot1569 Hier verschijnen de geesten van Ursul en AEthereus. voetnoot1570 aengesteecke: aangestoken. voetnoot1571 het zelve: hetzelfde. voetnoot1572 ydelheid: ijdele schijn. voetnoot1573 een ontsteecken damp: een lichtende wolk; schichtigh: schielik. voetnoot1574 hutten: legertenten. voetnoot1576 Des legers kreits: de kring, het gebied van uw legerplaats; verstreck (conj.): moge worden tot. voetnoot1579 stel te werck: gebruik. voetnoot1580-81 Ik teken met houtskool een kring tot mijn beveiliging (tegen boze machten). voetnoot1581 vloecken: bezweringsformulieren. voetnoot1582 durf: durft. voetnoot1590 Wijck af: ga achteruit; buick: romp (Mnl.). voetnoot1592 beckeneel: schedel. voetnoot1595 nu weet ick geen verblijf: nu kan ik het niet langer uithouden. voetnoot1598 bewyzen: betonen. voetnoot1601 moedwil: kwaadwilligheid; wil: zal. voetnoot1605 verloopt te spade: vlucht te laat (om te ontkomen). voetnoot1607 't leger: uw legerplaats. voetnoot1619 hun oogen zelfs: hun eigen ogen. voetnoot1620 op: open. voetnoot1622 Vaders: burgemeesters. voetnoot1630 pop: beeld. voetnoot1631 morren: prevelen. voetnoot1637 Met dien verwoeden schicht: bij het treffen van die verwoede pijl. voetnoot1640 Met en in het bloed verliet de ziel het lichaam. voetnoot1643 spruite: oudere vorm van spruit (Mnl. sprute). voetnoot1645 gezielt: bezield; levendigh: levend. voetnoot1646 Kalidoonsche: Schotse (vgl. Inhoud, r. 4). voetnoot1652 die u dees eer benyde: (niet gunde) nl. uw moordenaar. voetnoot1654 doorgestreên: met Jezus' hulp strijdende tot het einddoel gekomen (vgl. vs. 1370). voetnoot1657 omgaen met den kloot: rondgaan (om de aarde) met de hemelsfeer. Volgens het stelsel van Ptolemaeus, in de M.E. en nog door Vondel aangenomen, zijn er om de aarde, het middelpunt van het heelal, zeven rondgaande hemelsferen, waarin de planeten zich bewegen. Daarboven de sfeer van de vaste sterren en het Empyreum, waar het Opperwezen, de engelen en de zaligen vertoeven. Blijkens vs. 1656 (op de starren treênde) denkt Vondel zich hier deze zalige zielen wel boven zon en maen (vs. 1658), maar in de bovenste vaste-sterrensfeer. voetnoot1658 braveeren: trotseren. voetnoot1662 oegst: blijkens het rijm uit te spreken als oest. voetnoot1663 af: van. voetnoot1665 elcken: bij Vondel is oogenblick mnl. voetnoot1666 't verlangen: het uitstel. voetnoot1667 wil: moge. voetnoot1668 ter nood: in de tegenwoordige nood. voetnoot1669 gerechte: rechtvaardige. voetnoot1670 algemeen geloof (vertaling van Katholicisme): het Christelik geloof; beveel: vertrouw toe, laat over (ook in vs. 1672). voetnoot1675 De Hunnen zijn de dorsvlegel in Gods hand om de volken voor hun zonden te straffen; straffe: gestrenge. voetnoot1677-78 Voortzetting van het beeld; Sticht: aartsbisdom (Keulen). voetnoot1680 Argentoraet: Argentoratum is de Latijnse naam voor Straatsburg. voetnoot1681 in den grond: geheel en al. voetnoot1685 tortsen in de lucht: brandende toortsen, aan het uitspansel gezien. voetnoot1683-87 Opsomming van onheilspellende voortekenen. voetnoot1687 het loeien uit de kooren: kunnen hier de kerkkoren bedoeld zijn? voetnoot1688 wordt geboren: ontstaat. voetnoot1689 vast: nog steeds; flus vermant: kort te voren overweldigd. voetnoot1691 De maght der Burgery: het grootste deel van de burgers; uit te spatten: uit de band te springen, oproerig te worden. voetnoot1692 meer gewelds: meer kracht. voetnoot1694 weit: zich gaat vermeien, zich te goed gaat doen. voetnoot1697 perruick: hoofdhaar; geschonden: onteerd. voetnoot1699 ons Beeck: onze stroom. voetnoot1700 leggen: liggen. voetnoot1703 Aendachtige gemeent: vrome burgerij. voetnoot1704 een vlam van tongen: tongvormige vlammen; weien: vgl. vs. 1694; hier: dartelend spelen. voetnoot1707 vast arbeid: steeds moeite doet. voetnoot1710 op: open. voetnoot1712 bestuwt met Martelzielen: omringd door de zielen der martelaressen. voetnoot1713 flus: kort te voren. voetnoot1714 spoock: (bedrieglike) geestverschijning. voetnoot1720 voort: terstond. voetnoot1721 hutten: tenten. voetnoot1723 in 't leger: naar de legerplaats (der Hunnen). voetnoot1724 roof: buit. voetnoot1726 Attila is gestorven in de eerste nacht van zijn huwelik met Ildico. voetnoot1727 allengs: langzamerhand (met de bijbetekenis: in toenemende mate). voetnoot1728 bestorve: dodelik verschrikte. voetnoot1729 Haest: weldra; 't hart braecken: aan bloedspuwing sterven. voetnoot1731 jammer: ellende. voetnoot1732 Vgl. vs. 1675. voetnoot1734 poort: stad; dus: uw geestelikheid, uw overheid en uw burgerij. voetnoot1735 Van hier: van uit de hemel; vertroosten: moed inspreken. voetnoot1736 het Drietal: de drie Koningen, wier relikwieën in later tijd naar Keulen overgebracht zijn. voetnoot1738-39 Zie voor het Keulse wapen de aant. bij Opdraght vs. 51-52. voetnoot1739 braef: voortreffelik, naar de eis (Ned. Wdb. III, 947); Armijnen: hermelijn (vgl. vs. 282). voetnoot1740 kreits: kring; hoe langer wyder: hoe langer hoe verder. voetnoot1741 door: door... heen, d.w.z. ondanks allerlei rampen; (Ik zie) de aartsbisschop, als een der voornaamsten in het Keizerrijk, als keurvorst (aangewezen) om een gekroond hoofd te kiezen. voetnoot1743 't Agrippijn: Keulen; verzochter: des te meer beproefd. voetnoot1744 Roomsche: Romeinse, krachtens haar afstamming, maar tegelijk: dochter van Rome, met een toespeling op het randschrift van het Keulse zegel: Sancta Colonia, sancta Romanae Ecclesiae fidelis filia (trouwe dochter van de H. Roomse Kerk). voetnoot1751 Sinte Ursuls Veld: op dit terrein van de maagdenmoord verrees bij de uitbreiding van Keulen de Ursula-kerk. voetnoot1754 Klemaet: Clematius herstelde tot vervulling van een gelofte, een kerk, gewijd aan heilige jonkvrouwen die voor haar geloof gestorven waren. Dit feit, door een gedenksteen bevestigd, is de historiese kern van de latere Ursula-legende. voetnoot1756 beveelt men: vertrouwt men toe. voetnoot1757 Konaen: de naam van AEtherius, vóór zijn doop (vgl. Inhoud, r. 2). voetnoot1761 ontsta: ontbreke (voortaan) aan. voetnoot1763 De relikwieën der Elfduizend Maagden worden in de zogenaamde gouden kamer van de Ursula-kerk te Keulen bewaard. voetnoot1767 men grabbelt om dees bloemen: men betwist elkaar deze kostbaarheden. Deze relikwieën werden namelik over geheel Duitsland en daarbuiten verspreid. Zo veelvuldig werden ze overgebracht, dat Paus Bonifacius IX dit wegvoeren in 1392 op verzoek van de Keulse burgers verbood. voetnoot1768 een stad: volgens de gissing van Mej. M.E. Kronenberg (De N. Taalgids VI, 301) de stad Maidenhead. voetnoot1770 die naer Gods glori staen (Datief): Zo verkrijgen zij, die Gods roem nastreven, ongewild de (ware) roem. Sommige drukken hebben: die naer geen glori staen, wat ook een goede zin oplevert.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

Het vyfde bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs