De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

[p. 781]

Rozemont.
Treurspel.aant.^*

Het eerste bedryf.

Pauselijck Gesant.

 

Een manshart kropt zijn nijt, die uitbarst by de vrouwen.^{vs. 1}

 

Sophia, wat al leets hebt ghy Godts Kerck gebrouwen,

 

Met eenen schimpscheut (ach een schimpwoort vry gering)³

 

Die Narses, door het hart, aen zijn vijf zinnen ging,⁴

5

En, als een pijl, uw tong zoo los en bits ontglipte;

 

Waer door zijn eerste trouw, uit wraeckzucht overwipte,⁶

 

En schende Alboin, der Langebarden hooft,

 

Den Roomschen op het lijf. Italië berooft,^7-8

 

Geknevelt, afgebrant, geschoren, en geschonden,⁹

10

Van Got, Alaen, en Hun, gevoelt, in versche wonden,¹⁰

 

Helaes! een' nieuwen slagh, van d'oversnootste smet,¹¹

 

Die, van het Baltisch strant, zich had met kracht gezet¹²

 

In 't vet Pannonie; van waer zy, met dees vreemden,¹³

 

Avaer, Bulgaer, Sarmaet, en Sax, op al de beemden¹⁴

15

Van Po en Arnus viel, in een veel eedler wey,¹⁵

* Van omstreeks 1639. Afgedrukt volgens de tekst van de eerste uitgave, achter het treurspel Maeghden, Amsterdam 1643, Unger: Bibliographie nr. 314, met doorlopende signatuur.
Het geschiedverhaal dat Vondel zich voorstelde dramaties te bewerken, bevat het volgende: Alboïn, koning van de Longobarden (6de eeuw) was eerst gehuwd met Clodorinde, dochter van de Frankiese koning Clovis (Klotaer in vs. 45). Na haar dood hertrouwde hij met Rozamunda, dochter van Kunamundus (Koenemont vs. 47), koning der Gepiden, die hij in een veldslag verslagen en gedood had. Van het bekkeneel van de verslagen vijand, in goud gevat, maakte hij een drinkschaal. In 568 trok Alboïn met een groot leger naar Italië, ingeroepen door de Romeinse veldheer Narses, die wraak wilde nemen over een belediging, hem aangedaan door Sophia, gemalin van Keizer Justinus II (zie de aant. bij vs. 3). Hij veroverde toen een groot gedeelte van de Po-vlakte en werd voor de muren van het belegerde Pavia door zijn krijgsvolk uitgeroepen tot koning van Italië. Bij een groot feestmaal, in 574 te Verona, dronk hij zijn gemalin toe met de beker, uit het bekkeneel van haar vader vervaardigd. Voor die hoon nam zij bloedig wraak, door met hulp van haar minnaar, de hoveling Peredeus, haar gemaal te vermoorden, waarop zij vluchtte naar de keizerlike stadhouder Longinus te Ravenna.

vs. 1 kropt zijn nijt: verkropt zijn woede.

3 een schimpscheut: Sophia zou aan Narses, die een eunuuch was, hebben doen zeggen, dat hij de wapenen moest neerleggen en bij haar moest komen spinnen, omdat het rokken hem beter paste dan de wapenen. Daarop zou hij geantwoord hebben: ik zal een rokken opzetten dat ge niet zo licht af zult spinnen. Daarop doelen de verzen 18 en 37.

4 aen zijn vijf zinnen ging: eig. al zijn zintuigen doortrok, d.i. hem diep griefde.

6 overwipte: oversloeg, d.w.z. waardoor hij ontrouw werd en de tegenpartij koos.

7-8 schende op het lijf: joeg tegen hem op, bracht tegen hem in 't veld; Langebarden: vernederlandsing van Longobarden; Roomschen: Romeinen.

9 afgebrant: platgebrand; geschoren: geplunderd.

10 De West-Goten en Alanen teisterden in het begin van de vijfde eeuw, de Hunnen in het midden van die eeuw het Romeinse rijk.

11 van d'oversnootste smet: door de Longobardiese benden (smet: bezoedeling).

12 het Baltisch strant: de Longobarden woonden in het begin van de jaartelling aan de beneden-Elbe.

13 't vet Pannonie: de rijke Romeinse provincie Pannonië, aan de Donau; zy: slaat terug op smet.

14 Volksstammen die als hulptroepen Alboïn vergezelden.

15 Arnus: Arno; eedler wey: een gebied dat meer buit beloofde.

[p. 782]

 

En aen de wolcken dreef dit jongste lantgeschrey.¹⁶

 

Sophia, oordeel nu, of ghy wel, by uw leven,

 

Dit opgezette web van Narses af zult weven.¹⁸

 

Dit aes (van dien besneên gebezight tot een' toom¹⁹

20

Der Gotten, reis op reis) regeert nu aen den stroom

 

Des Ticiners, op 't hof; gebiet, dat elck dit kenne,^20-21

 

En drijft, tot voor de poort van Rome en van Ravenne,

 

Justijns bezettingen te steên en sloten uit,²³

 

En niemant heeft het hart dat hy dit euvel stuit:²⁴

25

Want wat quam Ticinum zijn tegenstant te stade,²⁵

 

Als 't, na drie jaer, zijn poort opzette, ter genade²⁶

 

Des wreeden Langebarts, die met dat gruwelwoort²⁷

 

Zijn zwarte siel verzwoer aen 's overwonnens moort?²⁸

 

En zeker, had het paert, ten intre van de wallen,

30

Uit mededoogen, niet dien vloeck te voet gevallen;^29-30

 

De stadt waer reê, in bloet en roock en vier, vergaen,³¹

 

Vergeten; en geen mensch zou Ticinum zien staen

 

Ter stede, daer 't noch staet, om onder 't juck te zweeten.

 

Oock hebben dierte en pest ons zenuwen gesleten:³⁴

35

En yder lants-aert van dit mengsel maeckt zich sterck,³⁵

 

En acht zich mans genoegh, gansch Kristenrijck een werck

 

Te rockenen, dat niet kan worden afgesponnen,³⁷

 

Als met een' zwaren toght. De Gotten, in Narbonne,³⁸

 

En Spanie, en oock de Hun, (die sterck den Donaukant³⁹

40

Voor Alboïn bewaeckt, in 't ingeruimde lant)⁴⁰

 

Beloofden, op zijn trom, in 't harnas aen te stappen.

 

Vier Fransche Koningen, ontzaghbre zwagerschappen,⁴²

 

Hanthaven desen Vorst, in 't overheert bewint,⁴³

 

Uit gunst tot d' eerste vrouw, hun zuster, Klotsuint;⁴⁴

45

Hem van Klotaer, in echt en eigen, opgedragen,⁴⁵

16 aen de wolcken dreef: ten hemel deed stijgen.

18 web: weefsel (vgl. bij vs. 3); of gij herstellen kunt wat Narses begonnen is.

19 Dit aes: scheldwoord voor Alboïn (vgl. galgenaas); van dien besneên: door die eunuuch Narses.

20-21 aen den stroom des Ticiners: Alboïn had Pavia, aan de Tessino, tot residentie gemaakt; dit kenne: zijn heerschappij erkenne.

23 sloten: burchten.

24 euvel: ramp.

25 Ticinum (Romeinse naam voor Pavia) werd in 572 na een driejarig beleg door Alboïn ingenomen.

26 opzette: open zette; ter genade: zich overleverende aan de genade van.

27 dat gruwelwoort: nml. dat hij de stad slechten zou en zelfs geen grijsaards en vrouwen sparen.

28 Zijn zwarte siel verzwoer aen: deze uitdrukking, mij van elders niet bekend, zal betekenen: zijn reeds zwarte ziel met een misdadige eed bezoedelde bij.

29-30 Bij het binnenrijden struikelde zijn paard (eigenlik staat er, dat het paard uit medelijden met de slachtoffers, voor hem een voetval deed), en omdat hij dit als een noodlottig voorteken beschouwde, spaarde hij de stad; dien vloeck: die ellendeling.

31 reê: reeds.

34 dierte: voedselschaarste, hongersnood.

35 lants-aert: volksgroep.

37 rockenen: op het rokken te zetten (vgl. berokkenen).

38 toght: veldtocht.

39 sterck: nml. in aantal.

40 ingeruimde: (door de Romeinen) ontruimde.

42 De vier zonen van Clovis, die in 511 het Frankiese rijk deelden; zwagerschappen: zwagers (van Alboïn).

43 't overheert bewint: de veroverde heerschappij.

44 gunst: genegenheid, liefde.

45 van: door; Klotaer was de jongste van de vier vorsten; eigen: letterlik: eigendom.

[p. 783]

 

Om zoo veel dapperheên, getoont in trotse slagen:

 

En wat 'er overschoot, na'et slaen van Koenemont,⁴⁷

 

Wiens bloet zijn koets herwarmt; dat berghde zich terstont,⁴⁸

 

Uit schrick, in zynen eedt, en volleghde te gader⁴⁹

50

Den man van Rozemont, zoo trouwlijck als haer' vader.

 

Wat rest'er, tegens dit onkneusbare aertsgewelt,

 

Voor ons, dan dat men Godt, die 't onweêr wetten stelt,

 

Geduldighlijck het stuur des Rijcks bevele, in 't midden⁵³

 

Van 't bulderen; en met schenckaedje schatting bidden,⁵⁴

55

Terwijl vermurwe en streel dien grooten Dwingelant,⁵⁵

 

Tot hindring van meer quaets: waerom ick, een gezant⁵⁶

 

En mont van Paus Joan, ten dienst der myterkroone,⁵⁷

 

Van Ticinum den Vorst hier navolgh, te Verone;

 

Alwaer dees onderdruckte en bange burgery⁵⁹

60

Dien Heiden vieren ziet het vrolijck jaergety⁶⁰

 

Der zege, op Audoïn, in 't bloedigh velt, bevochten.⁶¹

 

O Heilant, wil ons eens van deze lantgedroghten⁶²

 

Verlossen, door de vuist van een' rechtschapen heldt.

 

Maer och! ghy meet het perck van elck saizoen, en smelt,⁶⁴

65

Wanneer uw zon genaeckt, dees sneeuwjaght uit den Noorden.⁶⁵

 

't Is u bekent, of Godt met Langebartsche koorden

 

Het Oosten temmen wil, van wien het Westen lijdt

 

Meer wrevels en meer hoons dan oit van Geet, of Scijth:⁶⁸

 

Want of de Bosphorus braveert het hooft der vlieten,⁶⁹

70

Den Tiber, lang verdruckt, 't zal Godt in 't endt verdrieten.

 

Godt vry 't Latijnsche Recht, schuif 't Griexsche juck van hier,⁷¹

 

En smijt (behaegh het hem) dees lantroede eens in 't vier.

De volgende Personagien leeren hun rol.

47 slaen: doden.

48 Wiens dochter de plaats van de vorige vrouw in 't huweliksbed inneemt; berghde zich: zocht veiligheid.

49 in zynen eedt: hem trouw zwerend.

53 bevele: toevertrouwe.

54 schatting bidden (afhangende van het vorige met): door hem te verzoeken de plundering te mogen afkopen.

55 Terwijl: onderwijl.

56 hindring: verhindering.

57 mont: woordvoerder; Paus Joan: paus Johannes III (560-573) zou Narses tot terugkeer naar Rome bewogen hebben; myterkroone: pauselike macht.

59 bange: in 't nauw gebrachte.

60 jaergety: jaarlikse herdenking.

61 Audoïn: de Romeinse bevelhebber.

62 lantgedroghten: monsters, die het land plagen.

64 meet het perck: stelt grenzen aan.

65 dees sneeuwjaght uit den Noorden: evenals bij lantroede (vs. 72) heeft Vondel hier gedacht aan Attila, die ook de Noordvorst genoemd wordt (Maeghden, vs. 13 en 19).

68 wrevel: misdadige behandeling.

69 het hooft der vlieten: de voornaamste rivier. De Tiber symboliseert het Romeinse rijk, dat voorbestemd was om de wereld te beheersen.

71 vry 't Latijnsche Recht: bevrijde Rome, dat het recht aan zijn zijde heeft.