De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 831]

Het derde bedryf RISPE. MICHOL. BENAJAS. Rispe: Nu Dochters, koomt, leit Rispe voort. 590[regelnummer] Koomt, leit haer buiten deze poort. Verstreckt een stut voor 't zwacke lijf,Ga naar voetnoot591 En stuurt dit traegh dit lastigh wijfGa naar voetnoot592 (Weleertijds Sauls bedgenoot, Nu yeders spot) noch voor haer dood. 595[regelnummer] Hoe buight mijn stock? hoe beeft mijn hand?Ga naar voetnoot595 Ick trede, als tot den hals, in 't zand. Hoe lastigh valt my tred voor tred. Wat droom heeft my in 't koude bed Zoo hard, zoo onzacht opgeweckt? 600[regelnummer] O droom, die my een voorspoock strecktGa naar voetnoot600 Van 't leed, dat ick voorhanden zie;Ga naar voetnoot601 Wie zal ick 't klaegen? ay, zeght, wie? Een valck vervolghde een doffersvlught, Een zevental, dat uit de lucht 605[regelnummer] Quam plotsling storten, om, uit nood, Het lijf te bergen in mijn' schoot. Ick deê mijn best, toen ick 't vernam. Maer al vergeefs. d'erfvyand quamGa naar voetnoot608 En pickte my mijn handen door, 610[regelnummer] En roofde vast, den eenen voor,Ga naar voetnoot610 Den andren na, met beck en klaeuw, Verbeetze, en zoogh hun bloed al laeuw.Ga naar voetnoot612 De veeren vlogen om mijn hoofd. Daer koomt de valck, die ons berooftGa naar voetnoot614 615[regelnummer] Van onze doffers: dat is hy, Die zoet is op dees leckerny,Ga naar voetnoot616 En toeleit op een' verschen moord.Ga naar voetnoot617 Nu Michol, 't past u; doe het woord, O koningklijcke vrouw en spruit. 620[regelnummer] Ick zal u volgen. stap vooruit.
[pagina 832]
Michol: De hemel schijnt belust sich tegens ons te kanten. Och Benajas, ghy hoofd van 's Konings lijftrawanten,Ga naar voetnoot622 Wat wanckt 'er wederom? wie geeft u dit verlof,Ga naar voetnoot623 Dat ghy ons erfpaleis, en Vaders oude hof 625[regelnummer] Met wacht bezetten durft, en dus in alle hoecken De Prinssen vangt en spant, en overal loopt zoecken?Ga naar voetnoot626 Ghy jaeght ons kinders na, zoo bitter, zoo verwoed, Gelijck de jaeger 't wild en schuwe harten doet, Die haegh, noch hol, noch struick, noch bosch t' afgrijslijck vinden,Ga naar voetnoot629 630[regelnummer] Om 't snufflen, en gebit van brack en haezewindenGa naar voetnoot630 t'Ontglippen, en 't gevaer des jaghtspriets, dick bemorstGa naar voetnoot631 Van 't al t' onnozel bloed der ademlooze borst.Ga naar voetnoot632 Magh dan een vreedzaem hart, 't welck niemant zoeckt te steuren,Ga naar voetnoot633 Noch quetsen, nimmermeer een weinigh rust gebeuren?Ga naar voetnoot634 635[regelnummer] En dompelt men al weêr, tot d' ooren toe, in rouw Mijn vaders grijze weeuw, en my, verschove vrouw?Ga naar voetnoot636 Dat werde God geklaeght. maer och! hy heeft geene ooren,Ga naar voetnoot637 Noch hart tot Michol. och! ick ben tot ramp geboren. Benajas: Mevrouwen, ghy hebt reên te klaegen van verdriet, 640[regelnummer] En ick te volgen 't geen de Koning my gebied; Hoewel dit lastigh valt. 'k had liever 't hoofd te kneuzenGa naar voetnoot641 Van Moabs felste leeuw, of't brein van Memphis reuzen,Ga naar voetnoot642 Dan uit te voeren yet, 't geen tegens d' eere strijd Van wylen onzen Vorst, van wien ghy weeskind zijt,Ga naar voetnoot644 645[regelnummer] En zy verlaete weeuw, en dees gevangens zoonen,Ga naar voetnoot645 En neven; alle waerd te draegen koningskroonen,Ga naar voetnoot646 En scepters van een Rijck, niet min vermaert als dit: Maer God, een eigenaer van 't weereldlijck bezit, Begeeft de staeten slechs te leen, en zet elck paelen.Ga naar voetnoot649 650[regelnummer] De zon weet op haer tijd te ryzen en te daelen, En koomt en gaet by beurt; zoo doet oock d'aerdsche maght, Die 't altemet eens lust te wisslen van geslacht,Ga naar voetnoot652 Om reden, voor den mensch en zijn vernuft verholen;Ga naar voetnoot653
[pagina 833]
Dies buight u onder hem, dien 't heerschen is bevolen.Ga naar voetnoot654 Rispe: 655[regelnummer] Wat 's d'oirzaeck, dat men dus ons zoonen vangt, en spant? Is 't oproer? of verraed? of hebben zy de hand Geslaegen aen den Vorst, of yemant van den zijnen, Of willen slaen? of is 't om d'ackers, die nu quynen Aen zulck een heete koorts, te koelen met hun bloed? 660[regelnummer] Dit mompelt men in stad. en zoeckt ghy zoo den voet Te zetten op den neck van Sauls overbleven,Ga naar voetnoot661 By dees gelegenheid, om 't stuck een' glimp te geven?Ga naar voetnoot662 Benajas: Het nypen van de smart, het tegenwoordigh leed Veroirzaeckt, datghe my dus scheld met onbescheed,Ga naar voetnoot664 665[regelnummer] Uit moederlijcke zucht tot henlien, dieghe baerde;Ga naar voetnoot665 Maer 'k wenschte, dat ghy niet zoo reuckeloos bezwaerde De banden van uw zoons, en hun gevangenis,Ga naar voetnoot666-67 Door ongeduld, en 't geen ter zaecke ondienstigh is.Ga naar voetnoot668 Vertrouwt mijn' heer dit stuck. hy zal met vonnisstrijckenGa naar voetnoot669 670[regelnummer] Geen schoonvaers weeuw, veel min zijn bed, verongelijcken.Ga naar voetnoot670 Vertrouwt vry, dat hy 't minst hier in niet handlen dar,Ga naar voetnoot671 't En zy met rijpen raed van God, en Abjathar.Ga naar voetnoot672 Michol: Ja Abjathar. helaes! hoe smoor ick mijn gedachten? Wat goed stond Sauls huis van Abjathar te wachten, 675[regelnummer] Van dat Ahimelech, zijn vader, hem den troonGa naar voetnoot675 Van Arons priesterdom had ingeruimt? de zoon Kreegh toen het zwaerd, om zich en zijn geslacht te wreecken Aen Saul, die hen had met Edoms zwaerd doorsteecken. Och vader, toen ghy u aen Priestren had misgaen,Ga naar voetnoot679 680[regelnummer] Aen dien gewyden rock, kon 't Rijck niet langer staen. Een dolle vaders bui kan, op een' sprong, verbeuren,Ga naar voetnoot681 Het geen, daer, jaeren lang, zijn kinders omme treuren. Benajas: Wie Gods gezalfden raeckt, raeckt Gods ooghappel aen.
[pagina 834]
Michol: Zoo Abjathar dit stemt, zoo is 't met ons gedaen.Ga naar voetnoot684 Rispe: 685[regelnummer] 't En past niet yemants wraeck in Godes zaeck te mengen.Ga naar voetnoot685 Benajas: Als David dit gehengt zal God dit eerst gehengen.Ga naar voetnoot686 Michol: Ja wat gehengt God niet? wat was hem vader waerd, Na dat hy 't vee voor God, en Agag had gespaert,Ga naar voetnoot688 Uit mededoogentheid? kan deughd de kroon berooven? Benajas: 690[regelnummer] Een deughd, gehoorzaemheid, gaet offer veer te boven.Ga naar voetnoot690 'T vernuft buigh zijnen hals gewilligh voor Gods last.Ga naar voetnoot691 Rispe: Zoo hebtghe op Gods bevel dees Broeders aengetast?Ga naar voetnoot692 Benajas: Die zijn uit 's Konings last verzekert.Ga naar voetnoot693 Michol: Zegh gevangen. Benajas: De Koning heeft dien last van Abjathar ontfangen, 695[regelnummer] En Abjathar van God, of't goddelijck besluit. Michol: Of't goddelijck besluit. of zoo 't de gunst beduid.Ga naar voetnoot696 Benajas: Dit staet ons hier niet vry te straffen, of bedillen.Ga naar voetnoot697 Dit duid men naer Gods wil. Rispe: Zoo 't onze haeters willen. Michol: En zoo 't de wraeckzucht lust. Benajas: Ick bidde u, ô Vorstin, 700[regelnummer] Ick bidde u, toom uw' moed en gramschap toch wat in,Ga naar voetnoot700
[pagina 835]
Men oordeelt allerbest na uitspraeck van de zaecken.Ga naar voetnoot701 Die hen verzekert houd vermagh hen weêr te slaecken.Ga naar voetnoot702 Rispe: Men vangt geen Prinssen om weêr los te laeten gaen. Aen 't vangen van dit bloed is ree te veel misdaen.Ga naar voetnoot704 Benajas: 705[regelnummer] Indien men reuckeloos hen aantast zonder reden. Michol: Men kan een quade zaeck met schijn van recht bekleeden.Ga naar voetnoot706 Benajas: Men maeckte een quade zaeck met schijn van Recht noit goed. Rispe: Dat acht men niet, wanneer 't ons haeters voordeel doet. Benajas: Rechtvaerdigheid trock noit uit anders schade voordeel. Michol: 710[regelnummer] Noit daer Rechtvaerdigheid ten troon ging, en ten oordeel.Ga naar voetnoot710 Benajas: Zij gaet'er nu, indien oit Recht op aerde was. Rispe: Op dat zy ons verdruck? Benajas: Wie maeckt het elck te pas?Ga naar voetnoot712 Michol: Die, yeder even na, niet krom gaet, noch eenzydigh.Ga naar voetnoot713 Benajas: Princes, ick zey noch strax, ghy oordeelt veel 't ontydigh. Rispe: 715[regelnummer] De zon ziet niemant aen: zy schijnt voor yegelijck.Ga naar voetnoot715 Benajas: Een zon versmelt het was, verhard de klay, en 't slijck.Ga naar voetnoot716 Michol: Een zon verblijd elx hart, alle oogen gaen haer tegen.Ga naar voetnoot717
[pagina 836]
Benajas: Behalven nu ter tijd, nu yeder roept om regen. Rispe: Behalven wy alleen. het regent ons genoegh.Ga naar voetnoot719 Benajas: 720[regelnummer] Ghy Koninginnen schreit, maer zeker wat te vroegh. Michol: Ghy noemt ons met dien naem. wy zijn geen Koninginnen. Benajas: Hoe zijtghe Sauls noch oock Davids gemaelinnen? Rispe: Geweest, maer nu een weeuw, en een verlaete vrouw. Benajas: Zegh niet verlaeten, maer verknocht aen Davids trouw.Ga naar voetnoot724 Michol: 725[regelnummer] O averechtse trouw, waer is die trouw gebleven? Benajas: De naem van Michol staet in 's Konings hart geschreven. Michol: Dat Merob, in haer kroost, een vangenis bereit?Ga naar voetnoot727 Rispe: Dees Merob Jesses kroost belooft, en weêr ontzeit.Ga naar voetnoot728 Benajas: Ghy werd hem noit ontzeit, zult ghy't dan meê betaelen? Rispe: 730[regelnummer] Zoo ghy op Sauls weeuw wilt Sauls schuld verhaelen. Benajas: Wat Saul heeft misdaen, dat heeft hy zelf geboet. Michol: Waeromme schend ghy dan uw handen aen zijn bloed?Ga naar voetnoot732 Benajas: Versteur u niet te vroegh. de zaeck leit noch te duister.Ga naar voetnoot733 Rispe: Benijdghe noch mijn zoons den overigen luister?Ga naar voetnoot734
[pagina 837]
Benajas: 735[regelnummer] Die luister doet het niet. wat kan een ydle naem?Ga naar voetnoot735 Michol: De naem maeckt zonder daed den lompste wel bequaem.Ga naar voetnoot736 Benajas: De heerschappy vereischt geen kinderen, maer mannen.Ga naar voetnoot737 Rispe: Zy draeght de wyze, en zotte, en vromen, en tyrannen.Ga naar voetnoot738 Benajas: Maer d'eerste wel het langst, de leste een korte tijd.Ga naar voetnoot739 Michol: 740[regelnummer] Zy schold het zaed van Kis met luttel jaeren quijt.Ga naar voetnoot740 Benajas: Zoo gaet het, die 't gebod des oppersten verachten. Rispe: Och kan men 't steenen hart met traenen niet verzachten. Benajas: Daer koomt de Koning zelf. treed toe, en spreeckt hem aen. Michol: Koom Rispe, ick hoop hy zal ons klaghten niet versmaên.Ga naar voetnoot744 DAVID. RISPE. MICHOL. David: 745[regelnummer] Daer koomt mijn gemaelin, en Rispe, met de traenen In d'oogen, om my 't hoofd te breecken met vermaenen.Ga naar voetnoot746 Een uitgelaeten rouw van moedren houd geen spoor.Ga naar voetnoot747 Wat doe ick best? wat raed? best geef ick haer gehoor.Ga naar voetnoot748 Best niet: maar neen, dat zou al 't onbarmhartigh luien.Ga naar voetnoot749 750[regelnummer] Best sta ick haer te woorde, en laet deze eerste buienGa naar voetnoot750 Des drucks wat overgaen, en zet haer dan wat neêr.Ga naar voetnoot751 Het vrouwelijck geslacht is byster weeck, en teer,Ga naar voetnoot752
[pagina 838]
En d'allerstoutste man moet zwichten, als zy schreien. 't Zal kunst zijn, kan ick haer met goede woorden paeien.Ga naar voetnoot754 Rispe: 755[regelnummer] Lang leef zijn Majesteit. Michol: Lang leef zijn Majesteit. David: En die hem 't leven gunt.Ga naar voetnoot756 Rispe: Dat in der eeuwigheid Zijn heerschappye duure, en elck zijn kroon bedancke.Ga naar voetnoot757 Michol: Dat in der eeuwigheid zijn zetel zijgh, noch wancke,Ga naar voetnoot758 En niemant onder hem met reden klagen magh. David: 760[regelnummer] God weet, dat waer my lief, ja liever dan de dagh.Ga naar voetnoot760 Rispe: Zou 't oock geoorlooft zijn ons klaghten uit te storten? David: Wie meer, als u? zou 't niet? ick zou mijn kroon verkorten,Ga naar voetnoot762 Indien ick 't u ontzey. stort vry uw klaghten uit. Rispe: Genadighste, men denck, of ons het harte sluit,Ga naar voetnoot764 765[regelnummer] Om 't vangen van ons bloed, en overbleve zoonen,Ga naar voetnoot765 Altzaemen hoogh en dier verbonden aen uw kroonen,Ga naar voetnoot766 Op hoop, dat zy voortaen, in onderdaenigheid Volhardende, onder uw voorzichtighste beleit,Ga naar voetnoot768 Deelachtigh moghten zijn aen d'eer, voortaen bevochten 770[regelnummer] Tot Gods en 's Konings eere, op zegenrijcke toghten, In aenslagh, of belegh, en allerley gevaer. Maer dat heeft ons gemist. helaes, wat valt dit zwaer!Ga naar voetnoot772 Die hoop bezwijckt, nu wy, van 's Konings gunst verlaeten, Zien hof en kinderen bezetten met soldaeten;Ga naar voetnoot774 775[regelnummer] Als of'er oproer school, of yet wat diergelijx, Gebrouwen tot bederf en ondergang des Rijcks.Ga naar voetnoot776 Wy vraegen vast vergeefs. men zeit ons slechs in 't honderd,Ga naar voetnoot777
[pagina 839]
Dat Gods Orakel zelf op Sauls afkomst dondert,Ga naar voetnoot778 En zulck een offer eischt. wat hier nu schuile, of niet, 780[regelnummer] Dat weet de Vorst, en hy, wien dit ten dienst geschied: Derhalven bidden wy, gebogen voor uw voeten, Ontdeck ons wat'er schuile, of wat'er sta te boeten.Ga naar voetnoot782 Verhoor, gelijckghe plaght, ons vriendelijcke be. 't Geen Rispe hier verzoeckt, verzoeckt uw Michol meê. David: 785[regelnummer] De schennis en 't geweld, begaen, in Ammons kamer,Ga naar voetnoot785 Aen d'allerkuischte ziel, mijn eige dochter, Thamer, En Ammons bloedigh einde, en dat van Absolon,Ga naar voetnoot787 Een jongeling, zoo schoon gelijck de morgenzon, Bedroefden my noit meer, dan dat ick last moet geven 790[regelnummer] Tot het verzekeren van zwageren, en neven,Ga naar voetnoot790 En al wat manlijck zy van 't koningklijck geslacht. Wy zijn niet reuckeloos tot zulck een stuck gebraght. De hemel wijt de plaegh van deze diere tijdenGa naar voetnoot793 (Waer by al 't land en vee en menschen kommer lijden) 795[regelnummer] Het leed, dat Gabaon weleer geleden heeft.Ga naar voetnoot795 De wraeck, die eeuwigh klaeght, en nergens omme geeft,Ga naar voetnoot796 Eischt uit verbittering tot boete 't puick der mannen, Om Sauls zaed, als kaf, uit Israël te wannen,Ga naar voetnoot798 'K heb vast beleefdelijck gearbeid om den zoen;Ga naar voetnoot799 800[regelnummer] En zoo het hun om goud of zilver waer te doen, Ick zou 'er al mijn' schat ja schier mijn kroon aen hangen,Ga naar voetnoot801 Veel liever dan mijn' staf bezoedelen met vangenGa naar voetnoot802 Van schoonvaers overschot, tot onrust van zijn graf:Ga naar voetnoot803 Dan 't Gabaonsch geslacht, niet zonder reden straf,Ga naar voetnoot804 805[regelnummer] Om dat meineedigh stuck, laet met geen' schat zich sussen, Maer dringt op 's hemels eisch; en ick sta ondertusschenGa naar voetnoot806 Vast tusschen twee, geperst van hunliên, en de zucht,Ga naar voetnoot807
[pagina 840]
Die ick uw' kindren draegh, doch meest voor God beducht. Weet ghy by God en hen verzoening te verwerven;Ga naar voetnoot809 810[regelnummer] Gaet heen. 'k verzeker u ghy zult mijn gunst niet derven. Michol: Mijn uitverkoren heer, of schoon Bathseba nuGa naar voetnoot811 Onze echte plaets verwarmt, en meer vermagh by uGa naar voetnoot812 Dan Michol; laet nochtans u niet zoo veer verrucken,Ga naar voetnoot813 Dat heilooze Amoreen, door uw gezagh, verdruckenGa naar voetnoot814 815[regelnummer] Dit bloed, waer over ick zelf moey ja moeder sta,Ga naar voetnoot815 In Zuster Merobs plaets; dit gaetme veel te na. 'K heb Zuster, toen de dood haer bed begon te dreigen, Gezworen, deze vijf te koestren, als mijn eigen, En houze oock voor de mijne, indien dit baeten kan;Ga naar voetnoot819 820[regelnummer] En zoo ick moeder ben, weest ghy 'er vader van. Gedenck wat Michol heeft om uwent wil geleden; Gedraegen vaders toorne: u menighmael verbeden: Geborgen in haer' schoot, met eigen lijfs gevaer:Ga naar voetnoot822-23 Haer lief, in ballingschap, gemist, zoo menigh jaer, 825[regelnummer] In 't bloeienst van haer jeughd. wat smaed most zy niet draegen,Ga naar voetnoot825 Zy, die noit kinders droegh? geperst werd te behaegen Een' andren man, dien zy op uw bevel verstiet,Ga naar voetnoot826-27 En smelten zagh van rouw, om datze hem verliet? 'K heb Vaders val beleeft, en 't sneuvlen van mijn broeders;Ga naar voetnoot829 830[regelnummer] Oock tusschen man en broêrs (wie hoorde oit vet verwoeders?) Dien kryglen krijgh bezuurt: en had nu al mijn' troostGa naar voetnoot831 Gestelt in dees vijf zoons, mijn ouder zusters kroost, Twee broêrs, en eenen neef; en hier gerust gezeten,Ga naar voetnoot833 Docht al 't verleden leed en hartzeer te vergeten; 835[regelnummer] Tot dat mijn tijd vol ramp verdweenen, als een roock,Ga naar voetnoot835 Noch een van al, voor 't lest, mijn duistere oogen loock. Nu krabt men vinnigh dus al d'oude wonden open,Ga naar voetnoot837
[pagina 841]
En neemtme al 't overschot van 't geen my stond te hopen. Magh David dit van 't hart? vergeld hy zoo myn trouw?Ga naar voetnoot839 840[regelnummer] Doch of zijn treck, als blijckt, tot d'eene of d'andre vrouw,Ga naar voetnoot840 Veel meer by hem vermoght, dan al het goed, genoten Door Michols ommegang, en 't hart waer toegesloten Voor bed- en halsvriendin; noch zou ten minste danGa naar voetnoot843 De liefde van mijn' Broêr, zijn' halsvriend, Jonathan, 845[regelnummer] Wiens liefde (magh men zelf zijn eigen woord gelooven)Ga naar voetnoot845 Alle andre vrouweliefde en vriendschap ging te boven, Hem roeren, en die eed, en 't heilige verbond, Tot driemael toe, zoo dier bezegelt met zijn' mond.Ga naar voetnoot848 Ick rep niet van my zelve, een ander leit u nader.Ga naar voetnoot849 850[regelnummer] Heeft Jonathan u niet, veel meer als zijnen Vader, Ja als zich zelf bemint, en met zijn hart omarmt?Ga naar voetnoot851 Hoe dickwils u in nood gewaerschuwt, en bescharmt, En vaders haet geschut, oock met gevaer van 't leven, Ontwijckende dien schicht, hem fel naer 't lijf gedreven?Ga naar voetnoot853-54 855[regelnummer] Is zijn gedachtenis met zijn gebeent verrot? Zoo klaegen wy vergeefs ons lyden u, en God: En past men op verbond, noch diergezworene eeden;Ga naar voetnoot857 Zoo klaegenwe met recht, en met die zelve reden Daer dit gebroed om klaeght; en ghy, die slaeven paeit,Ga naar voetnoot859 860[regelnummer] Word in meineedigheid gewickelt, en bedraeit;Ga naar voetnoot860 Ja zult gehouden zijn, tot weerwraeck dezer zielen,Ga naar voetnoot861 't Moordaedigh zaed van Cham te trapplen met ons hielen.Ga naar voetnoot862 't En is geen heelzaem arts, noch die zijn kunst verstaet,Ga naar voetnoot863 Die eene wonde heelt, en zeven andre slaet. David: 865[regelnummer] Die u dees wonden slaet moet bloed en wonden stelpen.Ga naar voetnoot865 Klaeght God, klaeght Gabaon. men kan u hier niet helpen. Rispe: De Gabaonners staen alleen tot uw gebod.Ga naar voetnoot867 David: Zy staen wel onder ons, maer wy staen onder God.
[pagina 842]
Michol: Men stel dit vonnis uit. de tijd zal d' onrust smooren. David: 870[regelnummer] Terwyle gaet het Rijck met mijn gemeent verloren.Ga naar voetnoot870 Rispe: Het weêr kan lichtelijck verandren, zoo God wil.Ga naar voetnoot871 David: God stemt hun toe, en eischt een slot van 't moordgeschil.Ga naar voetnoot872 Michol: Verdruckt God Isax zaed, om schuim van vreemdelingen? David: Die ons voorvaders zelfs in hun verbond ontfingen.Ga naar voetnoot874 Rispe: 875[regelnummer] Als slaeven, om het juck te dragen by gebreck.Ga naar voetnoot875 David: God wil niet, dat men vreemde een' voet zet op den neck.Ga naar voetnoot876 Michol: Is Cham dan waerdiger als 's hemels bondgenooten?Ga naar voetnoot877 David: Van 't zelve klay gemaeckt, van eenen struick gesproten.Ga naar voetnoot878 Rispe: Wat voordeel hebben dan de stammen in het recht?Ga naar voetnoot879 David: 880[regelnummer] Geen voordeel boven hen. Gods Recht kent heer noch knecht. Michol: Spreeck zoo, en leer hen zoo de stammen zelfs verbassen.Ga naar voetnoot881 David: Zy moeten op hun' dienst en Levys diensten passen.Ga naar voetnoot882 Rispe: Wat marrenze dan hier? men laet hen liever gaen.Ga naar voetnoot883 David: Zy staen gereed, zoo ras hun zaeck zy afgedaen.
[pagina 843]
Michol: 885[regelnummer] Het is des Konings zaeck: hy kan dit voort beschicken.Ga naar voetnoot885 David: Hy kan met zijn gebeên onze ackers niet verquicken.Ga naar voetnoot886 Rispe: Zoo wachten d'ackers dan alleen naer hun gebeên?Ga naar voetnoot887 David: Was God en zy gepaeit de regen viel beneên. Michol: Zoo is aen hun gebed al Isrels heil gelegen? David: 890[regelnummer] De hemel wacht alleen op der versteurden zegen.Ga naar voetnoot890 Rispe: Zoo hangt 's lands zegen nu aen Sauls vloeck en smaed?Ga naar voetnoot891 David: Aen 't stoppen van die bron, en oirsprong van dit quaed. Michol: Heeft dit rampzaligh huis niet straf genoegh gedragen? David: Genoegh voor u en my, die 't liever anders zagen. Rispe: 895[regelnummer] Die 't liever anders zagh gaet andre wegen in.Ga naar voetnoot895 David: Indien hy volgen magh zijn' eigen wil, en zin.Ga naar voetnoot896 Michol: Die 't wil en wenscht kan 't werck naer zijnen wil beleien.Ga naar voetnoot897 David: Hoe paey ick God? hoe 't volck, dat ree begint te schreien?Ga naar voetnoot898 Rispe: Beloften maecken 't volck tot alle dingen graegh.Ga naar voetnoot899 David: 900[regelnummer] Aen graegheid schort het minst hun hongerige maegh.Ga naar voetnoot900
[pagina 844]
Michol: Men breng het voorbeeld by van andre dorre tijden. David: Dit deckt geen' disch. men kan van dit gerecht niet snijden.Ga naar voetnoot902 Rispe: Zoo berght men 't leven dan in der Gebroedren dood?Ga naar voetnoot903 David: Uit goddelijck bevel, uit dierte, uit hongers nood.Ga naar voetnoot904 Michol: 905[regelnummer] Het wilde woud verslond noch at noit zijns gelijcken.Ga naar voetnoot905 David: Wanneer de hemel spreeckt moet alle reden wijcken.Ga naar voetnoot906 Rispe: Men zende om graen by d'een of d'andren nagebuur. David: Die heeft geen overschot, noch opent nu geen schuur.Ga naar voetnoot908 Michol: d'Aertsvader heeft zijns zoons wel naer den Nijl gezonden.Ga naar voetnoot909 David: 910[regelnummer] Voor een geslacht alleen, en daerze Joseph vonden.Ga naar voetnoot910 Rispe: Ontzeit ons yemant graen, men vergh het hem met kracht.Ga naar voetnoot911 David: Wat raed, zoo op dien toght het volck van dorst versmacht?Ga naar voetnoot912 Rispe: O mijn gevange zoons, o neven, o Gebroeders. David: 'K beken wel, dit valt hard voor moeien, en voor moeders. Michol: 915[regelnummer] Omhelstghe Jonathan met dees barmhartigheid?Ga naar voetnoot915 David: Mijn hart is noch als 't plagh. ick draegh geen onderscheid.Ga naar voetnoot916 Michol: Ick vind hier heul noch troost, en klaegh mijn' rouw mijne oogen.Ga naar voetnoot917
[pagina 845]
David: Ghy waert gered, stond dit alleen in mijn vermogen. Rispe: Een ander hebtghe wel op haer verzoeck gered.Ga naar voetnoot919 David: 920[regelnummer] Ick zie geen middelen, zoo God dit niet belet. Michol: God geve, dat ick u vermurwe met een' spiegelGa naar voetnoot921 Van lijfsgenade en gunst bewezen uwe Abigel.Ga naar voetnoot922 Die rijcke Karmelijt, haer man, hadde uwen knecht,Ga naar voetnoot923 Op zijn beleeft verzoeck, ondanckbaer afgerecht;Ga naar voetnoot924 925[regelnummer] Ghy Nabal en zijn huis hierop den dood gezworen; En trockt gewapent heen, en brullende van toren. Die schrandre vrouw, die ree dat onweêr zagh te moet,Ga naar voetnoot927 Bejegende u by tijds voorzichtigh, aen den voetGa naar voetnoot928 Van Karmel, daer de bergh, het naeuwste om op te rijden,Ga naar voetnoot929 930[regelnummer] Beschaduwt word met ruighte, en bosch van wederzyden.Ga naar voetnoot930 Zy stuurt haer ezelen met vygekorven voor,Ga naar voetnoot931 Rozynen, meel, en wijn; en krygende gehoor, Verzacht zoo 't grimmigh hart, door bidden, en door smeecken, Dat ghy alleen niet strax uw' eed bestaet te breecken,Ga naar voetnoot934 935[regelnummer] Maer legert haer in 't hart, en kustze in Michols ste.Ga naar voetnoot935 Ick eisch het tegendeel, en poogh door mijne be,Ga naar voetnoot936 Niet dat ghy schend, maer houd geheel en ongeschonden Dien halsvriend Jonathan uwe eeden, en verbonden; Gelijck een' Vorst betaemt, dat meer is Gods Propheet:Ga naar voetnoot939 940[regelnummer] Dat ghy, met boeten van dien overtreden eed,Ga naar voetnoot940 Vier honderd jaeren oud, niet schend uw hooge woorden,Ga naar voetnoot941 Een stercker band, om 't hart, dan diamante koorden. Zijn anderen door 't bloed der slaeven meê besmet; Wat raeckt dit Jonathans geslacht, Mephiboseth? 945[regelnummer] Een wees, een teeder kind, in 's voesters arm gedraegen, En door de vlught verleemt, toen Grootvaêr lagh verslagen,Ga naar voetnoot946
[pagina 846]
En d' eigen Vader meê. van zijn onmondigh kind, Van Micha rep ick niet. Hoe oordeelt men zoo blind Van Gods orakel? neen, dit eischt meer licht en klaerheid, 950[regelnummer] Of laet de logentael meer gelden dan de waerheid. Rispe: Ghy zwoert dien hoogen eed alleen niet Sauls zoon,Ga naar voetnoot951 Maer oock den vader zelf, voor 't vallen van zijn kroon, Ja zwoert voor God zijn zaed, na hem, niet uit te roien. Verdelgh nu dit, en breng die eeden in haer ploien.Ga naar voetnoot954 955[regelnummer] Heeft Davids eed min kracht als d' eed van Josua?Ga naar voetnoot955 Neen zeker, dat gerucht waer Davids kroon te na. David: Van Saul, zal mijn kroon wel blyven onbesproken.Ga naar voetnoot957 Hy zelf heeft dit verbond lichtvaerdigh eerst gebroken, En, staende naer mijn' hals, my als voorheen beloont;Ga naar voetnoot959 960[regelnummer] En noch heeft deze hand zijn leven staegh verschoont. Michol: De Grootvaêr van mijn zoons, Barsillai, die stockoude,Ga naar voetnoot961 Bezorghde u op de vlught, toen ghy den dolck mistrouwdeGa naar voetnoot962 Des stouten Absolons, die naer uw' scepter stond.Ga naar voetnoot963 Barsillai broght van zelf u voorraed in den mond,Ga naar voetnoot964 965[regelnummer] En spijsde vorst, en volck, gemat van moeilijck trecken,Ga naar voetnoot965 Door woeste wildernis, en onbewoonde plecken. Hy schonck, na d' overhand, den Koning zelf 't geley,Ga naar voetnoot967 Aen dees zy der Jordaen. Zal dees nu 't moordgeschrey Der vijf Gebroederen, uit Adriël geboren,Ga naar voetnoot969 970[regelnummer] Verneemen, daer hy zit, en nauwelix kan hooren, Noch zien van ouderdom? zal dees, met stom misbaer,Ga naar voetnoot971 Dien grijzen kaelen kop van 't overige hair Berooven, zonder traen te laeten, of te weenen? Zoo dit uw hart niet raeckt, het raeckt de hardste steenen. Rispe: 975[regelnummer] Ghy stopte uwe ooren noit voor vreemde wees, of weeuw, Veel min voor uw geslacht. Kunt ghy nu dit geschreeuw
[pagina 847]
Van uwe gemaelinne, een weeuw, doch onbestorven;Ga naar voetnoot977 Van Rispe, die tweemael ellendigh zat bedorven,Ga naar voetnoot978 En twemael stack in rouw, versmaden zonder pijn?Ga naar voetnoot979 980[regelnummer] En deze kinderen, die alle weezen zijn, Of moer- of vaderloos? waer word ick heen gedreven? Mijn Abner werd vermoort. mijn Saul is gebleven,Ga naar voetnoot982 Ontharnast, en onthoofd, mijn schoone strijdbre man. De romp, tot een triomf, gehangen te Bethsan, 985[regelnummer] 't Geweer voor Astaroth: om welck een' buit te deelen,Ga naar voetnoot982-85 Ga naar voetnoot985 De Philistijn eerst most in alle steên krackeelen:Ga naar voetnoot986 En of 't rampzaligh graf 't beschimpte lijck bedeckt,Ga naar voetnoot987 Noch schijnt het, dat deze asch ons ramp op ramp verweckt, En, na zijn droeve dood, ons lot volhard in 't wrocken,Ga naar voetnoot989 990[regelnummer] En niet verzaed kan zijn, dan met de leste brocken,Ga naar voetnoot990 Ja d'allerjongste kruim. o endeloos verdriet!Ga naar voetnoot991 Maer denck om Abner toch, verdient het Saul niet.Ga naar voetnoot992 Mijn Abner viel u toe, en maeckte een end van stryen;Ga naar voetnoot993 Toen Sauls heir met hem in Davids schoot quam glyen,Ga naar voetnoot994 995[regelnummer] En ley de wapens vlack voor deze voeten neêr. Zoo veel vermoght mijn gunst, by mijnen tweeden heer;Ga naar voetnoot996 Van wien uw Joab my zoo goddeloos beroofde,Ga naar voetnoot997 Toen onze oprechtigheid dien schelm te licht geloofde.Ga naar voetnoot998 Berooftghe my nu bey mijn zoonen, al mijn steun, 1000[regelnummer] Twee krucken, daer ick, oud, en koud, en loom, op leun,Ga naar voetnoot1000 Zoo stort ick voort ter neêr. ja stort, stockoude vrouwe, Op uwe mans, en zoons. 't is uit met liefde, en trouwe.Ga naar voetnoot1001-02 David: Hoe zal ick my 't gekarm der vrouwen best ontslaen?Ga naar voetnoot1003 Zy zullen zonder hoop noch troost niet willen gaen, 1005[regelnummer] Belooft men haer, het geen onmooghlijck zy te houden; Dat 's noch een erger schuld, die minst word quijtgeschouden.Ga naar voetnoot1006
[pagina 848]
Hier waer verstand van doen. wie geeftme wyzen raed?Ga naar voetnoot1007 Hoe kies ick best van twee het allerminste quaed? Zal ick my onbeschaemt, met zuchten en met traenen,Ga naar voetnoot1009 1010[regelnummer] Om veel genote deughd, om eeden laeten maenen?Ga naar voetnoot1010 Of stellen met gevaer van 't Rijck dees halsstraf uit,Ga naar voetnoot1011 Tot wederwil van Gods orakel, en besluit?Ga naar voetnoot1012 Hoe redde ick my hier door? ghy Moeders, staeckt dit smeecken, Tot dat wy op dit stuck malkandren nader spreecken.Ga naar voetnoot1014 1015[regelnummer] Dit hof staet altijd op voor uw verzoeck, en klaght.Ga naar voetnoot1015 De tijd verloopt. wy gaen, daer Abjathar ons wacht. Michol: 'k Ontsla u niet, 't en zy ghy Michol stelt te vrede.Ga naar voetnoot1017 Rispe: Noch ick benaeuwde weeuw, 't en zy ghy hoort mijn bede.Ga naar voetnoot1018 Michol: Verhoor de Zuster toch van uwen Jonathan. Rispe: 1020[regelnummer] Verhoor dees dubble weeuw, nu tweemael zonder man. David: Laet los, laet los. hoe dus? ghy houd ons by de kleeren. Michol: Om Jonathan, uw' vriend, uw' eed, om zijn begeeren. Rispe: Om Abner, die om u onschuldigh 't leven liet. David: Mijn geest is nu ter dood bedroeft, om uw verdriet. 1025[regelnummer] Ghy ziet de tranen vast langs bey mijn wangen leken,Ga naar voetnoot1025 'k Beloof u, dat 's mijn hand, ick zal mijn' eed niet breecken.Ga naar voetnoot1026 ABJATHAR. DAVID. BENAJAS. Abjathar: Hoe maeckte zich de Vorst 't gehuil der vrouwen quyt?Ga naar voetnoot1027 David: Met haspelings genoegh, met geenen kleinen strijd.Ga naar voetnoot1028
[pagina 849]
Benajas: 't Zal noodigh zijn, eer zy u t'elckens 't hart bezwaeren, 1030[regelnummer] Met dees gevangenen zoo daetlijck voort te vaeren.Ga naar voetnoot1030 De Gabaonners staen en vlammen op dien buit.Ga naar voetnoot1031 Men lever hun 't getal. men zie niet langer uit. David: 'k Beloofde haer mijn' eed te houden ongeschonden. Ick sta aen Jonathan, mijn' halsvriend, noch verbonden.Ga naar voetnoot1034 1035[regelnummer] Mijn halsvriend Jonathan bedroeft my boven al. Abjathar: Met recht: maer 't overschot begrijpt een negental,Ga naar voetnoot1036 En d'eisch een zevental: zoo kuntghe, met te spaeren Mephiboseth, den lamme, en 't zoontje, uw' eed bewaeren.Ga naar voetnoot1038 Dat 's God en Gabaon en Jonathan voldaen.Ga naar voetnoot1039 David: 1040[regelnummer] Och stond het vry, om my wat ryper te beraên. Benajas: Zie toe, zie toe, het volck begint alree te kryten. De Gabaonners staen in 't hart van ons Levyten,Ga naar voetnoot1042 Dat priesterlijck geslacht. ghy weet wat dit vermagh. Dees hebben over volck en Vaders groot gezagh,Ga naar voetnoot1044 1045[regelnummer] En meer dan sestigh steên, verspreit door alle uw landen. Dees diere tijd besnoeit hun tienden, offerhanden, En eerstelingen meest; en scha baert ongedult.Ga naar voetnoot1047 Koom Levi niet te na, ten minste by uw schuld;Ga naar voetnoot1048 Dat bloed houd maet noch streeck, en kent noch vriend, noch mage,Ga naar voetnoot1049 1050[regelnummer] Als 't op een woeden gaet. waer trof oit feller plaege?Ga naar voetnoot1050 De hemel vecht met hem. zijn yver brand, gelijckGa naar voetnoot1051 Een loopend vier, en vlieght terstond door 't gansche Rijck, Van Dan tot Berseba. ghy hoeft geen wyder kennisGa naar voetnoot1053 Van Levijs aerd, indienghe 't oogh slaet op de schennisGa naar voetnoot1054
[pagina 850]
1055[regelnummer] En wraeck der lichte vrouwe, om wie men, slagh op slagh, Zoo menigh duizend man in 't harnas sterven zagh,Ga naar voetnoot1056 En Benjamin zijn' stam beschreide op al de dooden; Toen deze stad in d'asch, zoo luttel 't zwaerd ontvloden.Ga naar voetnoot1054-58 Ga naar voetnoot1058 Dit zy den Vorst een les. hy treck niet aen die koord.Ga naar voetnoot1059 1060[regelnummer] De Gabaonner roept, God roept: vaer voort, vaer voort. David: O God, 't en werde ons niet tot bloedschuld aengeschreven, Nu wy op uw bevel hen moeten overgeven. Ga heenen, Benajas, als 't ymmers wezen zal,Ga naar voetnoot1063 Ga lever Gabaon terstond dit zevental. REY VAN PRIESTEREN. Zang: 1065[regelnummer] Hier staen wy op die zelve gronden,Ga naar voetnoot1065 Daer d'uitgedreve Vorsten stonden,Ga naar voetnoot1066 Eer 't zwaerd Gods Veldheer werd vertrouwt:Ga naar voetnoot1067 En och! wat maeckt ons trots, en stout,Ga naar voetnoot1068 Om, tegens 's hemels zuivre wetten,Ga naar voetnoot1069 1070[regelnummer] Zoo eigenzinnigh te besmetten Door tegenstreven ons gemoed, Eer 't nieuwe Rijck een' vasten voetGa naar voetnoot1072 Genomen, en wel dicht gesloten, Zijn wortels heb zoo diep geschoten, 1075[regelnummer] Gelijck een cederboom, die, vast Aen Liban, op geen winters past:Ga naar voetnoot1075-76 Noch komen cedren te bezwijcken;Ga naar voetnoot1077 Noch eer, dan cedren, groote Rijcken: En spieglen zich de Grooten niet 1080[regelnummer] Aen 't geen men meer dan daeghlix ziet? O blinde en dolle reuckeloosheid! O al t' ondanckbre en trotse boosheid! Wat is 't, dat u den breidel slaeckt,Ga naar voetnoot1083 Zoo ras als niet tot yet geraeckt?Ga naar voetnoot1084
[pagina 851]
Tegenzang: 1085[regelnummer] Verwaentheit weelde en ledige uurenGa naar voetnoot1085 Verweldigen de steilste muuren.Ga naar voetnoot1086 De hooghmoed en de leckre tandGa naar voetnoot1087 In 't lachende beloofde land Terstond het eerste hof bedorven.Ga naar voetnoot1089 1090[regelnummer] De roozegeur der honighkorven, De versche room der dertele geit, Die in de beste kruiden weit, De muscadel, die d'ouders zaegenGa naar voetnoot1093 Twee mans op eenen handboom draegen,Ga naar voetnoot1094 1095[regelnummer] De hartverquickende granaet, De boom, die puick van dadels laed,Ga naar voetnoot1096 De vygh, als vuisten uitgedegen,Ga naar voetnoot1097 De vette olyf, al 't veld vol zegen, Verzelt met dat gezegent zwaerd,Ga naar voetnoot1099 1100[regelnummer] Zijn oirzaeck, dat de spruit veraerdGa naar voetnoot1100 Van God, haer' stam, te mild in 't geven.Ga naar voetnoot1101 Men valt aen 't woên, van 't wederstreven.Ga naar voetnoot1102 Men houd met alle maght den staf,Ga naar voetnoot1103 Dien d'eigenaer met recht vergaf.Ga naar voetnoot1104 Toezang: 1105[regelnummer] Een schip op zand verstreckt een baecken.Ga naar voetnoot1105 De Voorzaet leert den Nazaet waecken, Die let op roer, en star, en peil,Ga naar voetnoot1107 En houd gestadigh oogh in 't zeil, Om recht de haven in te vaeren: 1110[regelnummer] Terwijl d'alziende ooghappels staerenGa naar voetnoot1110 Op 't hoofd, gekroont met diamant, 't Welck in Gods hart de kroone spant,Ga naar voetnoot1112 En, in 't paleis van louter marmer En cedren, klaeght dat zijn beschermer, 1115[regelnummer] De bondkist, met onzekren voetGa naar voetnoot1115 Zich aen een hut vernoegen moet:Ga naar voetnoot1116
[pagina 852]
Doch God belooft zijn oir te wecken;Ga naar voetnoot1117 Dat zal de Cherubinnen deckenGa naar voetnoot1118 Met bogen, hemelhoogh gebouwt, 1120[regelnummer] En overkleed met klinckklaer goud. Daer zal hem Aron wieroock branden,Ga naar voetnoot1121 En zien de heilige offerhanden, (Zijn aenzicht naer de zon gekeert) Van hemelsch vier tot asch verteert.Ga naar voetnoot1124	voetnoot591 Verstreckt een stut: doet dienst als stut, ondersteunt. voetnoot592 lastigh: anderen tot last geworden. voetnoot595 mijn stock: door het diep gebogen lichaam dat er op steunt (vgl. Opdracht, r. 107). voetnoot600 voorspoock: voorteken. voetnoot601 voorhanden: nabij. voetnoot608 d'erfvyand: de valck (603). voetnoot610 vast: telkens weer. voetnoot612 Verbeetze: beet ze dood. voetnoot614 Bij deze woorden ziet ze in de verte Benajas naderen. voetnoot616 zoet op: verlekkerd, verzot op. voetnoot617 toeleit op: het oog heeft op; verschen: nieuwe. voetnoot622 lijftrawanten: lijfwacht. voetnoot623 Wat wanckt 'er wederom?: Wat ramp hangt ons boven 't hoofd? (wancken: wankelen, dreigen te vallen). voetnoot626 spant: bindt, boeit. voetnoot629 afgrijslijck: angstwekkend. voetnoot630 brack: jachthond. voetnoot631 jaghtspriet: speer; bemorst: bezoedeld. voetnoot632 al te: zeer. voetnoot633 zoeckt te steuren: tracht te hinderen. voetnoot634 gebeuren: ten deel vallen. voetnoot636 verschove: verworpen, verachte. voetnoot637 werde (conj. praes.): moge worden. voetnoot641 lastigh valt: mij bezwaart. voetnoot642 Moab: Arabies land, aan de Z.O. oever van de Dode Zee; Memphis reuzen: welke monsters de dichter hier bedoelt, is mij niet duidelik. voetnoot644 wylen onzen Vorst: Saul. voetnoot645 gevangens: gevangenen. voetnoot646 neven: bloedverwanten. voetnoot649 Begeeft: schenkt; paelen: grenzen. voetnoot652 altemet: nu en dan. voetnoot653 vernuft: verstand. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 665, de oude uitgave heeft dienghe, in de latere uitgaven verbeterd. voetnoot654 bevolen: toevertrouwd. voetnoot661 overbleven: nakomelingen. voetnoot662 Om die (schandelike) daad een schone schijn te geven. voetnoot664 scheld: verwijten doet; met onbescheed: zonder verstand, onredelik. voetnoot665 zucht: liefde. voetnoot666-67 bezwaerde de banden: hun toestand als gevangenen verergeren. voetnoot668 Door ongeduld: door er zich tegen te verzetten (ongeduld: het niet kunnen verdragen). voetnoot669 Vertrouwt: laat over. voetnoot670 zijn bed: zijn (vroegere) echtgenote; verongelijcken: onrecht aandoen. voetnoot671 dar: durft. voetnoot672 met rijpen raed van: na rijp beraad met. voetnoot675 Ahimelech: deze priester werd door Saul vermoord. Zijn zoon Abjathar, die hem als hogepriester opvolgde, kreeg daardoor gelegenheid om op wraak te zinnen voor de priestermoord (zie I Samuël XXII, 20-23 en hiervóór vs. 335-vlg.). voetnoot679 misgaen: vergrepen. voetnoot681 bui: vlaag van toorn; op een' sprong: met één slag. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 693 van de oude uitgave begint niet met een hoofdletter. voetnoot684 dit stemt: dit plan goedkeurt. voetnoot685 't Is onbehoorlik persoonlike wraakneming te oefenen onder de schijn van aan Gods bevel te gehoorzamen. voetnoot686 David zal het niet toelaten, tenzij God het vooraf toegelaten heeft. voetnoot688 Agag, koning der Amalekieten, werd door Saul gespaard (vgl. I Samuël XV, 7-9). voetnoot690 Een deughd (namelik) gehoorzaemheid. voetnoot691 'T vernuft: het menselik inzicht; last: bevelen. voetnoot692 aengetast: gevangen genomen. voetnoot693 verzekert: in verzekerde bewaring genomen; vgl. vs. 530 (als eufemisme gevoeld, blijkens het antwoord van Michol). voetnoot696 Of't goddelijck besluit: deze woorden van Benajas worden door Michol met bittere hoon herhaald; of zoo 't de gunst beduid: of zoals een partijdige gezindheid (dit besluit) uitlegt (gunst: welwillende gezindheid, genegenheid; hier: voor een bepaalde partij). voetnoot697 straffen: afkeuren; bedillen: kritiek uitoefenen. voetnoot700 moed: verontwaardiging (moed wordt gebruikt voor allerlei heftige gemoedsbeweging). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 717, in de oude uitgave staat hard. voetnoot701 na uitspraeck van de zaecken: nadat de beslissing in deze zaak gevallen is. voetnoot702 slaecken: loslaten. voetnoot704 bloed: geslacht; ree: reeds. voetnoot706 bekleeden: bemantelen. voetnoot710 daer: waar, wanneer. Dit zou inderdaad nooit geschieden, wanneer Rechtvaardigheid de troon besteeg om te vonnissen. voetnoot712 te pas: naar de zin. voetnoot713 yeder even na: zonder aanzien des persoons; krom gaet: de rechte weg verlaat; eenzydigh (gaet): partijdig oordeelt. voetnoot715 De goddelike gerechtigheid is als de zon, die allen gelijkelik beschijnt. voetnoot716 Maar de uitwerking van de zon is ongelijk, op was en op klei! voetnoot717 tegen: tegemoet. voetnoot719 het regent ons genoegh: wij storten genoeg tranen (vgl. vs. 720). voetnoot724 verknocht: verbonden door een huwelik aan David. voetnoot727 Merob: of Merab, de oudste dochter van Saul, aanvankelik bestemd om Davids vrouw te worden, maar daarop aan een ander (Adriël) als vrouw toegewezen. David kreeg toen haar jongere zuster Michal. Vgl. I Samuêl XVIII, vs. 17-19. Ook Merobs zonen, kleinkinderen van Saul, waren gevangen genomen. voetnoot728 Jesses kroost: aan David (zie vorige noot); ontzeit: geweigerd. voetnoot732 schend: slaat; bloed: afstammelingen. voetnoot733 leit noch te duister: is nog niet opgehelderd, wacht nog op een beslissing. voetnoot734 Benijdghe: misgunt ge; den overigen luister: hun luisterrijke afkomst (als het enige wat hun van de vroegere macht rest). voetnoot735 kan: vermag. voetnoot736 wel bequaem: soms wel geschikt (voor een hoge positie). voetnoot737 De heerschappy: de machtsuitoefening. voetnoot738 draeght: steunt, verheft (d.w.z. als men eenmaal de macht heeft, komen de eigenschappen er minder op aan); vromen: rechtschapenen. voetnoot739 d'eerste: nml. de wijzen en de vromen. voetnoot740 Zy (die heerschappij) zette Saul (zoon van Kis) na weinige jaren aan kant. Michol bedoelt: terwijl hij toch tot de ‘vromen’ te rekenen was; quijt schelden, met een persoon als objekt: van zijn verplichtingen ontslaan (Ned. Wdb. VIII, 800). voetnoot744 versmaên: achteloos voorbijgaan. voetnoot746 vermaenen: smeekbeden (eigenl. aansporen). voetnoot747 Een uitgelaeten rouw: tomeloze smart; houd geen spoor: gaat zich te buiten. voetnoot748 best geef ick: het beste zal zijn dat ik geef. voetnoot749 Best niet: Of zou het beste zijn van niet? De herhallng van best drukt nml. zijn aarzeling uit. voetnoot750 Dezelfde constructie als in vs. 748; buien: uitbarstingen. voetnoot751 druck: smart; zet haer dan wat neêr: breng haar dan wat tot bedaren. voetnoot752 byster: buitensporig, zeer. voetnoot754 paeien: gerust stellen. Het rijmwoord schreien had dus ook een ai-klank. voetnoot756 En (lang leve zij) die hem (nml. Zijn Majesteit) 't leven gunt: beantwoording van de heilwens: ook u zij een lang leven beschoren! voetnoot757 zijn kroon bedancke: tevreden zij met zijn regering (in deze betekenis gewoonlik reflexief; vgl. Ned. Wdb. II, 1124). voetnoot758 zijgh: bezwijke; wancke: wankele. voetnoot760 de dagh: het daglicht. voetnoot762 mijn kroon verkorten: de eer van mijn kroon te kort doen. voetnoot764 men denck: men stelle zich voor; sluit: ineenkrimpt. voetnoot765 bloed: geslacht. voetnoot766 hoogh en dier: met dure eden. voetnoot768 voorzichtighste: vooruitziend, wijs. voetnoot772 dat heeft ons gemist: daarin hebben wij ons vergist. voetnoot774 bezetten met: omringen met. voetnoot776 bederf: verderf. voetnoot777 vast: al maar; in 't honderd: los-weg, d.w.z. zonder meer, zonder verdere motivering. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 788, in de oude uitgave morgezon, in de latere morgenzon. - vs. 793, de oude uitgave heeft achter dit vers een komma. voetnoot778 op Sauls afkomst dondert: zich dreigend uitsprak tegen Sauls afstammelingen. voetnoot782 wat'er schuile: wat voor ons geheim gehouden wordt; sta te boeten: geboet moet worden. voetnoot785 De schennis en 't geweld: de schandelike verkrachting; Ammon (Amnon) was Davids zoon: zie II Samuël XIII, 1-21. voetnoot787 Ammons bloedigh einde: hij werd op bevel van Absolon, Thamars eigen broeder, gedood (II Samuël XIII, 28-31); en dat van Absolon: gedood door Joab, nadat hij aan een boom was blijven hangen (II Samuël XVIII, 9-15). voetnoot790 verzekeren: vgl. vs. 530 en 693; zwageren: aangetrouwde familieleden (door zijn huwelik met Michol). voetnoot793 diere tijden: hongersnood. voetnoot795 Het leed (Datief): aan het leed. voetnoot796 De wraeck: in dit verband verpersoonlikt. voetnoot798 zaed: afstammelingen. voetnoot799 vast beleefdelijck gearbeid om: voortdurend met vriendelike aandrang mijn best gedaan voor. voetnoot801 er aen hangen: er voor prijs geven, er voor over hebben. voetnoot802 staf: heerschappij, regering. voetnoot803 onrust: verontrusting. voetnoot804 Dan: maar; straf: streng, onverzoenlik. voetnoot806 dringt op: dringt aan op (de vervulling van). voetnoot807 Vast tusschen twee: voortdurend in de klem; en (geperst van) de zucht: de genegenheid, liefde. voetnoot809 hen: de Gabaonners. voetnoot811 Bathseba, de vrouw van Uria, die David hem ontnam (II Samuël XI). voetnoot812 Onze echte plaets verwarmt: mijn plaats in het huweliksbed ingenomen heeft (echte: echtelike). voetnoot813 zoo veer verrucken: zo ver meeslepen, van de rechte weg afbrengen. voetnoot814 heilooze (heilloze): goddeloze; door uw gezagh: zich beroepend op uw medewerking. voetnoot815 bloed: vgl. vs. 765; moey ja moeder sta: Michol is de tante van de vijf gebroeders, Merobs zonen, die zij ‘zoo men gelooft, voor zoonen aennam’ (Inhoud r. 15-16). voetnoot819 houze voor: beschouw ze als. voetnoot822-23 Zie voor de list van Michol om David tegen Sauls woede te beschermen: I Samuël XIX, 11-17. voetnoot825 bloeienst: bloeiendst; smaed: bij de oude Israëlieten was kinderloosheid een oorzaak van schande. voetnoot826-27 Saul gaf Davids vrouw aan een andere man, nml. Palti (I Samuël XXV, 44), maar David eiste haar terug (II Samuël III, 14-16). voetnoot829 Vgl. vs. 175. voetnoot831 Dien kryglen krijgh bezuurt: die hardnekkige strijd smartelik ondervonden. voetnoot833 Twee broêrs: de twee zonen van Rispa; eenen neef: Mephiboseth, de zoon van Jonathan, kleinzoon van Saul, die later gespaard werd. voetnoot835 Absolute constructie: totdat, nadat, mijn rampvol leven verstreken zou zijn, een van hen allen mij de stervende (verduisterende) ogen zou sluiten. voetnoot837 vinnigh: wreedaardig; dus: op deze wijze. voetnoot839 Kan David dit van zich verkrijgen? voetnoot840 treck tot: liefde voor. voetnoot843 halsvriendin: meest geliefde vriendin (vgl. halsvriend, vs. 844). voetnoot845 Wiens liefde: de liefde tot wie (vgl. I Samuël XVIII, 1-3). voetnoot848 dier bezegelt: met een dure eed bevestigd (vgl. I Samuël XX, 17, 41-42). voetnoot849 leit u nader: ligt u meer aan het hart. voetnoot851 met zijn hart: van ganser harte. voetnoot853-54 Zie I Samuël XX, 24-34; geschut: afgeweerd. voetnoot857 past men op: geeft men om. voetnoot859 dit gebroed: de Gabaonners; ook slaeven genoemd, wegens hun gedwongen dienstbaarheid; paeit: tevreden stelt. voetnoot860 bedraeit: verstrikt. voetnoot861 gehouden: verplicht. voetnoot862 't Moordaedigh zaed van Cham: de bloeddorstige Gabaonners. Alle zuidelik wonende volken, ook in Palestina, werden geacht van Cham af te stammen. voetnoot863 heelzaem: genezing brengende. voetnoot865 moet: moge. voetnoot867 staen tot uw gebod: zijn aan u onderworpen. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 877, in de oude uitgave staat achter dit vers een punt. voetnoot870 gemeent: volk. voetnoot871 Het weêr: de omstandigheden. voetnoot872 stemt hun toe: geeft hun gelijk, is op hun hand. voetnoot874 zelfs: zelf. voetnoot875 by gebreck: samengaande met armoede. voetnoot876 vreemde (meerv.): vreemden. voetnoot877 Cham: vgl. vs. 862; 's hemels bondgenooten: Gods uitverkorenen. voetnoot878 klay: stof; struick: stam. voetnoot879 de stammen: nml. van het Joodse volk. voetnoot881 zelfs: zelf; verbassen: brutaal optreden tegen (letterlik: aanblaffen). voetnoot882 op Levys diensten passen: de diensten waarnemen, aan de priesters verschuldigd (vgl. vs. 324). voetnoot883 marren: talmen. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 885, de oude uitgave heeft achter zaeck een komma; de latere uitgaven een dubbelpunt. voetnoot885 voort: dadelik. voetnoot886 verquicken: lafenis geven (door regen te bezorgen). voetnoot887 Accent op hun. voetnoot890 der versteurden zegen: de genadige goedkeuring van de vertoornden. Woordspeling met zegen (heil) in het antwoord. voetnoot891 Is 's lands heil dan afhankelik van de op Saul rustende vloek? voetnoot895 Iemand die 't liever anders zag, zou een andere weg kiezen (dan gij). voetnoot896 magh: kan. voetnoot897 beleien: inrichten. voetnoot898 paey: bevredig; ree: reeds; schreien: schreeuwen, oproerig worden. voetnoot899 graegh: gaarne bereid, bereidwillig. Woordspeling met graegheid: gretige begeerte, in Davids antwoord. voetnoot900 hun hongerige maegh (Datief). voetnoot902 Van die voorbeelden kan men niet eten. voetnoot903 berght men 't leven dan in: redt men zijn eigen leven door. voetnoot904 Uit: krachtens. voetnoot905 Het wilde woud: de verscheurende dieren. voetnoot906 reden: verstandelike overweging. voetnoot908 noch.... geen: dubbele ontkenning. voetnoot909 d'Aertsvader: Jacob. voetnoot910 Voor een geslacht: voor zijn eigen geslacht. voetnoot911 vergh het hem met kracht: eis het van hem met geweld, dwing het hem af. voetnoot912 Wat raed: wat helpt dat. voetnoot915 Toont ge met zulk een ‘barmhartigheid’ uw oude liefde voor Jonathan? voetnoot916 ick draegh geen onderscheid: ik ben mij niet bewust van verschil (tussen mijn vroegere sympathie en die van nu). voetnoot917 klaegh mijn' rouw mijn oogen: vgl. Jaergetyde vs. 50, blz. 343. voetnoot919 Dit slaat op het geval, verhaald in vs. 921-vlg. voetnoot921 spiegel: een voorbeeld om zich aan te spiegelen: dus: ter navolging. voetnoot922 uwe Abigel: Abigaël, de vrouw van Nabal, die hij na de dood van haar man tot vrouw nam (zie I Samuël XXV). voetnoot923 Die rijcke Karmelijt: Nabal, die te Karmel woonde. voetnoot924 Op: na; afgerecht: weggestuurd, afgescheept (Ned. Wdb. I, 1269). voetnoot927 die ree dat onweêr zagh te moet: die reeds voorzag welk een bui zou losbarsten. voetnoot928 Bejegende u: ging u tegemoet; voorzichtigh: vooruitziend, met slim overleg. voetnoot929 het naeuwste om op te rijden: in de Statenbijbel: ‘in het holle des bergs’. voetnoot930 ruighte: struikgewas. voetnoot931 voor: voor zich uit. voetnoot934 alleen niet: niet alleen; strax: weldra; bestaet: onderneemt, waagt. voetnoot935 legert haer in 't hart: geeft haar een plaats in uw hart; in Michols ste: als plaatsvervangster van mij. voetnoot936 eisch: vraag. voetnoot939 dat meer is: en wat nog meer zegt. voetnoot940 met boeten van dien overtreden eed: door Sauls geschonden eed te boeten. voetnoot941 hooge woorden: plechtige belofte. voetnoot946 verleemt: verminkt, in dit geval: verlamd; vgl. vs. 1038 (Mnl. leemte of lemte: lichaamsgebrek). voetnoot951 alleen niet: niet alleen. voetnoot954 breng in haer ploien: herstel, handhaaf. voetnoot955 d'eed van Josua: (vgl. vs. 320-324 en Jozua IX, 15). voetnoot957 Saul heeft niet het recht om mij en mijn beleid iets te verwijten; Van: door; onbesproken: ongelaakt. De komma achter Saul, in alle latere uitgaven weggelaten, duidt een pauze aan, veroorzaakt door het sterke accent op Saul. voetnoot959 hals: leven. voetnoot961 Dit vers is in de volgende drukken veranderd in: Barsillai smeeekt voor ons: Barsillai, die stockoude. Zie II Samuël XIX, 31-vlg.; die stockoude: de tachtigjarige. voetnoot962 Bezorghde u op de vlught: droeg zorg voor u bij uw vlucht. voetnoot963 stouten: vermetele. voetnoot964 broght in den mond: voerde tegemoet; van zelf: uit zich zelf, vrijwillig. Zie II Samuël XVII, 27-vlg. voetnoot965 gemat: afgemat moeilijck: vermoeiend. voetnoot967 d'overhand: de overwinning. voetnoot969 Adriël: zie noot bij vs. 727. voetnoot971 met stom misbaer: met zwijgend rouwbetoon. voetnoot977 een weeuw, doch onbestorven: omdat haar gemaal David haar verstoten had voor andere vrouwen. voetnoot978 tweemael ellendigh zat bedorven: rampzalig in 't ongeluk gestort werd. De verklaring volgt in vs. 982. voetnoot979 versmaden zonder pijn: zonder zelfverwijt onverschillig aanhoren (versmaden oorspr. smadelik verwerpen, minachten). voetnoot982 Mijn Abner: die haar, het gewezen ‘bijwijf’ van Saul, tot vrouw nam, later door Joab vermoord werd; zie II Samuël III vs. 7 en 27; gebleven: gestorven (eufemisme). voetnoot982-85 Zie I Samuël XXXI vs. 9-13. voetnoot985 't Geweer: zijn wapenen; voor Astaroth: in de tempel van de Phoeniciese godin Astarte (vgl. I Sam. XXXI, 10). voetnoot986 krackeelen: onderling strijd voeren. voetnoot987 of: al. voetnoot989 ons lot volhard in 't wrocken: ons lot steeds blijft lijden onder de wrok. voetnoot990 Ons noodlot is onverzadelik en vervolgt ons ten einde toe. voetnoot991 allerjongste kruim: de laatst overgebleven kruimels. voetnoot992 verdient het Saul niet: als ge het niet doet ter wille van Saul. voetnoot993 viel u toe: koos uw partij. Zie II Samuël III, 17-21. voetnoot994 in Davids schoot quam glyen: zich zo onverwacht in dienst van David kwam stellen. voetnoot996 mijn gunst: mijn invloed (eig. de gunst waarin ik stond). voetnoot997 Joab: vgl. vs. 982. voetnoot998 oprechtigheid: rechtschapenheid. voetnoot1000 loom: afgemat. voetnoot1001-02 voort: onmiddellik; ja stort (deze woorden zegt ze tot zich zelf); stort op uwe mans, en zoons: d.w.z. volg hen in de dood. voetnoot1003 my ontslaen: mij ontslaan van. voetnoot1006 quijtgeschouden (gescholden): vergeven. voetnoot1007 van doen: nodig. voetnoot1009 onbeschaemt: zonder mij te schamen, onbewogen. voetnoot1010 veel genote deughd: tal-rijke genoten weldaden; laeten maenen om: een beroep laten doen op. voetnoot1011 halsstraf: doodstraf. voetnoot1012 Tot wederwil van: ingaande tegen de uitspraak van. voetnoot1014 op dit stuck: over deze zaak. voetnoot1015 op: open. voetnoot1017 'k Ontsla u niet: ik laat u niet los (vgl. vs. 1021). voetnoot1018 benaeuwde: in 't nauw gebrachte, ongelukkige. voetnoot1025 vast: zonder ophouden. voetnoot1026 dat's: ziehier. voetnoot1027 maeckte zich quyt: ontsloeg zich van, onttrok zich aan. voetnoot1028 haspelings (genitief, afhangende van genoegh): onaangename woordenwisseling (later meer familiaar: gekibbel, geharrewar). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1050. De oude uitgave heeft aan het einde een punt. voetnoot1030 voort te vaeren: voortgang te maken, een beslissing te nemen over hun lot. voetnoot1031 vlammen op: zien begerig uit naar. voetnoot1034 sta verbonden aen: voel mij gehecht aan. voetnoot1036 't overschot: nml. van Sauls geslacht; begrijpt: omvat. voetnoot1038 bewaeren: handhaven, houden. voetnoot1039 Dat's: daarmee is. voetnoot1042 staen in 't hart van: bezitten de genegenheid van. voetnoot1044 Vaders: bestuurders. voetnoot1047 eerstelingen: de eerste voortbrengselen van de oogst en de eerstgeboren stuks vee, waarop zij recht hadden; ongedult (in sterker betekenis dan nu: iets niet langer kunnen verdragen). voetnoot1048 by: door. voetnoot1049 Dat bloed: dat geslacht (de priesters); houd maet noch streeck: weet zich niet te bedwingen. voetnoot1050 Als 't op een woeden gaet: als de hartstochten in beroering komen. voetnoot1051 De hemel vecht met hem: zij hebben Gods hulp. voetnoot1053 Van Dan tot Berseba: gewone bijbelse aanduiding voor 't rijk in volle uitgestrektheid (Richteren XX, 1). voetnoot1054 schennis: haar lijk werd in twaalf stukken verdeeld. voetnoot1056 menigh duizend: het bijbelverhaal spreekt van vijf en twintig duizend. voetnoot1054-58 Zie voor deze moorddadige strijd Richteren XIX en XX. voetnoot1058 deze stad: Gibea (deze stad in d'asch is een absolute constructie: toen deze stad verbrand was); zoo luttel: zo weinigen. voetnoot1059 hy treck niet aen die koord: hij volge dit voorbeeld niet. voetnoot1063 als 't ymmers wezen zal: als het in elk geval moet gebeuren. voetnoot1065 die zelve: dezelfde. voetnoot1066 d'uitgedreve Vorsten: Saul en de zijnen. voetnoot1067 Gods Veldheer: David; vertrouwt: toevertrouwd. voetnoot1068 trots, en stout: overmoedig en vermetel. voetnoot1069 zuivre: smetteloze, onaantastbare. voetnoot1072 een' vasten voet: een stevige grondslag. voetnoot1075-76 vast aen Liban: stevig geworteld op de Libanon; op geen winters past: niet om winterkoude geeft. voetnoot1077 Noch: en toch. voetnoot1083 den breidel slaeckt: de vrije loop laat. voetnoot1084 als niet tot yet geraeckt: als men onverwacht tot macht en rijkdom komt (vgl. het bekende spreek-woord). voetnoot1085 Verwaentheit: overmoed. voetnoot1086 Doen de sterkste vesting vallen, d.w.z. tegen hun invloed is de krachtigste niet beveiligd. voetnoot1087 de leckre tand: de verfijnde genietingen (lecker: kieskeurig). voetnoot1089 het eerste hof: het eerste koningsgeslacht; bedorven (verl. tijd): brachten ten val. voetnoot1093 muscadel: druiven(tros); d'ouders: onze voorouders (zie Numeri XIII, 23). voetnoot1094 handboom: draagstok. voetnoot1096 laed: voortbrengt (eig. zich vult met). voetnoot1097 uitgedegen: gezwollen. voetnoot1099 gezegent: nml. door voortdurende overwinningen. voetnoot1100 veraerd: ontaardt. voetnoot1101 te: zeer. voetnoot1102 Men vervalt van kwaad tot erger: van 't wederstreven (het verzet) tot het woeden (verwoede strijd). voetnoot1103 Men klemt zich met alle macht vast aan de heerschappij. voetnoot1104 d'eigenaer: God; dus: de macht die rechtens (alleen) toekomt aan de Schenker. voetnoot1105 verstreckt: dient als. voetnoot1107 star: de Poolster. voetnoot1110 d'alziende ooghappels: Gods alziend oog. voetnoot1112 de kroone spant: de eerste plaats bekleedt. voetnoot1115 met onzekren voet: onvast, onveilig staande. voetnoot1116 aen een hut vernoegen moet: zich moet tevreden stellen met een schamele huisvesting. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1119. In de oude uitgave ontbreekt de komma achter bogen. voetnoot1117 zijn oir: zijn erfgenaam, Salomo, de bouwer van de tempel (vgl. I Koningen VIII). voetnoot1118 Dat: terugslaande op het onz. oir; de Cherubinnen: die op de bondkist staan. voetnoot1121 Aron: de opvolger van Aäron, de hogepriester. voetnoot1124 Van: door.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

Het derde bedryf

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied