De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

Op het groot Altaarstuck, den Sint Sebastiaen, geschildert door Joachime Sandrart, voor het doorluchtighste hof van Baiere.aant.^*

Sebastiaen, van 't kruis gewont,^{vs. 1}
Trof, met zijn scherpe tong en mont,
Den Keizer, op zijn hoogen stoel;³
Die stelt Godts schutter strax ten doel
Van zijn soldaten. ieder mickt.
Hy staat hun schoon, en onverschrickt.⁶

* Van 1644. Afgedrukt volgens de tekst in Vondels Verscheide Gedichten 1644, blz. 224. Sandrart heeft herhaaldelik de H. Sebastiaan als altaarstuk geschilderd. P. Kutter (Jochim von Sandrart als Künstler, Strassburg 1907) geeft deze beschrijving van het altaarstuk in de Jezuietenkerk te Freising: In een bosachtig landschap is de jeugdige, bijna naakte heilige neergezonken. De armen zijn aan een boom gebonden. Rechts een oude vrouw, die de pijl uit het linker bovenbeen trekt (dus niet uit de borst, vgl. vs. 15). Links boven zweven engelen. Ook op enige andere schilderijen van de H. Sebastiaan door Sandrart wordt de pijl uit het bovenbeen getrokken.

vs. 1 Sebastiaen: als krijgsoverste in dienst van de keizers Diocletianus en Maximianus, werd als aanhanger van het Christendom gestraft, toen hij zijn geloof niet wilde verzaken. De keizer gaf bevel hem aan een stok gebonden met pijlschoten te doden. Toen men hem voor dood liet liggen, vond een vrouw, Irene, hem 's nachts nog levend, nam hem mee naar huis, waar hij genas. Daarop ging hij naar de keizer om hem zijn Christenvervolging te verwijten. Voor de tweede maal werd hij gemarteld en met stokslagen gedood; van 't kruis gewont: door de waarheid van het Christendom diep getroffen.

3 stoel: troon.

6 staat hun: weerstaat hen.

[p. 591]

 

Men treft zijn arm, zijn hant, zijn borst,

 

Zijn hals, en lenden, root bemorst

 

Van edel bloet; daar man voor man

10

Hem wenscht te raken, zoo hy kan,

 

Op zijn gevoelijckst, reis op reis,¹¹

 

Om prijs; doch raackt alleen zijn vleis,

 

En vel. ten leste komt Hyreen,¹³

 

En ruckt, by duister nacht, alleen

15

Den borstpijl uit het flaauwe lijf,

 

Schier uitgebloet, en kil, en stijf.

 

De Helt ontwaackt, en zucht eens zwaar,

 

En steent: wee my. wie raackt my daar?

 

Hy ziet Hyrene voor hem staan.

20

Geen man heeft my den doot gedaan:

 

Geen pijl, zeit hy, met zulck een smert,

 

Geraackt het midpunt van mijn hart,

 

Ia zelf mijn ziel; maar deze vrouw,²³

 

By nacht, door hare liefde en trouw:

25

Want dat ick niet om Iesus sterf,²⁵

 

Is oirsaack dat ick 't leven derf.

 

Neen, riep een Engel uit de schaar,

 

Om hoogh, geen enckel Martelaar²⁸

 

Vernoeght ons. pas slechts schrap te staan.²⁹

30

Ghy moet, ghy moet 'er weder aan.

 

Wy vlechten u geen enkle kroon.³¹

 

Een dubble doot, een dubbel loon.

11 Op zijn gevoelijckst: zo pijnlik mogelik.

13 Hyreen: Irene.

23 zelf: zelfs.

25 Dat het mij niet vergund is als martelaar te sterven.

28 geen enckel Martelaar: dat gij slechts éénmaal gemarteld zijt, voldoet ons niet.

29 pas: zorg er voor.

31 geen enkle: geen enkelvoudige, maar een dubbele kroon wacht u.