Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660 (1935)

Informatie terzijde

Titelpagina van De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660
Afbeelding van De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660Toon afbeelding van titelpagina van De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (6.91 MB)

XML (3.25 MB)

tekstbestand






Genre

proza
poëzie

Subgenre

verzameld werk
gedichten / dichtbundel
tragedie/treurspel


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

(1935)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende
[pagina 696]
[p. 696]

Op de Bespiegelingen der Geneeskunste Van den E. Heere, Dr. Nikolaes Tulp, Burgermeester en Raet van Amsterdam.aant.Ga naar voetnoot*

TOLLITUR ARTE MALUM

 
Nergens vint men waerder TULP
 
Dan die leeft om noit te sterven,
 
En schakeert de blaên, en vervenGa naar voetnoot3
 
Naer den aert, tot 's menschen hulp;
5[regelnummer]
Die, ten steun van 't zwacke leven,
 
Alle bedden, waerze staet
 
Opgeloken, komt te baet,Ga naar voetnoot7
 
En verquickt met raet te geven;
 
Als de bloemen, in haer koorts,
10[regelnummer]
Op de steelen, gansch verlegen,Ga naar voetnoot10
 
Quynen, flaeu van mist, en regen,
 
Of versmacht van 's hemels toorts.Ga naar voetnoot12
 
Wie zich wil by tyts beraeden,Ga naar voetnoot13
 
Bezige Aemstels Hippokraet,
15[regelnummer]
Die zich noch gebruicken laet,
 
In zyne onverwelckbre bladen.Ga naar voetnoot15-16
 
Menigh leert uit 's meesters mont,
 
En een anders ooge, en ooren:
 
Dit vernuft kon dieper booren,
20[regelnummer]
Op ervaerenheit gegront.Ga naar voetnoot17-20
 
Wie het leven aen wil queecken,Ga naar voetnoot21
 
Door de heilzaeme Artseny,
[pagina 697]
[p. 697]
 
Leert nu veiligh, op een ry,
 
Onderkennen 's lyfs gebreecken.
25[regelnummer]
Maer gelyck het lichaem hier
 
Wort geholpen, en genezen,
 
Door het gadeslaen, en lezen
 
Van dit doorgeleert papier;
 
Zoo begint ons Stadt te bloejen,
30[regelnummer]
Door des Burgemeesters plicht,Ga naar voetnoot30
 
Die den last des volcks verlicht,
 
Met zyn schouders te vermoejen:Ga naar voetnoot32
 
Want de burgerlycke Staet,
 
By een lichaem recht geleecken,Ga naar voetnoot34
35[regelnummer]
Onderwaerigh aen gebreecken,Ga naar voetnoot35
 
Wort geheelt door wyzen raet.
 
Als 'er stryt valt in de leden,
 
En 's lants welvaert steent, en zwicht,
 
Om het regelloos gewight
40[regelnummer]
Der veraerde vochtigheden;Ga naar voetnoot39-40
 
Als de geele en zwarte gal,Ga naar voetnoot41
 
Slym en bloet van hitte woelen,
 
Valt de lantkoorts zwaer te koelen,Ga naar voetnoot43
 
Die het hart dreight boven al.
45[regelnummer]
Doch dees lant-arts kan vermeeren
 
En vermindren met verstant,
 
Dat de steden en het lant
 
Door de Vryheit triomfeeren.
 
't Is de kunst, die neemt, en geeft,
50[regelnummer]
Elck kan stillen, en vernoegen.
 
Wie zich dus, als Artsen, droegen,Ga naar voetnoot51
 
Hebben 't lant te kort geleeft.Ga naar voetnoot52
 
Zy verdienen lofgedichten:
 
Want, indien men 't gadeslaet,
55[regelnummer]
't Is geen minder kunst een' Staet
 
Te behouden dan te stichten.
voetnoot*
Van 1658? - Volgens de tekst in Hollantsche Parnas 1660, blz. 358.
Opschrift: Van Tulp's beroemd werk op het gebied der pathologiese anatomie, Observationes Medicae, verscheen de 1e uitgaaf in 1641, de 2e in 1652, de 3e in 1672. Vondel heeft dus de tweede bezongen, wat gebeurd kan zijn in de tijd toen hij Tulp's beeltenissen bezong. Het motto, ontleend aan?, betekent: ‘door de kunst verdwijnt de kwaal.’
voetnoot3
schakeert: geeft afwisselende kleur: blaên: woordspeling van de bladen van zijn boek en bloembladen, evenals bedden (vs. 6) bloembedden, maar ook het ziekbed betekent.
voetnoot7
opgeloken: opengegaan, in volle bloei; figuurlik toegepast op zijn volle toewijding.
voetnoot10
gansch verlegen: in ellendige toestand.
voetnoot12
van 's hemels toorts: door de zonnehitte.
voetnoot13
zich beraeden: zich van advies voorzien, raad inwinnen (Ned. Wdb. II, 1838)
voetnoot15-16
Tulp was toen reeds 65 jaar; bladen: dezelfde woordspeling als in vs. 1, blijkens onverwelckbre: onvergankelike.
voetnoot17-20
Menigeen dankt zijn kennis aan de waarnemingen van anderen, dat vernuft (Tulp) is een oorspronkelik onderzoeker en empirist.
voetnoot21
aenqueecken: zorgvuldig onderhouden.
voetnoot30
plicht: plichtsvervulling.
voetnoot32
door zelf die lasten met inspanning op zijn schouders te nemen.
voetnoot34
recht geleecken: zeer juist vergeleken
voetnoot35
Onderwaerigh: onderhevig, blootgesteld (Ned. Wdb. X, 1499).
voetnoot39-40
Doordat in de ziekelik geworden (veraerde) lichaamsvochten het evenwicht verstoord is.
voetnoot41
zwarte gal: volgens Hippocrates en Galenus oorzaak van de zwartgalligheid (melancholie) (Ned. Wdb. IV, 144).
voetnoot43
Valt zwaer: is moeielik; lantkoorts: de vergelijking van burgertwist met ziekte, van de overheid met de medicus (vgl. lant-arts in vs. 45) wordt voortgezet.
voetnoot51
zich droegen: zich gedroegen.
voetnoot52
't lant: voor het land.

Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken

Over het gehele werk

titels

  • De werken van Vondel (10 dln) (WB-editie)


auteurs

  • Leo Simons

  • C.R. de Klerk

  • J. Prinsen J.Lzn

  • H.W.E. Moller

  • B.H. Molkenboer

  • J.F.M. Sterck

  • L.C. Michels

  • C.G.N. de Vooys

  • C.C. van de Graft

  • J.D. Meerwaldt

  • A.A. Verdenius


Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs

  • over Nicolaes Tulp